TVP Historia Wtorek, 02.05.2023 06:45 BYŁ TAKI DZIEŃ - 2 MAJA. ODC. 550 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1519 - zmarł Leonardo da Vinci; 1933 - podobno pierwsza obserwacja potwora z Loch Ness; 1988 - początek kolejnego strajku w Stoczni Gdańskiej; 06:50 EPITAFIA KATYŃSKIE - JAN ŚLASKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Piotr Weychert, Paulina Brzezińska, Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Maciej Dancewicz Muzyka: Monika Cybulska JAN ŚLASKI Jan Ślaski urodził się w Trzebczu w ziemi Chełmińskiej. Jego ojciec i dziadek, jako posłowie koła polskiego w Reichstagu, podczas akcji germanizacyjnej bronili polskich interesów. Po wystąpieniu z armii niemieckiej brał udział w wyzwalaniu Poznania. Później walczył w wojnie polsko - bolszewickiej. Po odzyskaniu niepodległości był prezesem Pomorskiego Związku Ziemian, posłem na Sejm, a następnie senatorem Rzeczpospolitej Aresztowany przez sowietów. W Boże Narodzenie 1939 roku rodzina otrzymałą jedyny list z obozu w Kozielsku. W 1943 Niemcy odkryli masowe groby pod Smoleńskiem. Rok później Niemcy pokazali w Krakowie przedmioty wydobyte w Katyniu. Wśród nich rodzina rozpoznała legitymację senatorską. Mój ojciec Jan Ślaski urodził się w Trzebczu w ziemi Chełmińskiej. Jego ojciec i dziadek, jako posłowie koła polskiego w Reichstagu, podczas akcji germanizacyjnej bronili polskich interesów. Po wystąpieniu z armii niemieckiej brał udział w wyzwalaniu Poznania. Później walczył w wojnie polsko - bolszewickiej. Po odzyskaniu niepodległości był prezesem Pomorskiego Związku Ziemian, posłem na Sejm, a następnie senatorem Rzeczpospolitej. Z mamą tworzyli szczęśliwe małżeństwo, którego owocem byli moi dwaj bracia Janek i Zbyszek oraz ja - jego ukochana, niesforna córeczka. 2 września 1939 roku ojciec wziął udział w ostatnim posiedzeniu senatu, po którym jako major Wojska Polskiego zamierzał dołączyć do swojego pułku ułanów. 17 września w majątku Dzieduszyckich w Jabłonowie pod Zaleszczykami dowiedzieliśmy sięo wkroczeniu Sowietów. Leżałam wtedy w ciężkiej gorączce. Majaczyłam, wydawało mi się że tonę w jakiejś czarnej, brudnej wodzie. Z powodu mojej choroby ojciec zrezygnował z możliwości przejścia do Rumunii. Wkrótce do dworu przyszli Sowieci i aresztowali go. My, po wielu perturbacjach, przedostaliśmy się do Warszawy. W Boże Narodzenie 1939 roku przyszedł od ojca jedyny list z obozu w Kozielsku. Wysyłane przez mamę telegramy pozostały bez odpowiedzi. Prowadzone poszukiwania nie przyniosły rezultatu. Ojciec przepadł bez wieści. W 1943 Niemcy odkryli masowe groby pod Smoleńskiem. Na Placu Zbawiciela ludzie gromadzili się pod megafonem, przez który odczytywano nazwiska ofiar. Moja matka usłyszała, że przy jednym z zamordowanych oficerów znaleziono dokumenty na nazwisko Jan Ślaski. Rok później Niemcy pokazali w Krakowie przedmioty wydobyte w Katyniu. Wśród nich rodzina rozpoznała legitymację senatorską ojca. Od tego czasu wiedziałam, że już nie wróci. 