TVP Historia Środa, 12.04.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 12 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1893 - w Paryżu powstała Olympia, sławny kabaret i teatr muzyczny; 1945 - zmarł F. D. Roosevelt; 1956 - "Po prostu" opisało sklepy "za żółtymi firankami"; 1982 - pierwsza emisja Radia Solidarność; 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.III - ODC. 29 (SERIA III ODC. 3) Serial wojenny, 45 min, Polska, 2018 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Hanna Węsierska Aktorzy: Wanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Józef Pawłowski, Danuta Stenka, Katrin Buhring, Peter Wolf, Mathias Gall, Maria Dębska, Magdalena Smalara, Marcin Korcz Marysia rozpoczyna swoją akcję we Lwowie. Zatrzymuje się w hotelu Grand, gdzie umawia się z wysokim rangą oficerem SS. Podczas kolacji z Niemcem lokalny oddział podziemia przeprowadza akcję, dzięki której Marysia uwiarygadnia swoją fałszywą tożsamość. Irkę coraz bardziej męczy jej bezczynność. Jako jedyna z dziewczyn nie ma misji do wykonania. Dowództwo powierza jej zadanie w Instytucie Żywienia. Kamil spotyka się z Aloszą na cmentarzu. Tożsamość szpiega jest dla niego wielkim zaskoczeniem. 08:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - CIĄG DALSZY NASTĄPIŁ Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki W tym odcinku o tytule "Ciąg dalszy nastąpił" - to dla nas wielki dzień. Kilka miesięcy temu z podziemi dawnego banku w Krośnie wydobyliśmy ważący prawie trzy tony silnik stacjonarny, który napędzał kiedyś rezerwowy generator prądu. Milczał, bo nie był potrzebny przez prawie siedemdziesiąt lat. Został również pozbawiony wielu istotnych części. Przez cztery miesiące uczniowie i nauczyciele ze szkoły technicznej w Krośnie remontowali go. O tym remoncie opowiemy w programie i oczywiście podejmiemy próbę uruchomienia silnika. Nasza wyprawa w okolice Boguchwały i Czudca ma także za zadanie uczulić widzów na zabytki techniki, które ciągle można odnaleźć w naszym otoczeniu. Pierwszym przykładem będzie zabytkowy most - jeden z tych nielicznych ocalałych po wojnach, który został zbudowany w technice nitowania na gorąco. Dziś mało kto pamięta, że byliśmy liderami w budowie nowoczesnych mostów i że jako pierwsi zaczęliśmy je budować metodą spawania. Tę piękna kartę historii techniki przypomnimy. Pokażemy również liczącą ponad sto lat starą cegielnię i jej urządzenia techniczne. 08:40 HISTORIA POLSKI - OPRAWCY Z KATYNIA - OPRAWCY Z KATYNIA CZ. 1 Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Cédric Tourbe, Cedric Tourbe, Cedric Tourbe Scenariusz: Olivia Gomolinski, Cédric Tourbe, Olivia Gamolinski W 1940 r. Związek Radziecki zarządził egzekucję 22.000 polskich jeńców wojennych, z czego 4.500 zamordowano w lesie katyńskim w Rosji. Film dokumentalny "Oprawcy z Katynia" opowiada po raz pierwszy historię masakry w Katyniu przedstawioną z punktu widzenia obu stron: ofiar i sprawców. W niezwykle szczegółowy sposób reżyser Cedric Tourbe pokazuje, jak doszło do tej zbrodni przeciwko ludzkości i przybliża mechanizmy funkcjonowania państwa sowieckiego oraz tajnej policji NKWD. 09:55 SENSACJE XX WIEKU - NO PASARAN Kameralne i studyjne (widowisko), 26 min, Polska, 1995 Reżyseria: T Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) W Hiszpanii - od 1936 i w czasie II wojny domowej - radzieckie tajne służby NKWD podjęły energiczną akcję mającą na celu kontrolowanie lewicowych ochotników z różnych państw świata podejmujących służbę w wojskach republikańskich. 