TVP Historia Środa, 26.04.2023 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 26 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1248 - konsekrowano Sainte - Chapelle w Paryżu; 1848 - armia austriacka ostrzelała Kraków z Wawelu; 1983 - w Hollywood zmarł Bronisław Kaper, kompozytor muzyki do kilkudziesięciu filmów; 1986 - wybuch w Czarnobylu; 07:00 EPITAFIA KATYŃSKIE - STANISŁAW HALLER Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Piotr Weychert, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Paulina Brzezińska Muzyka: Monika Cybulska W odcinku sylwetka Stanisława Hallera. Podczas wojny polsko - bolszewickiej generał Stanisław Haller uczestniczył w opracowaniu wyprawy Piłsudskiego na Kijów. Następnie dowodził szóstą armią, która przyczyniła się do pokonania Armii Konnej Budionnego i wyparcia jej za Bug. Za zasługi wojenne odznaczono go dwukrotnie krzyżem Virtuti Millitari i dwukrotnie Krzyżem Walecznych. Został szefem Sztabu Generalnego, ale po przewrocie majowym Piłsudskiego, nie akceptując nowej sytuacji, podał się do dymisji. Pozostającego w stanie spoczynku generała Hallera we wrześniu 1939 roku aresztowało na wschodzie Polski NKWD. 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.III - ODC. 39 (SERIA III ODC. 13) Serial wojenny, 43 min, Polska, 2019 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Wojciech Lepianka Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Danuta Stenka, Paweł Małaszyński, Marcin Korcz, Peter Wolf, Mathias Gall, Mickey Hardt, Robert Gonera, Katrin Buhring, Magdalena Czerwińska W dowództwie Leokadia przekonuje Marysię o konieczności zmiany miejsca pobytu. Całe miasto jest wylepione listami gończymi, z jej nazwiskiem i podobizną. Na poligonie Niemcy planują jutrzejszy test wystrzelenia pocisku. Wolfgang wraca do Warszawy z Leonem. Nadmienia, że wie o jego wypadach na Kozią. Chce tam z nim pojechać. Leon z Wolfgangiem udają się do burdelu. Po drodze Wolfgang zdradza, że Szczęsny będzie od rana na poligonie. Leon idzie z Ewą do pokoju, przekazuje jej mikrofilmy z dokumentacją. Zaskakuje go obecność Witka na Koziej. W dniu testu Witek organizuje zasadzkę. Są z nim Ewka, Olek, Mundek i Kobra. Na leśnej drodze blisko poligonu likwidują esesmana z kierowcą. Jednak w furgonetce nie ma Szczęsnego. Na poligonie Niemcy zajmują miejsca, do obserwacji próby. Leon dowiaduje się od Erwina, że po teście Szczęsny będzie tutaj zlikwidowany. Po komendzie "odpalanie" Leon pociąga Szczęsnego w kierunku motocykla. Uciekają w stronę lasu. Pocisk eksploduje tuż po starcie. Niemcy padają na ziemię. Wolfgang organizuje pościg. Leon ratuje Szczęsnego, sam ginie. W siedzibie abwery Schneider wręcza Wolfgangowi rozkaz wyjazdu na front wschodni. 08:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - WRONA - OSTATNI SPRAWDZIAN Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Wrona - ostatni sprawdzian" Historycy lotnictwa od lat zadają sobie pytanie, jak to było możliwe, że obrabowany, zniszczony przez wojnę kraj, jakim była odradzająca się w 1918 roku Polska, w ciągu dwudziestu lat dołączył do ekskluzywnego, światowego klubu eksporterów nowoczesnych samolotów? Zwykle padają dwie odpowiedzi: pierwsza wskazuje na studentów - marzycieli. Zyskali oni mocne wsparcie ze strony doświadczonej kadry profesorskiej. Druga odpowiedź to wojsko świadome po doświadczeniach wojny z bolszewikami tego, co oznacza lotnictwo w realiach nowego pola walki. Lektura rejestru polskich statków powietrznych musi wywołać oszołomienie. Spis samych szybowców zamyka numer 1380. I nieuchronnie ciśnie się na usta pytanie: co z tego zostało? Praktycznie nic, dlatego z takim entuzjazmem śledzimy odradzanie się świadectw wielkości tamtego czasu. Odwiedzamy warsztat Jerzego Gruchalskiego, gdzie odtwarzany jest szybowiec szkolny Wrona. 