TVP Historia Środa, 19.04.2023 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 19 KWIETNIA ODC. 537 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1908 - w zaborze pruskim zakazano uzywania języka polskiego na publicznych zgromadzeniach; 1943 - Niemcy zaczęli likwidację getta w Warszawie; 1950 - sejm PRL wprowadził ustawę o "socjalistycznej" dyscyplinie pracy; 1983 - zmarł Jerzy Andrzejewski; 07:00 EPITAFIA KATYŃSKIE - EDWARD RALSKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Piotr Weychert, Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Maciej Dancewicz, Piotr Weychert, Paweł Pawlicki Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska Edward Ralski (ur. 1 lipca 1901 w Osieczanach, zm. 1940 w Charkowie), polski botanik, ekolog roślin, profesor Wydziału Rolniczo - Leśnego Uniwersytetu Poznańskiego, taternik, porucznik kawalerii rezerwy Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej. Mój ojciec, Edward Ralski, był docentem Uniwersytetu Jagiellońskiego, a następnie profesorem Uniwersytetu w Poznaniu. W głębi duszy pozostał głównie ekologiem roślin. Interesowały go relacje pomiędzy człowiekiem a środowiskiem naturalnym. Razem z moja mamą (również absolwentką Wydziału Rolnego) dokupił sąsiadującą z naszym podkrakowskim domem działkę, gdzie wysiewał niezliczone ilości gatunków traw. Matka moja była stałym towarzyszem badań terenowych ojca. Wspólnie wyruszali na wycieczki w góry, gdzie ojciec zbierał materiał badawczy do swych prac. We wrześniu 1939 r. odprowadziłyśmy go z Mamą do bramy i jego sylwetka, w obcisłym ułańskim mundurze i w błyszczących oficerkach, znikająca za rogiem ulicy, była ostatnim obrazem Ojca, jaki zapisał się w pamięci pięcioletniego dziecka. Szanowna Pani, Męża Pani poznałem w najcięższych tygodniach września. Wiem, że nieustannie myślał o Pani, jak i o waszej córeczce. Wyróżniał się równowagą ducha. Nawet podczas podróży do Starobielska, kiedy wieziono nas przez zaśnieżone stepy ukraińskie, kiedy zmarznięci i głodni nie wiedzieliśmy, dokąd nas wiozą, z całą namiętnością uczonego przyglądał się badylom traw sterczących spod śniegu. W Starobielsku zaczął pisać książkę o łąkach i lasach i jeszcze w kwietniu 1940 r. , parę dni przed wywiezieniem go w nieznanym kierunku, pokazywał mi z rozjaśnioną twarzą listki i trawki, które zaczynały rosnąć w obozie, opowiadał mi o ich cechach i właściwościach. Wyjechał innym transportem. Jest on w liczbie tych bardzo wielu, o których ginie wszelka wieść. Jakże byłbym szczęśliwy móc Pani napisać jakieś słowa nadziei, ale uważałbym za nieuczciwość z mojej strony łudzić Panią, sam tej nadziei nie mając. 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.III - ODC. 34 (SERIA III ODC. 8) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Mich Rogalski Scenariusz: Karolina Kot, Brunon Hawryluk, Wiktor Piątkowski Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Sebastian Jasnoch, Magdalena Smalara, Marta Żmuda-Trzebiatowksa, Magdalena Czerwińska, Marcin Korcz, Robert Gonera, Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Danuta Stenka, Michał Czernecki, Peter Wolf, Mathias Gall, Mickey Hardt, Eryk Kulm Leon przekazuję Ewce wiadomość o Szczęsnym, więc dziewczyna śpieszy z dobrymi wieściami do jadłodajni. Jadwiga i Irka są przeszczęśliwe, nie mogą doczekać się spotkania. Klarnet informuje Marysię o Andrzeju. Doktor został na terenie getta, by opiekować się osieroconą Anią. Leokadia udziela Ewce reprymendy za samodzielną akcję w spichrzu, choć przyznaje, że akcja miała także dobre strony dla dowództwa. Zlikwidowany w niej Ramzes, był od dawna celem podziemia. Ewka dowiaduje się od Pani Major, kto zabił Kamila. Marysia zostaje zaproszona