TVP Historia Wtorek, 14.03.2023 Zmiany z dnia 11.03.2023 w stosunku do raportu z dnia 08.02.2023 (dodano pozycję programową) 08:30 HISTORIA POLSKI - GETTO. LIKWIDACJA Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka Zdjęcia: Jeremi Grzywa, Wojciech Kędzior Wykonawcy: Maryna Grądzka - Rejak Krakowskie getto utworzono w marcu 1941 r. Na niewielkiej przestrzeni stłoczono ponad 15 tysięcy krakowskich Żydów. Dzielnicę zamkniętą otoczono murem i drutem kolczastym. Prowadziły do niej cztery bramy. W październiku 1941 r. wprowadzono pod karą śmierci zakaz wstępu i opuszczania getta bez zezwolenia. Podczas kolejnych dwóch lat przeprowadzono w dzielnicy zamkniętej kilka akcji likwidacyjnych. Do ostatniej doszło, gdy teren getta obejmował dwie części: jedną zamieszkiwali zdolni do pracy, a drugą - według Niemców - niezdolni. W sobotę i niedzielę, 13 i 14 marca 1943 roku zamordowano kilkuset Żydów. W tym: w przeważającej mierze dzieci, starców i chorych. Resztę wywieziono do obozu pracy w Płaszowie oraz do KL Auschwitz. Wojnę - z 70 tysięcy przedwojennej populacji krakowskich Żydów - przeżyło około tysiąca. W filmie przypominamy historię getta i jego funkcjonowanie. Głównym wątkiem opowieści są jednak kolejne akcje likwidacyjne: dwie przeprowadzone w 1942 r. i ostatnia: w marcu 1943 r. Dlaczego do nich doszło? Jaki był ich przebieg? Co zapamiętali Ocaleni? W filmie przytaczamy relacje tych, którzy przeżyli. Wykorzystujemy przy tym bogaty materiał archiwalny: zdjęcia, mapy, nagrania audio i filmy. Narratorem opowieści jest dr Martyna Grądzka - Rejak - specjalistka IPN od zagłady Żydów oraz getta krakowskiego. Autorka m.in. książki "Kobieta żydowska w okupowanym Krakowie (1939 - 1945)". (dodano pozycję programową) 09:15 ARCYDZIEŁA POLSKIEGO DOKUMENTU - MUZYKANCI Film dokumentalny, 9 min, Polska, 1960 Scenariusz: Kazimierz Karabasz Zdjęcia: Stanisław Niedbalski Film jest opowieścią o amatorskiej orkiestrze warszawskich tramwajarzy, którzy po ciężkiej pracy rezygnują z wolnego wieczoru, gromadząc się na próbach "dęciaków". Kiedyś była ich cała armia, teraz została garstka zapaleńców. (dodano pozycję programową) 11:35 SPÓR O HISTORIĘ - TRAKTAT RYSKI Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller(Prowadzący) 18 marca 1921 roku w Rydze podpisany został traktat pokojowy pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Rosyjską Socjalistyczną Republiką Rad, Białoruską Socjalistyczną Republiką Rad i Ukraińską Socjalistyczną Republiką Rad. Kończył on nigdy niewypowiedzianą wojnę polsko - bolszewicką, toczącą się w latach 1919 1920. Podpisując traktat, Polska uznała sowiecką Rosję, Białoruś i Ukrainę. Ustalono przebieg granic między państwami konfliktu. Przyjęty dokument regulował kwestie polityczno - prawne, kulturalne i majątkowe. Określał też zasady repatriacji ludności. Ustanawiał ochronę praw Polaków w Rosji, Białorusi i na Ukrainie. Mówił również o ochronie praw Rosjan, Ukraińców i Białorusinów w Polsce. Traktat nie dawał jednak Polsce żadnych możliwości sprawdzania, czy prawa Polaków są respektowane. Polska otrzymać miała otrzymać za wkład ziem polskich w budowanie gospodarki rosyjskiej w czasie rozbiorów rekompensatę w wysokości 30 milionów rubli w złocie. Do Polski miały powrócić m.in. zagrabione podczas rozbiorów dzieła sztuki, sztandary, broń i biblioteki. Rosjanie zobowiązali