TVP Dokument Wtorek, 18.04.2023 06:00 DZIKA POLSKA - BOGATSZE ŻYCIE - USKRZYDLONE ZWIĄZKI Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2012 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Bohaterami odcinka jest małżeństwo naukowców z Centrum Badań Ekologicznych PAN, dr Dariusz Bukaciński i dr Monika Bukacińska. Od dwudziestu lat obserwują gniazda kolonii mewy pospolitej. Głównym ich poligonem badawczym są wyspy i piaszczyste ławice w nurcie Wisły między Dęblinem i Kobylnicą. Przekleństwem mew pospolitych jest ich nazwa. Mało kto bowiem chce wydawać pieniądze na ochronę ptaka "pospolitego". Tymczasem ten gatunek mewy nie dość, że nigdy w Polsce liczny nie był, to ostatnio znalazł się wręcz na krawędzi wymarcia. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.V - ODC. 44 CZARNE ZŁOTO Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 2017 Scenariusz i reżyseria: Radosław Kotarski Tradycyjnie polskie ziemie wschodnie zajmowały niegdyś trzecie miejsce na świecie jeśli chodzi o wydobycie ropy naftowej. Radosław Kotarski rusza tym śladem i sprawdza, ile zostało na Podkarpaciu z dziedzictwa, które pozostawił po sobie Ignacy Łukasiewicz i jego współpracownicy? Czy zaprojektowane przez nich urządzenia także dzisiaj mogłyby wydobywać ropę naftową? 07:05 NOTACJE - KRZYSZTOF GLOBISZ. ZNALEŹĆ ODROBINĘ DOBRA Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2013 Autor: Katarzyna Kawecka Urodził się w 1957 r. w szpitalu dyżurnym w Siemianowicach Śląskich, wychowywał się w Katowicach. Jest aktorem filmowym i teatralnym, pracuje w dubbingu. Jest także profesorem sztuk teatralnych. Ukończył wydział aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie. W programie Krzysztof Globisz przywołuje wspomnienia, które zapamiętał z dzieciństwa. Nazwa je obrazami. Ten najlepiej zapamiętany to obraz związany z powodzią w Węgierskiej Górce. Pamięć obrazowa jest dla niego ważna, bo pamięć dla aktora, jak mówi, jest pierwszą i ostateczną skarbnicą, z której korzysta artysta. Opowiada również o mamie, która miała na niego największy wpływ. Była niezwykle czuła i prawa. To ona postanowiła, ze należy wyrwać syna z codziennej rutyny i zapisała małego Krzysztofa do zespołu amatorskiego Poeton, który działał przy spółdzielni krawieckiej Strój. Tam Krzysztof Globisz po raz pierwszy odczuł, że aktorstwo jest jego powołaniem. Do szkoły teatralnej w Krakowie dostał się z drugą lokatą. Po szkole trafił do Teatru Polskiego we Wrocławiu, gdzie debiutował w sztuce "Ameryka" reżyserowanej przez J. Grzegorzewskiego. Już rok później przeniósł się jednak do Teatru Starego w Krakowie. W programie będzie także mowa o jednym z najważniejszych dla aktora spotkań filmowych, z Krzysztofem Kieślowskim. 07:20 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE S.I - ODC. 30 MUZEUM HISTORII ŻYDÓW POLSKICH POLIN Magazyn, 23 min, Polska, 2017 Reżyseria: Jacek Sołtysiak Scenariusz: Tomasz Malkowski Zdjęcia: Jarosław Wątor, Jacek Banach, Tomasz Jędrzejczak Prowadzenie: Tomasz Bednarek W tym odcinku Tomasz Bednarek odwiedzi świat, którego już prawie nie ma, bo bezlitośnie porwał go wiatr XX - wiecznej historii. Poznamy tysiącletnie dzieje narodu niezwykle silnie związanego z Polską. Odkryjemy bogactwo jego kultury, sztuki i religii na przestrzeni wieków. A to wszystko dzięki niezwykłemu miejscu - Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie, w którym nowoczesna, multimedialna wystawa ożywia dawne sztetle i nieistniejące synagogi. POLIN otwarto w 2013 roku. Stanęło ono w centrum Muranowa, dzielnicy, która jak Feniks z popiołów odrodziła się na gruzach warszawskiego getta. Wcześniej była tu Dzielnica Północna, największe skupisko społeczności żydowskiej w Polsce, a drugie na świecie po Nowym Jorku. 