07:00 WOJENNE DZIEWCZYNY S.IV - ODC. 42 (SERIA IV ODC. 3) Serial wojenny, 41 min, Polska, 2021 Reżyseria: Anna Kazejak, Filip Zylber Scenariusz: Wojciech Lepianka Muzyka: Bartosz Chajdecki, Piotr Komorowski Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Marcin Brzoska, Sebastian Jasnoch, Katrin Buhring, Peter Wolf, Magdalena Czerwińska, Magdalena Smalara, Paweł Małaszyński Irka, Ewka i Marysia biorą udział w akcji wysadzenia pociągu, którym jedzie ze Wschodu niemiecki generał. Sukces operacji byłby wielkim osiągnięciem propagandowym dla polskiego podziemia. Wszystko idzie zgodnie z planem do momentu, gdy Nitka odkrywa, że do pociągu został dołączony wagon z małymi dziećmi. Leokadia i Kruk podejmują natychmiastową decyzję o odwołaniu akcji, ale Ewka i Marysia są już na wiadukcie, gdzie podłożyły ładunki wybuchowe, mają tylko kilka chwil by je usunąć. Uciekając z wiaduktu dziewczyny się rozdzielają. Ewka trafia w ręce niemieckiego żołnierza. Ratuje ją Sońka, brat bliźniak jej ukochanego Ażura, który zginął na początku okupacji. 08:15 HISTORIA POLSKI - JÓZEF WYBICKI. PO PIERWSZE DOBRO OJCZYZNY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2022 Reżyseria: Leszek Staroń Scenariusz: Leszek Staroń Zdjęcia: Jeremi Grzywa, Michał Bożek, Roman Piotrowski Aktorzy: Piotr Pilitowski Wykonawcy: Krzysztof Gadacz Film poświęcony postaci Józefa Wybickiego, wybitnego Polaka, autora hymnu narodowego. 09:25 SENSACJE XX WIEKU - TAJNA SPRAWA 45 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Artur Barciś ( Borys Sawinkow ), Mariusz Bonaszewsk ( Feliks Dzierżyński ), Cezary Żak Żak ( Sidney Reilly ), Jerzy Rogalski Rogalski ( Opperput ) Był sprawnym politykiem, uznanym przywódcą, nieulękłym bojownikiem, zagorzałym socjalistą - rewolucjonistą, a nawet, wedle dzisiejszych standardów, wielce fortunnym terrorystą. W 1904 roku dokonał udanego zamachu na znienawidzonego ministra spraw wewnętrznych, Wiaczesława Plehwego, potem zaś na wielkiego księcia Sergiusza Aleksandrowicza. Schwytany i skazany na szubienicę, brawurowo wymknął się z celi śmierci i zbiegł do Paryża. Policja nie zdołała go zatrzymać, wytropić, zlikwidować, bądź sprowadzić w kajdanach do kraju. Borys Sawinkow uszedł cało z najcięższej opresji, a przy okazji ośmieszył carski aparat ścigania. Pewnie nie przeczuwał, że czego nie udało się dokonać zahartowanym w długoletnich bojach funkcjonariuszom Ochrany, dokonają młodzi janczarzy CzK - podwładni Feliksa Edmundowicza Dzierżyńskiego... Główny bohater nie usiedział zbyt długo we Francji. Na wieść o wybuchu rewolucji lutowej wrócił do Rosji. Działał w Rządzie Tymczasowym, w 1917 roku organizował nad Donem Armię Ochotniczą. Antybolszewickie powstanie spaliło jednak na panewce. Sawinkow musiał ponownie opuścić kraj. Tym razem nie jechał do zachodniej Europy. Zamieszkał w Warszawie i pilnie śledził nowinki dochodzące zza wschodniej granicy. Nie były pocieszające. Armia Czerwona rosła w siłę, Biali słabli. W końcu umilkły armaty na frontach, przemówiły za to naganty komisarzy. CzK rozprawiała się w wrogami ludu. Nie zapomniała o swych wrogach przebywających w, zdawałoby się, bezpiecznym miejscu - poza granicami Kraju Rad. Borys Sawinkow był jednym z podopiecznych Nadzwyczajnej Komisji. Jej agenci stale inwigilowali środowisko kontrrewolucjonistów. Nie tylko dobrze znali poglądy swoich ofiar, ale też czynnie wpływali na ich zamierzenia i plany. W 1923 roku tajny funkcjonariusz CzK dotarł do Sawinkowa i wezwał go pilnie do ojczyzny. Moskwa miała być gotowa do