się także do zwrotu zagrabionych w latach 1914 - 1918 maszyn i taboru kolejowego. Wiele z tych postanowień nie zostało nigdy zrealizowane. Polacy mieli zagwarantować wolny tranzyt towarów między republikami sowieckimi a Austrią i Niemcami. Strony zrzekały się odszkodowań z tytułu kosztów wojny. W maju 1921 roku nastąpiła wymiana dokumentów ratyfikacyjnych i traktat zaczął obowiązywać. W sierpniu 1921 roku nastąpiła wymiana przedstawicieli dyplomatycznych. Kwestie do dyskusji: negocjacje z białą Rosją i bolszewikami w 1919 roku. Jakie są oczekiwania Piłsudskiego, a później rządu polskiego? Wznowienie rokowań z bolszewikami po Bitwie warszawskiej i niemeńskiej. Jakie były warunki rozejmu? Negocjacje pokojowe w Rydze: przewaga endecji i brak zawodowych dyplomatów. Dlaczego Piłsudski oddał sprawę w ręce endecji? Dlaczego Polacy nie wykorzystali zwycięstw w Bitwie warszawskiej i bitwie niemeńskiej, dlaczego nie podyktowali warunków pokojowych? WYGRANA W POLU, PRZEGRANA PRZY STOLE ROKOWAŃ. Na terenie Rosji sowieckiej pozostali Polacy. Dlaczego ich zdradzono? Stanisław Grabski mówił, że woli jedną wioskę w Poznańskiem, aniżeli cały powiat nowogródzki. Dlaczego Polacy bez żadnego oporu zgodzili się w Rydze na złamanie układu sojuszniczego zawartego 12 kwietnia 1920 roku z Ukrainą Petlury i internowanie jego żołnierzy? Traktat i co dalej? Czy był przez bolszewików realizowany? Konsekwencje traktatu ryskiego. Dla bolszewików: Sowiecka Rosja dostała większość ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, Rosja okrzepła, miała Ukrainę i Białoruś. Mogła instrumentalnie wykorzystywać to i wykorzystywała przeciw Polsce. Dla Polski: Traktat ryski to klęska polityki wschodniej Piłsudskiego. Białorusini, a zwłaszcza Ukraińcy tylko w Polsce mogli realizować swoje dążenia narodowe, walcząc z państwem polskim. Pytanie więc, czy rządzący Polską naprawdę uznali, że Traktat ryski zapewnia nam pokój na Wschodzie? Ryga to koniec wielkiego projektu zaczętego w Horodle, to koniec Polski Sienkiewicza. Pytanie może brzmieć: Dlaczego tak łatwo z tego projektu zrezygnowaliśmy? Jak traktat został przyjęty w Europie? (dodano pozycję programową) 12:50 KRWAWA HISTORIA SZKOCKICH KLANÓW - ODC. 2 (BLOOD OF THE CLANS) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Craig Collinson W tym porywającym sequelu serii "Historia szkockich klanów" klany powracają jeszcze potężniejsze i jeszcze bardziej nikczemne. Narrator, Neil Oliver, zabiera widzów w podróż po najgorętszym okresie historii Wielkiej Brytanii. Klany, wciąż ze sobą skłócone, muszą stawić czoła brutalnej wojnie domowej, oszustwom legendarnego Rob Roya i zagrażającemu zagładą wyzwaniu rzuconemu przez nowego króla. Śmierć i zdrada kryją się za każdym rogiem. W trzech częściach serii występują inni bohaterowie. Najpierw są to protagoniści wojny domowej z lat 1644 - 51, potem słynny szkocki Janosik Rob Roy, a w końcu animatorzy i pogromcy ostatniego powstania jakobitów, czyli zwolenników przywrócenia na brytyjski tron dynastii Stuartów. Twórcy postawili na inscenizacje. Akcja, częściej niż we wnętrzach historycznych budowli, rozgrywa się w plenerze, aby widzowie mogli poznać posępny urok Gór Kaledońskich. Cykl nie idealizuje jednak przeszłości: górale są bitni, kłótliwi i nie gardzą pieniędzmi. Religijne i polityczne spory bywają przykrywką dla ich