TVP Historia Czwartek, 20.04.2023 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 20 KWIETNIA ODC. 538 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1780 - zmarł Bernardo Bellotto zw. Canaletto; 1828 - pierwszy Europejczyk dotarł do legendarnego miasta Timbuktu; 1873 - urodził się Wojciech Korfanty; 1984 - jedenastu więźniów politycznych odrzuciło możliwość uwolnienia w zamian za wyjazd z Polski i zaprzestanie działalności; 07:00 EPITAFIA KATYŃSKIE - JAKUB WAJDA Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paulina Brzezińska, Marek Drążewski, Piotr Weychert, Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert, Paweł Pawlicki, Maciej Dancewicz Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska Epitafia katyńskie to cykl poruszających miniatur filmowych, poświęconych zamordowanym przez NKWD w 1940 roku polskim oficerom oraz ich rodzinom. Jakub Wajda w wieku 17 lat opuścił gimnazjum w Bochni i wstąpił do 2 Brygady Legionów. W 1919 roku brał udział w walkach w obronie Przemyśla i Lwowa, a następnie walczył w wojnie z Bolszewikami. Po zakończeniu wojny służył jako podporucznik w 41. pułku piechoty w Suwałkach. W 1935 roku po uzyskaniu awansu na stopień kapitana został adiutantem dowódcy 72. pułku piechoty w Radomiu. We wrześniu 1939 roku działając w ramach Armii Łódź, pułk kapitana Jakuba Wajdy brał udział w krwawych walkach z przeważajacymi siłami niemieckimi. Zdziesiątkowane oddziały cofając się na wschód, po 17 września dostały się do niewoli sowieckiej. Kapitan Jakub Wajda i ponad sześć tysięcy oficerów jeńców obozu w Starobielsku został zamordowany wiosną 1940 roku w więzieniu NKWD w Charkowie. 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.III - ODC. 35 (SERIA III ODC. 9) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Hanna Węsierska Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Danuta Stenka, Michał Czernecki, Peter Wolf, Mathias Gall, Mickey Hardt, Eryk Kulm, Sebastian Jasnoch, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński, Magdalena Smalara, Marcin Korcz, Robert Gonera Marysia informuje Leokadię o zrabowanych przez Martina Żydom dziełach sztuki. Kobieta oczekuje pomocy dowództwa w ich odzyskaniu. Ewka nawiązuje kontakt z prostytutką Niną, która pomaga jej wejść w rolę kobiety lekkich obyczajów. Ewka, podszywając się pod prostytutkę, ma skontaktować się z Leonem, by pozyskać informacje o Szczęsnym. W gabinecie Martina Marysia porusza temat filmu o Żydach. Prosi, by umożliwił jej zrobienie następnych zdjęć w getcie i obejrzenie kolekcji zarekwirowanych dzieł. W Instytucie Irka otrzymuje od Lipskiej plany techniczne podziemi. Nocą schodzi do piwnic, gdzie nieoczekiwanie przychodzi do niej pracownik instytutu - Olek. Okazuje się, że Lipska poprosiła go, by pomógł Irce. Martin informuje Marysię o dacie planowanego transportu dzieł sztuki z getta. Kobieta ustala z Krukiem plan ich odbicia. Marysia ma prywatny plan związany z transportem, ale wtajemnicza w niego tylko Klarneta. Z dziełami sztuki chce wywieźć z getta także dziewczynkę, którą opiekuje się Andrzej. 08:15 HISTORIA POLSKI - ŚNIADANIE W WANNSEE Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2021 Reżyseria: Piotr Mielech Scenariusz: Piotr Mielech Zdjęcia: Andrzej Warchoł Wykonawcy: Piotr Fronczewski Pierwszy polski film dokumentalny, podejmujący temat tajemniczego spotkania, do jakiego doszło 20 stycznia 1942 roku w berlińskiej dzielnicy Wannsee. Robocze spotkanie wysokich rangą przedstawicieli kluczowych niemieckich ministerstw dotyczyło "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej". Nazistowskie plany eksterminacji przyjęte