TVP Dokument Czwartek, 20.04.2023 06:00 DZIKA POLSKA - BOGATSZE ŻYCIE - ŚLIMAKI NA ZAKRĘCIE Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2012 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska W Polsce występuje ponad 170 gatunków ślimaków lądowych. Zdecydowanie najpopularniejszym wśród nich jest winniczek, największy europejski ślimak lądowy. Jest faktycznie gigantem w porównaniu do ślimaków zaliczanych do poczwarówek. Jedna z największych poczwarówek krajowych, poczwarówka jajowata osiąga zwykle 2, 7 mm wysokości muszli. Nie jest wykluczone, że małe rozmiary przedstawicieli Vertigo oraz rzadkość ich występowania, sprawiają, że niewielu malakologów na świecie zajmuje się tą grupą maluczkich. Jednym z najbardziej znanych jest prof. Beata Pokryszko z Uniwersytetu Wrocławskiego, którą gościmy w naszym programie w towarzystwie dr Tomasza Maltza. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.V - ODC. 46 SŁODKI SMAK HISTORII Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2017 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Aby stworzyć pradawny miód pitny, potrzeba ogromnej pracy na każdym z etapów. Najpierw wykazać muszą się pszczoły, które rzetelnie zamieniają nektar na słodki miód. Następnie do pracy zabiera się miodosytnik, który nie może zmarnować ani grama słodkiego produktu naszych żołto - czarnych przyjaciół. Z kolejną pomocą przyjdą nam drożdże, które przeprowadzą szlachetną fermentację. Później do akcji wkracza bednarz, bo bez dobrej dębowej beczki nie ma właściwego i tradycyjnego leżakowania miodu pitnego. Dopiero wtedy można się raczyć najbardziej charakterystycznym dla historii Polski miodem. 07:05 NOTACJE - SYMCHA RATAJZER - ROTEM. OBRAZY Z GETTA Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2009 Autor: Małgorzata Imielska Kazik Ratajzer obecnie Simcha Rotem urodził się w Warszawie. W getcie warszawskim znalazł się latem 1940 roku. W drugiej połowie 1942 roku wstąpił do Żydowskiej Organizacji Bojowej. Początkowo był w grupie Beniamina Walda, później przeniesiony na teren szopu szczotkarzy, gdzie bierze udział w walkach od początku powstania w getcie, w grupie Henocha Gutmana. Trzeciego dnia walk, po przedarciu się grupy Gutmana na teren getta centralnego zostaje mianowany dowódcą grupy patrolu i łączności. Po jedenastu dniach, kiedy powstańcom skończyła się amunicja, a oddziały niemieckie przestały wchodzić na teren getta, ostrzeliwały je jedynie z zewnątrz i dalsza walka przestała mieć sens, zostaje wysłany przez Komendę ŻOB - u na aryjską stronę w celu zorganizowania oddziałom powstańczym wyjścia z getta. Wychodzi z getta kanałami, nawiązuje kontakt z zastępcą Anielewicza, Icchakiem Cukiermanem i razem próbują uzyskać pomoc dla powstańców. W rezultacie 8 maja Kazik samodzielnie organizuje powrót do getta, gdzie już nikogo nie znajduje; po wykryciu bunkra Anielewicza niemal wszyscy znajdujący się w nim bojowcy popełnili samobójstwo. W drodze powrotnej na aryjską stronę spotyka w kanałach błąkającą się kilkudziesięcioosobową grupę Marka Edelmana. Organizuje ich wyjście z kanału, ciężarówkę i transport poza Warszawę. Część tej grupy przyłączyła się do polskiej partyzantki. Kazik z kilkoma osobami został w Warszawie i do wybuchu powstania warszawskiego pełnił funkcję łącznika i opiekuna ukrywających się grup ŻOB - u i innych - w różnych miastach w Polsce. We wrześniu 1943 roku zorganizował np. wyprowadzenie ze spalonego getta i ulokowanie po aryjskiej stronie ukrywającej się od powstania grupy ok. dwudziestu Żydów. Był także oficerem operacyjnym Komendy ŻOB do zadań specjalnych, m. in. we współpracy z oddziałami AK w Krakowie i na terenie Generalnej Guberni starał się zorganizować powstania w obozach pracy w Płaszowie i Skarżysku - Kamiennej. Pierwszy tydzień powstania warszawskiego spędził w oddziale AK broniącym Sądów, a po ewakuacji Sądów przedostał się na Starówkę, gdzie walczył w oddziale AL, któremu następnie zorganizował wyjście kanałami na Żoliborz. Jeszcze w 1944 roku, w ramach pomocy ŻOB - u dla AL, zostaje obarczony misją przedarcia się przez linię frontu do Lublina i dostarczenia jakiegoś meldunku Władysławowi Gomułce. Misję wykonał. Wrócił do Warszawy i w 1945 roku wyjechał z Polski. Od roku 1946 mieszka w Palestynie i późniejszym Izraelu. 