TVP Dokument Sobota, 25.03.2023 06:00 DZIKA POLSKA - O PAJĄKACH BEZ JADU Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2009 Scenariusz i reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Pająki wciąż potrafią nas zaskoczyć i to nie tylko kunsztem rozsnuwanych przez siebie sieci, czy lotami na nitce. Okazuje się, że niektóre odbywają gody nieomal zimą, inne zimują pod lodem, a cała ich rzesza spędza mroźny czas pod gołym niebem, znosząc nawet dwudziestostopniowe mrozy. Wiele z nich to drobne istoty, których bliskiej obecności nawet się nie domyślamy. Trwają już na ziemi dziesiątki milionów lat, a wiele z nich zostało zakonserwowanych w bursztynie. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.II - ODC. 20 JAK POWSTAŁA POLSKA? Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 2016 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Jak spośród setek tysięcy plemion i grup wyłoniło się polskie państwo? Autorzy cyklu sprawdzają tropy powiązane z ewentualnym wpływem wikingów na formowanie się naszego kraju oraz to, jakie znaczenie miało dla nas przyjęcie chrześcijaństwa. Odwiedzamy Gniezno, Wolin, Poznań i Ostrów Lednicki i sprawdzamy, jak wyglądało codzienne życie, system wierzeń i obyczaje w okresie Chrztu Polski. Radosław Kotarski podąża śladami naszych praprzodków. 07:00 NOTACJE - EMILIA KRAKOWSKA. MOJA BAJKA Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2015 Emilia Krakowska ur. 20 lutego 1940 r. w Poznaniu, aktorka filmowa, estradowa i teatralna. Ugruntowała swoją pozycję udziałem w wielu serialach telewizyjnych. W latach 80. XX w. była członkiem Narodowej Rady Kultury. Należała do grupy aktorów, którzy nie bojkotowali sceny polskiej po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 r. W 2005 roku podczas X Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach odcisnęła swoją dłoń na Promenadzie Gwiazd. W 2013 roku została uhonorowana Nagrodą im. Ireny Solskiej, przyznaną przez polską sekcję Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyki Teatralnej. 07:15 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE S.I - ODC. 7 PUŁAWY Magazyn, 21 min, Polska, 2016 Reżyseria: Jacek Sołtysiak Scenariusz: Dora Rosłońska Zdjęcia: Jarosław Wątor, Jacek Banach, Tomasz Jędrzejczak Prowadzenie: Tomasz Bednarek W tym odcinku Tomasz Bednarek zaprasza do Puław. Miłośnicy historii mogą tu zobaczyć Pałac Czartoryskich, pasjonaci przyrody i ekolodzy - rezerwaty z lasami łęgowymi i wąwozami. Dla ludzi wysportowanych ideałem będą spływy kajakowe czy żeglarstwo na Wiśle. Miasto zaskakuje liczbą atrakcji. W XVII wieku na polecenie marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego w Puławach powstał barokowy pałac. Na przełomie XVIII i XIX wieku za sprawą Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej i jej męża księcia Adama Kazimierza miasto stało się ostoją dla artystów, pisarzy i naukowców. Czartoryska przebudowała pałac i stworzyła słynny romantyczny ogród angielski. Oprócz ciekawej historii, wielkim walorem Puław jest również przepływająca tędy Wisła ze swoimi rozlewiskami i małymi kanałami. Występują tu idealne warunki do uprawiania różnych form turystyki wodnej. 07:40 WETERYNARZE Z SERCEM - /26/ Reality show, 25 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Beata Szymańska Jest takie miejsce na południu Polski, gdzie spotykają się zwierzęta dzikie, charakterystyczne dla tego regionu i egzotyczne, których środowisko naturalne jest oddalone o tysiące kilometrów. Sarny, małpka Kazik, orzeł, borsuk, sowa i egzotyczny bażant to kilkoro z tysięcy pacjentów przemyskiej lecznicy i Ośrodka Rehabilitacji Zwierząt Chronionych, które dzisiaj poznamy. 