w Wannsee obejmowały również ludność żydowską, która na początku 1942 roku znajdowała się poza terenami kontrolowanymi przez III Rzeszę. Ostateczne rozwiązanie miało więc dotyczyć także Żydów z Wielkiej Brytanii, Irlandii, Szwajcarii, Hiszpanii czy Turcji. W protokole z narady w Wannsee zapisano: "Żydzi mają być użyci jako siła robocza na terytoriach wschodnich. Ci, którzy są zdolni do pracy, zostaną podzieleni na grupy czy ekipy - osobno mężczyźni i kobiety i ewakuowani do określonych miejsc. Podczas przesiedlania mają być użyci do budowy dróg, co wyeliminuje większą ich część. Ci, którym uda się przeżyć, muszą być traktowani w wiadomy sposób. Każde uchybienie w tej dziedzinie doprowadzić by mogło do odnowienia się Żydostwa w Europie". Stworzony przez Niemców system eksterminacji ludności żydowskiej był przerażająco sprawny. W Treblince w ciągu jednego dnia można było zagazować 10 - 12 tysięcy osób. Oblicza się, że w obozach zagłady Niemcy zamordowali blisko 3 milionów Żydów. W Auschwitz - Birkenau około 960 tysięcy, w Treblince około 900 tysięcy, w Bełżcu około 500 tysięcy, w Sobiborze około 250 tysięcy, w Chełmnie nad Nerem około 150 tysięcy, na Majdanku około 60 tysięcy. Poza obozami zagładami Żydzi ginęli w masowych egzekucjach, umierali z głodu i chorób w gettach, w czasie transportów na miejsce Zagłady, a także podczas "Marszów Śmierci" organizowanych przez Niemców w czasie ewakuacji obozów pod koniec wojny. Liczbę Żydów zamordowanych przez nazistów i ich sojuszników w czasie II wojny światowej ocenia się łącznie na około 6 milionów. Prawie 5 milionów z nich zgładzono na ziemiach polskich okupowanych przez III Rzeszę. Ponad 3 miliony ofiar to polscy Żydzi. Film dokumentalny "Śniadanie w Wannsee" został zrealizowany z okazji 80. rocznicy konferencji w Wannsee. 09:35 SENSACJE XX WIEKU - TAJNA HISTORIA Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1990 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Prowadzący: Bogusław Wołoszański W tym wydaniu postacią główną jest Harold Adrian Russell (Kim) Philby, oficer British Secret Intelligence Service, który współpracował z radzieckim wywiadem KGB. 10:30 OCALENI 56 min, Polska, 2013 Scenariusz: Joanna Król, Karolina Dzięciołowska Bohaterami filmu są ocaleni podczas Zagłady polscy Żydzi, dziś starsi ludzie mieszkający w Polsce i Izraelu, snujący dramatyczną opowieść o tym wszystkim, co kształtowało ich wojenne losy i było świadectwem zarówno wielkości człowieka, jego poświęcenia i ogromnej dobroci, jak i podłości i drzemiącego w nim zła. 11:45 SPRAWIEDLIWI. KTO RATUJE JEDNO ŻYCIE... - ODC. 2/7 - KARA ŚMIERCI Serial wojenny, 45 min, Polska, 2010 Reżyseria: Waldemar Krzystek Scenariusz: Wojciech Tomczyk Zdjęcia: Piotr Wojtowicz Muzyka: Zbigniew Karnecki Aktorzy: Marta Chodorowska, Wojciech Solarz, Krzysztof Stroiński, Anna Dereszowska, Jakub Mazurek, Zofia Tomaszewska - Charewicz, Katarzyna Gniewkowska, Jan Englert, Michał Parafiniuk, Piotr Grabowski, Małgorzata Buczkowska, Cezary Morawski, Katarzyna Gniewkowska Przed podróżą do Jerozolimy Barbara wspomina dawne czasy. Wraca myślami do pięknego, gorącego lata 1941 roku. To wówczas w kościele w Tarczynie odbywa się jej skromny ślub ze Stefanem. Oprócz rodziców nowożeńców jest garstka najbliższych znajomych. Weselne przyjęcie dla młodych zostaje wyprawione w majątku profesora Kaniewskiego. Profesor bardzo chwali zdolnego i ambitnego Stefana. Mówi rodzicom, że jest jednym z najlepszych architektów i powinni być z niego dumni. Po weselu Stefan przypadkowo dowiaduje się, że profesorostwo ukrywa w komórce Żydów, którzy przed wojną w Warszawie byli ich