08:40 HISTORIA POLSKI - BEZ PRAWA DO ŻYCIA Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Waldemar Kowalski Scenariusz: Waldemar Kowalski Historia Holocaustu to nie tylko tragiczne wydarzenia, które rozegrały się w dużych ośrodkach martyrologii Żydów, lecz także w wielu innych miejscowościach. Film "Bez prawa do życia" przywraca pamięć o około 7 000 Żydów, których 19 października 1942 roku skierowano z getta we wsi Tarłów do Treblinki. Dokument pokazuje społeczność polsko - żydowską przed wojną, a później funkcjonowanie założonego tu getta. W filmie przedstawiono przede wszystkim portrety ofiar. Omówiono też mechanizm działania sprawców zbrodni, pokazano proces likwidacji getta i zagłady Żydów w obozie Treblinka II. Wydarzenia zostały przywołane zarówno poprzez relacje świadków, jak i unikalne zdjęcia oraz dokumenty archiwalne. Ich uzupełnieniem stał się głos badaczy historii, autorytetów naukowych. Likwidacja getta i wywózka do Treblinki wszystkich obywateli pochodzenia żydowskiego zamknęła 400 - letnią historię tarłowskich Żydów. Film wyprodukowany przez Muzeum II WŚ. , powstał w związku z 80. rocznicą akcji Reinhardt, w ramach której zgładzono około 2 000 000 Żydów. 09:45 SENSACJE XX WIEKU - BOMBA STALINA Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1999 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański W programie kontynuacja problemu niemieckiego "projektu uranowego" i porównanie go z pracami badawczymi prowadzonymi przez naukowców radzieckich. Kiedy Związek Radziecki przystąpił do badań nad bronią atomową? Radzieccy naukowcy zajmowali się pracami nad atomem na początku lat trzydziestych. Wielka czystka zerwała międzynarodowe kontakty radzieckich naukowców i zatrzymała badania naukowe. 22 czerwca 1941 roku agresja Niemiec przekreśliła wszelkie szanse na dalsze prowadzenie badań. W grudniu 1942 roku, Stalin mógł już spokojnie myśleć o wyniku wojny. Niemcom nie udało się zrealizować żadnego ze strategicznych celów: nie doszli do źródeł ropy na Kaukazie i nie zniszczyli radzieckiego przemysłu. W styczniu 1943 roku rozstrzygnęły się losy wojny pod Stalingradem. 11 lutego 1943 roku Stalin podpisał dekret powołujący specjalny komitet organizujący i nadzorujący pracę nad wykorzystaniem uranu do celów militarnych. Szefem tego komitetu mianowano Ławrentija Berię. Szefam naukowców, którzy mieli zbudować bombę, został Igor Kurczatow. 29 sierpnia 1949 roku na radzieckim poligonie nuklearnym w Kazachstanie eksplodowała bomba nuklearna. 10:15 SENSACJE XX WIEKU - DWA ŻYWIOŁY. SKRZYDŁA Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1998 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program zrealizowany w brytyjskich muzeach przedstawia nieznaną historię pierwszych nalotów strategicznych wielkich sterowców - zeppelinów w 1914 roku i unikatowe filmy pokazujące produkcję sterowców i ich loty bojowe. 10:45 CAMPO DI FIORI Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Nekanda - Trepka Scenariusz: Elżbieta Nekanda - Trepka Wykonawcy: Czesław Miłosz, Marek Edelman, Wiesław Zdort, Stanisław "Orsza" Broniewski, Ewa Berberyusz, Barbary Zbrożyna, Feliks Tych, Maria Leszczyńska 19 kwietnia 1943 roku wybucha powstania w Getcie Warszawskim. Dokument pokazuje dramat walczących, a z drugiej strony muru na placu Krasińskich - karuzela i ludzie. Jedni obserwują płonące getto, inni kręca się na karuzeli. Autentyczne wydarzenie z okupowanej warszawskiej ulicy we wspomnieniach naocznych świadków - uratowanych z getta Żydów i Polaków, opowiedziane przez Czesława Miłosza w wierszu "Campo di Fiori". W filmie fragment czyta sam poeta. Powstanie w Getcie Warszawskim i okupacja we wspomnieniach m.in. Marka Edelmana, Czesława Miłosza, Wiesława Zdorta, Adiny Blady - Szwajgier, naczelnika Szarych Szeregów - Stanisława "Orszy" Broniewskiego, Ewy Berberyusz, Barbary Zbrożyny, Feliksa Tycha, Marii Leszczyńskiej. 