07:55 WETERYNARZE Z SERCEM - /50/ Reality show, 22 min, Polska, 2018 Scenariusz i reżyseria: Beata Szymańska Program prezentuje przypadki pacjentów pojawiających się w klinikach weterynaryjnych, pracę i opiekę medyczną nad zwierzętami w ogrodach zoologicznych i innych placówkach działających na rzecz zwierząt. Odwiedzamy ośrodki rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami i placówki wykorzystujące w swej pracy zwierzęta, np. policja czy służby celne. Zobaczymy także mniej popularne zwierzęta domowe, jak gryzonie czy zwierzęta egzotyczne. Program wskazuje, jak postępować ze zwierzętami i uczy empatii w stosunku do nich. Zapraszamy do Poleskiego Parku Narodowego, gdzie od wielu lat prowadzona jest aktywna ochrona żółwia błotnego. Ten gatunek wpisany jest do Polskiej i Europejskiej Czerwonej Księgi Zwierząt, jako gatunek narażony na wyginięcie. To tutaj, tylko w tym roku, wykluje się ponad 2000 żółwi! W Mazańcowicach, niedaleko Bielska - Białej, odwiedziliśmy partnerską przychodnię czeskiej kliniki, gdzie rehabilitację odbywają psiaki, wcześniej, w innych miejscach, skazywane na trwałe kalectwo lub eutanazję. W tym odcinku odczarowujemy temat kotów, które, jak mówią wolontariusze Fundacji, nie widzą a patrzą sercem. Uważnie obejrzyjcie też nasz Kącik Adopcyjny. Czekają na Was Jaguś i Natka, koty, które patrzą sercem oraz sunia Lori. 08:25 COŚ TU PACHNIE: WĘCH I JEGO TAJEMNICE. (FOLLOW YOUR NOSE CRACKING SMELL’S CODE) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Alexander Lahl, Max Monch Film dokumentalny, który pozwoli nam bliżej poznać zmysł węchu. Tradycyjnie filozofowie nie doceniali go, odrzucając go jako zbyt "szorstki" dla cywilizowanego społeczeństwa i znacznie gorszy od wzroku i słuchu. Ale w ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci naukowcy zaczęli zdawać sobie sprawę z tego, jak potężne są nasze nosy i w jak zadziwiający i nieoczekiwany sposób zapachy mogą na nas wpływać. Jak postrzegamy zapachy? Jakie wiadomości zawierają? Jak zmieniają i wpływają na nasz mózg i zachowanie? Szukając odpowiedzi na te pytania, spotykamy się z ludźmi cierpiącymi na anosmię (utratę lub upośledzenie węchu) i odkrywamy, że nasze nosy są bezpośrednio podłączone do najgłębszych, najstarszych części naszego mózgu, gdzie powstają uczucia i przechowywane są wspomnienia. Co więcej, biolodzy znaleźli receptory zapachowe w całym ciele i sądzą, że niektóre zapachy zatrzymują wzrost nowotworów złośliwych, podczas gdy inne mogą być użyte do dezorientacji plemników i zapewnienia niezawodnej kontroli urodzeń. Podczas konsultacji z przedstawicielami branży perfum i naukowcami zdajemy sobie sprawę, jak fascynująca jest nauka o węchu. Badanie percepcji tego rodzaju dopiero się rozpoczęło. Prawdopodobnie powinniśmy się przygotować na niespodzianki. 09:25 DZIKA PRZYRODA IRLANDII (WILD IRELAND / IRLAND - GRÜNE INSEL AM RANDE EUROPAS) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: John Murray Dokument o unikalnej przyrodzie Irlandii. Kraj nazywany szmaragdowym klejnotem na zachodnim krańcu Europy to ostatni skrawek lądu przed wielką pustką Oceanu Atlantyckiego. Wyspiarska placówka całkowicie zdana na kaprysy morza. Atlantyckie sztormy rozpędzają się czasem przez trzy tysiące kilometrów, nim uderzą w pierwszy napotkany ląd. Ten nieposkromiony ocean wpływa na życie wszystkich stworzeń, które zamieszkują zachodnie wybrzeże Irlandii. Przez tysiąclecia Europejczycy nie mieli pojęcia, co się kryło za zachodnim horyzontem. Zapuszczały się tam jedynie walenie, ptaki i ryby. Wiodły je tam trasy ich życiowych wędrówek. Ostatnim przystankiem przed wielką wodą było dla nich zachodnie wybrzeże Irlandii - prawdziwy kraniec świata. To trzecia pod względem wielkości wyspa Europy, należąca do archipelagu Wysp Brytyjskich. Fascynujące zdjęcia od wybrzeży i wód Oceanu Atlantyckiego z wielorybami, aż po północne góry z niezwykłymi ptakami, część z nich migruje tutaj z Grenlandii czy Islandii. Zobaczymy majestatyczne łososie powracające z Arktyki, które kontynuują podróż rzekami i potokami kontynentu europejskiego. Irlandia to atlantycka strefa roślinna, kombinacja gatunków arktycznych, alpejskich i mnóstwo ssaków. W Irlandii istnieje 6 parków narodowych i kilka rezerwatów. Od milionówlat Ocean Atlantycki kształtuje zachodnie wybrzeże Irlandii. Wiatr i fale wpływają na każdy aspekt tutejszego życia. Przetrwać mogą tylko najwytrzymalsze stworzenia. Od niecałych 10 tysięcy lat dzielą tę wyspę z ludźmi. Niektórzy z nich na zachodnim wybrzeżu szukali magii i tajemniczości. Pozostałości ich zamków i klasztorów nadal nam o nich przypominają. Dla tych pionierów oraz dla dzikich zwierząt, z którymi dzielili tę ziemię, zachodnie wybrzeże Irlandii było i pozostanie wyjątkowym miejscem. 