TVP Historia Czwartek, 04.05.2023 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 4 MAJA. ODC. 552 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1626 - Holendrzy kupili Manhattan od Indian; 1956 - ukazał się pierwszy tom utworów Marka Hłaski; 1981 - premiera "Misia" Stanisława Barei; 1988 - nowa forma protestu studenckiego na KUL; 07:00 EPITAFIA KATYŃSKIE - JULIAN GRUNER Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Maciej Dancewicz, Piotr Weychert, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Piotr Weychert, Paulina Brzezińska Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska JULIAN GRUNER Julian Gruner (ur. 13 października 1898 w Wisztyńcu, zm. w 1940 w Charkowie), polski lekkoatleta specjalizujący się w skoku wzwyż i rzucie oszczepem, doktor nauk medycznych, wykładowca, porucznik rezerwy służby zdrowia Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej. Latem 1995 roku uczestniczyłam jako lekarz w ekshumacji pomordowanych. Cały czas z nadzieją, że trafię na jakiś przedmiot, dokument. Dopiero po moim wyjeździe w jednym z grobów znaleziono sygnet z monogramem. Moja kuzynka rozpoznała bez wątpliwości - sygnet mojego ojca Juliana Grunera. Zapamiętałam jego wąsy, które zawsze tak śmiesznie kłuły w policzek. Był wesoły i pełen optymizmu. Tuż po moich narodzinach wszedł przez szpitalne okno na I piętrze i przyniósł mojej mamie ogromny bukiet kwiatów. Kiedy powstała wolna Polska, studiował medycynę w Kazaniu. Przedarł się do kraju, żeby zaciągnąć się do wojska. W czasie wojny z bolszewikami walczył w 10. pułku ułanów litewskich. Za rozbicie bolszewickiego gniazda karabinu maszynowego został odznaczony krzyżem walecznych. Po ukończeniu studiów na Uniwersytecie Warszawskim przeniósł się do Kalisza, gdzie w tamtejszym szpitalu stworzył oddział dziecięcy. Dzieci go uwielbiały i często udawały chorobę, aby się z nim spotkać. Specjalnie dla nich nauczył się naśladować różne głosy. W latach dwudziestych był też wszechstronnym sportowcem. Mistrzem i rekordzistą Polski, międzynarodowym mistrzem Francji i wicemistrzem Belgii w rzucie oszczepem. Zakwalifikował się do ekipy olimpijskiej na Igrzyska w Amsterdamie, jednak kontuzja uniemożliwiła mu wzięcie udziału w zawodach. W 1939 roku został zmobilizowany w stopniu porucznika jako lekarz szpitala polowego. 19 września w Stanisławowie Sowieci wzięli go do niewoli. 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.IV - ODC. 43 (SERIA IV ODC. 4) Ваенныя дзяўчаты (Wojenne dziewczyny), серыял Serial wojenny, 45 min, Polska, 2021 Reżyseria: Anna Kazejak, Filip Zylber Scenariusz: Wojciech Lepianka Muzyka: Bartosz Chajdecki, Piotr Komorowski Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Danuta Stenka, Robert Gonera, Maciej Brzoska, Mateusz Rzeźniczak, Katrin Buhring, Peter Wolf, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński, Magdalena Smalara, Wojciech Solarz Irka jest przesłuchiwana na Szucha. Dziewczyny mają pomysł jak mogą ją wydostać. W tej sytuacji nie pomogą już żadne pieniądze, postanawiają skorzystać z kontaktu Sońki i szantażować Schneidera. Nadal mają zdjęcia wykonane podczas porwania oficera, na których mężczyzna narkotyzuje się morfiną. Sońka ustawia w swoim mieszkaniu nad teatrem spotkanie Meiera z Ewką i Marysią. Siostrzeniec Schneidera nie chce się zgodzić na warunki dziewczyn. Stawia ultimatum, najpierw negatywy, potem uwolnienie Irki. Nagle do teatru wpada oddział żandarmów i sprawy zaczynają się komplikować. Serial wojenny, 08:15 HISTORIA POLSKI - TRZECI MAJA, CZYLI DZIŚ Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2021 Reżyseria: Cyprian Demianiuk Scenariusz: Piotr Kornobis Zdjęcia: Marek Rozwadowski, Tomasz Woźniczka Film został zrealizowany w ramach przypadających w 2021 rok obchodów 230. rocznicy uchwalenia Konstytucji, Prawa o miastach oraz Zaręczenia wzajemnego Obojga Narodów w Polsce i na Litwie. Ambicją twórców filmu było przedstawienie procesu, jakim były wydarzenia końca XVIII wieku w możliwie dynamicznym skrócie, którego ramy wyznacza pytanie: czemu to właśnie w XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej powstała pierwsza z nowożytnych konstytucji