11:15 ŁYŻECZKA ŻYCIA Film dokumentalny, 21 min, Polska, 2004 Reżyseria: Michał Nekanda-Trepka Scenariusz: Michał Nekanda-Trepka Zdjęcia: Michał Bukojemski, Andrzej Jaroszewicz Muzyka: Jerzy Satanowski Irena Sendlerowa kierująca Referatem Dziecięcym w "Żegocie", podając się za funkcjonariuszkę służb sanitarnych w getcie, ocaliła życie 2,5 tysiącu żydowskich dzieci. Jej doskonale zorganizowana działalność polegała na wywożeniu ich z getta i znalezieniu im polskich rodzin zastępczych. Do dziś utrzymuje kontakt z wieloma z nich. Jedną z uratowanych jest Elżbieta Ficowska, która opuściła rodziców jako sześciomiesięczne niemowlę. Przetransportowana w drewnianej skrzynce na wozie pomiędzy cegłami miała przy sobie jedynie srebrną łyżeczkę z wygrawerowaną datą urodzin i imieniem. 12:20 RYNGRAF Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2018 Reżyseria: Anna Zapert, Dorota Kania Scenariusz: Dorota Kania Zdjęcia: Robert Krauz Muzyka: Konstancja Kochaniec Film opowiada o ludziach podążających tropem ryngrafu wykopanego przez ekipę prof. Krzysztofa Szwagrzyka z dołów śmierci na Bródnie w kwaterze 45N. Na początku nie wiedziano, czy to jest jakiś przedmiot, czy po prostu rdza. Przy czyszczeniu nagle ten rdzawy kawałek zaczął przemawiać, najpierw wyłoniły się zadrapania, potem litera, ułożył się wyraz. Człowiek pozostawił po sobie najważniejszy ślad: imię, nazwisko, adres, napis po łacinie, skrót NSZ - piękne świadectwo służbie idei. Więźniowie wiedzieli, że wkrótce nie będzie po nich żadnego śladu. 12:55 SIMON WIESENTHAL 40 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogdan Kowalik Zdjęcia: Jolanta Dylewska Film dokumentalny poświęcony Simonowi Wiesenthalowi, założycielowi Centrum Dokumentacji Żydowskiej. Wiesenthal, określany mianem tropiciela nazistów, od zakończenia II wojny światowej postawił przed sądem ponad tysiąc faszystowskich zbrodniarzy wojennych, wśród nich również Adolfa Eichmanna. Amerykanie, którzy wyzwolili w 1945 roku istniejący na terenie Austrii niemiecki obóz koncentracyjny Mauthausen przeprowadzili z więźniami wiele rozmów w celu ustalenia jak największej liczby nazwisk niemieckich zbrodniarzy. Z reguły więźniowie wymieniali trzy lub cztery nazwiska. Tylko jeden z nich potrafił zapełnić nimi kilka kartek. Był nim polski Żyd z Buczacza, inżynier Szymon Wiesenthal. W czasie wojny stracił niemal całą rodzinę, przeszedł przez dwanaście obozów koncentracyjnych. Simon Wiesenthal opowiada o czasach II wojny światowej. Wspomina swoją matkę oraz innych członków rodziny, którzy zginęli podczas Holocaustu. Mówi o konieczności pamiętania zarówno o ofiarach hitlerowców, jak i o samych oprawcach. Wskazuje także na konieczność ścigania i stawiania przed sądem zbrodniarzy niemieckich, aby dostarczyć światu informacji o tym, co działo się podczas wojny. Wiesenthal opowiada o Adolfie Eichmannie (główny wykonawca i koordynator Ostatecznego Rozwiązania Kwestii Żydowskiej), Franzu Stanglu (komendant hitlerowskiego obozu zagłady w Treblince) oraz o niemieckim żołnierzu, który podczas wojny wykazał skruchę wobec narodu żydowskiego w obecności Wiesenthala. Wypowiedź ilustrują archiwalne zdjęcia filmowe (cz - b.) przedstawiające wysiedlenia i transporty Żydów do obozów zagłady podczas II wojny światowej oraz różne sposoby znęcania się Niemców nad swoimi ofiarami. 