07:20 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE S.I - ODC. 32 SIERPC - WIELKANOC Magazyn, 22 min, Polska, 2017 Reżyseria: Natalia Kostenko Scenariusz: Magdalena Felis Zdjęcia: Jarosław Wątor, Jacek Banach, Tomasz Jędrzejczak Prowadzący: Tomasz Bednarek Tomasz Bednarek odwiedza przepiękny skansen - Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu. W takiej scenerii opowiada o Wielkanocy, najstarszym i najważniejszym ze wszystkich chrześcijańskich świąt. W Niedzielę Wielkanocną dopełnia się największa tajemnica wiary: Chrystus odnosi zwycięstwo nad śmiercią. Wielkanocna symbolika była tak wymowna i nacechowana emocjonalnie, że szybko przenikła do sztuk plastycznych oraz do muzyki. W Polsce powszechnie znane są piękne obrzędy związane z tym świętem oraz porzedzajacym je Wielkim Tygodniem: strojenie palm wielkanocnych, zdobienie pisanek, święcenie pokarmów, dzielenie się jajkiem czy wreszcie śmigus - dyngus. Są też mniej znane tradycje, które mają zasięg regionalny. Opowiedzą o nich kulturoznawcy ze skansenu w Sierpcu oraz z Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Niezależnie od tego jak spopularyzowany jest wielkanocny zwyczaj, każdy kryje w sobie głęboką symbolikę, wpisaną w to niezwykłe święto radości i nadziei. Dopełnieniem podniosłej atmosfery odcinka będzie muzyka paschalna w świetnym wykonaniu. 07:50 WETERYNARZE Z SERCEM - /52/ 22 min, Polska, 2018 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska Program prezentuje przypadki pacjentów pojawiających się w klinikach weterynaryjnych, pracę i opiekę medyczną nad zwierzętami w ogrodach zoologicznych i innych placówkach działających na rzecz zwierząt. Odwiedzamy ośrodki rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami i placówki wykorzystujące w swej pracy zwierzęta, np. policja czy służby celne. Zobaczymy także mniej popularne zwierzęta domowe, jak gryzonie czy zwierzęta egzotyczne. Program wskazuje, jak postępować ze zwierzętami i uczy empatii w stosunku do nich. Dzisiaj poznacie nowatorską w medycynie weterynaryjnej metodę leczenia, która może zastąpić operację i zapewnić pacjentom nawet kilkuletni komfort życia. To IRAP - skrótowo krew, która leczy. Odwiedzamy też schronisko dla bezdomnych zwierząt w Korabiewicach i obserwujemy zajęcia z behawiorystą. To dla podopiecznych trudniejsza sytuacja niż prywatna relacja właściciela i psa. Ale zwierzęta po przejściach podczas takich zajęć stopniowo odnawiają zaufanie do ludzi. Natomiast nam, obserwatorom, pozwalają pozbyć się obaw przed adopcją zwierzaka ze schroniska. W dzisiejszym Kąciku Adopcyjnym czekają na Was trzy ułożone przez behawiorystę psiaki - Pusia, Jantar i Lili. 08:15 NOWE TAJEMNICE DZIEDZICZENIA (OUR GENES UNDER INFLUENCE / LES NOUVEAUX SECRETS DE NOTRE HEREDITE / EPIGENETIC) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2018 Reżyseria: Laurence Serfaty Film dokumentalny o genetyce. Całe nasze ciało to miliardy komórek, w każdej z nich znajduje się DNA, które otrzymaliśmy od naszych rodziców i przekazujemy naszym dzieciom. Naukowcy od dawna sądzą, że tylko DNA rządziło naszym biologicznym przeznaczeniem. Mylili się. Chociaż identyczne bliźniaki mają to samo DNA, są fizycznie różne. Jak to jest możliwe? Podobnie, między dwiema larwami pszczół o tym samym DNA, jedna staje się królową, a druga robotnicą. Na całym świecie biologowie prowadzą badania. Teraz są u progu nowej ery, innowacyjnej dziedziny badań o nazwie epigenetyka: nasze DNA nie kontroluje wszystkiego, na co mogą wpływać mechanizmy zewnętrzne lub środowiskowe, które włączają lub wyłączają nasze geny. Dieta, czynniki zanieczyszczające, stres i wiele innych przyczyn może modyfikować fizyczną organizację naszych genów. Te epigenetyczne odciski mogą być przekazywane naszym potomkom. Trwa rewolucja epigenetyczna. Możemy teraz znaleźć klucz do własnego losu i przyszłości naszych dzieci. 09:15 ŻYCIE MIĘDZY KOREAMI (INTO THE DMZ) Film dokumentalny, 52 min, Austria, 2020 Reżyseria: Choi Kyung - Ryel Film dokumentalny o strefie zdemilitaryzowanej i niezwykłym rezerwacie przyrody, który tam się tworzy od lat. Korea Południowa i Korea Północna wciąż konfrontują się z tą strefą, która powstała po podpisaniu rozejmu wojny koreańskiej w 1953 roku. Zginęło tu wiele osób, ale teraz jest to teren porośnięty wieloma chwastami i drzewami. Jest wynikiem wojny, ale jak na ironię staje się domem wielu dzikich zwierząt. Zobaczymy prawdziwe życie dzikich zwierząt w strefie zdemilitaryzowanej. 10:15 GRECJA. OD GÓR DO MORZA - ODC. 3 TESALIA (GREECE! FROM THE MOUNTAINS TO THE SHORELINE EPISODE 3 THESSALY) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Johannes Backes, Dennis Wells Seria filmów dokumentalnych (5 odcinków) o Grecji. Od bujnych, zielonych lasów po ośnieżone góry, od wysokich klifów po nagie mielizny, Grecja jest krainą o naturalnym pięknie, z którą może konkurować jedynie jej historyczne znaczenie. Widziała najwcześniejsze cywilizacje Europy, jej filozoficznych założycieli i decydujące bitwy. Wspaniałe zdjęcia lotnicze tej wyjątkowej części Europy pokazują malownicze zatoki, zapierające dech w piersiach góry, dzikie delty rzek, malownicze wioski i klasztory. Krajobrazy, które widzimy, mogą oddychać i opowiadać swoje historie. Codzienne historie ludzi, którzy tu mieszkają i pracują, tworzą równowagę dla widoku z lotu ptaka i zapraszają publiczność do doświadczenia najbardziej autentycznej kultury greckiej. Rybacy, mnisi, rzeźbiarze - zwykli ludzie żyjący w wyjątkowych miejscach - dają oryginalny wgląd w historyczne budowle, miejsca sakralne, starożytne tradycje i tradycje kulinarne, które od wieków wpływają na Europę. Odcinki: - Epir; - Południowe Wybrzeże i Attyka; - Tesalia; - Saloniki i Chalkidiki; - Macedonia Wschodnia i Tracja. 