do willi Martina, gdzie spotyka oficerów SS i gestapo oraz przyjaciela gospodarza, Erwina. W swoim gabinecie Martin chwali się dziełami sztuki, które zostały skonfiskowane rodzinom żydowskim. Dziewczyna, korzystając z chwili nieobecności Martina, przegląda szuflady biurka. Udaje się jej zrobić zdjęcia dokumentów. Irka wbrew zasadom konspiracji, wybiera się do mieszkania Kamila. Gdy z czułością ogląda jego rzeczy, odnajduje w kieszeni marynarki ampułkę cyjanku, którą zabiera ze sobą. Otrzymaną od Marysi kliszę z meldunkiem, Ewka dostarcza Leokadii. Czeka tu na nią Witek, któremu ukochana opowiada o jego ojcu. Alosza zaczepia na ulicy Irkę, prosi ją o spotkanie. Kobiety umawiają się w kawiarni. Irka ma dokładny plan zemsty. 08:40 HISTORIA POLSKI - CZEGO NIE MOGLIŚMY WYKRZYCZEĆ Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2017 Reżyseria: Krzysztof Zwoliński, Ewa Żmigrodzka Scenariusz: Ewa Żmigrodzka, Krzysztof Zwoliński W filmie zostaną udostępnione materiały z archiwum Emanuela Ringelbluma, który jak sam wspomina: przystąpił do zbierania materiałów o obecnych czasach w październiku 1939 roku. "Jako kierownik Żydowskiej Samopomocy Społecznej miałem codziennie kontakt z otaczającym życiem. Dochodziły do mnie wiadomości o wszystkim, co się działo z Żydami w Warszawie oraz na przedmieściach. Niemal codziennie przybywały delegacje z prowincji i opowiadały o ciężkich przeżyciach. Wszystko, czego się w ciągu dnia nasłuchałem, zapisywałem wieczorem". W filmie wykorzystano unikalne zdjęcia oraz fragmenty zapisanych przez Ringelbluma wspomnień. 09:55 SENSACJE XX WIEKU - OPERACJA ZEPPELIN Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1998 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Audycja cykliczna o charakterze sensacyjnym, popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Odcinek poświęcony operacji noszącej kryptonim "Zeppelin", mającej na celu zabicie Józefa Stalina. 10:25 SENSACJE XX WIEKU - NA WŁASNE RYZYKO Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1995 Reżyseria: BARBARA GAJOS Scenariusz: Bogusław Wołoszański Muzyka: DARIUSZ ŻEBROWSKI Prowadzący: Bogusław Wołoszański Kulisy wydarzeń związanych z próbą obalenia sekretarza generalnego KC KPZR Nikity Chruszczowa, podjętą przez grupę jego najbliższych współpracowników. 11:00 NIE BYŁO ŻADNEJ NADZIEI Film dokumentalny, 29 min, Polska, 2016 Reżyseria: Kama Veymont Scenariusz: Kama Veymont Zdjęcia: Kama Veymont, Mateusz Gala, Paweł Deliś W filmie został pokazany przebieg powstania w getcie warszawskim, z uwzględnieniem motywów i racji postępowania czterech członków Żydowskiej Organizacji Bojowej: Mordechaja Anielewicza, Marka Edelmana, Cywii Lubetkin i Tosi Altman. Twórcy filmu wykorzystali m.in. metodę animacji, by historia trafiła do młodych widzów. Dzięki temu zabiegowi film podąża tropem zaproponowanym w słynnej produkcji "Walc z Baszirem", czerpiąc tym samym z najlepszych wzorców gatunku. Animacja została uzupełniona o niepokazywane wcześniej w Polsce materiały archiwalne z Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie, Shoah Foundation i Filmoteki Narodowej. 11:35 MIESZKANIE W DZIELNICY ZAMKNIĘTEJ Film dokumentalny, 35 min, Polska, 2017 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Sławomir Koehler Zdjęcia: Marcin Peresada Film dokumentalny przedstawiający historię żydowskich dzieci: Heny Kuczer i Jakuba Gutenbauma, które przeżyły powstanie w warszawskim getcie, ukrywając się w bunkrach, na strychach i w innych kryjówkach. Inne dziecko: Irena Likierman została wyprowadzona z getta dzięki otworowi w murze. Jakub po ponad 70 latach pierwszy raz wchodzi do budynku przy byłym Umschlagplatzu, w którym oczekiwał z całą rodziną na transport do Majdanka. 