najlepszymi sąsiadami. Młodzi mieszkają w Warszawie u rodziców Stefana. W tajemnicy przed mężem Basia zaczyna działać w konspiracji. Wstępuje w szeregi żołnierzy wolności i przysięga, że będzie walczyć o wyzwolenie ojczyzny. Często wymyka się z domu pod pretekstem prywatnych wizyt u pacjentek jako pielęgniarka. Bierze udział w kolejnej akcji: przetransportowania ukrywanego żydowskiego dziecka do sierocińca prowadzonego przez zakonnice. Na prośbę rodziców zakonnice nadają małej nową tożsamość - Marysia Lewicka, żeby mogli odnaleźć ją po wojnie. 12:45 TAJEMNICA OJCA PIO (EL MISTERIO DEL PADRE PIO) Film dokumentalny, 75 min, Hiszpania, 2018 O św. Ojcu Pio wiele już napisano i powiedziano. Czy są jeszcze fakty, które powinny ujrzeć światło dzienne? "Tajemnica Ojca Pio" to udana próba ukazania prawdziwego oblicza stygmatyka oraz bardzo trudnej drogi, jaką przeszedł, by na jej końcu stać się jednym z największych świętych Kościoła. Twórcy zadbali o niepublikowane dotąd materiały: zeznania świadków życia świętego, jego duchowych dzieci, osób, które doświadczyły nawrócenia i uzdrowienia, oraz zdjęcia, nagrania i wypowiedzi współbraci z San Giovanni Rotondo. Film bez ogródek ujawnia, jak niewyobrażalnemu ogromowi prób został poddany skromny zakonnik z Pietrelciny: oszczerstwa i poddawanie w wątpliwość stygmatów, podsłuchy zakładane nawet w konfesjonale, posądzanie o intymne kontakty z kobietami, kary i prześladowania także ze strony osób związanych z Kościołem. Niezwykłe emocje towarzyszą widzowi, gdy śledzi on autentyczne nagrania Ojca Pio i słyszy jego charakterystyczny, jakby niepasujący do wizerunku głos. Całości dopełnia sprawiający ogromne wrażenie materiał dokumentujący niedawną ekshumację ciała św. Ojca Pio. Stygmatyk z Pietrelciny to nie tylko surowy zakonnik. Film odkrywa go dla wiernych jako osobę pełną radości, poczucia humoru, a nade wszystko wypełnioną miłością do Boga i ludzi. "Tajemnica Ojca Pio" pozwala widzowi autentycznie dotknąć świętości, co stanowi ogromny atut filmu. 14:05 NA RATUNEK NOTRE DAME - CZĘŚĆ 1. (SAVING NOTRE DAME / SAUVER NOTRE DAME) Film dokumentalny, 42 min, Francja, 2020 Reżyseria: Charlene Gravel, Quentin Domart Dwuczęściowy film dokumentalny. Kiedy 15 kwietnia 2019 roku wybuchł pożar Katedry Notre Dame, świat wstrzymał oddech. Ogień ugaszono, ale wszyscy byli przerażeni ogromem zniszczeń. Katedra nadal stoi, ale ogólna stabilność budynku została osłabiona. Archeolodzy badają każdy kawałek zwęglonego gruzu, aby dowiedzieć się więcej o konstrukcji budynku, podczas gdy technicy, kamieniarze i stolarze, pod nadzorem głównego architekta Notre - Dame, pracują niestrudzenie, aby wzmocnić pozostałą konstrukcję, zanim będzie zbyt późno. Ten kluczowy etap jest pełen niebezpieczeństw, ale jest niezbędny do odrodzenia Notre - Dame. W filmie ukazano prace po 53 i 252 dniach od pożaru. 14:55 KOBOS - OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2022 Reżyseria: Magdalena Kołodziejczyk, Rafał Kołodziejczyk Scenariusz: Rafał Kołodziejczyk, Magdalena Kołodziejczyk Film przypomina sylwetkę żołnierza podziemia niepodległościowego, Stefana Kobosa, związanego z miejscowością Brzeziny Bełżeckie na Lubelszczyźnie, w powiecie tomaszowskim. Kobos zachował się w lokalnej pamięci jako bohater broniący miejscowej ludności przed napadami UPA. Od 1945 roku do aresztowania przez UB w 1956 intensywnie działał w strukturach WiN. Film zrealizowaliśmy, będąc pod wrażeniem zaangażowania, z jakim miejscowa ludność do dziś pielęgnuje pamięć o Kobosie. W Brzezinach na ścianach stodół powstały wielkie ścienne malowidła (tzw. deskale) upamiętniające działania Kobosa. Zorganizowano warsztaty rzeźbiarskie, w wyniku których na terenie wsi stanęły drewniane rzeźby Kobosa i jego współpracowników. Wyznaczono ścieżki dydaktyczne z tablicami informacyjnymi, które opisują życiorys bohatera, w planie jest izba pamięci; wieś żyje pamięcią o swoim dobroczyńcy, gromadząc niezliczoną ilość pamiątek. To film nie tylko o Kobosie, ale i o dzisiejszej lokalnej społeczności Brzezin, o pielęgnowaniu pamięci, przekazywaniu jej dzieciom i wnukom. 