TVP Historia Piątek, 28.04.2023 Zmiany z dnia 26.04.2023 w stosunku do raportu z dnia 05.04.2023 (zmodyfikowano opis: Omówienie) 16:40 WOJOWNICY CZASU - PŁONĄCA GALICJA, CZYLI LUBACZÓW 1918 Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Kiedy w listopadzie 1918 roku zamilkły działa na frontach wielkiej wojny, nowy układ sił w powojennej wyniszczonej Europie dał Polakom szansę, by ich państwo mogło odrodzić się po 123 latach niebytu. Odzyskana wówczas Niepodległość nie została Polakom podana na tacy. Trzeba było jeszcze walczyć o kształt polskich granic wszędzie - także na wschodzie, bowiem, jak wierzono, Polska nie mogła istnieć bez Kresów. W programie "Wojownicy czasu" Grzegorz Gajewski podróżuje przez wieki i epoki, pokazując realia ówczesnego życia dzięki pieczołowicie je odtwarzającym grupom rekonstrukcji historycznej. Dawne historie i współcześni pasjonaci to właśnie wojownicy czasu. (dodano pozycję programową) 18:25 MUROWANICA I JEJ PIERWSZY GOSPODARZ Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2021 Reżyseria: Monika Skwirtniańska Scenariusz: Monika Skwirtniańska W 1922 roku, pierwszym dyrektorem Muzeum Tatrzańskiego im. dr. Tytusa Chałbińskiego zostaje Juliusz Zborowski i będzie piastował to stanowisko przez kolejne 43 lata. Biografia Juliusza Zborowskiego, znakomitego lingwisty, etnografa, miłośnika i badacza Podtatrza i jego kultury, autora pierwszych nagrań fonograficznych muzyki góralskiej, Słownika gwary Zakopanego i okolic nierozerwalnie związana jest z Muzeum Tatrzańskim i na odwrót. Muzeum, założone w 1888 roku z inicjatywy, pochodzących głównie z Warszawy, należących do grona uczniów i wielbicieli doktora Tytusa Chałubińskiego, przedstawicieli różnych zawodów, znających Zakopane i jego mieszkańców z letnich pobytów pod Tatrami, swój największy rozwój zawdzięcza Juliuszowi Zborowskiemu. To za jego czasów Muzeum pozyskało najwięcej eksponatów, w większości były to przekazane lub kupione kolekcje od właścicieli prywatnych, stało się także placówką naukowo - badawczą. Gazdą Tatr nazywa Zborowskiego w swoim poemacie Stanisław Nędza - Kubiniec. Utwór pisany w trakcie okupacji ma podkreślić m.in. zasługi Juliusza Zborowskiego w ratowaniu muzealnych zbiorów, a także zabezpieczaniu powierzonych mu kolekcji przez inne instytucje i osoby prywatne. (dodano pozycję programową) 20:30 TEATR HISTORII - "ZŁODZIEJ W SUTANNIE" Felieton, 15 min, Polska, 2022 Prowadzący: Mikołaj Mirowski W cyklu "Teatr Historii", łączącym publicystykę ze sztuką spod znaku Melpomeny i Klio, tym razem, we wprowadzeniu do spektaklu Pawła Woldana "Złodziej w sutannie" (2008), w reżyserii autora, gościem rozmowy prowadzonej przez dr. Mikołaja Mirowskiego (historyk, publicysta; FINA, red. nacz. kwartalnika Pleograf) będzie Robert Kostro (historyk, publicysta; dyrektor Muzeum Historii Polski). Gdy w 1956 roku prymas Stefan Wyszyński został uwolniony przez komunistyczne władze z internowania, rozpoczął realizację obmyślonego w więzieniu programu duchowej odnowy narodu polskiego. Było to przygotowanie do kulminacji, jaką miały stać się obchody Millenium Chrztu Polski w 1966 roku. Idea peregrynacji ikony jasnogórskiej zrodziła się w 1956 r. , podczas procesji po Wałach częstochowskiego sanktuarium, gdy wierni wołali: "Matko, przyjdź do nas!". Prymas podchwycił sugestię przeora paulinów i zalecił, by w ramach Wielkiej Nowenny Narodu Polskiego, w latach 1957 - 1965, kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej odwiedziła wszystkie polskie parafie. Nie mogło to podobać się komunistom, nastawionym wrogo do Kościoła i samego prymasa. Jakoś wytrzymali do obchodów Millenium, ale w wrześniu 1966 roku "aresztowali" kopię obrazu, nie pozwalając jej opuścić Jasnej Góry. Po całym kraju jeździła zaś pusta rama z płonącą świecą, stając się wymownym symbolem zniewolenia ze strony opresyjnych władz. Pauliński klasztor stał się więzieniem obrazu, każdy wyjeżdżający stamtąd samochód był dokładnie kontrolowany przez esbeków. Spektakl "Złodziej w sutannie" powstał w ramach Sceny Faktu, przywołuje zatem wydarzenia, które naprawdę miały miejsce, choć mogą wydawać się żywcem wyjęte z fabuły filmu sensacyjnego. Bohaterem i kreatorem opowiadanej historii jest ksiądz Józef Wójcik, autor... planu uwolnienia obrazu z pilnie strzeżonego przez esbeków klasztoru. Gdy w 1972 roku rama miała dotrzeć do Radomia, ks. Józef "wykradł" aresztowany obraz, by wierni mogli modlić się przed nim podczas uroczystości w tym mieście. Skomplikowana akcja powiodła się mimo dużego ryzyka. Nie dość że już samo uwolnienie stało się potężnym prztyczkiem w nos dla partyjnej wierchuszki i esbeków, to pozwoliło zarazem na wznowienie peregrynacji obrazu po kraju. Radomski kapłan jest jednym z cichych bohaterów czasów PRL - u. Prześladowany przez władze, heroicznie toczył walkę o prawa wierzących. Stał się przykładem heroizmu, a zarazem wielkiej skromności. Jego bezprecedensowa, brawurowa akcja odegrała wielką rolę w historii polskiego Kościoła. "Złodziej w sutannie" jest opowieścią toczącą się nie tylko na styku życia duchowego i polityki. Miejscami spektakl zbliżony jest historii sensacyjnej lub nawet kryminalnej, ale zawiera też elementy obyczajowe, przybliżając atmosferę tamtych czasów. W przedstawienie wplecione są także zdjęcia dokumentalne sprzed kilkudziesięciu lat, w tym wypowiedzi Prymasa Tysiąclecia.