11:15 MAMITA 16 min, Polska, 1977 Autor: Jacek Kaminski, Bogdan Wojtczak Scenariusz: Jacek Kamiński, Bogdan Wojtczak Wspomnienia Polaka, byłego emigranta sprzed II wojny światowej, o jego pobycie w Argentynie. Bohater reportażu opowiada o wyjeździe z Polski do Argentyny, tułaczce, więzieniach, o poznaniu przyszłej żony, wstąpieniu do partii komunistycznej. Syn i córka polskiego emigranta opowiadają, jak wyglądały ich pierwsze dni w Polsce, jak zostali przyjęci w szkole, jak wygląda ich teraźniejszość, czym jest dla nich patriotyzm. Reportaż, 11:45 KARSKI I WŁADCY LUDZKOŚCI Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2015 Reżyseria: Sławomir Grünberg Scenariusz: Katka Reszke, E. Thomas Wood Zdjęcia: Sławomir Grünberg Muzyka: Tomasz Dukszta Film dokumentalny o słynnym polskim emisariuszu Janie Karskim, autorstwa Sławomira Grünberga, zdobywcy prestiżowej nagrody Emmy, reżysera i autora zdjęć do filmów dokumentalnych nominowanych do Oscara i Emmy. Dokument składa się z trzech warstw: wywiadów nakręconych przez reżysera, materiałów archiwalnych oraz fabularyzowanych scen zrealizowanych techniką animacji. Filmy archiwalne i fotografie zostały skrupulatnie wybrane spośród licznych źródeł historycznych, dotyczących II wojny światowej oraz z Archiwum Jana Karskiego (The Karski Papers), które znajduje się w Instytucie Hoovera (Uniwersytet Stanforda). Wśród materiałów archiwalnych w filmie pokazane są nigdy wcześniej niewykorzystane wywiady przeprowadzone przez Thomasa Wooda, autora książki: "Karski: How One Man Tried to Stop the Holocaust". Podstawową narrację stanowi głos Jana Karskiego z zachowanych na taśmie filmowej oraz taśmie wideo rozmów i wywiadów. Poza tym została wykorzystana konwencja "narratora zbiorowego", a składają się na nią tzw. off - y osób, które blisko znały Karskiego lub z nim współpracowały. 12:40 O ZWIERZĘTACH I LUDZIACH Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2019 Reżyseria: Łukasz Czajka, Łukasz Czajka Scenariusz: Łukasz Czajka Zdjęcia: Kacper Czubak Muzyka: Marcin Masecki Aktorzy: Adam Banaszek, Maciej Hubert, Damian Chojecki, Krzysztof Chrzanowski, Krzysztof Garbarski, Marcin Kożuchowski, Oliwier Krajewski, Kamila Kuboth - Schuchardt, Magdalena Kwapis, Damian Parzeski Film dokumentalny o tym, co zdarzyło się w czasie II wojny światowej na terenie warszawskiego zoo. Głównymi bohaterami są zwierzęta, poprzez które opowiemy historie ludzi, którzy w zoo szukali schronienia. Biorąc pod uwagę dzisiejszą wiedzę, naukowcy zajmujący się emocjami zwierząt zgadzają się co do tego, że zwierzęta je odczuwają. Najczęściej mówi się o strachu, gniewie, wstręcie, zdziwieniu, smutku i radości. Co oczywiste odczuwają też ból i cierpienie. Ten zestaw emocji i odczuć jest wystarczający, by opowiedzieć w sposób zupełnie niespotykany o dramatycznych wydarzeniach wojennych. Będziemy obserwować zwierzęta podczas nieobojętnych emocjonalnie sytuacji, np. w trakcie porodu, podczas zabawy rodzeństwa, w czasie ucieczki przed zagrożeniem, etc. Te sceny są np. łączone z ujęciami archiwalnymi z okresu przedwojnnego lub z czasów wojny. W filmie poza nowymi ujęciami stylizowanymi na archiwalne, zarejestrowanymi w ogrodzie zoologicznym oraz w naturalnym środowisku zwierząt wykorzystano również prawdziwe filmy archiwalne.ze zwierzętami. Są też archiwalne fotografie i filmy poświęcone bohaterskiej rodzinie Żabińskich, oraz tym, których uratowali. Ponadto archiwalne materiały poświęcone Warszawie między 1928 a 1950 rokiem. Narratorem filmu będzie Antonina Żabińska, która głosem słynnej aktorki wspomina lata 1928 - 44, poczynając od momentu, w którym zoo powstało, aż do zakończenia wojny. Ważną rolę w filmie odegrają ostatni żyjący świadkowie tamtych wydarzeń, jak Teresa Zawadzki, córka Antoniny i Jana. W filmie występuje również żyjący dziś w Izraelu Moshe Tirosh (dawniej Moshe Kenigswein), który w 1942 roku przez wiele miesięcy wraz z siostrą Stefcią (ona też wystąpi w filmie), która do dziś mieszka w Kanadzie, ukrywali się w piwnicy willi. W tym czasie ich rodzice byli ukrywani w opustoszałej bażanciarni w pobliżu domu. Moshe wraca do willi, do miejsca, w którym - jak mówi - uwierzył, że przeżyje wojnę. Fragmenty wybrane ze spisanych wspomnień Antoniny, uzupełnione inscenizowanymi scenami ze zwierzętami, scenami stylizowanymi na archiwalne oraz filmami archiwalnymi dadzą odbiorcy możliwość doświadczenia zupełnie surrealistycznego klimatu, który panował na terenie zoo w czasie wojny. Willa była nazywana przez tych, którzy się w niej ukrywali Domem pod zwariowaną gwiazdą i Arką Noego, co tylko podkreśla niezwykłość i niepowtarzalność atmosfery, która emanowała z tego cudownego miejsca w tamtym okrutnych czasach. 