13:40 DZIKIE SERCE EUROPY - POWRÓT PRASTAREGO LASU (WILD HEART OF EUROPE - THE RETURN OF AN ANCIENT FOREST) Film dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Lisa Eder Las Bawarski w Parku Narodowym jest dziki i nigdzie indziej na rozległym terytorium między brzegami Atlantyku a górami Uralu nie ma takich lasów, wrzosowisk, potoków i jezior, które mogą ewoluować zgodnie z ich własną naturą. "Niech natura będzie!" to filozofia parku narodowego. Dzięki temu te lasy żyją. Po katastrofalnej nawałnicy w wyniku burzy w 1983 r. wszystkie wyrwane drzewa zostały pozostawione na ziemi. Z tego rzekomo martwego lasu wyrosła żywotna dzicz. Zagrożone gatunki, takie jak ryś, wilk, łoś i żbik odzyskały ten obszar. Ta koncepcja przyjęła się i służy jako wzór dla wielu innych obszarów chronionych. Ile dzikich terenów potrzebuje ludzkość, aby przetrwać? Czego możemy się nauczyć od dzikiego lasu, aby zachować go dla przyszłych pokoleń w czasach zmian klimatycznych? W filmie usłyszymy wypowiedzi wielu obrońców dzikiej przyrody, między innymi Jane Goodall. 15:35 GIGANCI HISTORII - NAJSŁYNNIEJSZE BITWY MORSKIE XX W. Teleturniej, 45 min, Polska, 2023 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Prowadzący: Maciej Kurzajewski Najbardziej spektakularne bitwy XX wieku rozegrały się na morzach. Częstokroć w jednym miejscu dziesiątki okrętów, setki samolotów, tysiące żołnierzy i często tylko dwóch admirałów stawało przeciw sobie, aby wpłynąć na losy świata. Dzisiejszy odcinek Gigantów historii poświęcamy morzom, oceanom i bitwom, które na wodzie i pod wodą rozegrały się w XX wieku. 16:50 WOJENNE DZIEWCZYNY S.IV - ODC. 40 (SERIA IV ODC. 1) Serial wojenny, 42 min, Polska, 2021 Reżyseria: Anna Kazejak, Filip Zylber Scenariusz: Marek Kreutz, Wojciech Lepianka Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Wojciech Solarz, Sebastian Jasnoch, Danuta Stenka, Robert Gonera, Magdalena Smalara, Krzysztof Satała, Maja Szopa, Wojciech Brzoska Trwa kolejny rok wojny. Marysia ukrywa się w Hrubieszowie. Pracuje jako pielęgniarka w szpitalu razem z Andrzejem, który jest tam lekarzem. Irka i Ewa prowadzą działalność konspiracyjną w Warszawie. Podczas wykonywania zadania obserwacji niemieckich pociągów, są świadkami, jak Bahnschutz zabija chłopca zbierającego z torów węgiel. Od innych dzieci dowiadują się, że to "Piękny Ernest", który poluje na ludzi zbierających węgiel. Jak się okazuje, jest już na niego wyrok za liczne zabójstwa. Do Warszawy przyjeżdża Karl Meier, siostrzeniec Schnaidera, dziennikarz sportowy oddelegowany z Berlina do pisania reportaży na potrzeby niemieckiej propagandy. Podczas rozmowy z wujem o warszawskiej rzeczywistości dowiaduje się o działalności "polskich bandytów", ogląda też zdjęcie poszukiwanej Marysi. Dziewczyna wywiera na nim wrażenie. Tymczasem Ewa i Irka postanawiają przy okazji kolejnej akcji obserwowania pociągów zlikwidować "Pięknego Ernesta". W akcji uczestniczyć ma Olek i niedawno zaprzysiężona Nitka, za którą Ewka nie przepada. Mają przeprowadzić cichą i szybką egzekucję. Niestety, plany krzyżuje niedoświadczenie Nitki. Dyskretna akcja przeradza się w regularną strzelaninę, w której udaje się zlikwidować Bahnschutza. Ale dowództwo nie jest zachwycone kolejną samowolką dziewczyn. Ostatecznie jednak unikają one poważniejszych konsekwencji, co więcej Ewa zostaje oddelegowana, aby przywieźć Marysię do Warszawy. 