antybolszewickiej rebelii! Biała Matka - Rosja czekała na bohatera! Sawinkow uwierzył zapewnieniom rzekomego emisariusza rewolucjonistów. Ruszył do Związku Sowieckiego. Czekiści już tam na niego czekali. Po wnikliwym rozpatrzeniu zarzutów sąd wymierzył zdrajcy ojczyzny, sługusowi brytyjskich imperialistów surową karę dziesięciu lat więzienia. Obecni na sali starali się ukryć zdumienie. Przecież za wyniesienie z fabryki byle gwoździa jechało się na dwadzieścia lat w tajgę! Także podsądnym wstrząsnęła nadzwyczajna łaskawość trybunału. Wróg ludu zrozumiał ogrom swych przewin, obudziło się w nim sumienie. Mimo nadludzkich wysiłków czynionych przez interweniujących konwojentów - ogłosiła później prasa - wyrwał się im z rąk i skoczył z okna prosto na bruk, wykonując na sobie jedyny sprawiedliwy wyrok. 10:20 ARTYSTA I NIEPOKÓJ WIEKU. HENRYK SIENKIEWICZ 1846 - 1916 Film dokumentalny, 50 min, Polska, 1998 Reżyseria: Jacek Kubiak Scenariusz: Jacek Kubiak Zdjęcia: Mirosław Skrzypczak Aktorzy: Józef Józefczak Wykonawcy: Paweł Binkowski, Małgorzata Binkowska Sylwetka Henryka Sienkiewicza na tle burzliwej epoki, w której żył. Laureat Nagrody Nobla pracą i talentem zdobył światową sławę, zrobił karierę niemającą sobie równych w dziejach polskiej literatury. Zyskał rozgłos, uznanie oraz powodzenie materialne rzadkie w obranym zawodzie. Jego powieści były tłumaczone na wiele języków i ekranizowane już w czasach kina niemego. Fenomenem jest nieustająca popularność pisarza u kolejnych pokoleń czytelników. Henryk Sienkiewicz to jednak postać niejednoznaczna, osobowość zagadkowa i - wbrew temu, co nam się wydaje - mało znana. Z jednej strony uwielbiany na równi z wieszczami, nazywany "hetmanem narodu", "królem duchem", "krzepicielem serc", a jednocześnie potępiany jako filister, "klient arystokracji i kleru", deprecjonowany jako "geniusz łatwej urody" i "pierwszorzędny pisarz drugorzędny". Dla jednych krzepiciel narodu i wielki artysta, dla innych pisarz tandetny, szkodliwy, wręcz amoralny. Podziwiany w kraju i za granicą, a jednocześnie bezpardonowo atakowany przez współczesną mu krytykę. Uwielbiany przez czytelników, a zarazem samotny i nieszczęśliwy w życiu osobistym. Film stara się rozwikłać zagadkę Sienkiewicza, choć liczne paradoksy, w jakie uwikłana jest jego twórczość i osobowość, utrudniają proste odpowiedzi. Znawcy tematu opisują go jako wielkiego iluzjonistę, wyrafinowanego stylistę, ale pisarza płytkiego, myślowo banalnego, którego przesłanie - wzniosłe i prawomyślne, narodowe i katolickie - nie budzi wątpliwości, ale który przy całym swym uduchowieniu przejawia niezwykłe zainteresowanie tym, co grzeszne, nie stroniąc od naturalistycznej drastyczności. W biografii pisarza wyeksponowano wątki, które wskazują na liczne dylematy duchowe, które nim targały - sceptycyzm, niepokój, wątpliwości religijne. Autor programu dowodzi, że piewca tradycyjnych wartości społecznych i religijnych pesymistycznie oceniał polską rzeczywistość i nie był wolny od osobistych zwątpień w istnienie Boga, od dręczących pytań - jest czy Go nie ma? Niemniej w pewnym momencie świadomie odrzucił wszelkie bolesne i męczące wątpliwości w imię obowiązku patriotycznego i obywatelskiego. W kontekście losów i twórczości Henryka Sienkiewicza