europejskich. Historia "Konstytucji 3 Maja" jest klasyczną opowieścią o walce dobra ze złem. Rezultatem tej walki są Polska, Litwa i Europa, w której żyjemy. Eksperci z Polski, Litwy i Niemiec odpowiadają na pytanie - dlaczego to w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i to właśnie w 1791 roku uchwalono pierwszą europejską konstytucję. W filmie założonym zwornikiem ze współczesnością jest obraz Jana Matejki- Konstytucja 3 Maja 1791 roku, prezentowany w Zamku Królewskim w Warszawie, popularnym miejscu wycieczek szkolnych. Obraz stanowi także medium prezentujące bohaterów i antybohaterów procesu. To opowieść o odwadze, wizji i wyobraźni bohaterów Rzeczypospolitej Obojga Narodów, których praca zaowocowała czymś trwalszym niż chwilowy polityczny sukces - symbolem. Zdjęcia dokumentalne przeprowadzone zostały z należytym rozmachem - w Polsce, Litwie, Ukrainie i w Niemczech. Powstanie filmu możliwe było dzięki zaangażowaniu wielu organizacji i instytucji kultury: Archiwum Akt Dawnych, Zamku Królewskiego w Warszawie, Biblioteki Narodowej, Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Muzeum Narodowego w Warszawie, Instytutu Pileckiego, Polskiego Radia, Filmoteki Narodowej - Instytutu Audiowizualnego, Polskiej Fundacji Narodowej. Bohaterowie filmu: dr Michał Kulecki, prof. Michał Kopczyński, dr Michał Łuczewski dr Sebastian Adamkiewicz, prof. Anna Grześkowiak - Krwawicz, prof. Piotr Ugniewski, prof. Richard Butterwick - Pawlikowski, dr Barbara Stankevic, dr Gintaras Šapoka, dr Eligijus Raila, dr Milos Řeznik, prof. Karsten Holste, dr Stephan Theilig. 09:10 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 1 Widowisko kameralne, 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Czy Polska mogła odwrócić kataklizm, jaki spadł na nią 1 września 1939 roku, uniknąć zagłady 6 milionów obywateli, zniszczenia stolicy, wielu miast, miasteczek i wsi, ogromnych strat w gospodarce? Wydawałoby się, że wobec przygniatającej przewagi wroga - nie. Bogusław Wołoszański, analizując to, co działo się wówczas w naszym kraju - ruchy wojsk i działania dyplomatyczne - próbuje znaleźć odpowiedź na to pytanie. Szuka we wrześniu 1939 roku punktu zwrotnego, w którym był czas, by wydarzenia pobiegły innym torem, a bohaterem swojego kolejnego widowiska historycznego czyni generała Tadeusza Kutrzebę, dowódcę Armii "Poznań". Dla Tadeusza Kutrzeby była to trzecia wojna. W roku 1914 szedł do walki jako 28 - letni porucznik pełen przesadnego optymizmu, w roku 1920 - pełen wiary w jasną przyszłość Polski, w 1939 - z uczuciem przykrego niepokoju. Bardzo dobrze znał stan uzbrojenia i terenowego przygotowania polskiego wojska, zbyt dobrze znał jego braki, głównie w uzbrojeniu przeciwpancernym i przeciwlotniczym, aby sobie nie zdawać sprawy z trudnych warunków prowadzenia tej wojny. Broniąca Wielkopolski armia "Poznań" znalazła się pośrodku wielkich niemieckich kleszczy, które z północy i południa posuwały się w stronę Warszawy. Kutrzebę najbardziej interesował kierunek południowy, gdzie w stronę Łodzi posuwała się niemiecka 8. Armia. Była blisko obszaru jego oddziałów. Gdyby więc armia Kutrzeby, która stała bezczynnie, uderzyła z północy na 8. Armię, przyniosłoby to ogromną ulgę ponoszącej ciężkie straty Armii "Łódź". Polskie uderzenie byłoby tym potężniejsze, że Kutrzeba planował zespolenie sił swojej armii i armii "Pomorze" generała Bortnowskiego, razem 150 tysięcy żołnierzy. Ale na ten manewr Kutrzeba musiał uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa. Szef Sztabu Głównego, generał Stachiewicz, nie wyraził jednak zgody na realizację tego planu i w imieniu naczelnego wodza polecił Kutrzebie zarządzenie odejścia armii na ostateczną linię obrony Żnin - Gopło - Warta, przedmościa Koło - Konin. Sytuacja Armii "Łódź", której tak chciał pomóc generał Kutrzeba, stawała się coraz trudniejsza. Uderzenia niemieckich oddziałów pancernych zmusiły żołnierzy do odwrotu. Odchodzili w stronę Łodzi, ścigani przez oddziały niemieckiej 8. Armii, atakowani z powietrza, co uniemożliwiło sprawne przegrupowanie i obronę. Armia "Łódź" nie miała sił, aby zatrzymać wroga. Marszałek Rydz - Śmigły popełnił błąd. Nie pozwalając