15:55 BETAR Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2010 Reżyseria: Robert Kaczmarek Scenariusz: Piotr Gontarczyk Związek imienia Józefa Trumpeldora w skrócie Betar lub Bejtar jest niemal całkowicie nieznaną organizacją młodzieży żydowskiej, działającą w Polsce i na całym świecie, od połowy lat 20. do wybuchu wojny. Betar był organizacją bardzo oryginalną, a przy tym znaczącą, choć dziś nie funkcjonuje ani w literaturze przedmiotu, ani w świadomości historycznej społeczeństwa. Wielu członków polskiego Betaru odegrało ważną rolę w dziejach odbudowy państwa żydowskiego w Palestynie oraz jego późniejszych losach. Członkiem Betaru był między innymi premier Izraela w latach 1977 - 1983 Menachem Begin. Film przedstawia historię powstania tej organizacji, omawia założenia ideowe i cele działania. O tym, jak funkcjonował Betar, jak ważną rolę odegrał w życiu młodych Żydów, opowiadają uczestnicy ruchu, dziś już liczący sobie ponad 90 lat. Tło historyczne zostało oparte w filmie na wypowiedziach historyków: Herzla Makowa i Piotra Gontarczyka. 17:15 WOJENNE DZIEWCZYNY S.III - ODC. 36 (SERIA III ODC. 10) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2019 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Hanna Węsierska Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Danuta Stenka, Michał Czernecki, Marcin Korcz, Robert Gonera, Mathias Gall, Mickey Hardt, Magdalena Czerwińska, Magdalena Smalara Niemcy wzmacniają kontrolę Szczęsnego. Nie wolno mu opuszczać laboratorium, śpi w piwnicy pod budynkiem. Steffen informuje zdenerwowanego Leona, że ma rozkaz sprawdzenia wszystkiego, co trafi do laboratorium. W wilii lekarz opatruje rannego Martina. Kiedy Marysia wchodzi do pokoju, Niemiec dziękuje jej za uratowanie życie. Mówi, że odpowiedzialne za akcję w lesie osoby zostaną ukarane. Irka odnajduje archiwum za ścianą w piwnicy Instytutu Żywienia. Dokumenty są ukryte w sejfie, dziewczyna zapisujetyp szyfrowego zamka do kasy pancernej. Leon spotyka się z Ewką w domu publicznym, gdzie przekazuje jej część dokumentacji z laboratorium. Ona pokazuje mu zdjęcie dokumentów Martina. Leon podejrzewa, że widoczne na zdjęciu pomieszczenie jest przystosowane do trucia na masową skalę. Dowództwo odsuwa Irkę od akcji w Instytucie. Dostaje rozkaz wyjazdu do zgrupowania podziemia, koło Radomia. Akcję w Instytucie przejmują Ewka i Olek. Marysia obstawia ich na zewnątrz. Ewa, według wskazówek kasiarza, otwiera sejf i fotografuje listy osób do wywózek. Gdy po udanej akcji Ewka z Olkiem chcą opuścić instytut, wpadają na uzbrojonego volksdeutscha Jeschonka. 19:00 HISTORIA POLSKI - DWIE FLAGI Film dokumentalny, 61 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jolanta Kessler Zrealizowany wspólnie z Muzeum Getta Warszawskiego film o powstaniu w getcie warszawskim, które wybuchło wiosną 1943 roku. Film ukazuje udział pomijanego do tej pory Żydowskiego Związku Wojskowego, organizacji powołanej już w końcu 1939 roku, przez byłych oficerów Wojska Polskiego. Żydowski Związek Wojskowy związany był z prawicowymi ugrupowaniami żydowskimi i był znacznie liczniejszy niż Żydowska Organizacja Bojowa, miał też znacznie lepsze kontakty z AK aniżeli ŻOB, związana z organizacjami lewicowymi. 