10:25 SENSACJE XX WIEKU - ZABÓJSTWO ROBERTA KENNEDY'EGO Kameralne i studyjne (widowisko), 20 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Odcinek poświęcony zabójstwu Roberta Kennedy'ego. Robert Francis Kennedy został postrzelony 5 czerwca 1968 roku w Los Angeles, wkrótce po wygłoszeniu mowy celebrującej jego zwycięstwo w stanowej turze wyborów prezydenckich w Kalifornii. W wyniku odniesionych obrażeń zmarł następnego dnia. Został pochowany na Narodowym Cmentarzu w Arlington. Zamachowiec, Palestyńczyk Sirhan Sirhan, pochodził z Jerozolimy. 10:50 KOREA - KRAJ POD PRESJĄ Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2022 Reżyseria: Łukasz Bluszcz Nowoczesny w formie dokument z gatunku current - affairs, opowiadający historię kryzysu jednego z najdynamiczniej rozwijających się na świecie państw - Korei Południowej. Zawiera rys historyczny, dotyczący rozwoju koreańskiej gospodarki, jej bezprecedensowego skoku w świat globalnych marek i nowoczesnych technologii. Ukazuje również rozwój specyficznej polityki kulturalnej hallyu, dzięki której każdy na świecie wie, co to Gangnam Style, K - pop czy serial "Squid Game". Głównym tematem jest jednak kryzys takiego modelu rozwoju, poczucie wypalenia wielu Koreańczyków, poszukiwanie nowych dróg materialnego, jak i duchowego radzenia sobie z trudną sytuacją. 12:20 KRESOWYM SZLAKIEM - MORSZYN Reportaż, 25 min, Polska, 2014 Scenariusz: Stanislaw Nicieje, Henryk Janas Tuż przed wojną opinię nowoczesnego uzdrowiska w Polsce zyskał Morszyn. Wznoszono tam modernistyczne wille i pensjonaty. Ponieważ uzdrowisko w Morszynie przeżywało okres świetności w latach 20. i 30. XX wieku, kiedy w architekturze dominował styl art - deco, tamtejsze pensjonaty i wille były utrzymane w tym stylu. Wyróżnikiem zdrojowiska Morszyn był smak tamtejszych wód, niespotykany w ówczesnej Polsce. Określano go mianem "szlachetna gorzkość". Najwartościowsze było źródło Bonifacy - solanka nie tylko najsilniejsza w Polsce, ale jednocześnie jedna z najbardziej stężonych wód na świecie. Drugie sławne źródło nazywało się Pod Matką Boską. Do dziś produkuje się wodę źródlaną Morszankę. Witająca gości reklama wielkim krojem liter głosiła: "Powietrze tu nieskazitelne, wolne od kurzu". I to właśnie powietrze było magnesem ściągającym kuracjuszy do maleńkiej stacyjki zdrój. W Polsce furorę zrobiło wówczas porzekadło, którego autorem był nieznany, niestety, dziś z nazwiska starozakonny bankier z Drohobycza, który spacerując po parku zdrojowym z chorowitą żoną, miał jej ciągle przypominać: "dychaj, Salciu, bo to Morszyn". W Morszynie leczono chorych na cukrzycę, przewlekły gościec stawowy, artretyzm, schorzenia jelit i dróg moczowych, nadkwasoty, choroby serca i układu nerwowego. Z Morszynem związana jest też biografia rzeźbiarza Piotra Wojtowicza. Jeździł tam na krótkie kuracje u schyłku swojego życia, gdy jego organizm trawiony był przez