TVP Historia Środa, 29.03.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 29 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1848 - w Rzymie powstał Legion Mickiewicza; 1910 - pierwsze na świecie muzeum oceanograficzne w Monaco; 1951 - wyrok śmierci dla Rosenbergów; 1963 - zmarła Pola Gojawiczyńska; 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.II - ODC. 20 (SERIA II ODC. 7) Serial wojenny, 43 min, Polska, 2017 Reżyseria: Michał Rogalski, Łukasz Ostalski Scenariusz: Marek Kreutz, Piotr Starzak, Ewa Popiołek Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Michał Czernecki, Józef Pawłowski, Tomasz Włosok, Katrin Buhring, This Maag, Sebastian Jasnoch, Magdalena Czerwińska, Marek Ślosarski Ostatnie przeżycia sprawiły, że Kamil odzyskał pamięć, prosi narzeczoną żeby przywiozła jego rzeczy, które dał Grudzińskiemu na przechowanie. Irka informuje brata o konieczności wyjazdu do folwarku. Obecny przy rozmowie Stefan oferuje swoją opiekę w podróży. W szpitalu Margarethe oznajmia rannemu Brennerowi, że bardzo ją zawiódł. Oświadcza, że przejmuje jego obowiązki i włącza do akcji agenta o pseudonimie Rudolf. Witek z Powałą odwiedzają Brodzkiego, który szczerze odpowiada na zadawane mu pytania. Powała postanawia pojechać do folwarku Grudzińskiego w ślad za Irką i Stefanem. W szpitalu zmęczona Marysia zasypia przy łóżku ojca. Konstanty w malignie opuszcza nocą szpital o własnych nogach i idzie przed siebie środkiem ulicy, modląc się głośno po hebrajsku. Zostaje zastrzelony przez nocny patrol na oczach własnej córki. Major Leokadia zleca Ewie nowe zadanie - grę w kasynie. Dziewczynę obstawia Witek. Ewka siada obok Kwietnia, handlującego z Niemcami. Mężczyzna ma sporą ilość pieniędzy z hazardu, a dziewczyna bardzo mu się podoba. Zgarnia duża pulę i zaprasza Ewkę do mieszkania. Po chwili wchodzi tam Witek, który razem z Ewką bierze od Kwietnia pieniądze jako podatek od hazardu i dar dla polskiego podziemia. W dworku Grudzińskiego major Powała prosi Irkę o rzeczy Kamila, rozkręca jego zapalniczkę i wyjmuje mikrofilm. Jest na nim klucz do odczytania nazwisk agentów niemieckiej siatki na Wschodzie. Powała decyduje, że sam wróci z mikrofilmem do Warszawy, a Irka ze Stefanem dotrą jutro. Żegna się z nimi mówiąc, że pójdzie drogą przez las. Stefan udaje się potajemnie za nim, strzela Powale w pierś i odbiera mikrofilm. 08:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - DODANE DO MAPY PAMIĘCI Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Dodane do Mapy Pamięci" W roku 1864 w czasach największych carskich represji wobec Polaków zaangażowanych w powstanie styczniowe, właściciel majątku Lejno koło Sosnowicy, przy wiejskiej świątyni postawił krzyż z napisem Pamięci Jana Bogdanowicza, rozstrzelanego 7 marca 1863 roku w Lublinie. Bogdanowicz to jeden z liderów zrywu na Lubelszczyźnie pojmany i rozstrzelany przez Rosjan. Przez lata władze carskie chciały przymusić Liniewskiego do usunięcia krzyża, a przynajmniej napisu. Ten utracił majątek, ale nie uległ. Krzyż ścięły dopiero wojska carskie w czasie walk I wojny światowej. Od lat upominamy się o jego powrót do Lejna. I wreszcie mamy szansę na realizację tego pomysłu. "Zapomniana bitwa" Zapomniana bitwa to jedna z tych, które stoczone zostały na osi drogi żelaznej Warszawa - Petersburg. To wątek powstańczych dziejów zupełnie nierozpoznany przez historyków. Kolej i telegraf stanowiły dwa elementy taktycznej przewagi Rosjan i tylko nieliczni z powstańczych liderów rozumieli, że zniszczyć je, to pozbawić wroga silnych atutów. Rozpoznajemy wydarzenie z 27 i 28 stycznia 1863 roku, które rozegrało się w okolicach Łochowa. Udało się już odkryć bardzo szeroko pojęty teren bitwy. Teraz przyszła pora na szczegółowe badania. 