08:10 FASCYNUJĄCE MIEJSCA - FASCYNUJĄCY SCHWARZWALD (FASCINATING BLACK FOREST) Cykl dokumentalny, 14 min, Niemcy, 2014 Reżyseria: Steffen Sailer, Annette Scheurich Fascynujący Schwarzwald zwany też Czarnym Lasem albo Selva Negrato to to zrębowe pasmo górskie w południowo - zachodnich Niemczech. Pasmo jest poprzecinane licznymi dolinami rzek. We wschodniej części Schwarzwaldu ma swoje źródła Dunaj. Kiedyś Schwarzwald - Czarny Las - odpowiadał swojej nazwie, był niedostępnym azylem dzikich stworzeń. Dziś ten bujny region górski przyjmuje wszystkich przybyszów. Schwarzwald ma na całym świecie reputację miejsca o wyjątkowym krajobrazie. Wysokie świerki i jodły są charakterystyczne dla Czarnego Lasu. Teren rezerwatu w Czarnym Lesie jest ważny nie tylko dla zagrożonych gatunków fauny i flory. Tereny okalające las i pole to habitat wyjątkowo dużej liczby i różnorodności gatunków. Paprocie i mchy pięknie się rozwijają w grze światła z cieniem, razem z ziołami, trawami, krzewami i roślinami kwitnącymi. Schwarzwald jest jednym z największych obszarów leśnych w Niemczech. Późnym latem, gdy jest ciepło i wilgotno, pokazują się grzyby. Istnieje ponad 800 różnych gatunków grzybów w Czarnym Lesie, ale tylko 100 jest jadalnych. Na początku jesieni zwierzęta zaczynają gromadzić i chomikować pożywienie. Od września niesie się tu charakterystyczny odgłos rykowiska jeleni. Jesień to również pora, gdy lasy mieszane Schwarzwaldu mienią się barwami. Intensywne opady śniegu i pokryte nim drzewa iglaste to klasyczny, idylliczny, zimowy widok Schwarzwaldu. W styczniu i lutym zima mocno ściska Czarny Las. Region górski jest całkowicie pokryty śniegiem. Zimą Schwarzwald jest szczególnie fascynujący. 08:30 PUŁAPKI KONSUMENCKIE - ODC. 5 SKUTKI UBOCZNE (CONSUMERS TRAPS 5. ATTENTION, SIDE EFFECTS! / VERBRAUCHERCHECK 5. NEBENWIRKUNGEN) Serial dokumentalny, 44 min, Austria/Niemcy, 2019 Reżyseria: Andrea Eder, Christine Grabner W odcinku piątym zajmiemy się wszelkiego rodzaju skutkami ubocznymi różnych produktów, które na pierwszy rzut oka są zupełnie niewinne. Jak je rozpoznawać, co sprawdzać przy zakupie i na co zwracać szczególną uwagę? 09:20 DZIKA PRZYRODA IRLANDII (WILD IRELAND / IRLAND - GRÜNE INSEL AM RANDE EUROPAS) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: John Murray Dokument o unikalnej przyrodzie Irlandii. Kraj nazywany szmaragdowym klejnotem na zachodnim krańcu Europy to ostatni skrawek lądu przed wielką pustką Oceanu Atlantyckiego. Wyspiarska placówka całkowicie zdana na kaprysy morza. Atlantyckie sztormy rozpędzają się czasem przez trzy tysiące kilometrów, nim uderzą w pierwszy napotkany ląd. Ten nieposkromiony ocean wpływa na życie wszystkich stworzeń, które zamieszkują zachodnie wybrzeże Irlandii. Przez tysiąclecia Europejczycy nie mieli pojęcia, co się kryło za zachodnim horyzontem. Zapuszczały się tam jedynie walenie, ptaki i ryby. Wiodły je tam trasy ich życiowych wędrówek. Ostatnim przystankiem przed wielką wodą było dla nich zachodnie wybrzeże Irlandii - prawdziwy kraniec świata. To trzecia pod względem wielkości wyspa Europy, należąca do archipelagu Wysp Brytyjskich. Fascynujące zdjęcia od wybrzeży i wód Oceanu Atlantyckiego z wielorybami, aż po północne góry z niezwykłymi ptakami, część z nich migruje tutaj z Grenlandii czy Islandii. Zobaczymy majestatyczne łososie powracające z Arktyki, które kontynuują podróż rzekami i potokami kontynentu europejskiego. Irlandia to atlantycka strefa roślinna, kombinacja gatunków arktycznych, alpejskich i mnóstwo ssaków. W Irlandii istnieje 6 parków narodowych i kilka rezerwatów. Od milionówlat Ocean Atlantycki kształtuje zachodnie wybrzeże Irlandii. Wiatr i fale wpływają na każdy aspekt tutejszego życia. Przetrwać mogą tylko najwytrzymalsze stworzenia. Od niecałych 10 tysięcy lat dzielą tę wyspę z ludźmi. Niektórzy z nich na zachodnim wybrzeżu szukali magii i tajemniczości. Pozostałości ich zamków i klasztorów nadal nam o nich przypominają. Dla tych pionierów oraz dla dzikich zwierząt, z którymi dzielili tę ziemię, zachodnie wybrzeże Irlandii było i pozostanie wyjątkowym miejscem. 10:25 NAJMNIEJSZE KRAJE EUROPY - ODC. 3 MALTA - MAŁY WIELKI KRAJ (MICROSTAATEN EP. 3 MALTA - KLEINES LAND GANZ GROSS / EUROPE'S MICROSTATES) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2021 Reżyseria: Michael Gregor Seria dokumentalna opowiadająca o najmniejszych państwach Europy. Mikropaństwa Andory, Liechtensteinu, Luksemburga, Malty, Monako i San Marino są bardzo łatwe do przeoczenia. Są wciśnięte między największe kraje. Niemniej jednak mikropaństwom udało się zachować własne tradycje oraz florę i faunę, które obecnie są rzadkością dla reszty świata. Niezwykłe lokalizacje mikropaństw często znajdują się w ekstremalnych regionach górskich lub przybrzeżnych, co czyni je rajem dla zagrożonych