rodzą się aktualne również i dziś pytania: czy artystyczna doskonałość da się pogodzić z moralnym przesłaniem sztuki? Czy można jednocześnie "krzepić" i mówić prawdę oraz w jakich kategoriach postrzegać moralność artysty? O fenomenie Henryka Sienkiewicza mówią znawcy i miłośnicy jego prozy: rofesorowie Janusz Pajewski i Tadeusz Bujnicki, Grażyna Borkowska, Włodymir Wasyłenko, Zygmunt Poznański, Jerzy Hoffman oraz wnuk pisarza, Juliusz Sienkiewicz. Dopełnieniem informacji o życiu i sławie autora "Trylogii" i "Quo vadis" są fragmenty jego powieści i korespondencji oraz zapiski z osobistych dzienników czytane przez Zygmunta Józefczaka, aktora Teatru Starego w Krakowie. 11:20 SPÓR O HISTORIĘ - WRACAMY NAD ODRĘ I NYSĘ Debata, 30 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller Wskutek decyzji, podjętych przez Stalina, Churchilla i Roosvelta, Polska straciła na wschodzie niemal połowę terytorium. Rekompensatę miała otrzymać z ziem należących do Niemiec. Polacy wyrzuceni z rodzinnych domów na Wschodzie mieli zająć miejsce Niemców, którzy mieli być przesiedleni w głąb Niemiec. Zmniejszony o połowę i zniszczony wojną kraj miał zagospodarować i zintegrować Dolny Śląsk, Pomorze, Warmię i Mazury z resztą kraju. Jak przebiegał ten proces? Czy historia Ziem Odzyskanych to mit, czy prawdziwe osiągnięcie? Sukces komunistycznej propagandy, czy sukces polskiej racji stanu? 13:40 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - KSIĄŻĘ KAROL, WIECZNY NASTĘPCA TRONU (LE PRINCE CHARLES AUX MARCHE DU TRONE) Cykl dokumentalny, 112 min, Francja, 2018 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Książę Karol - następca korony brytyjskiej, w listopadzie 2018 roku obchodził 70. urodziny. Jest najstarszym synem królowej Elżbiety II i księcia Edynburga. W 1981 roku poślubił lady Dianę Spencer, z którą miał dwoje dzieci: Williama i Henryka, ale małżeństwo zakończyło się rozwodem. W roku 2005 roku ponownie ożenił się z Kamilą Parker Bowles. Od wielu lat prowadzi bogatą działalność społeczną i charytatywną, a w roku 1976 założył The Prince's Trust, fundację wspierającą młodzież, zwłaszcza tę biedniejszą. W trosce o środowisko chętnie pojawia się publicznie jako dżentelmen rolnik, obrońca produktów ekologicznych i zagrożonych gatunków. Film jest próbą odpowiedzi na wiele pytań, dotyczących następcy tronu: poznajemy jego życie, przekonania i poglądy polityczne oraz pasje i zainteresowania. Stephane Bern zabiera nas z wizytą do Clarence House - prywatnej rezydencji księcia Karola w Londynie, położonej kilka kroków od Pałacu Buckingham. 15:35 SKARB JAGIELLONÓW. POLSKIE DZIEJE ARRASAMI TKANE. Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Styła Scenariusz: Grzegorz Styła, Marek Szczepanek Zdjęcia: Wojciech Kursa Film dokumentalny opowiadający o korelacjach historycznych losów Polski i losów kolekcji wawelskich arrasów od połowy XVI wieku do chwili obecnej. 