TVP Dokument Sobota, 13.05.2023 06:00 DZIKA POLSKA - KLEKOT NA STO BOCIANÓW Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2009 Reżyseria: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Artur Tabor Program pokazuje świat dzikich zwierząt, przyrody oraz ludzi, którzy ją chronią. Każdy odcinek to ekspedycja w najbardziej niedostępne i dzikie miejsca w Polsce. Bohaterami cyklu są "szaleńcy natury" - ludzie zafasynowani przyrodą polską. Prowadzący program Tomasz Kłosowski i Artur Tabor pokazują ich działania w terenie. Tym razem będzie mowa o bocianach, które są jednym z symboli polskości. Nie każdy wie, że co czwarty bocian żyjący na świecie pochodzi z Polski. To na naszej ziemi bociany wybierają miejsce narodzin dla swoich młodych. Tutaj łączą się w pary, odbywają gody, a później zakładają gniazda i wychowują młode. Para bocianów musi włożyć wielki wysiłek, żeby wykarmić potomstwo i doprowadzić do momentu, kiedy młode już samodzielnie wykonają swój pierwszy lot. Uzupełnieniem programu są malownicze zdjęcia: bociany w locie na tle zachmurzonego nieba, a także w gniazdach na drewnianych, starych chałupach w maleńkiej bocianiej wsi Żywkowo, położonej w województwie warmińsko - mazurskim. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.II - ODC. 15 TURNIEJ O RÓG KRÓLOWEJ Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2016 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Radosław Kotarski rusza do Anglii w towarzystwie polskich rycerzy, którzy będą bronili honoru Rzeczpospolitej na Turnieju Rycerskim o Jubileuszowy Róg Królowej i Miecz Honoru. W 2015 roku polscy reprezentaci okazali się najlepsi! Czy powtórzą sukces w 2016 roku? Przy okazji widzowie poznają tajemnice turniejów rycerskich organizowanych w przeszłości i dzisiaj. Jakie zwyczaje z nimi związane przetrwały do dzisiaj? Jaką rolę pełniły dawniej? 07:00 NOTACJE - EDWARD LUTCZYN. SAMOUK Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2013 Autor: Katarzyna Kawecka Edward Lutczyn (rocznik 1947), ilustrator, grafik, karykaturzysta, autor scenografii. Nigdy nie ukończył szkoły artystycznej, która nauczyłaby go wykonywanego zawodu. Studiował w Akademii Górniczo - Hutniczej w Krakowie. W żartobliwy sposób opowiada o kilku epizodach ze swojego życia, które były dla niego istotne. Dowcipkuje, że za jego poczęcie odpowiada Walt Disney, na którego bajkę "Królewnę Śnieżkę" wybrali się rodzice do Paryża. Choć ojciec Edwarda Lutczyna, Piotr Paweł Lutczyn, był rysownikiem, Edward nie miał okazji podpatrywać go przy pracy, bo rodzice rozstali się, kiedy miał 4 lata. Mimo iż lubił lekcje plastyki, czuł się niedoceniany. Pierwszą nagrodę za pracę plastyczną otrzymał za udział w konkursie organizowanym przez tygodnik Przyjaźń. Nagrodą był rower marki Bałtyk. Edward zilustrował przygody Jasia, który gubi się w festiwalowej Warszawie. W Notacji znajdują się nagrodzone rysunki. Debiutował w 1971 roku ilustracjami w Szpilkach. Całe życie pracuje przy jednym stole, w pracowni, która ma 25 m2, a wszystkie prace wykonuje ręcznie. 07:15 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 55 DOLINA PAŁACÓW I OGRODÓW KOTLINY JELENIOGÓRSKIEJ Magazyn, 23 min, Polska, 2017 Reżyseria: Rafał Samborski Scenariusz: Agata Winnicka Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tym razem Tomasz Bednarek odwiedza Dolinę Pałaców i Ogrodów. To najgęściej zabudowane arystokratycznymi posiadłościami miejsce w Europie. W tej malowniczej krainie z panoramą na Karkonosze zakochali się w XIX wieku arystokraci, członkowie rodziny królewskiej, a nawet sam król Prus Fryderyk Wilhelm III. Owocem tego uczucia jest ponad 30 zamków, pałaców i ogrodów leżących na terenie Kotliny Jeleniogórskiej. 