10:25 GRECJA. OD GÓR DO MORZA - ODC. 1 EPIR (GREECE! FROM THE MOUNTAINS TO THE SHORELINE EPISODE 1 EPIRUS) Cykl dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Dennis Wells, Johannes Backes Seria filmów dokumentalnych (5 odcinków) o Grecji. Od bujnych, zielonych lasów po ośnieżone góry, od wysokich klifów po nagie mielizny, Grecja jest krainą o naturalnym pięknie, z którą może konkurować jedynie jej historyczne znaczenie. Widziała najwcześniejsze cywilizacje Europy, jej filozoficznych założycieli i decydujące bitwy. Wspaniałe zdjęcia lotnicze tej wyjątkowej części Europy pokazują malownicze zatoki, zapierające dech w piersiach góry, dzikie delty rzek, malownicze wioski i klasztory. Krajobrazy, które widzimy, mogą oddychać i opowiadać swoje historie. Codzienne historie ludzi, którzy tu mieszkają i pracują, tworzą równowagę dla widoku z lotu ptaka i zapraszają publiczność do doświadczenia najbardziej autentycznej kultury greckiej. Rybacy, mnisi, rzeźbiarze - zwykli ludzie żyjący w wyjątkowych miejscach - dają oryginalny wgląd w historyczne budowle, miejsca sakralne, starożytne tradycje i tradycje kulinarne, które od wieków wpływają na Europę. Odcinki: - Epir; - Południowe Wybrzeże i Attyka; - Tesalia; - Saloniki i Chalkidiki; - Macedonia Wschodnia i Tracja. 11:25 LEPIEJ NIŻ PTAKI Reportaż, 20 min, Polska, 1977 Zdjęcia: Józef Bakalarski, Tomasz Kosior Nie każdy pilot może zostać akrobatą lotniczym. Do wykonywania figur samolotem potrzebne są wytrwałość, opanowanie i dobra kondycja fizyczna. Osiągnięcie doskonałości w wykonywaniu manewrów w powietrzu, można zdobyć dzięki ciężkiej pracy, bo tylko poprzez powtarzalność będzie możliwe zapanowanie nad samolotem. Kiedy już wykonywanie pętli, beczki nie będzie kłopotem i wszelkie figury będą wykonywane z precyzją, latanie staje się pasją, bez której trudno żyć. O miłości do samolotów i latania opowiadają piloci z Ośrodka Akrobacji Samolotowej przy aeroklubie w Szczecinie Dąbiu. 11:55 NADZIEJA UMIERA OSTATNIA Film dokumentalny, 47 min, Polska, 1992 Scenariusz i reżyseria: Tadeusz Wudzki Zdjęcia: Henryk Janas, Jerzy Murawski Opowieść Haliny Birenbaum - pisarki, poetki, tłumaczki - o eksterminacji narodu żydowskiego w latach 1939 - 45. Urodziła się w Warszawie, a od 1947 r. mieszka w Izraelu. Gdy miała 10 lat, wybuchła wojna. Przeżyła getto w Warszawie, następnie obozy: Majdanek, Birkenau, Ravensbruck i Neustadt - Glewe, gdzie w 1945 r. odzyskała wolność. W czasie wojny straciła całą rodzinę. Po 40 latach wraca do Polski, do miejsc i zdarzeń z dzieciństwa. Opowieść Heleny Birenbaum ilustrowana jest fotografiami i migawkami z filmów archiwalnych. Helena Birenbaum wspomina dzieciństwo w Warszawie, rodziców, początek wojny, naloty, butnych żołnierzy niemieckich wkraczających do Warszawy, utworzenie getta, spędzenie ludności pochodzenia żydowskiego na zamknięty teren ogrodzony murem, zakaz wychodzenia i kontaktowania się z Polakami, głód, choroby, ludzi umierających na ulicach. Wspomina też swoje dziecięce marzenia - o czekoladzie, wycieczkach do lasu i beztroskiej zabawie. Mówi o likwidacji getta, masowym wywożeniu ludzi, rozpaczliwych staraniach rodziców, by uniknąć transportu, ukrywaniu się całej rodziny w piwnicach, zatrzymaniu i wywiezieniu ojca, po którym zaginął ślad. Wspomina życie w opuszczonym mieszkaniu na ul. Leszno, pozostawione tam dziecięce zabawki. Mówi o ewakuacji getta, załadunku do wagonów kolejowych, transporcie w nieludzkich warunkach, w ścisku, duchocie, wśród tratowanych, umierających ludzi. Opowiada o przyjeździe do Majdanka, oddzieleniu od matki oraz o jej śmierci, opisuje życie w obozie, wspomina opiekującą się nią bratową. Następnie mówi o przewiezieniu do obozu w Auschwitz - Birkenau, o masowych transportach ludzi z Węgier i Rumunii, o ewakuacji obozu, transporcie wagonami do Ravensbruck, a potem do Neustadt - Glewe. Opisuje zmianę zachowania Niemców w stosunku do więźniów w obliczu zbliżającego się końca wojny, swą radość z powodu widoku pokonanych wojsk niemieckich. 