12:50 FORMULARZ (LE FORMULAIRE) Film dokumentalny, 54 min, Francja, 2020 Reżyseria: Filip Flatau Scenariusz: Emmanuel Dayan Filip od lat próbuje nakłonić matkę do opowiedzenia o swoim dzieciństwie. Uratowana z warszawskiego getta, a następnie do końca wojny ukrywana na wsi, zawsze utrzymywała tę część swojego życia w tajemnicy. Przygotowuje zgłoszenie - formularz, aby rodzina, która ją uratowała, została uznana za "Sprawiedliwych wśród Narodów Świata". I ten tytułowy "formularz" uwalnia fale wspomnień o okrutnych czasach wojny. Wspomnienia i poszukiwanie prawdy, które mają ich doprowadzić do Polski, do której zbliżają się po śladach jej przeszłości. 13:50 GIGANTYCZNY WĄŻ MORSKI. SPOTKANIE Z LEGENDĄ. (GIANT SEA SERPENT, MEET THE MYTH) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2015 Reżyseria: Bertrand Loyer Wstęgor królewski (Regalecus glesne), największa ryba kostna na świecie, znany był tylko z jednej skamieliny. Jego niezwykły rozmiar (nawet 15 metrów) i postać srebrnej wstążki zainspirowały mit morskiego węża. 17:05 WOJENNE DZIEWCZYNY S.III - ODC. 35 (SERIA III ODC. 9) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Hanna Węsierska Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Danuta Stenka, Michał Czernecki, Peter Wolf, Mathias Gall, Mickey Hardt, Eryk Kulm, Sebastian Jasnoch, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński, Magdalena Smalara, Marcin Korcz, Robert Gonera Marysia informuje Leokadię o zrabowanych przez Martina Żydom dziełach sztuki. Kobieta oczekuje pomocy dowództwa w ich odzyskaniu. Ewka nawiązuje kontakt z prostytutką Niną, która pomaga jej wejść w rolę kobiety lekkich obyczajów. Ewka, podszywając się pod prostytutkę, ma skontaktować się z Leonem, by pozyskać informacje o Szczęsnym. W gabinecie Martina Marysia porusza temat filmu o Żydach. Prosi, by umożliwił jej zrobienie następnych zdjęć w getcie i obejrzenie kolekcji zarekwirowanych dzieł. W Instytucie Irka otrzymuje od Lipskiej plany techniczne podziemi. Nocą schodzi do piwnic, gdzie nieoczekiwanie przychodzi do niej pracownik instytutu - Olek. Okazuje się, że Lipska poprosiła go, by pomógł Irce. Martin informuje Marysię o dacie planowanego transportu dzieł sztuki z getta. Kobieta ustala z Krukiem plan ich odbicia. Marysia ma prywatny plan związany z transportem, ale wtajemnicza w niego tylko Klarneta. Z dziełami sztuki chce wywieźć z getta także dziewczynkę, którą opiekuje się Andrzej. 18:05 ARSENAŁ. MAGAZYN MILITARNO - HISTORYCZNY - BITWA NAD BZURĄ - SAMOCHÓD PANCERNY WZ 34 Magazyn, 24 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jerzy Grabowski, Grzegorz Płaza, Andrzej Borowiecki Scenariusz: Grzegorz Płaza, Andrzej Borowiecki, Jerzy Grabowski Zdjęcia: Maciej Brola, Rafał Biernacki Prowadzący: Przemysław Predygier Wykonawcy: Jacek Sobieszczański Bitwa nad Bzurą. Samochód pancerny WZ 34. W latach 30. XX w. podstawowym opancerzonym pojazdem kołowym armii polskiej był samochód pancerny WZ 34. We wrześniu 1939 roku, zgodnie z planem mobilizacyjnym pojazdy te sformowano w dziesięć szwadronów włączonych do dywizjonów pancernych. Te samodzielne pododdziały rozpoznawcze podporządkowane zostały brygadom kawalerii i odegrały ważną rolę podczas wojny obronnej. Pokażemy w akcji repliki tych pojazdów, stworzone przez Fundację Historii Polskiej Broni Pancernej z Torunia. Opowiemy też, dlaczego ich misja w wojnie obronnej nie zakończyła się sukcesem. 