Kutrzebie na wsparcie Armii "Łódź", uniemożliwiał stworzenie silnego frontu i zatrzymanie wroga. Działał bardzo schematycznie. Ściągał armię na linię Wisły, gdzie miały okopać się i bronić, czekując na pomoc sojuszników. Co więcej, niemieckie oddziały odsłaniały swoje boki i niespodziewane uderzenie, które proponował Kutrzeba, mogło zdecydowanie zmienić sytuację. Mijał bezcenny czas, a marszałek nie dostrzegał, że brak zgody na propozycję Kutrzeby może mieć zgubny wpływ na przebieg kampanii wrześniowej. Zgodnie z rozkazem Rydza - Śmigłego Armia "Poznań" rozpoczęła odwrót z Wielkopolski w stronę Warszawy, choć generał Kutrzeba ani na chwilę nie porzucił planu uderzenia na niemieckie wojska toczące krwawe boje z Armią "Łódź". Musiał jednak wykonać rozkaz. Generał Kutrzeba zatrzymał się w dworze Mchówek koło Izbicy, gdzie miał przygotowaną bojową kwaterę. Wracał z Torunia, po rozmowie z dowódcą walczącej na północy Armii "Pomorze", generałem Władysławem Bortnowskim. Naczelne Dowództwo zmieniało decyzje. Marszałek Rydz - Śmigły zgodził się, aby armia Kutrzeby wspomogła Armię "Łódź", której sytuacja była już tragiczna. Szybko jednak ten rozkaz odwołał, nakazując odwrót Armii "Poznań" do linii Wisły. 10:05 SŁYSZĘ JĄ WSZĘDZIE Cykl dokumentalny, 59 min, Polska, 2016 Reżyseria: Maria Guzy Scenariusz: Maria Guzy Zdjęcia: Sebastian Jensz Stawowczyk Muzyka: Andrzej Zarycki Film ten, zrealizowany w 2016 roku, to opowieść o życiu i twórczości wspaniałego kompozytora krakowskiego Andrzeja Zaryckiego, który bezustannie komponuje, a w chwili powstania filmu obchodził 75. urodziny. Popularność uzyskał dzięki prawie 20 - letniej współpracy z Ewą Demarczyk, dla której komponował i był także kierownikiem muzycznym jej zespołu. Najnowsze jego piosenki ma obecnie w repertuarze wielu nie tylko znanych, ale i młodych wykonawców. O swoim życiu i twórczości opowiada sam kompozytor, a także m.in. Zbigniew Wodecki, Anna Dymna, Tadeusz Kwinta i Basia Gąsienica - Giewont. 11:40 SPRAWIEDLIWI. KTO RATUJE JEDNO ŻYCIE... - ODC. 6/7 - WIRTUOZ Serial wojenny, 44 min, Polska, 2010 Reżyseria: Waldemar Krzystek Scenariusz: Wojciech Tomczyk Zdjęcia: Piotr Wojtowicz Muzyka: Zbigniew Karnecki Aktorzy: Zofia Tomaszewska - Charewicz, Wojciech Solarz, Krzysztof Stroiński, Anna Dereszowska, Borys Szyc, Jakub Mazurek, Marta Chodorowska Wiosna 1943 roku. Na Pilnika zostaje wydany wyrok śmierci. Stefan składa przysięgę i wstępuje w szeregi AK. Bierze udział w pierwszej akcji: mają za zadanie zlikwidować Pilnika. Prof. Kaniewski musi zostać w Warszawie z chorą żoną. Prosi Stefana, aby ten wraz z Basią pojechał do jego domu w Tarczynie, gdzie ukrywają się Żydzi. Taka podróż może być ryzykowna, ale Basia uspokaja, że na pewno będą bezpieczni. Tymczasem ukrywająca się pani Kohn umiera. Rodzina pod osłoną nocy grzebie ciało w sadzie. Niestety, jest świadek nocnego pochówku. Na Pilniku, którego ostatecznie zdemaskowano jako donosiciela, zostaje wykonany wyrok śmierci. Basia i Stefan docierają do wiejskiej posiadłości Kaniewskich. Następnego dnia dom otaczają Niemcy. Przyjechali na rabunek, kiedy dowiedzieli się o zakopanym w sadzie skarbie. Wywlekają na podwórko wszystkich domowników, znajdują też Żydów. Młodszemu synowi Kohnów, Jakubowi, udaje się ukryć. Niemcy domagają się wydania złota, chcą wiedzieć, gdzie dokładnie został zakopany skarb. Jeden z nich przeszukuje kryjówkę Kohnów, znajduje skrzypce Jakuba. Niemcy stają się coraz bardziej brutalni, żądają wydania grajka. Jeden z nich przystawia lufę do brzucha ciężarnej Basi. Niespodziewanie wywiązuje się kłótnia między Niemacami, co wykorzystuje Stefan. Niestety, sam ginie, ale umożliwia ucieczkę Basi i Jakubowi. Niemcy mordują resztę rodziny Kohnów. Sześćdziesiąt trzy lata później rodzina Kowalskich przylatuje do Izraela. W hotelu wita ich Nick, syn Jakuba - światowej klasy wirtuoza Jakoba Cohena. Reżyseria: Waldemar Krzystek Scenariusz: Wojciech Tomczyk Zdjęcia: Piotr Wojtowicz Muzyka: Zbigniew Karnecki Aktorzy: Marta Chodorowska, Wojciech Solarz, Anna Dereszowska, Jakub Mazurek, Katarzyna Gniewkowska, Cezary Morawski, Bogusława Schubert - Massoc, Maria Gładkowska, Zofia Tomaszewska - Charewicz, Krzysztof Stroiński, Małgorzata Buczkowska 12:35 NIEZWYKŁA ALBANIA - CZĘŚĆ 1. OD PÓŁNOCY DO STOLICY (AMAZING ALBANIA EP. 1) Film dokumentalny, 42 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Antonia Coenen, Thomas Radler Zdjęcia: Nikolai Von Graeventiz Dwuczęściowy film dokumentalny, który przeniesie widzów do Albanii - wyjątkowego kraju, który choć bliski Włoch - tylko 70 km w linii prostej, a greckie Korfu jest w zasięgu wzroku, leży nieodkryty jak biała plama na mapie południowo - wschodniej Europy. Albania jest biedna, ale też bogata - w różnorodność krajobrazu, florę i faunę oraz kulturę. Po mrocznych dekadach komunistycznej dyktatury, w której wszystkie religie były zakazane, teraz jest to kraj, w którym chrześcijanie i muzułmanie żyją ze sobą w zgodzie. 13:30 TU RADIO SOLIDARNOŚĆ Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Majchrzak, Grzegorz Sieczkowski Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski, Grzegorz Majchrzak Zdjęcia: Robert Jażdżyk Radio Solidarność po raz pierwszy nadawało w stanie wojennym 12 kwietnia 1982 roku w Warszawie. Była to inicjatywa podziemnych działaczy Solidarności i wieloletnich działaczy opozycji Zofii i Zbigniewa Romaszewskich. W odbiorze społecznym poza silnym emocjonalnym charakterem tej inicjatywy (w przeciwieństwie do podziemnej prasy trafiało również do ludzi niezaangażowanych w działalność opozycyjną, w tym związanych z władzami PRL, było to też pokazanie władzom, że po czterech miesiącach po wprowadzeniu stanu wojennego, represjach wobec demokratycznych struktur Związku i opozycji, opór trwa i jego uczestnicy dysponują nadal poparciem społecznym oraz zdolnościami organizacyjnym i technicznymi. Z punktu widzenia przekazywania informacji radio Solidarność ze względu na skalę nie mogło w żaden sposób konkurować z oficjalną propagandą reżimu wojskowego. Była to rola informacyjnie marginalna, ale symboliczne ogromna. Ta pierwsza transmisja miała wielkie znaczenie, bowiem pokazywała, że opór przeciwko władzy trwa i biorąc nawet pod uwagę ogólnie widoczne publiczne reakcje władzy, iż ma znaczenie. Audycje Radia Solidarność były szczególnie w 1982 roku wielkim psychologicznym wsparciem zarówno dla pozostałych działaczy opozycji demokratycznej jak i dla udręczonego warunkami życia w PRL społeczeństwa. 14:30 KONSTYTUCJA 3 MAJA Film dokumentalny, 34 min, Polska, 2021 Reżyseria: Elżbieta Rottermund, Tomasz Płuciennik Scenariusz: Wojciech Kalwat, Marek Stremecki Film jest poświęcony nie momentowi uchwalenia i poszczególnym zapisom Ustawy Rządowej, ale jej recepcji, zarówno w ostatnich latach Rzeczypospolitej, jak i po upadku Polski. Opowiada o kultywowanej pamięci o Konstytucji 3 Maja w czasie trwającej ponad wiek narodowej niewoli i znaczeniu tej pamięci dla narodowego bytu. Rozpoczyna się wraz z pierwszą majową rocznicą (1792), a kończy przywróceniem święta 3 maja w okresie II Rzeczypospolitej. Zostały pokazane narodowe manifestacje, formy upamiętniania (te jawne i potajemne), rola tematu Konstytucji 3 Maja w spuściźnie literackiej, czy historycznym sporze o przyczyny upadku Rzeczypospolitej. Zaprezentowano dzieła plastyczne ze słynnym, acz wcale niejednoznacznym w przekazie, "Uchwaleniem Konstytucji 3 Maja" Jana Matejki, czy wielością patriotycznych gadżetów produkowanych w okresie zaborów. Główną ideą filmu jest przywrócenie wieloaspektowej pamięci o Ustawie Rządowej i jej twórcach, a także zmieniającym się odbiorze jej treści i roli w narodowej tradycji. 15:15 PIEŚŃ MOCY - ODC. 3 - JAK ZWYCIĘŻAĆ MAMY Widowisko, 22 min, Polska, 2022 Reżyseria: Michał Szymanowicz Scenariusz: Michał Szymanowicz, Witold Głowacki Prowadzący: Krzysztof Unrug Krzysztof Unrug zabierze nas w pełną humoru podróż śladami polskiego hymnu narodowego - Mazurka Dąbrowskiego. W tym odcinku zapoznamy się z dumą polskiego oręża, czyli jazdą konną. Poznamy, jak przez wieki się zmieniała i dlaczego była najlepsza na świecie. Z lisowczykami złupimy pół Europy, z husarią rozniesiemy liczniejsze odziały wroga, z Legionami i Józefem Wybickim wyzwolimy Poznań i Wielkopolskę. Zdobędziemy też złoto z polskimi mistrzyniami Europy w Rugby 7, których szybkość i taktykę można przyrównać tylko do naszej kawalerii, oraz stoczymy pingpongowy pojedynek z czterokrotną złotą paraolimpijką Natalią Partyką, której szybkość i sprawność we władaniu rakietką przypomina z kolei dokonania Wołodyjowskiego. Wszystko po to, by usłyszeć polski hymn na stadionie pełnym widzów. 