12:50 DRAUGEN Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2019 Scenariusz i reżyseria: Dagmara Drzazga Zdjęcia: Witold Kornaś Dokument był jednym ze zwycięzców XII Festiwalu Filmowego NNW w Gdyni. Otrzymał Nagrodę im. Rotmistrza Witolda Pileckiego. Przedstawia dramatyczne losy Ślązaka Wojciecha Bógdoła wpisane w wojenną działalność Polaków w Norwegii. Bógdoł (rocznik 1920) był harcerzem, synem powstańca śląskiego. Wychowany w patriotycznym domu poprzysiągł sobie, że nigdy nie będzie służył Niemcom. W czasie II wojny światowej Wojciech został jednak, jak wielu Ślązaków, wcielony do Wehrmachtu. Trafił do Kriegsmarine. Wysłano go do okupowanej przez Niemcy Norwegii. Tam wkrótce wstąpił w szeregi tajnej norweskiej organizacji "Szetlandzki Autobus". Został angielskim szpiegiem. Dostarczał informacji na temat niemieckiej jednostki na wyspie Kvitsoy, na której stacjonował. Był jednym z głównych graczy akcji o kryptonimie "Draugen" (w j. norweskim słowo draugen oznacza legendarnego morskiego potwora). Bógdoł wstąpił do organizacji, ponieważ za wszelką cenę chciał walczyć z Niemcami. Plany przekazywane Anglikom dostały się w ręce Niemców. Wojciech został aresztowany. Skazany na rozstrzelanie za szpiegostwo. Wyrok wykonano 19 grudnia 1944 roku w więzieniu w Bergen. W chwili śmierci Bógdoł miał zaledwie 24 lata. 13:45 SARDYNIA - SANKTUARIUM DZIKICH KONI (HORSES IN THE STORM - SARDINIA'S ROCKY SANCTUARY) Film dokumentalny, 52 min, Austria, 2020 Reżyseria: Klaus Feichtenberger, Rolando Menardi Film dokumentalny, w którym przeniesiemy się na śródziemnomorską wyspę Sardynię i na surowy, skalisty płaskowyż Giara. Żyją tu dziko setki koni. Jest to specjalna rasa sprowadzona na wyspę przez osadników z Shardana 4000 lat temu i porzucona. Obserwuje je pasterz Porfirio, potomek pionierów Shardany. W kilka minut od narodzin źrebięta Giary galopują nieustraszenie po usianym skałami terenie. Porfirio obserwuje, jak ich idylliczna wiosna przechodzi w pełnię lata, kiedy jeziora zamieniają się w spieczoną skałę wulkaniczną, a jedzenie i woda znikają. W czasie suszy trwa walka o przetrwanie. Konie rywalizują ze sobą o dominację, terytorium i prawa do godów w tej poetyckiej, poruszającej i pięknie sfotografowanej historii. Sardynia leży bliżej Afryki niż kontynentu europejskiego. Wyspa o surowym krajobrazie to punkt między Alpami - a pustynią Sahara. Otoczona murem skał, wyniesiona wysoko ponad doliny interioru Sardynii i daleko od morza - znajduje się wyspa na wyspie. Wyspa sięgająca nieba. Płaskowyż, osobny świat - ukształtowany przez wiatry o wielu nazwach: mistral, sirocco, tramontana i lewanter. Tu żywioły szaleją. Sardyńska Giara di Gesturi jest jednocześnie wolnością i niewolą dla swoich mieszkańców. Nie ma ucieczki z dzikiego płaskowyżu, wznoszącego się nad polami w dolinach. Niemniej - Giara di Gesturi jest jednym z ostatnich w Europie sanktuariów, gdzie setki koni nadal mogą swobodnie biegać. 14:45 NAJDZIKSZE WYSPY ŚWIATA - DZIKIE WYSPY. AMAZONIA - PŁYWAJĄCE LASY (WILDEST ISLANDS: AMAZON RIVER ISLANDS: THE FLOATING FOREST) Film dokumentalny, 51 min, Niderlandy (Holandia), 2013 W głębi amazońskiego lasu deszczowego znajdują się największe archipelagi wysp rzecznych na świecie. To jeden z najbardziej niecodziennych habitatów na Ziemi - tysiące kilometrów od najbliższego oceanu. Położone na rzece Rio Negro wyspy są zalewane przez sezonowe powodzie, które całkowicie zmieniają ich krajobraz. Wszystko co tu żyje, musi się przystosować lub zginąć. Właśnie takie jest życie na "pływających" lasach Amazonii. Lasy deszczowe Amazonii pokrywają ponad 4 miliony kilometrów kwadratowych naszej planety. Zajmują blisko połowę kontynentu Ameryki Południowej i są zasilane przez wody majestatycznej rzeki Amazonki. W samym sercu rzeki leżą dwa archipelagi - Anavilhanas i Mariua. Ponad 1000 wysp znajduje się w dopływie Amazonki - Rio Negro, tworząc razem największe zgrupowanie wysp rzecznych na świecie. Zalane przez pół roku wyspy są masą zatopionych drzew i pnączy. Taki świat istnieje tylko tu. Poszycie lasu staje się na pół roku dnem rzeki, ryby żywią się w czubkach drzew, a uprzedni mieszkańcy tych koron są wypierani przez stworzenia, które na ogół czają się pod wodą. Życie zwierząt, które uważają wyspy za swój dom, zmienia się dramatycznie. Żyją tu tylko dwa gatunki naczelnych: wyjec rudy i liczniejszy - saimiri. To one rządzą koronami drzew. Ponieważ większość roku spędzają odcięte od głównego lądu, nauczyły się przystosowywać do życia nad wodą. Podstawę ich diety stanowią owoce, kwiaty i owady. W dole na małpy czyha wróg - kajman czarny. Ale olbrzymie gady nie są jedynymi drapieżnikami, patrolującymi te wody. Najgorszą reputację