08:40 HISTORIA POLSKI - OPOWIEŚĆ O MIŁOŚCI Film dokumentalny, 38 min, Polska, 2021 Reżyseria: Rafał Bryll Scenariusz: Rafał Bryll Film o losach Krystyny Geisler i Bogdana Jastrzębskiego, Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Miłość Żydówki i Polaka, wojna, piękne chwile i mrożące krew wydarzenia. Bogdan Jastrzębski - Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, cofa się pamięcią do czasów II Wojny Światowej, kiedy podczas okupacji zakochał się w tej jedynej, na całe życie - Krystynie Geisler, Żydówce. Wspomina pierwsze randki, piękne chwile, ale i dramat Żydów w częstochowskim getcie. Opowiada sensacyjną, pełną iście filmowych wydarzeń historię uwolnienia Krysi ze szponów Holokaustu. Brawurowa akcja na ulicach Częstochowy, tuż pod okiem niemieckich strażników była jedyną szansą na ocalenia życia ukochanej Bogdana. Udało się, żyli długo i szczęśliwie. Film jest połączeniem klasycznego dokumentu oraz filmu animowanego. Animacje - Łukasz Rusinek. 09:40 SZABLA POLSKA Film dokumentalny, 34 min, Polska, 2018 Reżyseria: Włodzimierz Gołaszewski Scenariusz: Włodzimierz Gołaszewski Opowieść o orężu wpisanym na trwałe w polską kulturę narodową i będącym symbolem niepodległości, wolności i honoru. Począwszy od czasów Stefana Batorego, poprzez tradycje szlacheckie / sarmackie, wojny ze Szwedami, Moskalami, Turkami, Tatarami, podczas których szabla sławiła imię rycerstwa polskiego, jak i w okresie zaborów, aż do I wojny światowej, uzyskania przez Polskę niepodległości, wojny polsko - bolszewickiej i kampanii wrześniowej 1939 roku. 10:20 SENSACJE XX WIEKU - HISTORIA NIKCZEMNOŚCI Kameralne i studyjne (widowisko), 49 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jan Frycz ( Konrad ), Borys Szyc ( Fegelain ), Piotr Grabowski, Adam Woronowicz, Zbigniew Paterak, Ziemowit Pędziwiatr, Andrzej Warcaba, Adam Kopciuszewski, Dorota Liliental, Kasia Danysz O życiu Franza Konrada przed drugą wojną światową nie wiadomo wiele. Urodził się w Wiedniu w 1906 roku. 11 miesięcy swojego życia spędził w więzieniu skazany za kradzież. Przestępcza przeszłość nie zaszkodziła jednak Konradowi, kiedy wstępował do niemieckiej partii nazistowskiej NSDAP. Przeciwnie, już wkrótce jego talenty miały okazać się bardzo pożyteczne. Faszystowskie Niemcy potrzebowały środków na zbrojenia. Dzięki Anschlussowi III Rzesza zyskała bogate zasoby złota i walut z austriackich banków oraz zapasy surowców i silny przemysł. Późniejsze zagarnięcie Czech umożliwiło uzbrojenie 36. Dywizji Wehrmachtu. Eksploatacja podbitego kraju trwała. Z czeskich banków wywieziono do Niemiec 25 mln dolarów w złocie. Rabunkowa polityka państwa faszystowskiego nie znała umiaru. Nie przestrzegano umów międzynarodowych, rabowano także dzieła sztuki i obiekty sakralne. Kiedy wybuchła druga wojna światowa, ideologia nienawiści dała III Rzeszy nowe źródło funduszy umożliwiających prowadzenie działań na wielką skalę. Wrogowie Niemiec na podbitych terenach mieli zostać starci z powierzchni ziemi, lecz przedtem także ograbieni ze wszystkich wartościowych przedmiotów. Do opanowanych przez faszystów zakątków Europy zjeżdżali ludzie, którzy mieli się zająć tym programowym rabunkiem. Jednym z nich był Franz Konrad. Jego kariera zaczęła się w 1940 roku, gdy jako Leiter fuer Wertersfassung in Warschau Ghetto przybył do Warszawy. Stał się odpowiedzialny za przejęcie przez Rzeszę mienia żydowskiego w wydzielonej dzielnicy stolicy podbitej Polski. Wyszukiwał w majątku Żydów rzeczy wartościowe, nieraz podstępem