13:50 BRACIA NA WOJNIE (UNEQUAL BROTHERS - WOLVES AND LIVESTOCK GUARDIAN DOGS / UNGLEICHE BRÜDER) Film dokumentalny, 52 min, Austria, 2020 Reżyseria: Heribert Schöller Dokumentalna opowieść o wilkach - drapieżnikach, które polują na zwierzęta hodowlane i psach, które mają za zadanie ich bronić. A przecież dawno temu ludzie zatrzymali wilka przy sobie, oswoili go i zaczęli używać do ochrony przed drapieżnikami. Dziś psy pilnują zwierząt gospodarskich. Oto ciekawa historia o powrocie wilków. Psy stróżujące są antagonistami wilków i jednocześnie kolegami z drużyny. Nasza podróż prowadzi nas do dwóch różnych miejsc w Europie; gęsto zaludnionej Europy Środkowej i dzikich regionów Europy Południowej. Siedliska przyrodnicze kontrastują z krajobrazami zdominowanymi przez rolnictwo. Połączeni naturalną niechęcią do siebie, wilk i pies mogą się jednak nawzajem wykorzystywać i chronić. Z prawnego punktu widzenia wilk jest gatunkiem objętym ścisłą ochroną na mocy prawa UE. Dlatego ludzie muszą znaleźć odpowiednie sposoby na możliwie pokojowe ich współistnienie. Kluczowym pomocnikiem w tym procesie jest pies - bardzo stary towarzysz człowieka. 14:50 NAJDZIKSZE WYSPY ŚWIATA - DZIKIE WYSPY. FILIPINY WYSPY TAJEMNIC (WILDEST ISLANDS: THE PHILIPPINES: ISLAND OF MYSTERY) Cykl dokumentalny, 52 min, Niderlandy (Holandia), 2013 Filipiny to łańcuch wysp tropikalnych na Zachodnim Pacyfiku, które należą do najbardziej widowiskowych na Ziemi, bogatych w egzotyczną przyrodę. Tajemnicze stworzenia zamieszkują lasy i namorzyny. Rośliny stają się drapieżne, a ciemności wyciągają z kryjówek najbardziej skryte zwierzęta. Filipiny to ponad 7 tysięcy wysp na Pacyfiku Zachodnim. Są jednymi z najstarszych wysp na naszej planecie. Większość lądu pokrywają gęste lasy. Długość wybrzeża wysp stawia je na piątym miejscu na świecie. Położone na groźnym, pacyficznym pierścieniu ognia nieustannie są narażone na tajfuny, trzęsienia ziemi i wybuchy blisko dwudziestu aktywnych wulkanów. Te wyspy są również miejscem jednych z najbardziej zróżnicowanych na świecie gatunków zwierząt i roślin. Wśród występujących tu w dużej liczbie drapieżników, są jedne z najsprawniejszych, zamieszkujące gęste lasy wyspy Palawan, która leży między Morzem Południowochińskim na północnym zachodzie a morzem Sulu, na południowym wschodzie. To szósta co do wielkości wyspa na Filipinach, jest również najrzadziej zaludniona i najgęściej zalesiona. Gęsty las deszczowy i zamglone góry ciągną się przez całą długość wyspy. Pod koroną drzew znajduje się plątanina gałęzi i lian, będąca idealnym domem dla pewnych nadzwyczajnych myśliwych filipińskich - skorpiona, uzbrojonego w jadowite żądło, paraliżujące komórki nerwowe każdej ofiar. Równie groźna jest skolopendra olbrzymia, największa stonoga na świecie. Dorosły osobnik osiąga długość 20 cm. Palawańską dżunglą rządzi jednak binturong palawański, jedno z najrzadszych zwierząt filipińskich. Nie tylko zwierzęta rozwinęły specjalne umiejętności, by przetrwać w tutejszej dżungli, ale również flora. Dziwaczne, bulwiaste rośliny gęsto porastające skraj lasu, to dzbaneczniki, nazywane tak ze względu na swój kształt. Są groźniejsze niż wyglądają. To drapieżniki, ich źródłem pokarmu są żywe stworzenia. Istnieje ponad sto gatunków dzbaneczników, ale w palawańskiej dżungli występują tylko te z gatunku nepenthes philippinensis. Specjalne gruczoły wydzielają słodko pachnący nektar, co przyciąga zastępy mrówek, które wpadają w pułapkę. Poza gęstymi lasami porastającymi wyspę, na Palawanie jest jeszcze inny, ukryty świat. To wyrzeźbiona przez rzeki, spektakularna sieć jaskiń - Park Narodowy Rzeki Podziemnej Puerto Princesa. Gdy znika światło dzienne, mieszkańcy jaskini wypełzają z cienia. Ściany jaskini penetruje biczykoodwłokowiec, bliżej spokrewniony z pająkiem niż ze skorpionem. Tarantula jaskiniowa czeka, aż cieniutkie włoski na jej ciele się poruszą, sygnalizując obecność przyszłej ofiary. Olbrzymie kolonie nietoperzy tłoczą się na sklepieniu jaskini. Ciemne pęknięcia w skale, to idealne miejsce do spania w zwisie i ochrona przed drapieżnikami. Palawan jest siedzibą współcześnie żyjącego smoka, warana paskowanego. Waży ponad 25 kg i jest drugim co do wielkości jaszczurem na świecie. Spędza jedną trzecią życia w wodzie, lubi zamieszkiwać tereny przy rzekach i blisko morza. Palawan zapewnia mu idealne warunki. Warany mają tu łatwy dostęp do morza i są głównymi drapieżnikami na wyspie. W jaskiniach i klifach w całej Azji Południowo - Wschodniej gniazdują małe ptaszki collocalini z rodziny jerzykowatych. Budują gniazdka nie z gałązek i mchu, ale ze śliny. Ślina idealnie przywiera do ścian i schnie na powietrzu. Budowa gniazda trwa dwa miesiące. Gniazda te to główny składnik zupy z gniazda ptasiego, są tak cenne, że nazywają je białym