17:05 WOJENNE DZIEWCZYNY S.IV - ODC. 43 (SERIA IV ODC. 4) Serial wojenny, 45 min, Polska, 2021 Reżyseria: Anna Kazejak, Filip Zylber Scenariusz: Wojciech Lepianka Muzyka: Bartosz Chajdecki, Piotr Komorowski Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Danuta Stenka, Robert Gonera, Maciej Brzoska, Mateusz Rzeźniczak, Katrin Buhring, Peter Wolf, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński, Magdalena Smalara, Wojciech Solarz Irka jest przesłuchiwana na Szucha. Dziewczyny mają pomysł jak mogą ją wydostać. W tej sytuacji nie pomogą już żadne pieniądze, postanawiają skorzystać z kontaktu Sońki i szantażować Schneidera. Nadal mają zdjęcia wykonane podczas porwania oficera, na których mężczyzna narkotyzuje się morfiną. Sońka ustawia w swoim mieszkaniu nad teatrem spotkanie Meiera z Ewką i Marysią. Siostrzeniec Schneidera nie chce się zgodzić na warunki dziewczyn. Stawia ultimatum, najpierw negatywy, potem uwolnienie Irki. Nagle do teatru wpada oddział żandarmów i sprawy zaczynają się komplikować. 19:00 HISTORIA POLSKI - OD ZMIERZCHU DO ŚWITU Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Ostrowska Scenariusz: Agnieszka Ostrowska Film opowiada o walce z komunizmem i przemianach w Europie Środkowej i Wschodniej za pośrednictwem konkretnych miejsc lub obiektów, które były niemymi świadkami przełomowych wydarzeń w dziejach naszego regionu. Plac Bema w Budapeszcie, na którym węgierscy studenci protestowali przeciwko władzy sowieckiej w 1956 roku. Mur Berliński, ideologicznie dzielący Berlin od 1961 do 1989. Brama nr 2 Stoczni Gdańskiej, świadek wielu strajków, a także ogłoszenia powstania NSZZ Solidarność w 1980. Ściana Johna Lennona w Pradze, pokrywana antyrządowymi graffiti za czasów Czechosłowacji w latach 80. ubiegłego wieku. Pomniki Łańcucha Bałtyckiego w Krajach Bałtyckich, upamiętniające wydarzenie z 1989 roku, kiedy to prawie 2 miliony ludzi utworzyło kordon rozciągający się na terenie podówczas republik sowieckich Estonii, Łotwy i Litwy, domagających się wolności. Współczesne ujęcia z tych miejsc przeplatają się z materiałami archiwalnymi. Komentarzom świadków wydarzeń towarzyszą wypowiedzi młodych ludzi, którzy mówią o tym, w jakim stopniu nasza współczesna historia ich interesuje i jakie wyciągnęli z niej wnioski. W dobie inwazji Rosji na Ukrainę film nabrał nowych znaczeń. Jak widać, wolność nie jest dana raz na zawsze. Historia lubi się powtarzać. Film realizowany był ponad dwa i pół roku, w siedmiu stolicach Europy. Producent: Fundacja Centrum Stosunków Międzynarodowych. 21:55 ŁOWCA JELENI (DEER HUNTER) Dramat psychologiczny, 176 min, USA 1978 Reżyseria: Michael Cimino Scenariusz: Deric Washburn Zdjęcia: Vilmos Zsigmond Muzyka: Stanley Myers Aktorzy: Robert De Niro, John Cazale, John Savage, Christopher Walken, Meryl Streep, George Dzundza, Chuck Aspegren, Shirley Stoler, Rutanya Alda, Pierre Segui, Mady Kaplan i inni Obsypane prestiżowymi nagrodami dzieło Michaela Cimino, twórcy m. in. "Wrót niebios" (1980) i "Roku Smoka" (1985). Akademia Filmowa przyznała "Łowcy jeleni" pięć złotych statuetek, w tym za najlepszy film, najlepszą reżyserię oraz za najlepszą rolę drugoplanową dla Christophera Walkena. Debiutujący jako reżyser Michael Cimino został ponadto uhonorowany Złotym Globem. Nominacje do Oscarów otrzymali aktorzy Robert De Niro i Meryl Streep oraz autor scenariusza. "Łowca jeleni", którego Amerykanie zaprezentowali na festiwalu w Berlinie Zachodnim, wywołał protest delegacji radzieckiej zarzucającej reżyserowi przedstawienie w fałszywym świetle dzielnego narodu wietnamskiego. Zrealizowany w 1978 roku