depresję i nasilający się alkoholizm. Tracił przyjaciół i znajomych, którzy odwracali się od niego, aż w końcu został zupełnie sam. Warto przypomnieć tego wybitnego artystę i dramat jego ostatnich dni. 12:50 POLACY Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2013 Reżyseria: Maria Dłużewska Film przedstawia sylwetki naukowców: Wiesława Biniendy, Kazimierza Nowaczyka, Wacława Berczyńskiego, Grzegorza Szuladzińskiego, którzy jeszcze w czasach komunizmu wyjechali z Polski i na Zachodzie dopiero stali się cenionymi badaczami w swoich dziedzinach. To właśnie oni wspierali swoimi badaniami zespół parlamentarny pod przewodnictwem Antoniego Macierewicza, który powstał, aby wyjaśnić katastrofę smoleńską. 13:55 WIDOKI Z RAJU. KULTURA OGRODOWA W ŚWIECIE ISLAMU - ODC. 5. ARABIA. W POSZUKIWANIU ZIELONEJ PRZYSZŁOŚCI (A GLIMPSE OF PARADISE - GARDEN CULTURE IN THE ISLAMIC WORLD) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Veronika Hofer Pięcioodcinkowy cykl dokumentalny. Podróż po świecie islamu rozpoczyna się w ogrodach Imperium Perskiego, obejmuje zielone oazy na subkontynencie indyjskim, w Afryce Północnej i południowej Hiszpanii, a kończy refleksją o przyszłości w państwach Zatoki Perskiej. Ogrody są wehikułem do poznania i zrozumienia całego obszaru kulturowego w jego odrębności. Dokument skierowany jest do odbiorców zainteresowanych podróżami i kulturą, ale także do tych, którzy chcą poznać rejony o coraz większym znaczeniu na świecie, ich historię i kulturę. 17:05 WOJENNE DZIEWCZYNY S.III - ODC. 30 (SERIA III ODC. 4) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Wojciech Lepianka Aktorzy: Olaf Lubaszenko, Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Michał Czernecki, Danuta Stenka, Józef Pawłowski, Maria Dębska, Peter Wolf, Mathias Gall, Mickey Hardt, Sebastian Jasnoch, Marta Żmuda-Trzebiatowksa, Magdalena Smalara, Marcin Korcz W odwecie za akcję w lwowskim hotelu, Martin von Shitz zarządza łapankę. Marysia zmierzająca do mieszkania konspiracyjnego, jest świadkiem rozstrzelań. Batiar osłaniający Marysię podczas jej działań we Lwowie, ginie podczas łapanki. Mimo to dziewczynie udaje się szczęśliwie wrócić do Warszawy ze szczepionkami przeciw tyfusowi. Leon, wybitny polski fizyk, pracuje dla Niemców. Podczas rozmowy z Wolfgangiem, próbuje skłonić go do uwolnienia z obozu Szczęsnego, ojca Witka. Alosza wdziera się podstępem do samochodu Wolfganga. Informuje go o przeniknięciu do wywiadu polskiego podziemia. 18:05 SŁUŻYLIŚMY U AMERYKANÓW Reportaż, 30 min, Polska, 2020 Scenariusz: Monika Mazanek - Wilczyńska Historia Polaków służących w armii amerykańskiej po II wojnie światowej przedstawiona przez pryzmat przeżyć Franciszka Nowaka, który na początku lat 80. uciekł do Niemiec i zatrudnił się w armii amerykańskiej. Pan Franciszek opowiada, jak odkrył 44 - letnią historię istnienia polskich oddziałów przy armii amerykańskiej w Niemczech i Francji, które istniały w latach 1945 - 1989 i przez które przewinęło się około 160 tys. Polaków. Pokazuje nam ślady, jakie pozostały po tych Polakach w armii amerykańskiej: pamiątki w muzeum, pomniki na niemieckich cmentarzach, gazetę, jaką wydawały oddziały przez 44 lata, jedyny wybudowany przez Polaków kościół na terenie amerykańskiej bazy w Kaiserslautern, odznaki, jakie otrzymywali Polacy od Amerykanów za 30, 40, i 50 lat służby w US Army. Reportaż z wykorzystaniem fotografii archiwalnych i zdjęć, realizowanych na terenie Niemiec. 