15:45 SKARB JAGIELLONÓW. POLSKIE DZIEJE ARRASAMI TKANE. Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Styła Scenariusz: Grzegorz Styła, Marek Szczepanek Zdjęcia: Wojciech Kursa Film dokumentalny opowiadający o korelacjach historycznych losów Polski i losów kolekcji wawelskich arrasów od połowy XVI wieku do chwili obecnej. 17:05 ŚWIATŁO I SZKŁO - PELPLIN ODC. 1 Magazyn historyczny, 15 min, Polska, 2022 Scenariusz: Piotr Robakowski Prowadzący: Marcin Czeski Światło i szkło, to witraż, czyli ozdobne wypełnienie okna, wykonane z kawałków kolorowego szkła wprawianych w ołowiane ramki osadzone między żelaznymi sztabami. Witraże stosowano głównie w budownictwie sakralnym. Technika witrażu znana była w starożytności, a renesans witrażownictwa nastąpił na przełomie wieków XIX i XX w sztuce secesji. Największy w Europie witraż (212 m2) znajduje się w kościele Najświętszego Serca Jezusa Chrystusa w Rypi. W cyklu "Światło i szkło" poznamy najcenniejsze polskie witraże. Odcinek 1. Pelplin. Pelplin to niewielka, leżąca w województwie pomorskim miejscowość. Tu właśnie znajduje się pocysterski obiekt sakralny. Kaszubi mówią, że jest to Matka Kościołów na Pomorzu. Tematem przewodnim będzie historia witraży i odkrycia, których dokonano w tym miejscu w połowie XIX wieku. To idealne miejsce, na przykładzie którego możemy pokazać, jak okres baroku wpłynął na znikanie, a nawet niszczenie wcześniejszych głównie średniowiecznych witraży. Malarze i rzeźbiarze tworzący w okresie baroku zwracali uwagę na to, że kościoły są za ciemne i nie widać ich dzieł. Winą obarczali kolorowe witraże, które ograniczały ilość światła wpadającego do wnętrza świątyni. Pozbywano się ich, wstawiając jasne proste przeszklenia architektoniczne i tym samym doświetlając tworzone przez nich obiekty. W Pelplinie znajdują się dwa fragmenty średniowiecznych witraży, które są dowodem na istnienie przed wiekami całego zespołu wielkich witraży cysterskich w kościele. Na początku XIX wieku wiedza ta stała się inspiracją do stworzenia nowych witraży, nie tylko w Pelplinie. W programie odwiedzimy także Muzeum Architektury we Wrocławiu, gdzie pokażemy, jak na przestrzeni wieków zmieniały się witraże. Zaprezentujemy również tę część naszej historii, gdy witraże zniknęły zupełnie. Osoby występujące w programie: - dr hab. Marcin Czeski - prowadzący, pracownia konserwacji i restauracji witraży, Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu - ks. Wincenty Antoni Pytlik - kanonik gremialny kapituły katedralnej w Pelplinie - dr Magda Ławicka - kierownik działu architektury XIX i XX wieku, Muzeum Architektury we Wrocławiu 17:30 WOJENNE DZIEWCZYNY S.IV - ODC. 44 (SERIA IV ODC. 5) Ваенныя дзяўчаты (Wojenne dziewczyny), серыял Serial wojenny, 45 min, Polska, 2021 Reżyseria: Anna Kazejak, Filip Zylber Scenariusz: Marcin Ciastoń Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Danuta Stenka, Robert Gonera, Michał czernecki, Marcin Brzoska, Katrin Buhring, Peter Wolf, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński, Wojciech Solarz, Mateusz Rzeźniczak Ewka winą za śmierć Irki obarcza Nitkę, której podczas akcji odbicia dziewczyny z rąk Niemców zaciął się pistolet. Rodzina Szczęsnych chce pochować Irkę na Powązkach wśród bliskich. Dowództwo informuje dziewczyny, że byłoby to bardzo ryzykowne. Marysia zobowiązuje się znaleźć odpowiednie miejsce na grób dla przyjaciółki. Marysia straciła nadzieję na koniec wojny i powrót do normalności. Przestaje się ukrywać, jest jej już wszystko jedno. Serial wojenny, 18:15 POLSKI KODEKS HONOROWY Film dokumentalny, 15 min, Polska, 1992 Reżyseria: Włodzimierz Gołaszewski Scenariusz: Włodzimierz Gołaszewski Zdjęcia: Henryk Janas Drugi odcinek (akt 1 i 2) serialu dokumentalnego fabularyzowanego o pochodzeniu i znaczeniu pojedynków w kulturze polskiej. Scenariusz na kanwie Polskiego Kodeksu Honorowego Władysława Boziewicza. Aktorzy - wykonawcy pojedynków na różne rodzaje broni występują w strojach historycznych. 