wydzierał tajemnice o ukrytych dobrach. Zorganizował w Warszawie 15 magazynów zagrabionych przedmiotów. Nie działał wyłącznie na rzecz Niemiec, część łupów, które wpadły mu w ręce, chował na własny użytek i wywoził do zamku Fischorn w pobliżu Zell am See. Wkrótce Konrad zyskał ponure miano "króla getta" i w swojej złodziejskiej karierze awansował do stopnia Hauptsturmfuehrera SS. W 1942 roku los Konrada zetknął go z SS - Gruppenfuehrerem Hermannem Fegeleinem, dowódcą dywizji Waffen - SS "Florian Geyer". Esesman potrzebował zręcznego administratora grabieży podczas wojny ze Związkiem Radzieckim. Ofiarą rabusiów Fegeleina padło co najmniej 20 tysięcy ludzi. Wiele łupów Fegelein i Konrad zagarnęli dla siebie. Ale nie dane im było nacieszyć się złupionym bogactwem. W 1944 roku III Rzesza przegrywała wojnę. Fegelein został oddelegowany przez samego Hitlera do zamku Fischorn, gdzie miano ukryć zrabowane przez lata wojny dzieła sztuki i kosztowności. Wśród niezliczonych bogactw, przewożonych w skrzyniach do zamku, był też inny skarb. 11:15 OPRAWCY Z KATYNIA - OPRAWCY Z KATYNIA CZ. 2 Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2020 Reżyseria: Cedric Tourbe Scenariusz: Cedric Tourbe, Olivia Gamolinski W 1940 r. Związek Radziecki zarządził egzekucję 22.000 polskich jeńców wojennych, z czego 4.500 zamordowano w lesie katyńskim w Rosji. Film dokumentalny "Oprawcy z Katynia" opowiada po raz pierwszy historię masakry w Katyniu widzianą z obu stron: ofiar i sprawców. W niezwykle szczegółowy sposób reżyser Cedric Tourbe pokazuje, jak doszło do tej zbrodni przeciwko ludzkości i przybliża mechanizmy funkcjonowania państwa sowieckiego oraz tajnej policji NKWD. 12:50 TAJEMNICA LEMA Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2021 Reżyseria: Wojciech Kuś Scenariusz: Wojciech Kuś Zdjęcia: Grzegorz Hartfiel Biograficzny film dokumentalny o wybitnym pisarzu science - fiction, Stanisławie Lemie (1921 - 2006), opowiedziany z perspektywy wojennych losów pisarza. O koszmarze lat okupacyjnych Lwowa Lem milczał, a przeżył wiele, kilkukrotnie ocierał się o śmierć. Wiele autobiograficznych wątków autor słynnej powieści "Solaris" nieświadomie przemycił w swoich książkach, a te stały się kanwą niniejszego filmu. W nim pisarze, krytycy, filmowcy i inni biegli w dziedzinie lemologii idą ich tropem, wysuwając hipotezę o traumie pisarza, która zaważyła na jego późniejszym życiorysie i ukształtowała jego światopogląd. "Tajemnica Lema" to filmowe śledztwo utkane z rozmów ze znawcami zagadnień lemowskich, pełne archiwalnych wywiadów oraz fragmentów adaptacji filmowych dzieł Lema. Formę filmu podkreślają liczne zdjęcia, historyczne materiały filmowe oraz specjalnie stworzone animacje, które spinają opowieść w przejrzystą całość. Film stawia również pytanie o słuszność rozliczeń z własną przeszłością i o cenę, którą ponosi się za wolność. 13:50 WIDOKI Z RAJU. KULTURA OGRODOWA W ŚWIECIE ISLAMU - ODC. 3 MAROKO. MARZENIE O PIĘKNIE (A GLIMPSE OF PARADISE - GARDEN CULTURE IN THE ISLAMIC WORLD) Film dokumentalny, 49 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Veronika Hofer Odcinek 3 - "Maroko". Marzenie o pięknie. Maroko kolorowe targi, błyszczące suki i zacienione ogrody. Podobno najwspanialsze z ogrodów są dziś dziełem artystów, romantyków i kolekcjonerów roślin z Europy. Wyruszamy w podróż do Maroka, aby zobaczyć, w jaki sposób przenieśli oni swoje marzenia o oriencie na formę ogrodową. Ten ogród znajduje się gdzieś w Maroku, nie wolno nam powiedzieć dokładnie, gdzie. Wiele osób o nim mówi, ale tylko nieliczni w nim byli. Jakieś dwadzieścia lat temu pewna para z Niemiec