złotem. Dla Tagbanua, jednego z najstarszych plemion filipińskich, gniazda collocalini od wieków są ważnym źródłem dochodu. Gniazda collocalini nie tylko zawierają cenne minerały, ale są też uważane za afrodyzjaki i lekarstwo dobre na wszystko. Są trudne do zdobycia, co sprawia że kilogram osiąga cenę nawet 10 tysięcy dolarów. Morze Południowochińskie nie tylko kształtuje wybrzeże wyspy, ale również pomaga w formowaniu bardzo skomplikowanych ekosystemów, czyli lasów namorzynowych. Tam gdzie słone wody spotykają się ze słodkimi, tworzy się unikalne środowisko. Błoto jest wszechobecne, a poziom zasolenia może zniszczyć większość roślin w ciągu kilku godzin. Niektóre rośliny świetnie się tu jednak rozwijają, tak jak namorzyny. To najbardziej wytrzymała formacja roślinna na świecie. Na wyspie Palawan istnieje mnóstwo egzotycznego pożywienia, ale jedno znalezione na namorzynach jest szczególnie ulubione. To olbrzymie, robakopodobne stworzenia zwane świdrakami okrętowcami. Świdrak nie jest robakiem, ale wydłużonym małżem z malutką skorupą. Żyje w obumarłych korzeniach namorzyn. Znalezienie ich wymaga czasu i cierpliwości. Miejscowe restauracje czasami serwują świdraki w specjalnej marynacie, podobno najsmaczniejsze są jednak wprost z korzenia. Namorzyny nie tylko dostarczają niezwykłego pożywienia ludziom. 550 km na wschód od Palawan, na wyspie Bohol, namorzyny stały się ulubionym miejscem posiłku naszych najbliższych kuzynów. Makaki długoogoniaste okupują namorzyny dla bardzo niecodziennego dla siebie przysmaku - dla krabów. Po posiłku wracają do jednego z najniezwyklejszych miejsc na Filipinach - do Wzgórz Czekoladowych. W samym sercu wyspy Bohol znajduje się 1200 stożkowatych wzgórz. Są zadziwiająco podobne kształtem i rozmiarem, mają od 30 do 50 metrów wysokości. Widok jest urzekający. 15:55 GLOBALNA NAUKA - ODC. 3 ZIELONE TECHNOLOGIE - PRZYSZŁOŚĆ NASZEJ PLANETY (GLOBAL SCIENCE E03: GREEN TECH - THE FUTURE OF OUR PLANET) Cykl dokumentalny, 50 min, Francja, 2020 Reżyseria: Yohann Thiriet Ta seria dokumentalna (6 odcinków) przybliży największe odkrycia na arenie współczesnych badań naukowych, przedstawiając najbardziej niesamowite przełomy, które kształtują świat i jego przyszłość. odc. 3: Zielone technologie przyszłość naszej planety. Zielona rewolucja postępuje w zawrotnym tempie. Nowe technologie odmieniają nasze życie. Ich celem jest ochrona planety z korzyścią dla wszystkich. W obliczu kryzysu klimatycznego wywołanego zanieczyszczeniem i destrukcją bioróżnorodności, badacze pracują ze zdwojoną siłą. Jakie rozwiązania pomogą nam w walce z emisjami dwutlenku węgla czy zanieczyszczeniem plastikami? Jak odmienią nasze życie? Witajcie w przyszłości, w której musimy przemyśleć swoje podejście do życia, opracowywać czyste źródła energii, chronić środowisko oraz inspirować się przyrodą, aby zapewnić sobie przetrwanie. Współczesna nauka i technologia podsycają nasze nadzieje na przyszłość ludzkości Czy jesteście gotowi odkryć, co nas czeka? Zmiany klimatu wymagają podjęcia natychmiastowych działań ograniczających wpływ cywilizacji na Ziemię. Energia, transport, żywność Należy zmodyfikować wszystkie aspekty naszego życia, aby ograniczyć globalne ocieplenie. Badacze opracowują nowe technologie radykalnie redukujące emisję gazów cieplarnianych. 16:50 RZECZ POLSKA S.I - CRYSTAL I ALEXIS Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2018 Reżyseria: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Scenariusz: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Muzyka: Bartosz Kruczyński Wykonawcy: Marek Sosenko, Stanisław Lenartowicz 100 najlepszych polskich projektów na 100 - lecie Niepodległości! W 9. odcinku prezentujemy niezapomniany duet - czajnik Crystal i krajalnicę Alexis. Te produkty AGD, inspirowane serialem "Dynastia", były jednymi z najbardziej popularnych przedmiotów lat 90. O tym, że zostały dobrze zaprojektowane, niech świadczy fakt, że wciąż się świetnie sprzedają zarówno w kraju jak i za granicą. Nowy cykl TVP Kultura to propozycja przyjrzenia się krajowej sztuce projektowania. Będzie to zarówno odpowiedź na obserwowaną od jakiegoś czasu modę na przedmioty vintage, jak i promocja najciekawszych nowych rozwiązań projektowych. Choć polski design w ostatnich latach staje się jednym z naszych eksportowych hitów, to wciąż zbyt mało się o nim mówi. Program ma opowiadać o konkretnych przedmiotach, rekonstruując historię ich powstania, pokazując ich funkcję w przestrzeni, przedstawiając twórców i projektantów. Ta opowieść o rzeczach stanie się również opowieścią o najnowszej historii Polski. 