18:55 AKTION REINHARDT Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2022 Reżyseria: Michał Szymanowicz Scenariusz: Michał Szymanowicz, Witold Głowacki W nocy, z 16 na 17 marca 1942 roku, Niemcy rozpoczęli deportację Żydów z getta w Lublinie do obozu zagłady w Bełżcu. Jednocześnie zaczęli tam wywozić także Żydów lwowskich. Tak zaczęła się operacja "Reinhardt", której celem było wymordowanie ludności żydowskiej z pięciu dystryktów Generalnego Gubernatorstwa (warszawskiego, radomskiego, krakowskiego, lubelskiego i galicyjskiego). Pod koniec 1942 roku akcję rozszerzono na wcielony do Prus Wschodnich okręg białostocki. 21:10 MURY ZAGŁADY - FABRYKA ŚMIERCI Program dokumentalny, 36 min, Polska, 2022 Reżyseria: Rafał Kotomski Scenariusz: Krzysztof Rak, Rafał Kotomski Prowadzący: Krzysztof Rak, Grzegorz Michalczyk Piąty, finałowy odcinek cyklu rozgrywa się na terenie obozu zagłady w Treblince. To właśnie tam docierały transporty śmierci. Treblinka stała się miejscem zagłady nie tylko społeczności warszawskich i otwockich Żydów, ale również pochodzących z wielu innych miejscowości w Polsce i Europie. 21:50 JOANNA Dramat, 108 min, Polska, 2010 Reżyseria: Feliks Falk Scenariusz: Feliks Falk Zdjęcia: Piotr Śliskowski Muzyka: Bartłomiej Gliniak Aktorzy: Urszula Grabowska, Sara Knothe, Stanisława Celińska, Kinga Preis, Halina Łabonarska, Izabela Kuna, Monika Kwiatkowska Kraków, okupacja hitlerowska. Joanna, młoda kobieta, której mąż zaginął na wojnie, znajduje w kościele siedmioletnią Różę, ocalałą z łapanki. Dziewczynka nie ma dokąd pójść, więc Joanna postanawia zabrać ją do siebie. "Kameralny, świadomie staroświecki film Falka ma czysty ton, rzadki w nowym polskim kinie. Dobro i zło są tu pozbawione masek, jakie nakłada im zbiorowość."Joanna"powstała jako reakcja na sytuację współczesną, gdy kwestie moralności i wiary wywleka się na sztandary, łącząc je ze zbiorowością, z narodem, z partią. Falk sprowadza te wartości na grunt osobowy. To punkt widzenia chrześcijański, personalistyczny. Samotne dobro, napiętnowana cnota ukryta pod pozorem grzechu, nierozpoznane poświęcenie - to przecież ewangeliczne paradoksy" pisał w recenzji Tadeusz Sobolewski. Owa "staroświeckość", czy też "stereotypowość" dzieła Falka jest zatem zwodnicza. Reżyser posługuje się nią, by kręcąc kolejny film "o ratowaniu Żydów"opowiedzieć jednocześnie bardziej uniwersalną, poruszającą historię o ludzkiej samotności, kruchości więzów międzyludzkich, nieustannej grze prawdy i pozorów, w której ukryte dobro piętnowane bywa jako zło, a deklarowana przyzwoitość i patriotyzm mogą posłużyć za fałszywe moralne alibi, pozwalające "nie dostrzec" krzywdy drugiego człowieka. Bogaty w treść, dojrzały scenariusz i reżyserska sprawność w przetłumaczeniu go na język ruchomych obrazów to jednak nie jedyne walory dzieła Falka. Wśród tych ostatnich nie sposób pominąć Urszuli Grabowskiej, odtwarzającej tytułową postać. Kameralny film, jakim jest "Joanna", by przekonać widza wymaga bowiem świetnego aktorstwa. Tu liczy się prawda każdego gestu, spojrzenia, słowa, a nawet milczenia. Urszuli Grabowskiej udało się tę prawdę pokazać, podobnie jak i partnerującym jej kolegom koleżankom, ze szczególnym uwzględnieniem drugoplanowych ról Stanisławy Celińskiej i Kingi Preis. "Joannę" uhonorowano nagrodami za reżyserię, scenariusz, kostiumy i charakteryzację na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni (2010) oraz Orłami za najlepszą główną i drugoplanową rolę kobiecą 2010 roku. Ponadto film zdobył laury na festiwalach w Moskwie, Taszkiencie, Chicago, Palm Beach i Los Angeles. Kraków, lata okupacji hitlerowskiej. Joanna Kurska pracuje jako kelnerka w restauracji. Pewnego dnia niemieccy żołnierze urządzają w okolicy łapankę. Jej ofiarami padają także goście lokalu. Na szczęście Joannie udaje się uciec. Podobnie jak małej siedmioletniej Róży, żydowskiej dziewczynce, którą matka, zdemaskowana przez siedzącego obok szmalcownika, na chwilę przed