postanowiła zrealizować swoje marzenie o ogrodzie orientalnym. Zgodnie z islamską tradycją stworzyła nie tylko zieleń, ale też siedlisko i przestrzeń do życia. Miejsce, w którym można schronić się przed upałem i kurzem, i rozkoszować się cieniem, kolorami czy śpiewem ptaków. Idealny ogród islamski jest symbiozą architektury i natury. Wszystko do ostatniego szczegółu utrzymane jest w harmonii i przesiąknięte pragnieniem i dążeniem do piękna. Najważniejszym elementem jest woda, wokół której wszystko się kręci. Jej kluczowa rola przedstawiana jest przy użyciu wszelkich możliwych zasobów. Interesuje nas, gdzie w Maroku Europejczycy tworzyli swoje pierwsze ogrody. Wyruszamy zatem, aby dowiedzieć się więcej. Rabat, stolica Maroka leży na wybrzeżu północnego Oceanu Atlantyckiego. Zawsze wieje tu świeża oceaniczna bryza, a klimat jest łagodny przez cały rok. 14:50 CZOŁGI. HISTORIA SUKCESU (HISTORY OF TANKS) Film dokumentalny, 51 min, Nowa Zelandia, 2020 Czołgi zostały po raz pierwszy użyte podczas bitwy o Sommę w 1916 roku w celu przełamania impasu pozycyjnej wojny w okopach na froncie zachodnim. Podczas gdy Wielka Brytania i Francja zbudowały ich tysiące, Niemcy wprowadziły do użytku zaledwie 20 pojazdów jednej konstrukcji. W czasie zimnej wojny nie wyprodukowano ich zbyt wiele, jednak te, które powstały, były już na zdecydowanie wyższym poziomie technologicznym. W filmie widzowie będą mogli zobaczyć przegląd różnych typów czołgów - od brytyjskiego prototypu z roku 1915 do testowanego w Iraku Challengera. Omawiane są kolejne innowacje techniczne, które sprawiły, że z groteskowego pojazdu, przypominającego traktor, czołg stał się symbolem sztuki wojennej XX wieku i nie wygląda, by miał trafić do lamusa. W dokumencie pojawiają się kojarzony z ideą Blitzkriegu Heinz Guderian czy amerykański bóg wojny George Patton, jednak w centrum uwagi są maszyny, nie ludzie. Producent: Leading Edge TV 17:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.II - ODC. 21 (SERIA II ODC. 8) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2017 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Ewa Popiołek Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Michał Czernecki, Józef Pawłowski, Tomasz Włosok, Katrin Buhring, Sebastian Jasnoch, Magdalena Czerwińska, Maria Dębska, Eryk Kulm, Danuta Stenka Stefan informuje Irkę, że muszą uciekać z folwarku, ponieważ nie są tam bezpieczni. Grudziński ostrzega, że do wsi zbliżają się Niemcy i ukrywa ich w stodole. Na folwark przyjeżdżają żandarmami, nie znajdując Irki i Stefana, rozstrzeliwują Grudzińskiego i pracowników oraz podpalają budynki gospodarstwa. Dyrektor szpitala ostrzega Andrzeja o ryzyku, jakie wiąże się z ukrywaniem przez niego Marysi. By zapobiec plotkom i tragedii, lekarz oświadcza się dziewczynie. W kasynie Ewka przyjmuje zaproszenie niemieckiego majora do gry w ruletkę. Dziewczyna niepostrzeżenie wyciąga jego portfel, spisuje dane z dokumentów i wsuwa je z powrotem do kieszeni oficera. Dostrzegają to tajni niemieccy agenci. Ewce pomaga krupier, przejmując upuszczoną torebkę. Nie znajdując niczego przy dziewczynie, tajniacy puszczają ją wolno. Kasia Wieleżyńska ucieka z zakonu sióstr w Henrykowie. Wpada do mieszkania Andrzeja i oświadcza, że chce zostać jego żoną. Zaskoczony mężczyzna nie ma czasu na rozmowę, musi biec na blok operacyjny. Dziewczyna odkrywa w łazience rzeczy Marysi, wściekła wybiega na ulicę. Napotkanym żandarmom składa donos na Marysię. W tajnym lokalu Alfa przekazuje Witkowi informacje, że Powała nie wrócił z mikrofilmem. Witek wraz z Irką i Ewką zabierają rannego Kamila do mieszkania Szczęsnej. Po donosie Kasi, Niemcy zabierają Andrzeja na Pawiak. 