17:50 ARSENAŁ. MAGAZYN MILITARNO - HISTORYCZNY - OPERACJA: UKRAINA 2022 AHS KRAB Magazyn, 24 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jerzy Grabowski, Grzegorz Płaza, Andrzej Borowiecki Scenariusz: Grzegorz Płaza, Andrzej Borowiecki, Jerzy Grabowski Zdjęcia: Maciej Brola, Rafał Biernacki Prowadzący: Przemysław Predygier Wykonawcy: Jacek Sobieszczański Operacja: Ukraina 2022 AHS KRAB. Pod koniec maja 2022 roku Polska przekazała Ukrainie 18 armatohaubic samobieżnych kalibru 155 mm. Dostarczenie Krabów naszym sąsiadom, walczącym od lutego 2022 roku z agresorem rosyjskim, znacznie wzmocniło ich zdolności obronne. Produkowany przez Polski Przemysł Zbrojeniowy sprzęt przeszedł tam swój chrzest bojowy. Dzięki żołnierzom z 5. pułku artylerii poznamy szczegóły konstrukcji tej nowoczesnej broni. Poznamy tez relację polskiego korespondenta wojennego z Ukrainy. 18:40 HISTORIA POLSKI - WARSZAWA: MIASTO PODZIELONE Film dokumentalny, 67 min, Polska, 2019 Reżyseria: Eric Bednarski Scenariusz: Eric Bednarski Zdjęcia: Jacek Petrycki Muzyka: Daniel Bloom W dokumencie zobaczymy pierwszy niepropagandowy, nakręcony przez Polaka zapis filmowy z warszawskiego getta. Reżyser dotarł do materiałów archiwalnych nakręconych w 1941 roku. Tematem jest pamięć miasta. Reżyser zastanawia się, jaki wpływ na dzisiejszą stolicę miało utworzenie getta, zestawia obrazy z przeszłości z współczesnymi zdjęciami miasta, rozmawia z osobami, które pamiętają życie w getcie. Film pokazuje też bezwzględną niemiecką biurokrację i plan podziału miasta, które miało ulec marginalizacji, a jego mieszkańcy systemowej zagładzie. "Mimo że urodziłem się i wychowałem w Kanadzie, od najmłodszych lat czułem silne związki z Polską. Intrygowała mnie jej tragiczna historia. Rodzinne powiązania z Warszawą pozwoliły mi zrozumieć piętno, jakie odcisnęła na tym mieście budowa getta. To ogromny, bolesny i ważny temat" - mówi reżyser i scenarzysta Eric Bednarski. - "Odnaleziony materiał filmowy na taśmie 8 mm zainspirował mnie do zrobienia filmu na temat Warszawy. Potraktowałem go jako niemego świadka tragedii podziału miasta i morderstwa jego mieszkańców. Stał się on również przewodnikiem, za którym podążałem robiąc swój film. Gdy go odnalazłem, poczułem obowiązek i odpowiedzialność, by podzielić się nim z innymi. Ale też, by dzięki niemu odkryć miasto, które jest mi bliskie." Światowa premiera filmu odbyła się na 16. Festiwalu Filmowym Millennium Docs Against Gravity w 2019. 20:00 UPADEK. JAK UKRAIŃCY ZNISZCZYLI IMPERIUM ZŁA - ODCINEK 3 BEZ EUFORII (THE СOLLAPSE: HOW UKRAINIANS DESTROYED THE EVIL EMPIRE / KOLAPS. JAK UKRAJINCI ZRUJNUWAŁY IMPERIJU ZŁA) Film dokumentalny, 48 min, Ukraina, 2020 Reżyseria: Sergij Łysenko Dokładna i jak dotąd najpełniejsza opowieść o tym, jak deklaracja niepodległości Ukrainy umożliwiła ostateczny upadek ZSRR. W cyklu dokumentalnym widzowie zobaczą nigdy wcześniej nieprezentowane tajne dokumenty CIA i KGB; zeznania uczestników i świadków wydarzeń czy wypowiedzi amerykańskich, ukraińskich, rosyjskich oraz polskich polityków i historyków, po raz pierwszy omawiających tak szczegółowo wydarzenia z 1991 roku. 30 lat po upadku imperium zła mamy dostęp do tajnych niegdyś dokumentów CIA i KGB, wspomnień ludzi, którzy podejmowali decyzje oraz bezpośrednich świadków i uczestników masowych procesów w całym ZSRR. Obecnie nie ma ani jednej książki czy filmu, które w sposób całościowy i pełny przedstawiałyby upadek ZSRR. Opisy ówczesnych wydarzeń koncentrują się wokół Moskwy, pozostawiając w cieniu kluczowe procesy, które rozgrywały się poza nią i które faktycznie doprowadziły do upadku imperium zła. Odc. 3 - "Bez euforii". 