niemieckim "nalotem" wysłała do położonego naprzeciwko restauracji kościoła. Do tego samego kościoła często zachodzi Joanna, by prosić Boga o powrót niedawno poślubionego męża, który poszedł na wojnę we wrześniu 1939 roku i jak dotąd nie wrócił. Czy w ogóle jeszcze kiedykolwiek go zobaczy? Joanna wciąż ma nadzieję, co pomaga jej stawiać czoło coraz bardziej natarczywej i nieznośnej samotności. Tym bardziej że czuje, iż w rodzicach i siostrze nie ma pełnego oparcia. Namiastkę poczucia spokoju i bezpieczeństwa daje jej tylko mieszkanie, wciąż pełne dawnej obecności męża i pamiątek po nim, ale i na ów ostatni azyl w dobie powszechnych dokwaterowań coraz więcej osób spogląda łakomym okiem. Kiedy nazajutrz po niemieckiej łapance Joanna jak zazwyczaj modli się w pustym kościele, ku swemu zdumieniu znajduje śpiącą pod ławką dziewczynkę. Jest nią Róża. Jeden rzut oka i Joanna już wie, że mała jest Żydówką i jeśli nikt jej nie pomoże wkrótce zginie. Niewiele myśląc kobieta postanawia ukryć ją w swoim mieszkaniu. Nie mając pełnego zaufania do rodziny, przyjaciół i sąsiadów, a zapewne także nie chcąc ich narażać, Joanna nikomu nie mówi, że w domu "ukrywa Żyda". Jednocześnie musi szukać nowej pracy i dyskretnie zaopatrzyć Różę w ubrania, jedzenie i choćby najskromniejsze zabawki. Pomimo wysiłków Kurskiej, wścibska gospodyni kamienicy zaczyna coś podejrzewać, a co jeszcze gorsze Joanną zaczyna interesować się pewien niemiecki oficer, który daje dość jasno do zrozumienia, jaki rodzaj znajomości chciałby z nią zawrzeć. 23:40 BETAR Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2010 Reżyseria: Robert Kaczmarek Scenariusz: Piotr Gontarczyk Związek imienia Józefa Trumpeldora w skrócie Betar lub Bejtar jest niemal całkowicie nieznaną organizacją młodzieży żydowskiej, działającą w Polsce i na całym świecie, od połowy lat 20. do wybuchu wojny. Betar był organizacją bardzo oryginalną, a przy tym znaczącą, choć dziś nie funkcjonuje ani w literaturze przedmiotu, ani w świadomości historycznej społeczeństwa. Wielu członków polskiego Betaru odegrało ważną rolę w dziejach odbudowy państwa żydowskiego w Palestynie oraz jego późniejszych losach. Członkiem Betaru był między innymi premier Izraela w latach 1977 - 1983 Menachem Begin. Film przedstawia historię powstania tej organizacji, omawia założenia ideowe i cele działania. O tym, jak funkcjonował Betar, jak ważną rolę odegrał w życiu młodych Żydów, opowiadają uczestnicy ruchu, dziś już liczący sobie ponad 90 lat. Tło historyczne zostało oparte w filmie na wypowiedziach historyków: Herzla Makowa i Piotra Gontarczyka. 01:10 SENSACJE XX WIEKU - OPERACJA ZEPPELIN Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1998 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Audycja cykliczna o charakterze sensacyjnym, popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Odcinek poświęcony operacji noszącej kryptonim "Zeppelin", mającej na celu zabicie Józefa Stalina. 01:35 SENSACJE XX WIEKU - NA WŁASNE RYZYKO Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1995 Reżyseria: BARBARA GAJOS Scenariusz: Bogusław Wołoszański Muzyka: DARIUSZ ŻEBROWSKI Prowadzący: Bogusław Wołoszański Kulisy wydarzeń związanych z próbą obalenia sekretarza generalnego KC KPZR Nikity Chruszczowa, podjętą przez grupę jego najbliższych współpracowników. 02:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - INWAZJA, KTÓREJ NIE BYŁO CZ. 1 Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Ułłowicz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Audycja cykliczna popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony niemieckim przygotowaniom do odparcia inwazji aliantów w rejonie Calais, m.in. montażu działa Todt.