18:10 ARSENAŁ. MAGAZYN MILITARNO - HISTORYCZNY - MISJA W IRAKU - HONKER Magazyn, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jerzy Grabowski, Grzegorz Płaza, Andrzej Borowiecki Scenariusz: Grzegorz Płaza, Andrzej Borowiecki, Jerzy Grabowski Zdjęcia: Maciej Brola, Rafał Biernacki Wykonawcy: Jacek Sobieszczański, Przemysław Predygier (prowadzący) Misja w Iraku - Honker. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych XX w. powstała konstrukcja pojazdu wielozadaniowego o napędzie na cztery koła, przeznaczonego dla wojska. Pierwszy i jak do tej pory jedyny seryjnie produkowany polski samochód terenowy o nazwie Honker, był eksploatowany podczas misji w Iraku. W programie zaprezentujemy całą gamę produkowanych modeli. Opowiemy też o wojennych dokonaniach Honkerów. 18:35 ZAGINIONE? OCALONE? HISTORIE ZAWODÓW RÓŻNYCH - ODC. 4 WIKLINIARZ Dysk./wywiad/debata, 22 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Andrzej Kaczmarczyk Wykonawcy: Andrzej Kaczmarczyk (prowadzący) Praczka, świniopas, śledziarz, handlarz skupujący starzyznę i kurze łapki, czy wędrowny ostrzyciel noży, odeszli w zapomnienie, choć tego ostatniego widziano jeszcze na warszawskich podwórkach na początku lat 90. Podobny los może czekać wikliniarzy, bednarzy, kołodziejów czy garncarzy, choć ta ostatnia umiejętność przeżywa właśnie swój renesans. Miejmy nadzieję, że nie krótkotrwały. W niektórych przypadkach to już niestety zapewne ostatni moment, by rzemieślnicy podzielili się z nami swoimi coraz rzadszymi umiejętnościami. W tym odcinku cyklu "Zaginione? Ocalone? Historie zawodów różnych" odwiedzimy wikliniarza. 19:10 HISTORIA POLSKI - LARISSA Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2020 Reżyseria: Alexandre Dayet Koniec 1942 roku; dziesięcioletnia dziewczynka, Larysa, ucieka z getta warszawskiego. Jej matka, Dorka, została deportowana do Treblinki dwa miesiące wcześniej. Ojciec Larysy, Jakob, organizuje ucieczkę. Pomaga mu wujek Marian, który działa w ruchu oporu poza gettem. Dziewczynka wspina się po drabinie i przeskakuje na drugą stronę muru. Po aryjskiej stronie Warszawy Larysa znajduje schronienie w mieszkaniach ludzi zaprzyjaźnionych z wujkiem Marianem. W lutym 1943 roku ukrywa się u rodziny Jasików. Dom znajdował się tuż przy granicy getta. Córka gospodarzy, nastoletnia Helena, opiekuje się małą Żydówką. To podczas całej wojny jedyny moment normalnego życia. Mimo zagrożeń polska rodzina zapewnia jej miłość i otacza ją bezinteresowną opieką. Larysa musi jednak po kilku tygodniach się wyprowadzić z powodu gróźb oprawców. Gdy mała dziewczynka opuszcza rodzinę Jasików, dziewczęta widzą się po raz ostatni. Mimo wybuchu Powstania Warszawskiego i zniszczenia stolicy małej Larysie udaje się przetrwać. Najbliższa rodzina dziewczynki ginie w skutek obław i deportacji. Pod koniec wojny bohaterka trafia do sierocińca w Otwocku, gdzie zaczyna pisać Czarny Notatnik, w którym opisuje codziennie swoje losy w powojennej Polsce. Po roku tułaczki po Łodzi i Częstochowie odnaleziona przez dalszą rodzinę matki wyjeżdża do Francji. 70 lat po tych wydarzeniach Larysa otrzymuje e - mail z Polski. Nadawcą niespodziewanej wiadomości jest Mariusz, wnuk Heleny Jasik, który odnalazł ślad po Larysie w internecie. Kontakt ten sprawia, że Larysa decyduje się na wyjazd do Polski, aby spotkać się z Heleną. 