gatunków. Jednak stabilność ich środowiska naturalnego jest zagrożona przez problemy środowiskowe, które należy rozwiązać. Podróżujemy do każdego z tych mikropaństw i opowiadamy historie ich odważnych wysiłków na rzecz zachowania ich naturalnych cech i kulturowej autonomii. W odcinku trzecim poznamy Maltę, wyspiarskie państwo - miasto położone w Europie Południowej, na Morzu Śródziemnym, 81 km na południe od Włoch. Obejmuje cały archipelag Wysp Maltańskich, jednakże większość ludności mieszka na głównej wyspie, w zespole miejskim Valletty, stolicy Malty, w 2018 r. Europejskiej Stolicy Kultury. Państwo na morzu - urocze dla tych, którzy lubią pływać i odpoczywać na plaży. 11:20 RZECZ POLSKA S.I - KLOCKI ZOFII STRYJEŃSKIEJ Cykl dokumentalny, 12 min, Polska, 2018 Scenariusz i reżyseria: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Muzyka: Bartosz Kruczyński 100 najlepszych polskich projektów na 100 - lecie Niepodległości! To propozycja przyjrzenia się krajowej sztuce projektowania. Będzie to zarówno odpowiedź na obserwowaną od jakiegoś czasu modę na przedmioty vintage, jak i promocja najciekawszych nowych rozwiązań projektowych. Choć polski design w ostatnich latach staje się jednym z naszych eksportowych hitów, to wciąż zbyt mało się o nim mówi. Program przedstawia konkretne przedmioty, rekonstruując historię ich powstania, pokazując ich funkcję w przestrzeni, pokazując twórców i projektantów. Ta opowieść o rzeczach stanie się również opowieścią o najnowszej historii Polski. 11:35 PORTRETY DOKUMENTALNE. S.II - PAWEŁ WYSOCZAŃSKI Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 2022 Panorama polskiego dokumentu - portrety twórców, ich drodze artystycznej i twórczości na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterem odcinka jest Paweł Wysoczański. 12:05 SZPIEDZY W HOLLYWOOD (HOLLYWOOD SPIES) Film dokumentalny, 52 min, USA, 2017 Reżyseria: Julia Kuperberg, Clara Kuperberg Mistrzowie szpiegowskiego fachu w XX wieku, a zwłaszcza w czasach konfliktów, uważali za korzystne korzystanie z usług celebrytów, którzy mieli wysokich rangą i znaczących wielbicieli w różnych branżach, którzy mięli łatwy dostęp do polityków i wysokich rangą urzędników państwowych. Cary Grant szpiegował Errola Flynna, który najwyraźniej miał nazistowskie skłonności, Greta Garbo prawie w pojedynkę uratowała większość ludności żydowskiej w Danii, podczas gdy Marlene Dietrich zabawiała trupy na linii frontu, a Hedy Lamarr przywiozła do USA wiedzę techniczną, którą zdobyła w czasie rozmowy przy kolacji z niemieckimi generałami. OSS, prekursor CIA, zaangażował nawet gangstera Lucky Luciano w działalność kontrwywiadowczą, a później w ochronę oddziałów generała Pattona podczas operacji sycylijskich. 13:05 ŚPIEWAJĄCE GÓRY Film dokumentalny, 9 min, Polska, 1959 Reżyseria: Włodzimierz Puchalski Film o życiu ptaków w Arktyce, ukazuje faunę i florę Arktyki. Jeden z pięciu filmów, będących plonem pierwszej dwuetapowej (1957, 1958) polarnej wyprawy Włodzimierza Puchalskiego, poświęconych faunie i florze podbiegunowej. Obrazy te w pełni podporządkowują się konstrukcji klasycznego filmu przyrodniczego, w którym obserwacja trudno dostępnych zjawisk przyrody jest podstawowym atutem atrakcyjności. 13:15 ŚWIAT WŁODZIMIERZA PUCHALSKIEGO Film dokumentalny, 19 min, Polska, 2022 Reżyseria: Barbara Bartman - Czecz "Realizowałem pasję całego mego życia, żeby odtworzyć, przenieść to całe piękno przyrody na ekran" - tymi słowami kończą autorzy swój film poświęcony Włodzimierzowi Puchalskiemu. We fragmenty życiorysu bohatera wplecione zostały obrazy przyrody utrwalone jego kamerą oraz kamerami autorów filmu. Nie zabrakło zwłaszcza miejsc, które szczególnie ukochał i fascynujących go egzotycznych pejzaży krainy wiecznego lodu. Z ostatniej antarktycznej wyprawy już nie powrócił - doszły nas tylko zdjęcia filmu, którego nie było mu dane ukończyć. 