mają piranie. Dosłownie w kilka sekund piranie czerwone potrafią rozerwać zwierzę na strzępy. Szczęki wyposażone w ostre jak brzytwa zęby - błyskawicznie odrywają kawałki mięsa. Gdy poziom wody się podnosi, wiele zwierząt jest odciętych od lądu. Leniwiec trójpalczasty, w poszukiwaniu nowego domu, przeprawia się przez zdradzieckie wody. Mimo zagrożenia - nie ma wyjścia. Przyzwyczajone do życia na czubkach drzew leniwce, są zadziwiająco dobrymi pływakami. Sprawnie wiosłują długimi łapami i poruszają się szybciej niż na lądzie. Ale nie zawsze uda się przemknąć niezauważenie. Nieustannie na łatwą zdobycz czyha bowiem anakonda zielona. Jeden z najgroźniejszych drapieżników lasu deszczowego, nie przepuszcza prawie żadnej okazji. Schwytany leniwiec nie ma szans na ucieczkę. W grudniu, gdy wzrasta temperatura, topnieją śniegi i wody spływają do wielu amazońskich dorzeczy. Dodatkowo zasilają je deszcze w szczycie pory deszczowej. Na Rio Negro opady mierzy się nie w centymetrach, ale w metrach.Rzeka atakuje brzegi i zalewa wyspy. Las deszczowy sam wytwarza połowę rocznych opadów. Reszta pochodzi z Atlantyku. Wyspy archipelagów Anavilhanas i Mariua ulegają transformacji. Woda wdziera się 20 km w głąb z każdej strony. Całe wyspy znikają pod wodą, a na powierzchni pozostają jedynie czubki drzew. Do czerwca poziom wody podnosi się o ponad 9 metrów i dalej się podwyższa. Drzewa i rośliny rozwinęły wiele technik na przetrwanie długich miesięcy pod wodą. Na wyspach archipelagu Anavilhanas żyje ponad 200 gatunków ptaków. Żyjąc poza zasięgiem wody, ptaki mogą skupić energię na zalotach. Samczyk kolibra z gatunku pustelnik ciemnogardły, czaruje śpiewem i pokazem pięknych piórek. Trudny sposób na znalezienie partnerki, wybiera też ptaszek z gatunku pipra filicauda. Istnieje ponad 50 gatunków z rodziny tych gorzykowatych, a większość z nich żyje w lasach Ameryki Południowej. W przeciwieństwie do większości gorzyków, pipra filicauda rywalizują i tańczą w parach, by zdobyć uczucia samiczek. Nasiona pachiry wodnej dojrzewają w porze suchej. Teraz owoce otwierają się w spektakularny sposób. Odkrywają nasiona ukryte w gigantycznej puchatej kuli. Nasiona rozsiewa wiatr po wyspach. Gdy trafią na podatny grunt, zakorzeniają się. Drzewa te muszą się jednak śpieszyć. Papużki z gatunku brotogeris sanctithomae szczególnie gustują w owocach pachiry. Zalane lasy amazońskie są jedynym miejscem na świecie, gdzie ryby służą jako rozprowadzacze nasion. Ponad 200 gatunków ryb rozsiewa nasiona drzew. Wiele z nich zjada owoce i wypluwa twarde nasiona. W ten sposób pomagają drzewom rozprowadzać nasiona po wyspach archipelagów i je zadrzewiać. Ilość gnijących liści w wodzie oznacza, że poziom tlenu jest niski. Niewiele zostaje dla żyjących tu stworzeń. Węgorz elektryczny jest groźnym drapieżcą, ale bez stałego dopływu tlenu nie będzie w stanie polować. Jak wiele ryb w czarnych rzecznych wodach, węgorz musi wypływać na powierzchnię, by zaczerpnąć powietrza. Pysk pełni funkcję płuc, wchłaniając tlen ze świata nad wodą. Rrybą oddychającą powietrzem jest także, podobna do szczupaka, gigantyczna arapaima, zwana rybą czerwoną. Uważa się ją za jedną z największych ryb słodkowodnych na świecie. Waga dorosłego osobnika dochodzi do 200 kg. Archipelagi Anavilhanas i Mariua rozciągają się wzdłuż 1000 km rzeki Rio Negro, zapewniając schronienie jednym z najdzielniejszych zwierząt na świecie. Gdy wody zalewają co roku wyspy, stworzenia, które tu żyją, są zmuszone wytrzymać ekstremalne warunki. Nauczyły się żyć w wiecznie zmieniającym się środowisku. W tym pływającym lesie Amazonii - albo się utopisz, albo popłyniesz. 15:50 HURAGANY ATAKUJĄ (RISE OF THE SUPERSTORMS) Film dokumentalny, 50 min, USA, 2018 Reżyseria: Liesl Clark Film dokumentalny o największych huraganach, które w ostatnich latach zniszczyły miasta w Stanach i zabiły wiele osób. W ciągu zaledwie jednego miesiąca, Houston, Floryda i Karaiby zostały zmienione na zawsze. Latem 2017 r. z Atlantyku zaatakowały trzy silne huragany, niszcząc, pustosząc i zabijając setki ludzi. Pierwszy, Harvey, spowodował katastrofalny deszcz i zalanie Houston, wyrządzając milionowe szkody. Niecałe dwa tygodnie później Irma zaatakowała Karaiby. Huragan o prędkości prawie 300 km/h zdewastował wyspę Barbuda, do której nie można się dostać. Kolejny huragan Maria zintensyfikował się z huraganu kategorii 1 do kategorii 5 w zaledwie 15 godzin, następnie spustoszył Puerto Rico i pozostawił miliony ludzi bez dachu nad głową. Kiedy nasza planeta się ociepla, to superburze, huragany i tornada stają się zupełnie normalne? Jak możemy je przewidywać? Co naukowcy sądzą na ten temat? Wiadomo, że na pewno kolejne sezony huraganów nadciągają. Film pokazuje najnowsze badania, które zadecydują o tym, jak wyglądają przygotowania do ewakuacji. Jak świat poradzi sobie z huraganami w przyszłości? 