20:00 MURY ZAGŁADY - CZAS TRWOGI Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2022 Reżyseria: Rafał Kotomski Scenariusz: Krzysztof Rak, Rafał Kotomski Wykonawcy: Krzysztof Rak (prowadzący), Grzegorz Michalczyk (prowadzący) MURY ZAGŁADY - 80. rocznica likwidacji getta warszawskiego Cykl pięciu audycji w 80. rocznicę rozpoczęcia likwidacji getta warszawskiego - zbrodniczej akcji tzw. Grosse Aktion w okresie lipiec - wrzesień 1942 roku. W każdym odcinku czytane są fragmenty autentycznych relacji i wspomnień Alidy Blady - Szwajger, Chaima Arona Kapłana, Abrahama Lewina, Calka Perechodnika, Jakuba Krzepickiego i innych. Odcinki w formie reporterskiej relacji (teren dawnego getta, Otwocka i Treblinki) oraz rozmowy pomiędzy Krzysztofem Rakiem (filozof, historyk, publicysta, autor uznanych książek historycznych) i Mikołajem Mirowskim (historyk, publicysta, znawca stosunków polsko - żydowskich). Tematyka odcinków cyklu: - Portret socjologiczny warszawskiego getta (kim byli ludzie żyjący w getcie, stosunki społeczne, gospodarcze, kulturowe, spory i różnice ideowe), uzupełniony fragmentami dziennika Chaima Arona Kapłana - Tzw. Wielka Akcja lipiec - sierpień 1942, likwidacja getta (przebieg akcji, bestialstwo i motywacja sprawców, portret psychologiczny oprawców, dramat i męczeństwo ofiar); uzupełnione fragmentami relacji Abrahama Lewina - tragedia Szpitala im. Bersonów i Baumanów w getcie warszawskim (sylwetka lekarki Alidy Blady - Szwajger, dramat dzieci - pacjentów szpitala, rozważania etyczne i filozoficzne wynikające z dramatycznej sytuacji i działania lekarki); uzupełnione fragmentami wspomnień Alidy Blady - Szwajger - tragedia żydowskiej społeczności Otwocka, likwidacja getta otwockiego (sierpień 1942); uzupełnione fragmentami Spowiedzi Calka Perechodnika i innymi relacjami Żydów otwockich - obóz zagłady w Treblince; uzupełnione fragmentami relacji Ludwika Krzepickiego 20:35 NAJWSPANIALSZE LATARNIE MORSKIE IRLANDII - ŚWIETLANA PRZYSZŁOŚĆ. ODC. 4/4 (THE GREAT LIGHTHOUSES OF IRELAND) Film dokumentalny, 48 min, Irlandia, 2020 Tajemnicze i romantyczne latarnie morskie pozostają istotną częścią infrastruktury morskiej Irlandii. Seria ta pokazuje zależność od morza i walkę z żywiołami Zielonej Wyspy oraz inżynierię, historię, a przede wszystkim ludzi stojących za tymi niezwykłymi budowlami oraz rolę, jaką odegrały w historycznych wydarzeniach. Dla Irlandii, przez wieki uzależnionej od morskiego transportu, latarnie są czymś szczególnym. Obecnie jest ich ponad sto, 66 wciąż działa. Najstarsza istniała już w średniowieczu - było to ognisko, rozpalane przez mnichów, chcących pokazać żeglarzom drogę do portu. Złota era latarni to XIX wiek: stały się symbolami ujarzmienia natury, ułatwiały nawigację na niebezpiecznych wodach przybrzeżnych. Gdzie fale atakują wyjątkowo wściekle, zaś wybrzeże jest skaliste. Irlandczycy są dumni ze swych latarni, porównują je do egipskich piramid i chińskiego muru. Pierwszy odcinek traktuje o życiu latarników, ich tradycjach, mundurach i zawodowym etosie tej prestiżowej, acz ciężkiej profesji. Drugi odcinek wyjaśnia, jak budowano te arcydzieła techniki w pięknych okolicznościach przyrody - na krawędzi klifu, wyspach, skałach ledwie wystających z wód Atlantyku, aż do latarni zakotwiczonych na dnie oceanu. Trzeci odcinek to rys historyczny - latarnie były świadkami bitew morskich, inwazji, katastrof, emigracji, wojny Irlandii o niepodległość i wojny domowej. Czwarty opowiada o końcu świata latarników (ostatni zszedł z posterunku w 1992 roku) i przyszłości, jaka je czeka w XXI wieku. Radar, radio, GPS i nowe technologie o dziwo nie odesłały latarni do lamusa, marynarze zapewniają, że nadal pomagają w ustaleniu pozycji. Poza tym romantyczne budowle działają na wyobraźnię i coraz częściej są celem turystycznych wypraw. 