20:15 KORFANTY Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2020 Reżyseria: Stefan Skrzypczak Scenariusz: Stefan Skrzypczak, Agata Olenderek Zdjęcia: Roman Wasiluk, Sławomir Bartkiewicz Aktorzy: Adam Bauman, Jerzy Głybin, Michał Dworczyk Jest to opowieść o jednej z najważniejszych postaci Śląska - Wojciechu Korfantym. Opowieść o jego walce o przyłączenie Śląska do Polski. Obejmuje okres ostatnich jego wystąpień w Reichstagu, udziału w Powstaniu Wielkopolskim, przygotowaniach do plebiscytu i walkach w III Powstaniu Śląskim. Przyjęta koncepcja narracyjna, jaką jest wywiad dziennikarzy z Korfantym, umożliwia skupienie się na sprawach, które dla Śląska były wtedy najważniejsze - przyłączenie Śląska do Polski. Narracja wydarzeń prowadzona jest linearnie, z zaznaczeniem dat następujących po sobie wydarzeń. Wprowadzone sceny fabularne nie są jedynie ilustracją historycznych faktów, lecz poprzez dialogi między postaciami pozwalają na poznanie emocji postaci, którymi się kierowały, podejmując decyzje i oceniając bieżące wtedy wydarzenia. Bardzo ważne jest wykorzystanie materiałów archiwalnych (zdjęcia, dokumenty, prasa, ulotki, mapy), które dokumentują minione wydarzenia. 21:20 TRAGICZNY LOS BLIŹNIAKA TITANICA - KATASTROFA BRITANNICA (TITANIC'S TRAGIC TWIN: THE BRITANNIC DISASTER) Film dokumentalny, 60 min, Wielka Brytania, 2021 Po wybuchu I wojny światowej bliźniak Titanica, Britannic, został przekształcony z największego liniowca w największy statek szpitalny na świecie. Pomimo że był większy, a jego konstrukcja dopracowana podczas szóstego rejsu, wpadł na niemiecką minę i zatonął w Morzu Egejskim. Na szczęście woda była ciepła, szalup ratunkowych nie brakowało i pomoc przyszła szybko. Skończył się jednak sen o panowaniu Wielkiej Brytanii na morzach i oceanach. Dokument zrealizowano w setną rocznicę katastrofy, która nie gościła długo na pierwszych stronach gazet, bo na froncie zachodnim dziennie ginęły wówczas tysiące żołnierzy. Historia Britannica jest dziś praktycznie nieznana. Prezenterzy, gwiazda BBC Kate Humble i doświadczony nurek Andy Torbet, poszukują odpowiedzi na pytanie, co spowodowało katastrofę Britannica. 22:25 POLSKIE 100 LAT - ZAGŁADA ŻYDÓW Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Dancewicz Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz Marzecki Ostateczna decyzja wymordowania wszystkich Żydów, nie wyłączając starców, kobiet i dzieci, znajdujących się pod niemieckim panowaniem, zapadła 20 stycznia 1942 roku. W berlińskiej dzielnicy Wannsee odbyła konferencja z udziałem czternastu wysokich rangą przedstawicieli administracji rządowej, Kancelarii Rzeszy, Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa dotycząca szczegółów ostatecznego rozwiązania. Konferencji przewodniczył SS - Obergruppenführer Reinhard Heydrich. W sumie chodziło o 11 mln ludzi z całej Europy oraz Północnej Afryki. 00:15 SENSACJE XX WIEKU - TAJNA HISTORIA Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1990 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Prowadzący: Bogusław Wołoszański W tym wydaniu postacią główną jest Harold Adrian Russell (Kim) Philby, oficer British Secret Intelligence Service, który współpracował z radzieckim wywiadem KGB. 01:10 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - INWAZJA, KTÓREJ NIE BYŁO CZ. 2 Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Ułłowicz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Audycja cykliczna popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony alianckim przygotowaniom do lądowania w Normandii.