18:35 ZAGINIONE? OCALONE? HISTORIE ZAWODÓW RÓŻNYCH - POWROŹNIK Dysk./wywiad/debata, 22 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Andrzej Kaczmarczyk Wykonawcy: Andrzej Kaczmarczyk (prowadzący) Praczka, świniopas, śledziarz, handlarz skupujący starzyznę i kurze łapki czy wędrowny ostrzyciel noży, odeszli w zapomnienie, choć tego ostatniego widziano jeszcze na warszawskich podwórkach na początku lat 90. Podobny los może czekać wikliniarzy, bednarzy, kołodziejów czy garncarzy, choć ta ostatnia umiejętność przeżywa właśnie swój renesans. Miejmy nadzieję, że nie krótkotrwały. W niektórych przypadkach to już niestety zapewne ostatni moment, by rzemieślnicy podzielili się z nami swoimi coraz rzadszymi umiejętnościami. W tym odcinku cyklu "Zaginione? Ocalone? Historie zawodów różnych" odwiedzimy garncarza. 19:05 HISTORIA POLSKI - OPRAWCY Z KATYNIA - OPRAWCY Z KATYNIA CZ. 2 Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2020 Reżyseria: Cedric Tourbe Scenariusz: Cedric Tourbe, Olivia Gamolinski W 1940 r. Związek Radziecki zarządził egzekucję 22.000 polskich jeńców wojennych, z czego 4.500 zamordowano w lesie katyńskim w Rosji. Film dokumentalny "Oprawcy z Katynia" opowiada po raz pierwszy historię masakry w Katyniu widzianą z obu stron: ofiar i sprawców. W niezwykle szczegółowy sposób reżyser Cedric Tourbe pokazuje, jak doszło do tej zbrodni przeciwko ludzkości i przybliża mechanizmy funkcjonowania państwa sowieckiego oraz tajnej policji NKWD. 20:00 MURY ZAGŁADY - WIEM, ŻE MUSZĘ CIERPIEĆ Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2022 Reżyseria: Rafał Kotomski Scenariusz: Krzysztof Rak, Rafał Kotomski Wykonawcy: Krzysztof Rak (prowadzący), Grzegorz Michalczyk (prowadzący) "Mury Zagłady" to pięcioodcinkowy cykl dokumentalny poświęcony zagładzie społeczności warszawskich i otwockich Żydów. Osią cyklu jest zaplanowana i przeprowadzona przez Niemców tzw. Wielka Akcja Likwidacyjna w okresie lipiec - wrzesień 1942 roku, oznaczająca wywózkę i wymordowane olbrzymiej większości pozostałych przy życiu Żydów z warszawskiego getta, a także podobna akcja w podwarszawskim Otwocku, przed wojną zamieszkałym w dużej części przez Żydów. Autorami scenariusza są Krzysztof Rak i Rafał Kotomski, który cykl również wyreżyserował. Przewodnikami po tym niewyobrażalnie straszliwym świecie są Krzysztof Rak, znawca stosunków polsko - niemieckich, i zaangażowany w dialog chrześcijańsko - żydowski ks. Grzegorz Michalczyk. 20:35 UPADEK. JAK UKRAIŃCY ZNISZCZYLI IMPERIUM ZŁA - ODCINEK 2 NOC GNIEWU (THE СOLLAPSE: HOW UKRAINIANS DESTROYED THE EVIL EMPIRE / KOLAPS. JAK UKRAJINCI ZRUJNUWAŁY IMPERIJU ZŁA) Film dokumentalny, 46 min, Ukraina, 2020 Reżyseria: Sergij Łysenko Dokładna i jak dotąd najpełniejsza opowieść o tym, jak deklaracja niepodległości Ukrainy umożliwiła ostateczny upadek ZSRR. W cyklu dokumentalnym widzowie zobaczą nigdy wcześniej nie prezentowane tajne dokumenty CIA i KGB; zeznania uczestników i świadków wydarzeń czy