22:55 CZARNY MERCEDES Film kryminalny, sensacyjny, 117 min, Polska, 2019 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Janusz Majewski Wykonawcy: Jorn Linnenbrocker, Kathleen Bauer, Alexander Hauff, Bjorn Bonn, Ulrich Blocher, Martin Schubach, Nico Nothnagel, Marc Bluhm, Marco Brautigam, Roland Wolf, Sebastiane Kaufmane, Piotr Chomik, Tomasz Grochoczynski, Hanna Kossowska, Joanna Przybyłowska-Wójcik Aktorzy: Maria Dębska, Aleksandar Milicevic, Artur Żmijewski, Andrzej Zieliński, Łukasz Sikora, Sonia Bohosiewicz, Andrzej Mastalerz, Izabela Dąbrowska, Andrzej Baranowski, Przemysław Bluszcz, Andrzej Seweryn, Natalia Rybicka, Marcel Sabat, Bogusław Linda, Maciej Winkler Warszawa, rok 1939, mecenas Karol Holzer, spolonizowany od czterech pokoleń Saksończyk, prowadzi świetnie prosperującą kancelarię adwokacką. Jest również wykładowcą na SGH. Wśród studentów Karola jest para zakochanych ludzi Aneta i Jędrek. Wybucha wojna, młodzi zostają rozłączeni. Jędrek na próżno próbuje zdobyć informacje o miejscu pobytu Anety. Zaczyna się okupacja niemiecka. Pewnego dnia w kancelarii Karola pojawia się jego była studentka Aneta, Żydówka i prosi o pomoc. Karol proponuje, że ją ukryje, dając jej tożsamość i dokumenty żony. Mecenas Karol przypadkowo poznaje Maxa, arystokratę, oficera SS wyższej rangi. Max zaczyna bywać w domu mecenasostwa, pozornie jest urzeczony Anetą, demonstracyjnie ją adoruje i uwodzi, ale naprawdę jest zafascynowany Karolem. Pewnego dnia Aneta zostaje skrytobójczo zamordowana. Pojawia się wezwany na pomoc nadkomisarz Rafał Król, funkcjonariusz Policji tzw. Granatowej, współpracującej z Niemcami, który równocześnie jest aprzysiężonym żołnierzem polskiego podziemia i wykonuje jego rozkazy. Nadkomisarz rozpoczyna śledztwo w sprawie zabójstwa. Podczas dochodzenia poznaje Jędrka, który niestety odnalazł ślad Anety za późno. Obaj na swój sposób starają się dojść prawdy. Nadkomisarz podejrzewa kilka osób. Równolegle oficjalne dochodzenie prowadzi Kluge, radca kryminalny niemieckiej policji kryminalnej Kripo. Obaj uważają się za apolitycznych profesjonalistów, więc nawiązują nieformalną współpracę. W tym czasie z frontu na Ukrainie wraca Egon, stały przyjaciel i mentor Maxa. Przyjaciele znów są ze sobą szczęśliwi. Tymczasem Komisarz stopniowo wyklucza udział kolejnej osoby z listy podejrzanych, aż dochodzi do wykrycia sprawcy, który w celu zatarcia śladów, morduje jeszcze trzy osoby. Wyniki śledztwa radcy Klugego są zbieżne. Winny zostaje ukarany w nietypowy sposób. Pełna zwrotów akcji i napięcia opowieść rozgrywa się w scenerii okupowanej Warszawy, odtworzonej ze szczególną starannością w najmniejszych szczegółach, a rozwiązanie zagadki zaskakuje. 01:00 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - DODANE DO MAPY PAMIĘCI Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Dodane do Mapy Pamięci" W roku 1864 w czasach największych carskich represji wobec Polaków zaangażowanych w powstanie styczniowe, właściciel majątku Lejno koło Sosnowicy, przy wiejskiej świątyni postawił krzyż z napisem Pamięci Jana Bogdanowicza, rozstrzelanego 7 marca 1863 roku w Lublinie. Bogdanowicz to jeden z liderów zrywu na Lubelszczyźnie pojmany i rozstrzelany przez Rosjan. Przez lata władze carskie chciały przymusić Liniewskiego do usunięcia krzyża, a przynajmniej napisu. Ten utracił majątek, ale nie uległ. Krzyż ścięły dopiero wojska carskie w czasie walk I wojny światowej. Od lat upominamy się o jego powrót do Lejna. I wreszcie mamy szansę na realizację tego pomysłu. "Zapomniana bitwa" Zapomniana bitwa to jedna z tych, które stoczone zostały na osi drogi żelaznej Warszawa - Petersburg. To wątek powstańczych dziejów zupełnie nierozpoznany przez historyków. Kolej i telegraf stanowiły dwa elementy taktycznej przewagi Rosjan i tylko nieliczni z powstańczych liderów rozumieli, że zniszczyć je, to pozbawić wroga silnych atutów. Rozpoznajemy wydarzenie z 27 i 28 stycznia 1863 roku, które rozegrało się w okolicach Łochowa. Udało się już odkryć bardzo szeroko pojęty teren bitwy. Teraz przyszła pora na szczegółowe badania. 