17:05 GRECJA. OD GÓR DO MORZA - ODC. 4 SALONIKI I CHALKIDIKI (GREECE! FROM THE MOUNTAINS TO THE SHORELINE EPISODE 4 THESSALONIKI & CHALKIDIKÍ) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Johannes Backes, Dennis Wells Seria filmów dokumentalnych (5 odcinków) o Grecji. Od bujnych, zielonych lasów po ośnieżone góry, od wysokich klifów po nagie mielizny, Grecja jest krainą o naturalnym pięknie, z którą może konkurować jedynie jej historyczne znaczenie. Widziała najwcześniejsze cywilizacje Europy, jej filozoficznych założycieli i decydujące bitwy. Wspaniałe zdjęcia lotnicze tej wyjątkowej części Europy pokazują malownicze zatoki, zapierające dech w piersiach góry, dzikie delty rzek, malownicze wioski i klasztory. Krajobrazy, które widzimy, mogą oddychać i opowiadać swoje historie. Codzienne historie ludzi, którzy tu mieszkają i pracują, tworzą równowagę dla widoku z lotu ptaka i zapraszają publiczność do doświadczenia najbardziej autentycznej kultury greckiej. Rybacy, mnisi, rzeźbiarze - zwykli ludzie żyjący w wyjątkowych miejscach - dają oryginalny wgląd w historyczne budowle, miejsca sakralne, starożytne tradycje i tradycje kulinarne, które od wieków wpływają na Europę. Odcinki: - Epir; - Południowe Wybrzeże i Attyka; - Tesalia; - Saloniki i Chalkidiki; - Macedonia Wschodnia i Tracja. 18:10 OSTATNI GÓRALE Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2017 Reżyseria: Filip Luft Zdjęcia: Sierhei Marchyk, Radek Wikiera, Jan Wierzejski Film dokumentalny o polskich góralach. Od zarania dziejów, wśród najwyższych szczytów Tatr i żywiołów, żyją ludzie z popadającej w zapomnienie grupy etnicznej z Podhala. Ta grupa jest jedną z najbardziej wyróżniających się w Europie. Mają niepowtarzalny styl ubioru, ekonomię, metody konstrukcji domów, własną kulturę, architekturę, tradycję i folklor. Film koncentruje się też na odwiecznych stosunkach człowieka z naturą. Oprócz wspaniałych górskich widoków, poznamy czterech niezwykłych bohaterów. Jarek, który jest specjalistą od drewna; Staszek, który większość czasu spędza z owcami w bacówce; Jan, który ma warsztat i umie wszystko zrobić oraz Piotr muzyk, dzięki któremu będziemy na góralskim weselu. Przekonamy się, że czas w górach zatrzymał się wraz z siłą, odwagą, umiejętnościami i miłością do wolności ich mieszkańców. 19:10 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - RADŻASTAN. DZIEDZICTWO MAHARADŻÓW. (FLAVORS) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos W tym odcinku podróż do Indii. Radżastan, "kraina królów", to największy stan Indii. Zyskał niepodległość w 1947 roku i liczy 68 milionów mieszkańców. Wspaniałe pałace Radżastanu, jego przepych i tradycje kuszą coraz liczniejszych podróżnych. Leżący w południowo - zachodnich Indiach Radżastan zawsze był wyjątkowy. To ziemia Radźputów - indyjskich klanów wojowniczcych, których męstwo i brawura przysparzały kłopotów kolejnym okupantom. Po odzyskaniu niepodległości, w przeciwieństwie do innych stanów nowej federacji, tutejsi maharadżowie zachowali swoje tytuły i mienie. Jednak olbrzymia część ludności Radżastanu żyje na granicy ubóstwa. 20:15 TATARZY POLSCY ODC. 6 Telenowela dokumentalna tvp, 40 min, Polska, 2021 Reżyseria: Natasza Ziółkowska Scenariusz: Natasza Ziółkowska Cykl filmów na temat współczesnych Tatarów, potomków dawnych osadników na ziemiach polskich. Bohaterów i tematy łączy miejsce lub przynależność do grupy (np. Kruszyniany, Białystok, Zespół Buńczuk). W społeczności polskich Tatarów związki rodzinne i środowiskowe są nieuniknione, ponieważ jest to mała społeczność. Odcinki są narracyjnie skupione wokół święta (np. Ramadan czy Ramadan Bajran), wydarzenia religijnego, jak azanienie, ślub, pogrzeb, czy innych wydarzeń, np. realizacja teledysku do piosenki tatarskiej z udziałem łuczników, tancerzy skupionych wokół jednego zespołu. Telenowela dokumentalna, 21:00 DWIE FLAGI Film dokumentalny, 61 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jolanta Kessler Zrealizowany wspólnie z Muzeum Getta Warszawskiego film o powstaniu w getcie warszawskim, które wybuchło wiosną 1943 roku. Film ukazuje udział pomijanego do tej pory Żydowskiego Związku Wojskowego, organizacji powołanej już w końcu 1939 roku, przez byłych oficerów Wojska Polskiego. Żydowski Związek Wojskowy związany był z prawicowymi ugrupowaniami żydowskimi i był znacznie liczniejszy niż Żydowska Organizacja Bojowa, miał też znacznie lepsze kontakty z AK aniżeli ŻOB, związana z organizacjami lewicowymi. 