13:40 TAJEMNICZE INDIE. ŚWIĘTE WODY (HIDDEN INDIA) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Alex Lanchester W ukrytych dolinach ta rzeka wydaje się spokojna. Jednak z bliska widać wyraźnie, że tętni życiem. To wydrzyce gładkowłose, a rzeka jest dla nich dosłownie wszystkim: domem, terenem łowieckim i miejscem wychowywania potomstwa. Rodzina składa się z dwojga dorosłych i trójki młodych. Nieustanne wołania pomagają w utrzymaniu kontaktu. Tarzanie się w piasku na brzegach rzeki utrzymuje futro w czystości, wzmacnia więzi rodzinne, a maluchom dostarcza odrobiny rozrywki. Jednak duża rodzina naprawdę jest w swoim żywiole w czasie szukania pożywienia. Polują grupowo, zaganiając ławice ryb na płyciznę. Młode wciąż się uczą, ale któregoś dnia praktyka uczyni z nich mistrzów. Hinduskie rzeki pulsują życiem. Zapewniają egzystencję zwierzętom i ludziom dlatego traktowane są z wielkim szacunkiem. Rzeka Ganges - ikona rzek indyjskich płynie 4 tysiące kilometrów przez północne Indie. Gdy Indie zmierzają ku przyszłości, ich miliard i 200 milionów ludzi oczekuje nowoczesności, co ma ogromny wpływ na przyrodę. Niemniej część wspaniałej dzikiej przyrody nadal się rozwija w krainie, w której bogowie żyją na szczytach, okrytych czapą śniegu. Rzeki to święte źródła boskiej inspiracji, a zwierzęta czci się jako symbole szczęścia, siły i odwagi. Duch dzikiej przyrody w Indiach przetrwa, bo jest traktowany jako integralna część życia człowieka. To prawdziwy sekret tajemniczych Indii. 14:40 OPOWIEŚĆ O CHINACH - DYNASTIA MING ODC. 4/6 (THE STORY OF CHINA) Serial dokumentalny, 55 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Rebecca Dobbs Przez ostatnich 30 lat w Chinach kształtowało się społeczeństwo konsumpcyjne. Po zerwaniu z rewolucyjnym komunizmem Mao, Chiny rozpoczęły marsz ku przyszłości. Wolni Chińczycy przeobrazili swój świat. Sięgnęli po pradawne wierzenia i ideały, które przez wieki dawały im siłę. Okazuje się, że to, co nowe, jest mało kuszące, a to, co stare - bardzo trwałe. Przeszłość Chin to parę tysięcy lat. Tak daleko wstecz, że nie istnieją żadne teksty pisane, dokumentujące narodziny cywilizacji. Lecz istnieją mity i legendy przekazywane od stuleci. Prowadzą nas one do centrum niziny Żółtej Rzeki, od której Chiny wzięły nazwę: Zhongguo, Kraj Środka. Tam można odnaleźć ślady początków. A kwestią zasadniczą w dziejach chińskiej państwowości było zapanowanie nad niszczycielską Żółtą Rzeką. Archeolodzy odnaleźli ślady wielkiej powodzi sprzed roku 1 900 p.n.e. Można ją powiązać z mitem o pochodzeniu państwa chińskiego, bo do dziś opowiada się o królu, który jako pierwszy, skanalizował wody rzeki po wielkiej powodzi. 15:45 NASZ DZIWACZNY ŚWIAT S. 2 ODC. 4 (WEIRD WONDERS OF THE WORLD, S. 02 EP. 4) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2016 Natura nie przestaje nas zaskakiwać - co rusz odkrywamy kolejne dziwne zjawiska przyrodnicze czy niezwykłe zachowania zwierząt. Jaki jest wpływ słońca na muzykę klasyczną? Co łączy kozy i pająki? Czy z pajęczego jedwabiu da się zbudować kuloodporną skórę? Skąd małpy znają zasady reanimacji? To tylko kilka z wielu pytań, na które odpowiedź znajdziemy w kolejnych odcinkach cyklu "Nasz dziwaczny świat". Dzięki fascynującym eksperymentom, ciekawym i przystępnym wyjaśnieniom naukowców, niesamowitym opowieściom świadków i wyjątkowym materiałom filmowym odkryjemy tajemnice niezwykłych zjawisk, dziwnych zachowań, anomalii pogodowych czy medycznych cudów. 16:45 STEPHEN FRY W AMERYCE ŚRODKOWEJ 4. Z KOSTARYKI DO PANAMY (STEPHEN FRY IN CENTRAL AMERICA EP. 4) Serial dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: John - Paul Davidson Seria dokumentalna, w której aktor, komik i pisarz, Stephen Fry wyrusza w niezwykłą podróż po Ameryce Środkowej. To przygoda, która prowadzi go przez Meksyk i cały przesmyk w Ameryce Środkowej do Panamy, gdzie poznaje jedne z najstarszych cywilizacji na świecie - Majów, Azteków i Olmeków. Siedem lat po tym, jak zwiedził wszystkie 50 stanów USA w czarnej taksówce, podczas tej nowej podróży na południe od granicy podróżuje we wszystkim - od przerobionego autobusu szkolnego po balon na ogrzane powietrze. Stephen odwiedza jedne z najbardziej niebezpiecznych, ale zapierające dech w piersiach, piękne kraje w regionie, bierze udział w uroczystościach, degustuje lokalne przysmaki i rozmawia z ludźmi w różnych miejscach. Po drodze poznaje wszystkie kraje, ich mieszkańców, przyrodę i historię. W czwartej, ostatniej części Stephen opuszcza karaibskie wybrzeże Nikaragui i przekracza tajną, niestrzeżoną granicę. Ten nowy kraj ma baśniowe, bogate wybrzeże. Tak baśniowe, że Hiszpanie nazwali go Bogate Wybrzeże. Kostaryka. Zwiedzi tę krainę i uda się do Panamy, by zakończyć podróż. 