16:50 GRECJA. OD GÓR DO MORZA - ODC. 2 POŁUDNIOWE WYBRZEŻE I ATTYKA (GREECE! FROM THE MOUNTAINS TO THE SHORELINE EPISODE 2 SOUTH COAST & ATTICA) Cykl dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Johannes Backes, Dennis Wells Seria filmów dokumentalnych (5 odcinków) o Grecji. Od bujnych, zielonych lasów po ośnieżone góry, od wysokich klifów po nagie mielizny, Grecja jest krainą o naturalnym pięknie, z którą może konkurować jedynie jej historyczne znaczenie. Widziała najwcześniejsze cywilizacje Europy, jej filozoficznych założycieli i decydujące bitwy. Wspaniałe zdjęcia lotnicze tej wyjątkowej części Europy pokazują malownicze zatoki, zapierające dech w piersiach góry, dzikie delty rzek, malownicze wioski i klasztory. Krajobrazy, które widzimy, mogą oddychać i opowiadać swoje historie. Codzienne historie ludzi, którzy tu mieszkają i pracują, tworzą równowagę dla widoku z lotu ptaka i zapraszają publiczność do doświadczenia najbardziej autentycznej kultury greckiej. Rybacy, mnisi, rzeźbiarze - zwykli ludzie żyjący w wyjątkowych miejscach - dają oryginalny wgląd w historyczne budowle, miejsca sakralne, starożytne tradycje i tradycje kulinarne, które od wieków wpływają na Europę. Odcinki: - Epir; - Południowe Wybrzeże i Attyka; - Tesalia; - Saloniki i Chalkidiki; - Macedonia Wschodnia i Tracja. 17:55 SYMFONIA FABRYKI URSUS Film dokumentalny, 61 min, Polska, 2018 Reżyseria: Jaśmina Wójcik Scenariusz: Jaśmina Wójcik, Igor Stokfiszewski Zdjęcia: Kacper Czubak Muzyka: Dominik Strycharski Filmowe podsumowanie pięcioletniej pracy artystyczno - badawczej Jaśminy Wójcik ze społecznością byłych pracowników fabryki Ursus. Artystka skorzystała nie tylko z wywiadów mówionych, ale i "pamięci ciała" - zaproszeni do udziału w filmie byli pracownicy zakładu mieli odtwarzać gesty, czynności i dźwięki związane z ich codzienną pracą. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - RPA - AFRYKAŃSKA TĘCZA (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Republika Południowej Afryki liczy 51 milionów mieszkańców. To wyjątkowo zróżnicowany kraj o niezwykłych pejzażach i burzliwej historii. Odkryjemy dziś państwo leżące na południowym skraju kontynentu afrykańskiego. 20:10 ROSJA I CHINY - MAŁŻEŃSTWO Z WYRACHOWANIA Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2018 Reżyseria: Barbara Włodarczyk Przeludnionym Chinom brakuje ziemi ornej. Tymczasem w sąsiedniej Rosji po rozpadzie ZSRR i upadku kołchozów na Dalekim Wschodzie jedna czwarta pól leży odłogiem. Hasło Ziemia bez ludzi, dla ludzi bez ziemi, które w XX wieku promowało żydowskie osadnictwo w Palestynie, dziś idealnie pasuje do sytuacji na pograniczu rosyjsko - chińskim. Przez dalekowschodnią granicę Rosji na dużą skalę odbywa się chińska migracja ludzi, produktów i inwestycji. Według szacunków tylko w Kraju Chabarowskim mieszka już poł miliona Chińczyków. Głośne stały się transgraniczne małżeństwa. W Chinach polityka jednego dziecka doprowadziła do znaczącego niedoboru kobiet. Rosjanki zaś zachęca wizja trzeźwego i pracowitego męża, o co w pogrążonych w gospodarczej stagnacji regionach Rosji, bywa trudno. Chińczycy dzierżawią setki tysięcy ha ziemi ornej, zakładają fermy i sprowadzają do pracy rodaków. Wszystko to budzi coraz więcej obaw w Rosji i coraz większy strach przed Chinami, które według założeń Kremla miały być strategicznym przyjacielem. Celem filmu będzie pokazanie skali, przyczyn i następstw zjawiska zasiedlania Dalekiego Wschodu przez Chińczyków. Dokument przedstawi realia życia na pograniczu chińsko - wschodnim i odpowie na pytanie, jak silny jest strach Rosjan przed chińskim zalewem oraz w jaki sposób odbija się to na relacjach Moskwa - Pekin. 