legendarny film Cimino był w krajach socjalistycznych ostro tępiony przez cenzurę. Akcja "Łowcy jeleni" rozpoczyna się u schyłku lat 60. w niewielkim przemysłowym miasteczku Clairton w Pensylwanii wśród społeczności wywodzącej się z Ukrainy. Bohaterami są trzej młodzi robotnicy Mike (Robert De Niro), Nick (Christopher Walken) i Steven (John Savage) pracujący w niebezpiecznych warunkach przy piecu hutniczym. Powołani do wojska przyjaciele jadą do Wietnamu. W przeddzień wyjazdu najmłodszy z nich, Steven, żeni się z Angelą, która jest w ciąży, chociaż nie jest pewien, czy to on jest ojcem dziecka. Ślub młodej pary odbywa się szczególnie uroczyście. Huczne wesele ma charakter publicznego święta ku czci bohaterów ruszających na wojnę. Niezwykle rozbudowana sekwencja zabawy ukazuje rosyjskie tańce, tłum weselnych gości, ich przywiązanie do tradycji przywiezionych ze "starego kraju". Uroczystości odbywają się według starego obrządku celebrowanego przez przodków. Po weselu Mike i Nick wraz z innym kolegami - Stanem, Johnem i Axelem, wybierają się na polowanie. W Wietnamie Nick, Mike i Steven przeżywają prawdziwe piekło. Amerykańscy jeńcy zmuszani są przez północnowietnamskich żołnierzy do gry w "rosyjską ruletkę". Po okrutnych przeżyciach dwaj przyjaciele wracają do kraju. Mike jest cały i zdrów, lecz Steven porusza się na wózku inwalidzkim. Trzeci z towarzyszy niedoli pozostaje w Wietnamie. W Sajgonie gra w "rosyjską ruletkę", tym razem z własnej woli, dla pieniędzy. Mike wkrótce przyjeżdża po niego, usiłuje nakłonić do powrotu do domu. Jednak Nick nie poznaje przyjaciela. Szok, jakiego doznał podczas pierwszej gry o własne życie, pozostawił w nim trwały ślad. 00:55 JAK ŻYĆ Dokument fabularyzowany, 83 min, Polska, 1977 Reżyseria: Marcel Łoziński Scenariusz: Marcel Łoziński Zdjęcia: Jacek Petrycki Aktorzy: Anna Zyman, Edward Zyman, Piotr Zyman, Barbara Rozhin, Andrzej Rozhin, Klaudyna Rozhin, Andrzej Samson, Leszek Banachowski, Janusz Sokołowski Pełnometrażowy debiut fabularny Marcela Łozińskiego, autora wielu nagrodzonych filmów krótkometrażowych m.in. "Rano, południe, wieczór", "Zderzenie czołowe", "Próba mikrofonu", "Szklany dom", "Świadkowie", "Las katyński", "Siedmiu Żydów z mojej klasy", "Wszystko może się przydarzyć". "Jak żyć" to paradokumentalny film, którego akcja rozgrywa się latem 1976 roku na obozie szkoleniowym dla młodych małżeństw - członków ZSMP, w ośrodku kampingowym w Borkach koło Augustowa. Główną atrakcją obozu ma być konkurs na najlepsze małżeństwo - zwycięzcy mają otrzymać pralkę automatyczną. Jurorzy są anonimowi, a przebieg rejestruje kamera filmowa. Codziennie ogłasza się ile punktów zdobyły poszczególne małżeństwa. Szybko okazuje się, że liczy się nie inteligencja, charakter, indywidualność, ale podporządkowanie kierownictwu i organizacji, posłuszeństwo, puste deklaracje. Egzaminy z wiedzy politycznej, nachalne wywiady z dziećmi, podptarywanie, ingerencja w sprawy osobiste to metody, jakimi posługują się organizatorzy konkursu. Jedna z rodzin buntuje się przeciwko temu, co wywołuje agresję pozostałych uczestników obozu. Zrealizowany w roku 1977 film cztery lata czekał na rozpowszechnianie. 