18:35 W PRLU - WIELKIE BUDOWY SOCJALIZMU Magazyn, 30 min, Polska, 2023 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Prowadzący: Beata Michniewicz Wielkie budowy socjalizmu jak Huta Katowice lub Port Północny wykorzystywano propagandowo. Miały pokazywać PRL jako państwo nowoczesne z silnym przemysłem, a z kolei ten przemysł miał wpływać na wzrost gospodarczy całego kraju i na wzrost poziomu życia ludności. Taki był oficjalny przekaz. Nowych pracowników tych zakładów starano się przyciągać dobrymi zarobkami, zakładowymi mieszkaniami i dobrymi warunkami socjalnymi. W rzeczywistości szybko okazywało się, że mieszkań brakuje, na osiedlach (powstających najczęściej równolegle z inwestycją przemysłową) brakuje szkół, przedszkoli, ośrodków zdrowia i sklepów, a jak ktoś dostał mieszkanie, to i tak nie mógł kupić do niego mebli. Zresztą i same inwestycje miały różne oblicza. Za lukrowanym propagandowym obliczem krył się specyficzny świat hoteli robotniczych, pracujących sezonowo chłopo - robotników, na tych wielkich budowach ukrywali się alimenciarze i ludzie w różny sposób wykolejeni. Prowadzenie: Beata Michniewicz Goście: dr Piotr Gontarczyk - historyk, politolog, publicysta, Krzysztof Zwoliński - reżyser filmów dokumentalnych, publicysta 19:30 HISTORIA POLSKI - PAN MECENAS Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2022 Reżyseria: Ewa Szakalicka Scenariusz: Ewa Szakalicka Film opowiada o życiu i działalności mec. Leona Mireckiego, który był działaczem Stronnictwa Narodowego, żołnierzem NOW - AK, więźniem politycznym, seniorem ruchu narodowego oraz wychowawcą młodzieży. 20:40 JEZIORO WSPOMNIEŃ Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2022 Reżyseria: Monika Meleń Scenariusz: Monika Meleń, Robert Sowicki Film przypomina burzliwe dzieje zapory na Jeziorze Czorsztyńskim, czyli między innymi fale protestów przeciwko jej budowie, jakie miały miejsce w 1981 czy 1982 roku. Narracja prowadzona jest przez pryzmat jednego z protestujących, który teraz próbuje rozliczyć się z przeszłością i pokazać swojej córce wady i zalety tego przedsięwzięcia. W filmie oprócz Roberta Sawickiego i jego córki występują dr Piotr Dąbrowski z rady naukowej PPN, Andrzej Szczocarz - były dyrektor PPN, ze strony zapory będzie to Tadeusz Łagosz. Bohater spotyka się także z innym uczestnikiem protestów, Jarosławem Krajniewskim. Występują także mieszkańcy tych okolic; sołtys wsi Maniowy, członkinie Koła Gospodyń Wiejskich tej wsi, oraz Marek Wojtaszek, który prowadzi stronę internetową staremaniowy.pl. W filmie przedstawiamy także punkt widzenia miejscowych przedsiębiorców; Kazimierza Wolskiego i flisaka Włodzimierza Jagiełło. Zwiedzamy też samą zaporę i rozmawiamy na temat jej funkcjonowania. Film jest próbą rozliczenia się z tamtym czasem, ale nie odpowiada jednoznacznie na pytanie, czy budowa zapory w tamtym miejscu była konieczna. Walorem filmu są zdjęcia ze zbiorów prywatnych bohaterów i materiały archiwalne z zasobów Telewizji Polskiej. Niewątpliwym atutem są przepiękne krajobrazy okolic Czorsztyna i Niedzicy, czyli jednego z najpiękniejszych rejonów Polski. 21:40 TAJNE AKTA III RZESZY - ODC. 1/6 NARKOTYKI W ARMII HITLERA (ODC. 1/6) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Sam Taplin, Paul Jenkins, Sid Bennett Jak to było możliwe, że żołnierze niemieccy potrafili bez snu i odpoczynku atakować przez trzy dni z rzędu pozycje aliantów? Doping? Dopalacze? A może narkotyki? Tylko dzięki wspomagającej farmakologii był możliwy nadludzki wysiłek fizyczny żołnierzy wermachtu. Narkotyki zażywane przez niemieckich żołnierzy nie tylko ich pobudzały do działania, ale też wyzwalały niespotykaną agresję. Dopiero teraz historycy zaczynają w pełni rozumieć barbarzyństwo II wojny światowej. Rola metamfetaminy, stosowanego powszechnie w armii Hitlera narkotyku, w czasie tamtego globalnego konfliktu, jest niepodważalna. Wpływała na działania pojedynczych żołnierzy oraz ich przywódców, w wyniku decyzji których życie straciły miliony ludzi. Serial dokumentalny, 22:30 POLSKIE 100 LAT - POWRÓT DO