11 z nich wpisano na listę Pomników Historii. Są wśród nich m.in. Pałac Paulinum w Jeleniej Górze oraz pałace w Łomicy, Wojanowie, Mysłakowicach oraz Bukowcu. Nie tracąc czasu na pokonywanie sporych odległości, w Dolinie Pałaców i Ogrodów można zwiedzić budowle różnych stylów - od gotyckich przez romańskie po klasycystyczne, otulone gęstymi lasami, wielkimi ogrodami albo parkami krajobrazowymi. 200 lat temu był to jeden z najmodniejszych terenów inwestycyjnych na kontynencie. Dziś wiele rezydencji przeżywa drugą młodość - odrestaurowano je bardzo starannie, dochowując wierności szczegółom. Dzięki temu po wybitnych architektach, którzy wznieśli je na przestrzeni epok, zachowały się oryginalne wystroje, układy przestrzenne i rozległe parki bądź ogrody. A wszystko to na tle przepięknej panoramy Karkonoszy. 07:45 WETERYNARZE Z SERCEM - /75/ Reality show, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska Dzisiaj będzie bajkowo. Nad jeziorkiem Szmaragdowym w Szczecinie, mieszkają zwierzęta, które w obiegowej opinii mają bardzo złą sławę. Jak głoszą legendy, wypijają krew, śpią do góry nogami i wkręcają się we włosy. To nietoperze, które po kilkudniowej opiece w domu pani Basi wypuszczane są na wolność. Poznański Ogród Zoologiczny i bajkowe obrazy. Nagle pojawia się ten Zły czy Groźny, postrach pozostałych stworzeń, jedne z najstarszych zwierząt ogrodu - kajmany okularowe. Ale to nie wszystko. Za chwilę zobaczycie - nazywane smokami - warany z Komodo. W kąciku behawiorystycznym nasze ulubione zwierzęta, czyli psy. I kolejne informacje, jak radzić sobie z lękiem separacyjnym naszego pupila. Kącik adopcyjny wypełnią dzisiaj psiaki ze schroniska w Sochaczewie, gdzie obecnie czeka na domy 75 psiaków, miedzy innymi dwaj seniorzy Kajtek i Hipcio. 08:15 SUPERBROŃ MIKROBIOM. NIEPOZORNY UZDROWICIEL (WONDER WEAPON MICROBIOME - THE CLEVER HEALERS IN YOUR GUT / SUPERWAFFE MIKROBIOM: KLUGE HEILER IM DARM) Film dokumentalny, 43 min, Austria, 2021 Reżyseria: Christian Kugler Film dokumentalny o mikrobiomie człowieka, czyli bakteryjnej kolonizacji naszego organizmu. Zobaczymy jaka to cudowna broń. Poznamy najnowsze odkrycia w tej dziedzinie medycyny, które pomogą nam w odżywianiu i stylu życia, co odgrywa coraz większą rolę, jeśli chodzi o utrzymanie naszego zdrowia. Składamy się z ogromnej ilości bakterii, fakt ten jest równie spektakularny, co ekscytujący. Sama flora jelitowa waży tyle co nasz mózg i jest tak samo niezbędna dla organizmu. W ostatnich latach nauka odkrywała coraz więcej szczegółów na temat ogromnego znaczenia zdrowotnego mikrobiomu. Odkrycia te są obecnie coraz częściej stosowane klinicznie. Od flory jelitowej w czasie ciąży, przez poród i dzieciństwo, po poważne choroby w starszym wieku mikrobiom jest stosowany jako środek leczniczy w prawie wszystkich dziedzinach medycyny. Jednocześnie jednak coraz częściej uznaje się, że bakterie organizmu mogą również stanowić zagrożenie dla zdrowia lub zaostrzać istniejące choroby. 