21:20 UPADEK KABULU 2021 (THE FALL OF KABUL) Film dokumentalny, 45 min, Australia, 2021 Reżyseria: Louise Milligan Film dokumentalny o tym co wydarzyło się w Afganistanie, kiedy Kabul znalazł się pod kontrolą talibów. W afgańskiej stolicy rozwinął się chaos i terror. W piekącym, afgańskim, letnim słońcu tysiące ludzi desperacko rzuciło się na lotnisko, aby wydostać się z tego kraju. Po ucieczce przywódców kraju, w mieście zapanowała histeria i panika. Był to niechlubny koniec 20 - letnich wysiłków wojskowych USA, mających na celu pozbycie się talibów. Ekipa ABC Australia przedstawia film z ostatnich dni wojny w Afganistanie. 22:20 SZEROKIE TORY - SZEROKIE TORY. BUNKRY SEWASTOPOLA Cykl reportaży, 23 min, Polska, 2010 Autor: Barbara Włodarczyk Pasjonująca podróż po podziemiach Sewastopola. To słynne miasto na Krymie będące bazą Floty Czarnomorskiej (rosyjskiej i ukraińskiej) przez całe dziesięciolecia stanowiło jeden z najbardziej tajnych obiektów wojskowych w ZSRR. W podziemnych bunkrach mieściły się m. in. arsenały broni jądrowej, fabryki, porty łodzi podwodnych. Na rozkaz Stalina zaczęto też budować pod ziemią tzw. miasto bliźniacze. Miały tam być punkty dowodzenia, szkoły, szpitale. Niektóre z budynków mają po kilka pięter. Bohaterem reportażu jest były oficer Eduard Rogowski, który penetruje podziemny Sewastopol będący zwierciadłem tego, co jest na górze. 22:55 POWRÓT DO BOŚNI (RETURN TO BOSNIA) Film dokumentalny, 54 min, Australia, 2016 Reżyseria: Wes Greene Film dokumentalny o wojnie domowej w Bośni i tym co się tam dzieje teraz, 25 lat od konfliktu (1992 - 1995). Damir Mitric wraca, by spotykać się z rodziną, przyjaciółmi i osobami pracującymi nad odbudową kraju i narodu podzielonego etnicznie i religijnie. Odwiedza Sarajewo, dom z dzieciństwa, w którym Serbowie rozpoczęli oblężenie byłego obozu koncentracyjnego i masowe groby ofiar konfliktu. Dlaczego w ogóle doszło do takiej tragedii? Dlaczego sąsiedzi stali się zabójcami? Wydaje się, że ludzie mogą być tu bezpieczni pod jednym warunkiem dopóki nie przełamią zmowy milczenia. Właśnie to stanowi główne zagrożenie dla przyszłości Bośni. Milczenie trzeba przerwać, by można było szczerze rozmawiać o tym, kto co komu zrobił. 24:00 MACIERZYŃSTWO?.. Reportaż, 17 min, Polska, 1985 Scenariusz: Anna Orzechowska Zdjęcia: Tadeusz Kośmider, Tomasz Zarzycki W rodzinie państwa Sałków ze wsi Lisiewice w 1948 roku urodził się psychicznie chory syn. Rodzice nie zgadzają się na umieszczenie 37 - latka w zakładzie dla osób przewlekle chorych, choć sąsiedzi uważają, że "gorszej krzywdy jak w domu nie będzie miał", ponieważ przetrzymywany jest w warunkach urągających ludzkiej godności. Sprawa niepełnosprawnego Henryka poruszana była w różnych instytucjach i na różnych szczeblach władzy. Ostatecznie zajął się nią sąd, ale jego ojciec uważa, że "w szpitalu nie będą go głaskać, jest matka, ona go do tej pory nie zmarnowała i do śmierci musi go dotrzymać i go nie zmarnuje". 00:25 NOTACJE - ANTONI ŚLEDZIEWSKI. STAŁEM SIĘ ODKRYWCĄ Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2014 Autor: Agnieszka Chmielińska Antoni Śledziewski, filolog, kulturoznawca, publicysta i poeta, badacz i popularyzator sztuki ludowej i folkloru, kolekcjoner wycinanek ludowych. Bohater przyznaje, że od najmłodszych lat interesował się kulturą ludową. Uważa, że w życiu trzeba mieć jakąś pasję. On poświęcił się folklorowi. Podczas studiów polonistycznych na Uniwersytecie Warszawskim zainteresował się zjawiskiem pieśni ludowych, ich budową wersyfikacyjną. Podróżował po różnych regionach Polski i prowadził badania nad ich strukturą. Prosił miejscową ludność, by śpiewała mu ludowe pieśni. Tym podróżom towarzyszyło kilka zabawnych zdarzeń, o których bohater barwnie opowiada. Przełom w życiu Antoniego Śledziewskiego nastąpił w momencie, gdy natrafił na ślad polskiej wycinanki w okolicach Jeziorny. Poszukiwał jej śladów po całej Polsce. Zbierał, kolekcjonował, organizował wystawy. Jak sam przyznaje stał się odkrywcą polskiej wycinanki. 