17:40 RZECZ POLSKA - PLAKAT ZAMECZNIKA I POLSKA SZKOŁA PLAKATU Film dokumentalny, 12 min, Polska, 2021 Scenariusz i reżyseria: Anna Zakrzewska, Tomasz Filiks Zdjęcia: Nicolas Villegas, Piotr Pawlus Muzyka: Adam Walicki, Bartosz Kruczyński Jednym z najciekawszych fenomenów artystycznych, który rozwinął się w naszym kraju w latach 60. XX wieku była Polska Szkoła Plakatu. Nigdy nie stanowiła formalnej grupy i choć badacze sztuki spierają się dziś, czy narodziła się w latach 20. czy w 50. , to zgodnie mogą wymienić jej najważniejszych przedstawicieli: Tomaszewski, Mroszczak, Cieślewicz, Fangor, Lenica, Świerzy czy Zamecznik. Początkowo plakaty były tworzone do reklamowania filmów, ale artyści, którzy podjęli się ich wykonywania, szybko zrozumieli, z jak wdzięcznym medium mają do czynienia: tanie w produkcji, powstające w wielu egzemplarzach i egalitarnie docierające do widzów plakaty stanowiły świetną przestrzeń do własnych poszukiwań artystycznych. Plakaty tamtych lat wyróżniają się prostym przekazem graficznym, oszczędną formą, malarskim sznytem i dobrym liternictwem. Wszystko to sprawiło że ten polski fenomen zdobył rozgłos na całym świecie. Wśród wymienionych twórców wyróżniał się Wojciech Zamecznik. Ten znakomity artysta łączący w swojej twórczości różne media, rozwijał nowoczesny język masowej wizualności. Zamecznik znany jest przede wszystkim za sprawą swoich plakatów, w których udało mu się w eksperymentalny sposób wykorzystać fotografię. Jednym z najbardziej znanych jest plakat, jaki przygotował dla 9. Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień. Wspólnie z Galerią Archeologia Fotografii postaramy się prześledzić proces twórczy, by pokazać, jak udało się artyście stworzyć ten projekt. Przybliżymy również historię festiwalu i opowiemy o fenomenie jazzu w latach 60. Zastanowimy się, na czym polegała wyjątkowość Polskiej Szkoły Plakatu i czy dziś ma ona swoich kontynuatorów? Co składa się na dobry plakat i czy jest możliwe wypunktowanie cech koniecznych do stworzenia plakatu, którego nie sposób zapomnieć. 18:00 POLSKIE DZIEDZICTWO S.I - ODC. 10 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Maciej Kłobucki, Bartosz Kucharski, Kamil Szymański Zdjęcia: Damian Szprejda, Jacek Cichocki, Mariusz Gala Prowadzenie: Stefan Tompson Cykl dokumentalno - historyczny o polskim dziedzictwie kulturowym na Kresach Wschodnich, prowadzony przez Stefana Tompsona, w którym przybliżona zostaje widzowi historia ziem polskich sprzed 1921 roku. Prezentowane są najciekawsze polskie posiadłości, usytuowane za naszą obecną wschodnią granicą. Ukazane są najciekawsze miejsca, zarówno te oczywiste i znane z przewodników, jak również te, o których już dawno zapomniano. Autorzy przedstawiają ich historię, opowiadają o ciekawostkach i legendach, omawiają polski aspekt dotyczący prezentowanych posiadłości. Przybliżają historię Polaków na danym terenie i zachęcają każdego widza do odwiedzin miejsc polskiego dziedzictwa kulturowego na Kresach Wschodnich. W tym odcinku Stefan Tompson zabierze nas do jednego z najstarszych grodów Litwy, malowniczej miejscowości Troki. Miasto to było stolicą Litwy do czasu, gdy wielki książę Giedymin przeniósł stolicę do leżącego nieopodal Wilna. Odległość, jaka dzieli te dwa miasta, to niespełna 30 kilometrów. W XIV w. został wzniesiony imponujący zamek na środku jeziora Galve. Historia tej twierdzy skrywa wiele tajemnic. Kto i dlaczego zamordował Zygmunta I Kiejstutowicza? Kim są tajemniczy Karaimowie? Jaki związek z tym miejscem miała Rzeczpospolita? Na najbardziej nurtujące pytania odpowie Stefan Tompson w swojej podróży śladami polskiej historii w Trokach. 