01:35 SENSACJE XX WIEKU - HISTORIA NIKCZEMNOŚCI Kameralne i studyjne (widowisko), 49 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jan Frycz ( Konrad ), Borys Szyc ( Fegelain ), Piotr Grabowski, Adam Woronowicz, Zbigniew Paterak, Ziemowit Pędziwiatr, Andrzej Warcaba, Adam Kopciuszewski, Dorota Liliental, Kasia Danysz O życiu Franza Konrada przed drugą wojną światową nie wiadomo wiele. Urodził się w Wiedniu w 1906 roku. 11 miesięcy swojego życia spędził w więzieniu skazany za kradzież. Przestępcza przeszłość nie zaszkodziła jednak Konradowi, kiedy wstępował do niemieckiej partii nazistowskiej NSDAP. Przeciwnie, już wkrótce jego talenty miały okazać się bardzo pożyteczne. Faszystowskie Niemcy potrzebowały środków na zbrojenia. Dzięki Anschlussowi III Rzesza zyskała bogate zasoby złota i walut z austriackich banków oraz zapasy surowców i silny przemysł. Późniejsze zagarnięcie Czech umożliwiło uzbrojenie 36. Dywizji Wehrmachtu. Eksploatacja podbitego kraju trwała. Z czeskich banków wywieziono do Niemiec 25 mln dolarów w złocie. Rabunkowa polityka państwa faszystowskiego nie znała umiaru. Nie przestrzegano umów międzynarodowych, rabowano także dzieła sztuki i obiekty sakralne. Kiedy wybuchła druga wojna światowa, ideologia nienawiści dała III Rzeszy nowe źródło funduszy umożliwiających prowadzenie działań na wielką skalę. Wrogowie Niemiec na podbitych terenach mieli zostać starci z powierzchni ziemi, lecz przedtem także ograbieni ze wszystkich wartościowych przedmiotów. Do opanowanych przez faszystów zakątków Europy zjeżdżali ludzie, którzy mieli się zająć tym programowym rabunkiem. Jednym z nich był Franz Konrad. Jego kariera zaczęła się w 1940 roku, gdy jako Leiter fuer Wertersfassung in Warschau Ghetto przybył do Warszawy. Stał się odpowiedzialny za przejęcie przez Rzeszę mienia żydowskiego w wydzielonej dzielnicy stolicy podbitej Polski. Wyszukiwał w majątku Żydów rzeczy wartościowe, nieraz podstępem wydzierał tajemnice o ukrytych dobrach. Zorganizował w Warszawie 15 magazynów zagrabionych przedmiotów. Nie działał wyłącznie na rzecz Niemiec, część łupów, które wpadły mu w ręce, chował na własny użytek i wywoził do zamku Fischorn w pobliżu Zell am See. Wkrótce Konrad zyskał ponure miano "króla getta" i w swojej złodziejskiej karierze awansował do stopnia Hauptsturmfuehrera SS. W 1942 roku los Konrada zetknął go z SS - Gruppenfuehrerem Hermannem Fegeleinem, dowódcą dywizji Waffen - SS "Florian Geyer". Esesman potrzebował zręcznego administratora grabieży podczas wojny ze Związkiem Radzieckim. Ofiarą rabusiów Fegeleina padło co najmniej 20 tysięcy ludzi. Wiele łupów Fegelein i Konrad zagarnęli dla siebie. Ale nie dane im było nacieszyć się złupionym bogactwem. W 1944 roku III Rzesza przegrywała wojnę. Fegelein został oddelegowany przez samego Hitlera do zamku Fischorn, gdzie miano ukryć zrabowane przez lata wojny dzieła sztuki i kosztowności. Wśród niezliczonych bogactw, przewożonych w skrzyniach do zamku, był też inny skarb. 02:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - STALINGRAD CZ 1 Magazyn, 26 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego klęsce niemieckiej pod Stalingradem. Program bogato ilustrowany archiwalnymi materiałami filmowymi.