wypowiedzi amerykańskich, ukraińskich, rosyjskich oraz polskich polityków i historyków, po raz pierwszy omawiających tak szczegółowo wydarzenia z 1991 roku. 30 lat po upadku imperium zła mamy dostęp do tajnych niegdyś dokumentów CIA i KGB, wspomnień ludzi, którzy podejmowali decyzje, oraz bezpośrednich świadków i uczestników masowych procesów w całym ZSRR. Obecnie nie ma ani jednej książki czy filmu, które w sposób całościowy i pełny przedstawiałyby upadek ZSRR. Opisy ówczesnych wydarzeń koncentrują się wokół Moskwy, pozostawiając w cieniu kluczowe procesy, które rozgrywały się poza nią i które faktycznie doprowadziły do upadku imperium zła. 21:30 BAZA LUDZI UMARŁYCH Dramat, 105 min, Polska 1958 Scenariusz i reżyseria: Czesław Petelski Zdjęcia: Kurt Weber Muzyka: Adam Walaciński Aktorzy: Zygmunt Kęstowicz, Emil Karewicz, Teresa Iżewska, Leon Niemczyk, Aleksander Fogiel, Tadeusz Łomnicki, Roman Kłosowski, Adam Kwiatkowski, Juliusz Grabowski, Roman Hubczenko, Tadeusz Kosudarski, Włodzimierz Kwaskowski, Józef Łodyński, Mieczysław Łoza, Stanisław Milski Adaptacja noweli Marka Hłaski "Następny do raju" (inny tytuł: "Głupcy wierzą w poranek"). Nazwisko pisarza nie znalazło się jednak w czołówce. Przyczyną była optymistyczna, choć niepozbawiona goryczy pointa filmu. Hłasko opowiadał się natomiast za pesymistyczną, niedającą bohaterom żadnej nadziei. Nie przeszkodziło to wszakże cenzurze na blisko półtora roku wycofać utwór z dystrybucji, mimo że pod wieloma względami przypominał realizowane kilka lat wcześniej produkcyjniaki. Przewyższał je jednak zdecydowanie nie tylko pod względem psychologicznej głębi, lecz także scenografii (liczne pochwały krytyki dla Wojciecha Krzysztofiaka), kostiumów, charakteryzacji i wreszcie aktorstwa. Recenzenci wyróżnili zwłaszcza kreacje Leona Niemczyka (Dziewiątka) i Tadeusza Łomnickiego (Partyzant), choć trudno znaleźć w filmie Petelskiego role zdecydowanie "puszczone". Próżno też szukać w "Bazie..." etycznych uproszczeń i socrealistycznej tendencyjności. Nie ma tu bohaterów jednoznacznie złych i jednoznacznie dobrych. Nikt też nie przechodzi budującej przemiany od ciemnego typa do przodownika pracy. Wszyscy są "przyczernieni", pozbawieni cienia idealizmu, niewolni od cynizmu. Osaczeni przez bezwyjściową sytuację, niemal co dzień stając oko w oko ze śmiercią, starają się żyć zgodnie z własnym kodeksem honorowym. Wolni od złudzeń i skrupułów, są zarazem zdolni do autentycznego bohaterstwa. Wszystko to sprawia, że mimo upływu lat utwór Czesława Petelskiego wytrzymał próbę czasu. Metaforyczno - naturalistyczna poetyka "Bazy..." wciąż może frapować, a to, co dawniej szokowało, dziś raczej wzrusza i skłania do refleksji. Akcja filmu toczy się w bazie transportu drewna w Bieszczadach. Na odludziu, w fatalnych warunkach sanitarnych pracują wyrokowcy i życiowi wykolejeńcy. Należyte wykonywanie obowiązków nieustannie utrudniają im braki samochodów, warsztatów, części oraz wiszące wciąż nad głowami widmo śmierci. Nic dziwnego więc, że nikomu nie zależy na pracy, wszystkim zaś - na możliwie rychłej ucieczce. Nie jest to wszakże takie proste. Tym bardziej że do bazy przybywa niejaki Zabawa - mechanik i aktywista partyjny. Ma on za zadanie zmobilizować ludzi do większego wysiłku, bez czego niemożliwe jest wykonanie planu. 