EUROPY Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Ewa Sochacka - Kraśko Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz Marzecki W okresie zimnej wojny Polska graniczyła z Niemiecką Republiką Demokratyczną, Związkiem Sowieckim oraz Czechosłowacją. Po 1989 roku sąsiadem Polski na zachodzie stały się zjednoczone Niemcy, na wschodzie Ukraina, Białoruś, Litwa i Rosja (okręg kaliningradzki), a na południu Czechy i Słowacja. Żadne z państw, z którymi graniczyła Polska przed 1989 rokiem, samoistnie już nie istnieje. Rozwiązanie Związku Sowieckiego, Układu Warszawskiego i Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w 1991 roku spowodowało, że jeden biegun polityki światowej przestał istnieć. W nowej sytuacji geopolitycznej, jaką stanowiło rozwiązanie Związku Sowieckiego, określono członkostwo w NATO i strukturach europejskich jako cele strategiczne Polski. Zdawano sobie sprawę, że droga Polski do Europy powinna wieść przez NATO, a przystąpienie do sojuszu zapewni lepsze warunki członkostwa w Unii Europejskiej. Sojusz Północnoatlantycki przyjął Polskę, Czechy i Węgry do swego grona w marcu 1999 roku, w pięćdziesiątą rocznicę powstania. Tym samym został zrealizowany jeden z głównych celów polskiej polityki zagranicznej. Warunki członkostwa w Unii Europejskiej określał traktat akcesyjny, zawarty 16 kwietnia 2003 roku. W referendum, które odbyło się w 78 czerwca 2003 roku, za przystąpieniem do Unii głosowało 77, 5 procent Polaków, przy frekwencji 58, 8 procent. 1 maja 2004 roku Polska została członkiem Unii Europejskiej. W ten sposób zrealizowany zostały oba główne cele polskiej polityki zagranicznej po odzyskaniu suwerenności w 1989 roku, jakim było przystąpienie do instytucji zachodnich NATO i Unii Europejskiej. 23:00 JAK ŻYĆ Dokument fabularyzowany, 83 min, Polska, 1977 Reżyseria: Marcel Łoziński Scenariusz: Marcel Łoziński Zdjęcia: Jacek Petrycki Aktorzy: Anna Zyman, Edward Zyman, Piotr Zyman, Barbara Rozhin, Andrzej Rozhin, Klaudyna Rozhin, Andrzej Samson, Leszek Banachowski, Janusz Sokołowski Dokument fabularyzowany, 83 min, Polska 1977 Scenariusz i reżyseria: Marcel Łoziński Zdjęcia: Jacek Petrycki Występują: Anna, Edward i Piotr Zymanowie, Barbara, Andrzej i Klaudyna Rozhinowie, Andrzej Samson, Leszek Banachowski, Janusz Sokołowski i inni Pełnometrażowy debiut fabularny Marcela Łozińskiego, autora wielu nagrodzonych filmów krótkometrażowych, m.in. "Rano, południe, wieczór", "Zderzenie czołowe", "Próba mikrofonu", "Szklany dom", "Świadkowie", "Las katyński", "Siedmiu Żydów z mojej klasy", "Wszystko może się przydarzyć". "Jak żyć" to paradokumentalny film, którego akcja rozgrywa się latem 1976 roku na obozie szkoleniowym dla młodych małżeństw - członków ZSMP, w ośrodku kampingowym w Borkach koło Augustowa. Główną atrakcją obozu ma być konkurs na najlepsze małżeństwo - zwycięzcy mają otrzymać pralkę automatyczną. Jurorzy są anonimowi, a przebieg rejestruje kamera filmowa. Codziennie ogłasza się ile punktów zdobyły poszczególne małżeństwa. Szybko okazuje się, że liczy się nie inteligencja, charakter, indywidualność, ale podporządkowanie kierownictwu i organizacji, posłuszeństwo, puste deklaracje. Egzaminy z wiedzy politycznej, nachalne wywiady z dziećmi, podpatrywanie, ingerencja w sprawy osobiste to metody, jakimi posługują się organizatorzy konkursu. Jedna z rodzin buntuje się przeciwko temu, co wywołuje agresję pozostałych uczestników obozu. Zrealizowany w roku 1977 film cztery lata czekał na rozpowszechnianie. 00:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODZYSKANY POMNIK ODC. 259 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Kiedy we wrześniu 1939 roku Niemcy wkroczyli do wsi Wola Wiązowa w powiecie Bełchatów, rozpoczęli swoje rządy od zniszczenia pomnika marszałka Józefa Piłsudskiego, odsłoniętego rok wcześniej. Popiersie z brązu i krzyż Virtuti Militari zabrali na złom, a sam monument obalili. Zapobiegliwi mieszkańcy granitową bryłę przysypali piaskiem i tak przetrwała wojnę i czasy komuny. Ostatnio grupa miłośników historii postanowiła pomnik odszukać. Po wielu próbnych wykopach udało się go odnaleźć. Dziś sprawą otwartą jest przywrócenie go na dawne miejsce i do dawnej świetności. 