00:40 DZIEWCZYNKA W CZERWONYM PŁASZCZYKU Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2002 Scenariusz i reżyseria: Grażyna Pieczuro Zdjęcia: Tadeusz Owsianko "Jestem polską Żydówką mieszkającą w Niemczech" - tak mówi o sobie Roma Ligocka. Od 1965 roku przebywa w Monachium, lecz nie straciła kontaktu z ojczyzną. Dawna studentka malarstwa i scenografii w krakowskiej ASP przygotowywała między innymi kostiumy do sztuk Mrożka i filmów Zanussiego. W Polsce również wystawiała swoje obrazy. Gdy na ekrany kin weszła "Lista Schindlera" Stevena Spielberga, w postaci dziewczynki w czerwonym płaszczyku Ligocka rozpoznała siebie. Powróciły mroczne chwile z życia w getcie. Przypomniała sobie strach, upokorzenie i śmierć bliskich. Po rozmowie z reżyserem postanowiła opisać swoją historię, kiedy to po ucieczce z getta próbowała wspólnie z matką znaleźć schronienie. Życie wówczas zawdzięczała nieznajomej kobiecie, która wzruszyła się, widząc pod drzwiami dziewczynkę ubraną w czerwony płaszczyk. Ligocka opisywała swoje powojenne losy. Przywoływała wspólne zabawy z przyjacielem Ryszardem Horowitzem i kuzynem Romanem Polańskim. Ligocka była pierwszą aktorką słynnego wiele lat później reżysera podczas młodzieńczych zabaw. Później weszła w świat krakowskiej cyganerii artystycznej. W swojej opowieści nie pomijała również strachów, fascynacji i obsesji oraz wieloletnich zmagań z dręczącą ją depresją. Książka "Dziewczynka w czerwonym płaszczyku" okazała się wielkim sukcesem na Zachodzie. W ciągu kilku miesięcy w samych tylko Niemczech sprzedano 80 tysięcy egzemplarzy. Prawa do wydania książki zakupiło 18 wydawnictw na całym świecie. Wkrótce można się będzie również spodziewać ekranizacji. Z opowieści Ligockiej poznajemy też jej ulubione miejsca: krakowski Kazimierz i mieszkanie pisarki w Monachium. Poznawanie jej twórczości pomaga w zrozumieniu życia kobiety, która przeżyła holocaust. 01:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - POWRÓT Z NIEBYTU Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 02:05 POWIEDZ MI DLACZEGO? Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2006 Scenariusz i reżyseria: Małgorzata Imielska Zdjęcia: Tomasz Tupalski Muzyka: Fiodor Korol-Borodziuk Poznali się w 1936 roku w Otwocku. Jurek właśnie został wyrzucony z drugiego już gimnazjum. W nowej szkole koedukacyjnej chłopak zwrócił uwagę na Stellę. Piękna, czarnowłosa dziewczyna o śniadej cerze wpadła mu w oko. I choć pochodzący z żydowskiej rodziny Jurek wolał Polki, zakochał się w Żydówce. Rodzice Stelli krzywo patrzyli na związek swojej uwielbianej córeczki z "warszawskim łobuzem". Ale znajomość kwitła, młodzi często spacerowali razem "aleją kochanków" - drogą z Otwocka do Śródborowa. Kiedy wybuchła wojna, Stella i Jurek, jak wszyscy polscy Żydzi, znaleźli się w śmiertelnym niebezpieczeństwie. On dość szybko postanowił wstąpić do konspiracji. Znajomy, Malinowski, załatwił chłopakowi fałszywe, aryjskie papiery. Jurek wiedział, jak zmylić Niemca czy szmalcownika. Chodził sprężystym, zawadiackim krokiem, wyprostowany, z młodzieńczą bezczelnością w oczach. Wstąpił w szeregi Narodowych Sił Zbrojnych, podziemnej organizacji kładącej wielki nacisk na wartości narodowe. Niektórzy towarzysze broni Jurka, nieświadomi jego prawdziwego pochodzenia, wyrażali antysemickie uwagi i doceniali rolę Hitlera w "oczyszczaniu" Polski z Żydów. Doskonale zakamuflowany wśród nich młodzieniec nie zapomniał o Stelli. Parokrotnie pomagał jej przenieść się z miejsca w miejsce. Uratował życie dziewczynie, kiedy hitlerowcy likwidowali otwockie getto. Spotykali się potajemnie, w tajemnicy też wzięli ślub. Wkrótce jednak doszło do tragedii. Podczas jednej z akcji Jurek został schwytany przez Niemców. Nieświadoma jego losu, przerażona Stella opuściła Polskę. Po wojnie Jurek, który przeżył piekło obozów koncentracyjnych, postanowił odnaleźć żonę. Ta jednak całkiem zerwała kontakty. Zrozpaczony mężczyzna szukał jej po całej Europie, aby w końcu dowiedzieć się, że Stella ponownie wyszła za mąż i wyemigrowała ze Starego Kontynentu. Po ponad pięćdziesięciu latach dawni kochankowie i małżonkowie wspominają swoją pierwszą miłość. Dzielą ich tysiące kilometrów - Stella mieszka w Bostonie w USA, Jurek w Izraelu. On nadal nie może zrozumieć, czemu żona go opuściła i uciekła z innym. Czy uda im się zobaczyć i porozmawiać po raz pierwszy od pół wieku? 03:00 KTO RATUJE JEDNO ŻYCIE Film dokumentalny, 48 min, Polska, 1998 Scenariusz i reżyseria: Ewa Kurek Zdjęcia: Michał Góral Film przedstawia relacje i przeżycia osób narodowości żydowskiej, które w czasie II wojny światowej, jako dzieci, zostały uratowane przez siostry zakonne przed Holocaustem.