23:25 UKRAIŃSKI SŁUGA NARODU Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2020 Reżyseria: Barbara Włodarczyk Celem filmu jest odpowiedź na pytanie, na czym polega fenomen popularności Wołodymyra Zełenskiego i w jaki sposób wykorzystuje on ogromny mandat społeczny. Czy pełnia władzy, przy słabości instytucji państwa, nie stanie się pokusą do autorytarnych rządów? Film będzie swoistą anatomią sukcesu Sługi Narodu i konsekwencji (także międzynarodowych) skupienia władzy w rękach człowieka, który robi najbardziej spektakularną karierę polityczną w Europie. Wszystko w atrakcyjnej formie kina akcji. Bez patosu i nadęcia. 00:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - CIĄG DALSZY NASTĄPIŁ Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki W tym odcinku o tytule "Ciąg dalszy nastąpił" - to dla nas wielki dzień. Kilka miesięcy temu z podziemi dawnego banku w Krośnie wydobyliśmy ważący prawie trzy tony silnik stacjonarny, który napędzał kiedyś rezerwowy generator prądu. Milczał, bo nie był potrzebny przez prawie siedemdziesiąt lat. Został również pozbawiony wielu istotnych części. Przez cztery miesiące uczniowie i nauczyciele ze szkoły technicznej w Krośnie remontowali go. O tym remoncie opowiemy w programie i oczywiście podejmiemy próbę uruchomienia silnika. Nasza wyprawa w okolice Boguchwały i Czudca ma także za zadanie uczulić widzów na zabytki techniki, które ciągle można odnaleźć w naszym otoczeniu. Pierwszym przykładem będzie zabytkowy most - jeden z tych nielicznych ocalałych po wojnach, który został zbudowany w technice nitowania na gorąco. Dziś mało kto pamięta, że byliśmy liderami w budowie nowoczesnych mostów i że jako pierwsi zaczęliśmy je budować metodą spawania. Tę piękna kartę historii techniki przypomnimy. Pokażemy również liczącą ponad sto lat starą cegielnię i jej urządzenia techniczne. 00:55 SENSACJE XX WIEKU - NO PASARAN Kameralne i studyjne (widowisko), 26 min, Polska, 1995 Reżyseria: T Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) W Hiszpanii - od 1936 i w czasie II wojny domowej - radzieckie tajne służby NKWD podjęły energiczną akcję mającą na celu kontrolowanie lewicowych ochotników z różnych państw świata podejmujących służbę w wojskach republikańskich. 01:25 SENSACJE XX WIEKU - ZABÓJSTWO ROBERTA KENNEDY'EGO Kameralne i studyjne (widowisko), 20 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Odcinek poświęcony zabójstwu Roberta Kennedy'ego. Robert Francis Kennedy został postrzelony 5 czerwca 1968 roku w Los Angeles, wkrótce po wygłoszeniu mowy celebrującej jego zwycięstwo w stanowej turze wyborów prezydenckich w Kalifornii. W wyniku odniesionych obrażeń zmarł następnego dnia. Został pochowany na Narodowym Cmentarzu w Arlington. Zamachowiec, Palestyńczyk Sirhan Sirhan, pochodził z Jerozolimy. 01:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - DESANT Magazyn, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Jerzy Dłużkowski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Rola wojsk desantowych podczas walk w II wojnie światowej. Program ilustrowany fragmentami filmów archiwalnych z frontów II wojny światowej.