22:15 ŻYCIE TO COŚ PIĘKNEGO Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2020 Reżyseria: Dagmara Drzazga Tematem filmu jest pisarz Jarosław Iwaszkiewicz, jego żona Anna i ich dom w Stawisku, zapamiętany przez przybranego syna Iwaszkiewiczów Wiesława Kępińskiego. Kępiński ma dzisiaj 88 lat. Większość jego rodziny (matka, ojciec, dwóch braci i bratowa) zostali zamordowani przez Niemców w tzw. czarna sobotę - 5 sierpnia 1944 roku podczas rzezi Woli. On też stał razem z nimi i kilkudziesięcioma innymi osobami w rowie na wprost karabinu maszynowego. Szczęśliwie uciekł z miejsca egzekucji. Po wojnie pomieszkiwał trochę u starszej siostry, ale nie uczył się, nie pracował i wszystko wskazywało na to, że zmarnuje sobie życie. Napisał wówczas list do "Ekspressu Wieczornego" z prośbą o pomoc. Pierwszymi osobami, które zainteresowały się sierotą byli Anna i Jarosław Iwaszkiewiczowie. W ten sposób Wiesiek z proletariackiej rodziny na Woli trafił do ich domu na Stawisku. Jak sam mówi, narodził się wówczas po raz drugi. Nowi opiekunowie zapewnili mu zarówno ciepły dom, jak i edukację. Iwaszkiewicz wkrótce zaczął traktować chłopca jak syna. Wiązało się to zapewne z bólem spowodowanym wcześniejszą utratą nienarodzonego dziecka. Między Kępińskim a Iwaszkiewiczem przez lata nagromadziło się mnóstwo listów. Pomieszczenie ich w jednej książce zajęło prawie 700 stron. Pod wpływem swojego przybranego ojca, Wiesław sam zaczął tworzyć krótkie formy literackie, malować. Od pojawienia się w Stawisku, czyli od 1947 roku do dzisiaj prowadzi dziennik! Kępiński jest bezcennym świadkiem wielu lat życia Iwaszkiewicza i to nie tylko jako wybitnego pisarza, ale gospodarza, męża i ojca przytłoczonego codziennymi troskami. 23:20 WETERYNARZE Z SERCEM - /14/ 24 min, Polska, 2016 Reżyseria: Krzysztof Kasior, Sandra Andrzejewska, Wojciech Wołoszyn Scenariusz: Wojciech Wołoszyn W dzisiejszym odcinku zobaczymy, że wśród zwierząt często zdarzają się nieszczęśliwe wypadki. We Wrocławiu, potrącony przez samochód pies, niestety nie uniknie kalectwa. Kot, którego instynkt drapieżcy okazał się tak silny, że aż przypłacił to bolesną kontuzją. Odwiedzimy też farmę strusi, gdzie samiec - reproduktor, który miał pomóc w założeniu nowej hodowli, nagle poważnie zachorował. 24:00 MARATON HENRYKA BRAUNA 19 min, Polska, 1978 Scenariusz: Leon Popielarz, Jerzy Wohl Zdjęcia: Tomasz Kosior Udział seniora, Henryka Brauna, polskiego lekkoatlety, długodystansowca w Międzynarodowym Maratonie w Dębnie. Braun był członkiem Międzynarodowej Federacji Weteranów Biegów Długich przy UNESCO, laureatem Nagrody im. Tomasza Hopfera. W 2000 roku nadano mu tytuł honorowego obywatela Dębna Lubuskiego. Film jest zapisem z trasy biegu, w jakim wziął udział 66 - letni sportowiec. Przyjazd bohatera filmu do Dębna, przygotowania do startu zawodników, techniczne przygotowanie trasy zawodów, rozgrzewka, start, bieg. Ogłoszenie wyników i dekoracja zwycięzców.. Reportaż, 00:25 NOTACJE - SYMCHA RATAJZER - ROTEM. WALCZYLIŚMY DO KOŃCA Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2009 Autor: Małgorzata Imielska Kazik Ratajzer obecnie Simcha Rotem, ur. 10 lutego 1925 r. w Warszawie. W getcie warszawskim znalazł się latem 1940 r. , do Żydowskiej Organizacji Bojowej wstąpił w drugiej połowie 1942. Początkowo był w grupie Beniamina Walda, później przeniesiony na teren szopu szczotkarzy, gdzie bierze udział w walkach od początku powstania w getcie w grupie Henocha Gutmana. Trzeciego dnia walk, po przedarciu się grupy Gutmana na teren getta centralnego, zostaje mianowany dowódcą grupy patrolu i łączności. Po jedenastu dniach, kiedy powstańcom skończyła się amunicja, a oddziały niemieckie przestały wchodzić na teren getta, ostrzeliwały je jedynie z zewnątrz i dalsza walka przestała mieć sens, zostaje wysłany przez Komendę ŻOB - u na aryjską stronę w celu zorganizowania oddziałom powstańczym wyjścia z getta. Wychodzi z getta kanałami, nawiązuje kontakt z zastępcą Anielewicza, Icchakiem Cukiermanem i razem próbują uzyskać pomoc dla powstańców. W rezultacie 8 maja Kazik samodzielnie organizuje powrót do getta, gdzie już nikogo nie znajduje - po wykryciu bunkra Anielewicza niemal wszyscy znajdujący się w nim bojowcy popełnili samobójstwo. W drodze powrotnej na aryjską stronę spotyka w kanałach błąkającą się kilkudziesięcioosobową grupę Marka Edelmana. Organizuje ich wyjście z kanału, ciężarówkę i transport poza Warszawę. Część tej grupy przyłączyła się do polskiej partyzantki. Kazik z kilkoma osobami został w Warszawie i do wybuchu Powstania Warszawskiego pełnił funkcję łącznika i opiekuna ukrywających się grup ŻOB i innych - w różnych miastach w Polsce. We wrześniu 1943 r. zorganizował np. wyprowadzenie ze spalonego getta i ulokowanie po aryjskiej stronie ukrywającej się od powstania grupy ok. dwudziestu Żydów. Był także oficerem operacyjnym Komendy ŻOB do zadań specjalnych, m. in. , we współpracy z oddziałami AK w Krakowie i na terenie Generalnej Guberni starał się zorganizować powstania w obozach pracy w Płaszowie i Skarżysku - Kamiennej. Pierwszy tydzień Powstania Warszawskiego spędził w oddziale AK broniącym Sądów, a po ewakuacji Sądów przedostał się na Starówkę, gdzie walczył w oddziale AL. , któremu następnie zorganizował wyjście kanałami na Żoliborz. Jeszcze w 1944 r. w ramach pomocy ŻOB dla AL zostaje obarczony misją przedarcia się przez linię frontu do Lublina i dostarczenia jakiegoś meldunku Władysławowi Gomułce. Misję wykonał. Wrócił do Warszawy i w 1945 r. wyjechał z Polski. Od roku 1946 mieszka w Palestynie - późniejszym Izraelu. 