00:55 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 1 Widowisko kameralne, 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Czy Polska mogła odwrócić kataklizm, jaki spadł na nią 1 września 1939 roku, uniknąć zagłady 6 milionów obywateli, zniszczenia stolicy, wielu miast, miasteczek i wsi, ogromnych strat w gospodarce? Wydawałoby się, że wobec przygniatającej przewagi wroga - nie. Bogusław Wołoszański, analizując to, co działo się wówczas w naszym kraju - ruchy wojsk i działania dyplomatyczne - próbuje znaleźć odpowiedź na to pytanie. Szuka we wrześniu 1939 roku punktu zwrotnego, w którym był czas, by wydarzenia pobiegły innym torem, a bohaterem swojego kolejnego widowiska historycznego czyni generała Tadeusza Kutrzebę, dowódcę Armii "Poznań". Dla Tadeusza Kutrzeby była to trzecia wojna. W roku 1914 szedł do walki jako 28 - letni porucznik pełen przesadnego optymizmu, w roku 1920 - pełen wiary w jasną przyszłość Polski, w 1939 - z uczuciem przykrego niepokoju. Bardzo dobrze znał stan uzbrojenia i terenowego przygotowania polskiego wojska, zbyt dobrze znał jego braki, głównie w uzbrojeniu przeciwpancernym i przeciwlotniczym, aby sobie nie zdawać sprawy z trudnych warunków prowadzenia tej wojny. Broniąca Wielkopolski armia "Poznań" znalazła się pośrodku wielkich niemieckich kleszczy, które z północy i południa posuwały się w stronę Warszawy. Kutrzebę najbardziej interesował kierunek południowy, gdzie w stronę Łodzi posuwała się niemiecka 8. Armia. Była blisko obszaru jego oddziałów. Gdyby więc armia Kutrzeby, która stała bezczynnie, uderzyła z północy na 8. Armię, przyniosłoby to ogromną ulgę ponoszącej ciężkie straty Armii "Łódź". Polskie uderzenie byłoby tym potężniejsze, że Kutrzeba planował zespolenie sił swojej armii i armii "Pomorze" generała Bortnowskiego, razem 150 tysięcy żołnierzy. Ale na ten manewr Kutrzeba musiał uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa. Szef Sztabu Głównego, generał Stachiewicz, nie wyraził jednak zgody na realizację tego planu i w imieniu naczelnego wodza polecił Kutrzebie zarządzenie odejścia armii na ostateczną linię obrony Żnin - Gopło - Warta, przedmościa Koło - Konin. Sytuacja Armii "Łódź", której tak chciał pomóc generał Kutrzeba, stawała się coraz trudniejsza. Uderzenia niemieckich oddziałów pancernych zmusiły żołnierzy do odwrotu. Odchodzili w stronę Łodzi, ścigani przez oddziały niemieckiej 8. Armii, atakowani z powietrza, co uniemożliwiło sprawne przegrupowanie i obronę. Armia "Łódź" nie miała sił, aby zatrzymać wroga. Marszałek Rydz - Śmigły popełnił błąd. Nie pozwalając Kutrzebie na wsparcie Armii "Łódź", uniemożliwiał stworzenie silnego frontu i zatrzymanie wroga. Działał bardzo schematycznie. Ściągał armię na linię Wisły, gdzie miały okopać się i bronić, czekując na pomoc sojuszników. Co więcej, niemieckie oddziały odsłaniały swoje boki i niespodziewane uderzenie, które proponował Kutrzeba, mogło zdecydowanie zmienić sytuację. Mijał bezcenny czas, a marszałek nie dostrzegał, że brak zgody na propozycję Kutrzeby może mieć zgubny wpływ na przebieg kampanii wrześniowej. Zgodnie z rozkazem Rydza - Śmigłego Armia "Poznań" rozpoczęła odwrót z Wielkopolski w stronę Warszawy, choć generał Kutrzeba ani na chwilę nie porzucił planu uderzenia na niemieckie wojska toczące krwawe boje z Armią "Łódź". Musiał jednak wykonać rozkaz. Generał Kutrzeba zatrzymał się w dworze Mchówek koło Izbicy, gdzie miał przygotowaną bojową kwaterę. Wracał z Torunia, po rozmowie z dowódcą walczącej na północy Armii "Pomorze", generałem Władysławem Bortnowskim. Naczelne Dowództwo zmieniało decyzje. Marszałek Rydz - Śmigły zgodził się, aby armia Kutrzeby wspomogła Armię "Łódź", której sytuacja była już tragiczna. Szybko jednak ten rozkaz odwołał, nakazując odwrót Armii "Poznań" do linii Wisły. 01:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - KILKA NAJDŁUŻSZYCH DNI CZ. 2 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii drugiej wojny światowej. Odcinek poświęcony największej operacji desantowej mającej na celu otwarcie drugiego frontu w Europie Zachodniej - lądowaniu aliantów w Normandii 6 czerwca 1944 roku.