18:35 LENA NA KAUKAZIE - AZERBEJDŻAN. FUTURYSTYCZNE BAKU Cykl reportaży, 23 min, Polska, 2022 Reżyseria: Hanna Jewsiewicka, Konrad Zagórski, Jowita Baraniecka - Ogden Lena to dziennikarka, podróżniczka, obywatelka świata. Absolwentka dziennikarstwa na warszawskim SWPS. Autorka bloga podróżniczego "Razem Taniej". Prowadziła poranne audycje w radiu Kampus oraz telewizyjne reportaże z wydarzeń kulturalnych dla TVP. Autorka programu "Moje LA" i reportażu "To jest Birma". Wraz ze swoim chłopakiem podróżują od 2013 roku. Byli razem w 74 krajach od Azji Południowo - Wschodniej, przez Amerykę Centralną, Bałkany czy Afrykę Północno - Zachodnią. W tej serii dokumentalnej Lena Urbańska zabierze nas w podróż po Kaukazie - od magicznej, gruzińskiej Swanetii i jej wież, przez ormiańskie czterotysięczniki, z największym z nich, Aragacem na czele, aż po niezwykłe, futurystyczne budynki stolicy Azerbejdżanu, Baku. W każdym odcinku będziemy się starali się dowiedzieć, gdzie bije puls Kaukazu. Czym naprawdę żyją jego mieszkańcy ci starzy, którzy wciąż wspominają Związek Radziecki, i ci najmłodsi, którym bliżej do Europy czy Ameryki. Będziemy patrzeć, jak się bawią, jak świętują, jak pracują, jak jedzą i jak walczą. W każdym z 24 - minutowych odcinków będziemy mieli przewodnika, który poprowadzi nawet przez najbardziej skomplikowane zagadnienia. Będziemy chodzić po nieutartych szlakach, ale jednocześnie nie tracić z pola widzenia tego, co może zainteresować masowego widza w Polsce, i za granicą. 19:05 LUDZIE I PSZCZOŁY - ODC. 1 Film dokumentalny, 30 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Jankowski Zdjęcia: Miłosz Kasiura To opowieść o ludziach zafascynowanych pszczołami, których życie nieodłącznie związane jest z cyklem hodowli pszczół. Dla nich hodowla pszczół, jest treścią życia, pasją, oddechem od klasycznego trwania, ucieczką od presji życia. Każdy odcinek to osobna historia danego bohatera. 19:45 HISTORIE SOLECZNICKIE ODC. 2 Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Wojciech Klimala Zdjęcia: Radosław Wikiera Soleczniki, najbardziej polski rejon w Litwie, gdzie kultura i polska tradycja jest kultywowana od pokoleń. To właśnie tutaj będziemy szukali niezwykłych historii i pasji ludzi, podobnie jak w pierwszej serii dokumentalnej z Wilna. Historie wileńskie pokazały nam jak ciekawa i złożona jest społeczność Polaków na Litwie. Podobnie jak poprzednio zamierzam przyjrzeć się kolejnym polskim bohaterom na Litwie, którzy swe korzenia mają w oddalonym o 40 kilometrów od Wilna okręgu solecznickim. 20:15 ZDRADZONE PIEŚNI (SINGING IN THE WILDERNESS) Film dokumentalny, 98 min, Chiny, 2021 Reżyseria: Dongan Chen Film zabiera nas do małej wioski na wzgórzach, w południowo - zachodnich Chinach. Ping and Cheng to dwie kobiety z grupy etnicznej Miao, która utraciła więź ze swoją kulturą, w tym z językiem pisanym, za sprawą częstych migracji i wojnie z dominującą w Chinach grupą etniczną Han. Jedna rzecz, która została w tradycji Miao, to śpiew chóralny o tematyce związanej z naturą i z duchowością, która miała chronić ich przed demonami. W latach 30. XX wieku chrześcijańscy misjonarze nauczyli ich śpiewać hymny, ale obdarli z resztek obrzędów i tradycji. Dziś chińska propaganda przypadkowo odkryła chór Miao i zaczęła wykorzystywać go do swoich komercyjnych celów, robiąc z niego folklorystyczną sensację. 22:05 PAPUA NOWA GWINEA PIEKŁO NA KOŃCU ŚWIATA (THE GANGS OF PAPUA NEW GUINEA) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2020 Reżyseria: Alexander Spalalkovitch Witamy w Port - Moresby w Papui Nowej Gwinei. Jest nieco większa od Francji. Góry porastają stare lasy. Zielone płuca, fauna i flora raj dla wędrowców z całego świata. Większość ośmiu milionów mieszkańców to Papuasi. Utrzymują się głównie z rolnictwa. Powszechna przemoc, skrajne ubóstwo, nieprzyzwoite bogactwo nielicznych i korupcja na wszystkich poziomach. Policja brutalnie walczy z morderczymi gangami. Ostatniego lata wyrównanie rachunków między plemiennymi klanami spowodowało śmierć 32 osób. Ale to nic w porównaniu z tym, co dzieje się w mieście. Tutaj policja toczy bezlitosną wojnę z gangami Raskoli. W 2020 roku Port Moresby znalazło się na drugim miejscu najbardziej brutalnej stolicy na świecie, tuż po Caracas w Wenezueli. Szczególnie kobiety płacą wysoką cenę za tę przemoc. 