00:40 MŁODOŚĆ W CZASACH ZAGŁADY Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2001 Scenariusz: Małgorzata Imielska Jest to historia dwojga ludzi, którzy przetrwali Holocaust. Gdy wybuchła wojna, mieli niespełna 20 lat. Marzyli o szczęśliwym, wspaniałym życiu. Jednak los sprawił, że przez 1000 dni musieli walczyć o przetrwanie. Jerzy Kamieniecki to Żyd, który czas Holocaustu przetrwał po stronie aryjskiej. Jednak mimo dobrego wyglądu nie przeżyłby, gdyby nie pomoc polskiego przyjaciela Janusza Malinowskiego. Tak samo nie przeżyłaby jego rodzina: matka, ojciec, brat, żona. Każde z nich ocalenie życia zawdzięcza właśnie Januszowi Malinowskiemu. 01:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - MACIEJOWICE 1794 - NIEDOPISANE KARTY Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Maciejowice 1794 - niedopisane karty" Dziś jest dzień wyjątkowy od czasów Przyborowskiego - szukane są groby powstańców poległych w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Zakładamy, że może to być od trzech do pięciu tysięcy osób. Podążając śladami Tadeusza Kościuszki, wspierani pamiętnikarskim zapisem Juliana Ursyna Niemcewicza, analizujemy krok po kroku przebieg bitwy pod Maciejowicami i wspólnie z regionalistami szukamy mogił poległych powstańców. 02:10 OCALEŃCY Film dokumentalny, 83 min, Polska, 1988 Reżyseria: Aleksandra Kedaj Zdjęcia: Yehiel Sang Film poświęcony martyrologii Żydów polskich w czasie II wojny światowej przedstawiający wspomnienia Żydów ocalonych przez Polaków. Izrael. Polski kościół w położonej tuż obok Tel Avivu Hajfie. Ocalały z Holocaustu mężczyzna zamawia mszę w intencji ludzi, dzięki którym przeżył wojnę. Opowiada ze szczegółami historię swojego życia, ukrywanie się, lęk przed Niemcami, życzliwość przypadkowych Polaków, którym zawdzięcza życie. Po nim przed kamerą występują kolejni ocaleńcy kobiety i mężczyźni, mieszkańcy Izraela. Ich traumatyczne wspomnienia ilustrowane są wstrząsającymi kronikami dokumentującymi codzienne życie getta. 03:45 MARIA I ANNA Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2008 Reżyseria: Jacek Knopp Scenariusz: Jacek Knopp Bohaterka dokumentu, Maria Dworzecka, miała dwa lata, kiedy w 1943 roku opuściła getto. Wraz z matką, Polą Pakulską, wyjechała do Tykocina. Ze strzępów pamięci doświadczonej przez los kobiety wyłaniają się mgliste obrazy z dzieciństwa. Maria wspomina dzień, kiedy wraz z matką znalazła się na tykocińskim placu Czarnieckiego, trzymając rodzicielkę kurczowo za rękę. Podczas wywózki mieszkańców Tykocina do obozów zagłady Niemcy zabrali wszystkich, także jej matkę, która w ostatniej chwili oczami wskazała córce stojący nieopodal dom. Żydowska dziewczynka czekała tam na schodkach, aż zjawiła się jakaś pani. Jak się później okazało, od niechybnej śmierci uratowała ją Lucyna Białowarczyk, która dla obcego dziecka ryzykowała życie własne i swojej rodziny. Dla Marii Dworzeckiej to był prawdziwy cud, nigdy nie zapomni tamtej chwili. Dzięki Białowarczykom - przybranej cioci i wujkowi - mogła zaznać ciepła, miłości, rodzinnego szczęścia. Kiedy wojna się skończyła, Pola Pakulska wróciła z obozu koncentracyjnego w Ravensbruck. Marysia nie pamiętała dobrze matki, ale pojechała z nią do Warszawy, gdzie po raz kolejny okrutny los je rozdzielił, tym razem na zawsze. W 1948 r. matka zginęła w wypadku samochodowym, kiedy dziewczynka miała właśnie iść do pierwszej klasy. Przygarnął ją brat matki, ale nigdy nie czuła się dobrze w jego rodzinie. Miała 10 lat, kiedy wyjechali na wakacje do Zakopanego, gdzie byli także Ala i Adek Dworzeccy. Kiedy zapytali, czy chciałaby mieć rodziców, nie wahała się ani chwili. Maria Dworzecka ukończyła studia, uzyskała doktorat. Młoda, zdolna pani adiunkt wyjechała na stypendium do Indii, kiedy w 1967 r. wybuchła wojna izraelsko - arabska. Dostała telegram z Warszawy, że ma natychmiast wracać. Po roku nieobecności w kraju nie miała pojęcia, co się dzieje. W samolocie przeczytała "Trybunę Ludu", w której było coś o syjonistach i studentach. W końcu dowiedziała się, że Polska już jej nie chce: miała kilka tygodni na opuszczenie kraju, a w paszporcie dostała adnotację: narodowość żydowska. Dziś Maria Dworzecka mieszka w pobliżu Waszyngtonu, zrobiła karierę naukową na amerykańskiej uczelni. Nie ma własnych dzieci, ale dwadzieścia parę lat temu adoptowała 5 - letnią wówczas Anię z sierocińca w Polsce. Chciała jej dać szansę, tak jak jej kiedyś dano. Dziś Ania pracuje w biurze patentowym, lubi fotografować. Odwiedza z matką Polskę i wciąż mieszkającą tam 95 - letnią babcię. W Ameryce czuje się bardzo szczęśliwa, jest wdzięczna za uratowanie jej życia i za wszystko, co dał jej los. Na grobie Lucyny i Wacława Białowarczyków Maria Dworzecka postawiła pomnik, na którym widnieje napis: "Ten, który uratował jedno życie, uratował cały świat - Marysia z córką Anią". Film dokumentalny, Polska 2008 Scenariusz, reżyseria, zdjęcia: Jacek Knopp