02:55 SENSACJE XX WIEKU - TAJNA SPRAWA 45 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Artur Barciś ( Borys Sawinkow ), Mariusz Bonaszewsk ( Feliks Dzierżyński ), Cezary Żak Żak ( Sidney Reilly ), Jerzy Rogalski Rogalski ( Opperput ) Był sprawnym politykiem, uznanym przywódcą, nieulękłym bojownikiem, zagorzałym socjalistą - rewolucjonistą, a nawet, wedle dzisiejszych standardów, wielce fortunnym terrorystą. W 1904 roku dokonał udanego zamachu na znienawidzonego ministra spraw wewnętrznych, Wiaczesława Plehwego, potem zaś na wielkiego księcia Sergiusza Aleksandrowicza. Schwytany i skazany na szubienicę, brawurowo wymknął się z celi śmierci i zbiegł do Paryża. Policja nie zdołała go zatrzymać, wytropić, zlikwidować, bądź sprowadzić w kajdanach do kraju. Borys Sawinkow uszedł cało z najcięższej opresji, a przy okazji ośmieszył carski aparat ścigania. Pewnie nie przeczuwał, że czego nie udało się dokonać zahartowanym w długoletnich bojach funkcjonariuszom Ochrany, dokonają młodzi janczarzy CzK - podwładni Feliksa Edmundowicza Dzierżyńskiego... Główny bohater nie usiedział zbyt długo we Francji. Na wieść o wybuchu rewolucji lutowej wrócił do Rosji. Działał w Rządzie Tymczasowym, w 1917 roku organizował nad Donem Armię Ochotniczą. Antybolszewickie powstanie spaliło jednak na panewce. Sawinkow musiał ponownie opuścić kraj. Tym razem nie jechał do zachodniej Europy. Zamieszkał w Warszawie i pilnie śledził nowinki dochodzące zza wschodniej granicy. Nie były pocieszające. Armia Czerwona rosła w siłę, Biali słabli. W końcu umilkły armaty na frontach, przemówiły za to naganty komisarzy. CzK rozprawiała się w wrogami ludu. Nie zapomniała o swych wrogach przebywających w, zdawałoby się, bezpiecznym miejscu - poza granicami Kraju Rad. Borys Sawinkow był jednym z podopiecznych Nadzwyczajnej Komisji. Jej agenci stale inwigilowali środowisko kontrrewolucjonistów. Nie tylko dobrze znali poglądy swoich ofiar, ale też czynnie wpływali na ich zamierzenia i plany. W 1923 roku tajny funkcjonariusz CzK dotarł do Sawinkowa i wezwał go pilnie do ojczyzny. Moskwa miała być gotowa do antybolszewickiej rebelii! Biała Matka - Rosja czekała na bohatera! Sawinkow uwierzył zapewnieniom rzekomego emisariusza rewolucjonistów. Ruszył do Związku Sowieckiego. Czekiści już tam na niego czekali. Po wnikliwym rozpatrzeniu zarzutów sąd wymierzył zdrajcy ojczyzny, sługusowi brytyjskich imperialistów surową karę dziesięciu lat więzienia. Obecni na sali starali się ukryć zdumienie. Przecież za wyniesienie z fabryki byle gwoździa jechało się na dwadzieścia lat w tajgę! Także podsądnym wstrząsnęła nadzwyczajna łaskawość trybunału. Wróg ludu zrozumiał ogrom swych przewin, obudziło się w nim sumienie. Mimo nadludzkich wysiłków czynionych przez interweniujących konwojentów - ogłosiła później prasa - wyrwał się im z rąk i skoczył z okna prosto na bruk, wykonując na sobie jedyny sprawiedliwy wyrok. 03:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - KILKA NAJDŁUŻSZYCH DNI CZ. 1 Cykl dokumentalny, 29 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii drugiej wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego największej operacji desantowej, mającej na celu otwarcie drugiego frontu w Europie Zachodniej - lądowaniu aliantów w Normandii 6 czerwca 1944 roku. W nagraniu unikatowe materiały archiwalne.