80% mężczyzn przyznaje się do regularnego bicia swoich żon. Jedna na dwie kobiety jest gwałcona. Jest tylko kilka ośrodków i organizacji, do których mogą się one zwrócić o pomoc, a ich napastnicy rzadko są ścigani. Korupcja jest powszechna. Dzięki bogatym złożom mineralnym stolica tego kraju przeżyło w ciągu ostatnich 10 lat bezkonkurencyjny boom na rynku nieruchomości. Uciekając przed nędzą prowincji, młodzi wieśniacy coraz częściej przybywają do miast. Bez pracy, bez zajęcia, dołączają do miejscowych gangów. W efekcie, w zeszłym roku, Port Moresby ogłoszono drugą po Caracas spośród najbrutalniejszych stolic świata. Uciekając przed nędzą prowincji, młodzi wieśniacy coraz częściej przybywają do miast. Bez pracy, bez zajęcia, dołączają do miejscowych gangów. W efekcie, w zeszłym roku, Port Moresby ogłoszono drugą po Caracas spośród najbrutalniejszych stolic świata. Skrajne bogactwo i nędza, przemoc i zanikające zwyczaje przodków. Raj utracony Papui Nowej Gwinei. 23:10 POWÓDŹ Film dokumentalny, 13 min, Polska, 1947 Powódź w 1947 r. 23:25 WARSZAWA 1956 Film dokumentalny, 7 min, Polska, 1956 Wstrząsający reportaż, który zderza obrazy gmachów urzędowych ruinami zamieszkanymi przez zwykłych ludzi. Bohaterem jest małe dziecko, które spaceruje nad przepaścią gruzowiska. Jeden z ważniejszych filmów ''czarnej serii''. 23:45 FRITZ LANG - KONFRONTACJA (FRITZ LANG) Film dokumentalny, 99 min, Francja, 2016 Reżyseria: Gordian Maugg Portret Fritza Langa, niemieckiego reżysera, scenarzysty i producenta filmowego pochodzenia austriacko - żydowskiego, czołowego twórcy niemieckiego ekspresjonizmu w filmie okresu międzywojennego. Uważany był za geniusza, egocentrycznego, seksualnego maniaka i sadystę. Przemoc i miłość stały się tematami, które nie pozwoliły Fritzowi Langowi odejść do końca jego życia. W Wiedniu jako syn brutalnego ojca, pod którego opieką cierpiała jego ukochana żydowska matka. Jako żołnierz w Galicji, gdzie przeżył okropności I wojny światowej. I wreszcie jako młody reżyser w Berlinie, oskarżony o zamordowanie własnej żony. Fritz Lang badał Zło w nas wszystkich i w sobie, pisząc to, co stało się klasyką. 01:35 SZTUKA MILCZENIA Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2008 Scenariusz i reżyseria: Rafael Lewandowski Zdjęcia: Jakub Giza, Rafael Lewandowski Dla Jerzego Mierzejewskiego malarstwo jest sztuką milczenia. Za pomocą tego, co widzialne, pozwala nam ono dojść do tego, co niewidzialne. Urodzony w 1917 roku artysta tworzył przez ponad 70 lat metafizyczne obrazy, trzymając się zawsze na uboczu wszelkich mód sztuki współczesnej. Był również wieloletnim wykładowcą oraz cenionym dziekanem Łódzkiej Szkoły Filmowej. Stał się prawdziwym autorytetem dla pokoleń powojennych operatorów i reżyserów polskich. Jerzy Mierzejewski - człowiek ogromnej erudycji i wielkiego osobistego uroku - nie jest już w stanie pracować. Jego umysł i świadomość są natomiast bardzo żywe. Spotykając się z nim, odkrywamy bogatą historię oraz twórczość nietypowego malarza. Zgłębiamy tajemnicę bytu i czasu - między przeszłością a teraźniejszością, życiem a śmiercią. 02:35 BALLADA O PRAWDZIWYM KŁAMSTWIE Film dokumentalny, 74 min, Polska, 2007 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Trzos-Rastawiecki Zdjęcia: Jacek Mierosławski - Kto wybierał w Polsce rząd? - Naród. - Czy rząd miał rządzić? - Rząd miał rządzić, a partia kierować. - Kto układał listy kandydatów? - To miała zastrzeżone partia. - Czy partia przygotowywała kilka list? - Nie, na liście wyborczej umieszczała tylko tych, którzy mieli wejść do sejmu - To po co były wybory? - No jak to po co? Żeby ludzie mogli poprzeć. - A popierali? - Oczywiście! Wybory władz były prawdziwym świętem w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Czasem garniturów, często czerwonych krawatów, udekorowanych barwami państwowymi komisji. Do urn tłumnie ściągali mieszkańcy kraju, aby swym głosem dać wyraz poparcia dla rządzących. W zwartych kolumnach do komisji maszerowali żołnierze i urzędnicy. W szpitalach głosowali lekarze i pielęgniarki, urny donoszono ciężko chorym pacjentom. Dzięki specjalnym dokumentom swój obowiązek mogli wypełnić także podróżujący po kraju kolejarze. Lata trudu władz w politycznym uświadamianiu społeczeństwa przynosiły owoce. Średnio 90 procent głosów była "za". Jeżeli nawet "pomylono się" podczas liczenia, większość narodu popierała Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą. Dyscyplina panowała także w samej organizacji. Zgodnie z zasadą "centralizmu demokratycznego" to ścisły Komitet Centralny wybierał pierwszego