egoistycznych pobudek. Oprócz fanatyków niepodległości, swoje argumenty przedstawiają także zwolennicy unii z Anglią. Neil Oliver nie komentuje zza kadru, towarzyszy bohaterom, przyciszonym głosem tłumacząc powody, okoliczności i następstwa ich działań. (zmodyfikowano opis: Omówienie) 13:50 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - CHARLES DE GAULLE (CHARLES DE GAULLE) Film dokumentalny, 98 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel W 1940 roku radiowe przemówienie Charles ' a de Gaulle ' a, wzywające Francuzów, by nie godzili się z przegraną, odmieniło los Francji w walce z Niemcami, ale i jego los jako polityka. De Gaulle uosabiał wizję Francji, która nie kolaborowała z Niemcami i która wyparła ich z Paryża. To otworzyło mu drogę do sukcesu w polityce, czego zwieńczeniem był jego wybór na prezydenta Francji w 1959 roku. Był największym mężem stanu, a jednocześnie najwyższym (196 cm wzrostu), jakiego miała Francja w XX stuleciu. W życiu prywatnym oddany rodzinie mąż i ojciec, na pierwszym miejscu stawiający jednak Francję i interes państwa. (dodano pozycję programową) 20:00 NASZA KRÓLOWA ELŻBIETA CZ. 2 (OUR QUEEN. A MOMENTOUS YEAR FOR A BUSY MONARCH) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Michael Waldman Scenariusz: Robert Hardman Portret jednej z najbardziej znanych i szanowanych kobiet na świecie. Reżyser Michael Walkman oraz pisarz królewskich bestsellerów Robert Hardman przedstawiają królową Elżbietę w roku określanym jako jeden z najważniejszych w jej życiu. Unikalne zdjęcia rodziny królewskiej, pracowników dworu, premierów Wielkiej Brytanii, wnętrz pałaców podczas diamentowego jubileuszu. Film pokazuje ogrom pracy, której musi podołać królowa Elżbieta II w ostatnich latach, kiedy jej wiek już nie pomaga. Niezwykłe jest, ile spotkań i podróży musi odbyć. To unikalne studium przywództwa, charakteru wyjątkowej bohaterki, wspaniałych widowisk dworskich wraz ich zakulisowymi smaczkami. (dodano pozycję programową) 22:00 UCIECZKA NA SREBRNY GLOB Film dokumentalny, 91 min, Polska, 2021 Reżyseria: Kuba Mikurda Historia realizacji, przerwania i dokończenia po latach filmu Andrzeja Żuławskiego "Na Srebrnym Globie" opowiedziana w kontekście historyczno - filmowo - psychologiczno - politycznym, a także metafizycznym. Piętrowa historia, która przy każdym kolejnym podejściu odsłania nowe konteksty. W 1975 roku Andrzej Żuławski, kontrowersyjny reżyser wizjoner, rozpoczął pracę nad filmem "Na Srebrnym Globie", pierwszym w historii polskiego kina epickim filmem science - fiction, imponującym zarówno pod względem warstwy artystycznej, jak i produkcyjnej. Zaangażowanie w ten wymagający i futurystyczny projekt stało się dla reżysera rodzajem ucieczki od rozgrywającej się w tle osobistej tragedii. W tym samym czasie w Polsce partia komunistyczna zajmowała coraz bardziej zdecydowane stanowisko w sprawie kinematografii. Dwa tygodnie przed zakończeniem zdjęć, partyjny minister kinematografii wstrzymał prace i nakazał zniszczyć rolki filmowe. Załamany Żuławski opuścił Polskę. Dziesięć lat później wrócił jednak do zachowanego materiału i rozpoczął jego montaż. Choć tylko częściowo ukończony, z biegiem lat film stał się legendą. Do dzisiaj jednak tajemnicą pozostaje to, co naprawdę wydarzyło się na planie i dlaczego zdjęcia w ostatniej chwili zostały przerwane?