21 sierpnia rozpoczął się wiadomościami o zabitych w Moskwie. W rosyjskim Białym Domu przez całą noc oczekiwano szturmu, ale coś poszło nie tak. Rozmowa między sekretarzem stanu Giennadijem Burbulisem i szefem KGB ZSRR Władimirem Kriuczkowem odbyła się prawie o świcie. O piątej rano Kriuczkow kapituluje: Możecie spać spokojnie. Szturmu nie będzie. Ale ze spokoju nic nie wyszło. O świcie Moskwę obudził zgrzyt czołgów. Późniejsze śledztwo pokaże dokładną chronologię wydarzeń. Jazow wydał rozkaz "Stop" dwadzieścia minut po śmierci trzech obrońców rosyjskiego Białego Domu o godzinie pierwszej trzydzieści w nocy. O drugiej trzydzieści rozpoczęła się narada u Kriuczkowa na Łubiance. Jazow się na niej nie pojawił. Funkcjonariusze KGB i MSW doszli do wniosku, że się wystraszył. O świcie Kriuczkow odwołał operację Grom. 21:05 CZARNOBYL. ZAPIS TRWOGI (CHERNOBYL: HOUR BY HOUR) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2021 Wypadek w Czarnobylu uwolnił co najmniej sto razy więcej promieniowania niż bomby atomowe zrzucone na Hiroszimę i Nagasaki. Tysiące mieszkańców zostało wysiedlonych, a niezliczona liczba Europejczyków nadal nosi blizny po tym, co stało się tamtej katastrofalnej nocy w Czarnobylu. Dzisiaj postapokaliptyczny krajobraz okolic najsłynniejszej elektrowni jądrowej świata to nie lada atrakcja turystyczna, więc nic dziwnego, że Ukraina wnosi o wpisanie strefy zakazanej na listę światowego dziedzictwa ludzkości. Porzucone gospodarstwa, opustoszałe blokowiska, zardzewiałe wesołe miasteczko, gnijące książki i portrety przywódców. Elektrownia nad Prypecią miała być jednym z symboli potęgi gospodarczej czerwonego imperium, służyła legitymizacji jego władzy nad Ukrainą i Białorusią. Komunizm od początku odwoływał się do idei technicznego postępu, dlatego awaria najnowszego z reaktorów była ciosem dla wizerunku ZSRR. Swoje zrobiła też, zawstydzająca dla Kremla, zachodnia akcja pomocy dla ofiar. Wypadek ten przypomniał również światu śmiertelną potęgę energii jądrowej. Ale czy był on katalizatorem upadku ZSRR? 22:05 GANGSTERZY I FILANTROPI Komedia sensacyjna, 85 min, Polska 1963 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Hoffman i Edward Skórzewski Zdjęcia: Jerzy Lipman Aktorzy: Wiesław Michnikowski, Gustaw Holoubek, Mirosław Majchrowski, Wojciech Majewski, Jacek i Janusz Hahnowie, Kazimierz Opaliński, Hanna Bielicka, Magda Celówna, Barbara Modelska, Mieczysław Pawlikowski i inni W więziennej karetce spotykają się oskarżeni w dwóch sprawach. Pierwsi to grupa gangsterów pod wodzą niejakiego "Profesora" - przydomek zawdzięcza niezwykłej elegancji i nieprzeciętnej inteligencji. Obmyślił genialny plan napadu na furgonetkę przewożącą pieniądze do banku. Szczegóły opracował na ruchomych makietach, grupa wielokrotnie ćwiczyła swoje zadania, a każdy z jej członków miał przygotowane murowane alibi. Niestety, pewne nieprzewidziane przypadki sprawiły, że ucieczka z miejsca rabunku nie powiodła się. Oskarżonym w drugiej sprawie jest Anastazy Kowalski, który stał się przestępcą mimo woli. Gdy wymówiono mu pracę w laboratorium chemicznym, zrezygnowany udał się do baru na tzw. jednego. Przez przypadek położył na stole alkoholomierz. Personel, sądząc iż Kowalski jest kontrolerem PIH - u, momentalnie zmienił swój stosunek do klientów, bohater znalazł w swojej gazecie banknot pięćsetzłotowy. Początkowo zaskoczony, szybko doszedł do wniosku, że manewr ten może powtórzyć i w innych lokalach. "Gangsterzy i filantropi" to debiut fabularny Jerzego Hoffmana i Edwarda Skórzewskiego, którzy dotąd znani byli jako para dokumentalistów. Wiele z ich filmów np. "Karuzela łowicka", "Typy na dziś", "Dwa oblicza Boga", odniosło sukcesy na międzynarodowych festiwalach. Ich wieloletnie doświadczenia w "zapisywaniu" rzeczywistości widoczne są także w "Gangsterach i filantropach". Ponad połowa filmu zrealizowana została w plenerach - na ulicach Warszawy i w stołecznych lokalach, dzięki czemu film jest osadzony w konkretnej rzeczywistości. 23:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - WRONA - OSTATNI SPRAWDZIAN Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Wrona - ostatni sprawdzian" Historycy lotnictwa od lat zadają sobie pytanie, jak to było możliwe, że obrabowany, zniszczony przez wojnę kraj, jakim była odradzająca się w 1918 roku Polska, w ciągu dwudziestu lat dołączył do ekskluzywnego, światowego klubu eksporterów nowoczesnych samolotów? Zwykle padają dwie odpowiedzi: pierwsza wskazuje na studentów - marzycieli. Zyskali oni mocne wsparcie ze strony doświadczonej kadry profesorskiej. Druga odpowiedź to wojsko świadome po doświadczeniach wojny z bolszewikami tego, co oznacza lotnictwo w realiach nowego pola walki. Lektura rejestru polskich statków powietrznych musi wywołać oszołomienie. Spis samych szybowców zamyka numer 1380. I nieuchronnie ciśnie się na usta pytanie: co z tego zostało? Praktycznie nic, dlatego z takim entuzjazmem śledzimy odradzanie się świadectw wielkości tamtego czasu. Odwiedzamy warsztat Jerzego Gruchalskiego, gdzie odtwarzany jest szybowiec szkolny Wrona. 00:05 SENSACJE XX WIEKU - BOMBA STALINA Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1999 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański W programie kontynuacja problemu niemieckiego "projektu uranowego" i porównanie go z pracami badawczymi prowadzonymi przez naukowców radzieckich. Kiedy Związek Radziecki przystąpił do badań nad bronią atomową? Radzieccy naukowcy zajmowali się pracami nad atomem na początku lat trzydziestych. Wielka czystka zerwała międzynarodowe kontakty radzieckich naukowców i zatrzymała badania naukowe. 22 czerwca 1941 roku agresja Niemiec przekreśliła wszelkie szanse na dalsze prowadzenie badań. W grudniu 1942 roku, Stalin mógł już spokojnie myśleć o wyniku wojny. Niemcom nie udało się zrealizować żadnego ze strategicznych celów: nie doszli do źródeł ropy na Kaukazie i nie zniszczyli radzieckiego przemysłu. W styczniu 1943 roku rozstrzygnęły się losy wojny pod Stalingradem. 11 lutego 1943 roku Stalin podpisał dekret powołujący specjalny komitet organizujący i nadzorujący pracę nad wykorzystaniem uranu do celów militarnych. Szefem tego komitetu mianowano Ławrentija Berię. Szefam naukowców, którzy mieli zbudować bombę, został Igor Kurczatow. 29 sierpnia 1949 roku na radzieckim poligonie nuklearnym w Kazachstanie eksplodowała bomba nuklearna. 00:30 SENSACJE XX WIEKU - DWA ŻYWIOŁY. SKRZYDŁA Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1998 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program zrealizowany w brytyjskich muzeach przedstawia nieznaną historię pierwszych nalotów strategicznych wielkich sterowców - zeppelinów w 1914 roku i unikatowe filmy pokazujące produkcję sterowców i ich loty bojowe. 01:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - DALEKO NA WSCHODZIE CZ. 2 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1991 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Druga część programu o wydarzeniach na Dalekim Wschodzie w 1945 roku. Bogusław Wołoszański próbuje odpowiedzić na pytanie, czy przystąpienie ZSRR do wojny na Dalekim Wschodzie przeważyło szalę zwyciestwa i zmusiło Japonię do kapitulacji. Wojna na Pacyfiku, przygotowania ZSRR do wojny, walki oraz kapitulacja Japonii ilustrowana jest fragmentami archiwalnych materiałów filmowych.