sekretarza, oczywiście po konsultacji kandydatury z Moskwą. Zadaniem posłusznych "dołów" była akceptacja "elekta". Dokumentowi Andrzeja Trzosa - Rastawieckiego rytm nadają sekwencje prostych pytań i odpowiedzi. Obnażają one liczne paradoksy PRL - u oraz wielką rolę ówczesnej propagandy. To właśnie ona stanowiła główne narzędzie, za pomocą którego próbowano ukształtować społeczeństwo i skłonić je, w imię budowy socjalizmu, do bezwarunkowego posłuszeństwa rządzącym. Propaganda była też groźną bronią, za pomocą której władze zwalczały warstwy społeczne nie pasujące do wizji państwa proponowanej przez polski reżim oraz potężnego Wielkiego Brata - Związek Sowiecki. Rzecznik rządu w latach 1981 - 1989, Jerzy Urban, celnie określił zadaniaprzed nim stawiane: "w zasadzie nie kłamałem, czyli nie kłamałem świadomie; każdy rzecznik kłamie, bo kłamie źródło jego informacji". Do swego filmu Trzos - Rastawiecki zaprosił znanego aktora, Piotra Fronczewskiego. Przewrotną i wciągającą opowieść uzupełniają bogate materiały archiwalne. 03:55 JACKY OD ZADAŃ SPECJALNYCH Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2008 Scenariusz i reżyseria: Katarzyna Kościelak, Joanna Jaworska Historia Francuza, Jacky'ego Challota, pokazuje, jak bardzo nasze życie zależy od splotu różnych okoliczności. Gdyby w latach 80. ten dwudziestoparoletni wówczas, skromny pracownik urzędu pracy nie zaangażował się we wspieranie polskiej Solidarności w Paryżu, prawdopodobnie nigdy nie przeżyłby przygody swojego życia, nie poznałby smaku polskiego więzienia i nie stałby się na chwilę bohaterem, którego uwolnienia domagała się cała Francja. Challotowi Polska jawiła się jako mało znany, dziki kraj zza żelaznej kurtyny, a Polacy - jako uciśniony naród, urzekający swoim pragnieniem wolności, entuzjazmem i nadzieją na zmiany, z którym warto się solidaryzować. Kiedy więc o tym kraju i jego mieszkańcach zrobiło się głośno na świecie, zainteresował się nim i młody Challot. Jako przedstawiciel francuskich związków zawodowych znalazł się na I zjeździe Solidarności, a gdy wprowadzono w Polsce stan wojenny, wraz z innymi zorganizował manifestację pod polską ambasadą w Paryżu. Koledzy z polskiego podziemia zapamiętali go jako "maskotkę" - zabawnego cudzoziemca mówiącego łamaną polszczyzną, niepozornego z wyglądu. Ale właśnie dzięki temu, że Jacky nie budził podejrzeń, stał się człowiekiem do zadań specjalnych. Jedno z takich zadań: transport do Polski w ciężarówce udającej chłodnię tajnych materiałów (powielaczy offsetowych, nadajników radiowych, zakazanych publikacji paryskiej "Kultury") przypłacił w 1984 r. odsiadką w szczecińskim więzieniu. Dzielił celę ze zwykłymi kryminalistami, co okazało się dla niego prawdziwą szkołą życia. Za sprawą tej odsiadki trafił na pierwsze strony gazet, a jego uwolnienia domagały się takie osobistości francuskiej kultury, jak Simone Signoret, Yves Montand czy Gerard Depardieu. Drobny Jacky poczuł się jak bohater powieści szpiegowskich, którymi zaczytywał się w dzieciństwie. Jednocześnie nagle uświadomił sobie, że oto uczestniczy w zmienianiu historii. Po latach wspomina ten okres jako najbardziej romantyczny w swoim życiu. "Jacky do zadań specjalnych" to pełna zabawnych anegdot opowieść o przyjaźni, młodości i pasji, o tym, jak szary człowiek stara się naprawiać świat. A także o tym, jak bardzo idealizujemy swoje wspomnienia. Po latach Jacky Challot, mieszkający teraz z żoną w Bayonne w Kraju Basków, przyjeżdża bowiem ponownie do Polski, odwiedza miejsca, w których wtedy bywał, pracował, spotykał się z działaczami Solidarności, składa nawet wizytę w więzieniu, gdzie przed ćwierć wiekiem odbywał karę dwóch lat zamienioną ostatecznie na grzywnę. Tamten okres, prace w strukturach Solidarności i udział w nich bohatera filmu oraz jego epizod więzienny wspominają m. in.: Mirosław Chojecki, Danuta Nowakowska, Krzysztof Talczewski oraz adwokaci: Roman Lywczyk i Tadeusz de Virion. O reakcjach strony francuskiej opowiadają z kolei: Bernard Guetta - korespondent "Le Monde" w Polsce w latach 80. , Olivier Mazerolle - publicysta i były szef stacji RTL, Edmond Maire - działacz francuskich związków zawodowych, Anne Durufle - Łozińska - ówczesna pracownica Ambasady Francji w Polsce i inni.