09:05 WZDŁUŻ 15. POŁUDNIKA. RÓŻNICE I PODOBIEŃSTWA - ODC. 5 NASZA PRZYSZŁOŚĆ (15TH MERIDIAN EAST - SIMILARITY IN DIFFERENCE / EIN TAG AUF DEM 15. LANGENGRAD OST / 5. OUR FUTURE) Cykl dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Alexandra Hardorf, Christiane Schwarz, Anke Hillmann Seria przyrodnicza, w której poznajemy bliżej krajobrazy wzdłuż 15. południka. Są one bardzo kontrastowe: od lodowych pustkowi, przez rozległe lasy deszczowe, po lśniące pustynie i bujne zielone pastwiska. Zarówno ludzie, zwierzęta, jak i rośliny musiały przystosować się do klimatu, znaleźć rozwiązania codziennych wyzwań i dostosować się do różnych regionów. Ale łączy je jedno: strefa czasowa. To, co czyni tę serię wyjątkową, to fakt, że historie nie są opowiadane w żadnym porządku chronologicznym; pora dnia determinuje kolejność, w jakiej są przedstawiane historie. Odc. 5 - "Nasza przyszłość". 10:10 PODRÓŻE NA PÓŁNOC EUROPY - ODCINEK 5. ISLANDIA (WONDERS OF NORTHERN EUROPE / VOYAGES EN TERRES DU NORD EPISODE 5 - LAND OF FIRE AND ICE - ICELAND, RAW NATURE) Cykl dokumentalny, 51 min, Francja, 2020 Reżyseria: Xavier Lefebvre Położona na północnym Atlantyku, między Grenlandią a Norwegią, Islandia jest wulkaniczną wyspą o wspaniałej, surowej przyrodzie, unikalną w skali świata. Dlaczego ludzie zdecydowali się skolonizować Islandię? To odległa, zimna wyspa, targana nieustannymi wiatrami i działaniem sił natury, które są burzliwe i często przerażające. To ogrom niezwykłych krajobrazów, jakby wyrzeźbionych przez brutalnego olbrzyma. Majestatyczne pejzaże Islandii są wynikiem intensywnej działalności wulkanicznej. Na wyspie znajduje się prawie 100 aktywnych wulkanów. Islandzka ziemia to w dużej mierze lawa, żużel i popioły. To raj dla wulkanologów, ale piekło dla rolników. Dawna Islandia była żyzna i zalesiona. Największą z plag wyspy pozostaje erozja. Islandczycy wiedzą, że ich wyjątkowa przyroda jest cennym darem, dlatego starają się nie eksploatować nadmiernie jej zasobów. Islandia jest klejnotem natury, który ludzie powinni chronić za wszelką cenę. 11:05 BYĆ KOBIETĄ W HIMALAJACH Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2018 Reżyseria: Eliza Kubarska Scenariusz: Eliza Kubarska Film dokumentalny o kobietach wspinających się na najwyższe górskie szczyty w Himalajach. W 1978 roku Polka Wanda Rutkiewicz stanęła na szczycie Everestu jako pierwsza Europejka i trzecia kobieta na świecie. W kwietniu 1993 roku pierwsza Nepalka Pasang Lhamu Sherpa po trzech nieudanych próbach z poprzednich lat, również zdobywa Everest. Niestety, z tej wyprawy nigdy nie powróciła. Zginęła podobnie jak Wanda, która zaledwie miesiąc później zaginęła na Kanczendzondze - trzecim co do wysokości szczycie świata. Obie stały się ikonami kobiet niezależnych, silnych, dążących do celu. Każda z nich zapłaciła za swoje marzenia najwyższą cenę. Historie Wandy i Pasang, kobiet z odległych kultur, spotykają się nie tylko w Himalajach. Piękne kobiety, które musiały walczyć o swoje prawa i marzenia, które musiały udowadniać mężczyznom, że stać je na realizację swoich pasji. Aby tego dokonać, musiały stać się lepsze i bardziej wytrzymałe niż mężczyźni. Wandę i Pasang spotkamy nie tylko w ujęciach archiwalnych. Obie stały się inspiracją dla młodego pokolenia himalaistek swoich krajów. W Polsce spotykamy przedstawicielkę młodego pokolenia: 25 - letnią Sylwię Bojek, która zainspirowana Wandą, wyruszyła na Everest, aby go zdobyć jako najmłodsza Polka (kwiecień, maj 2017). We wschodnim Nepalu spotykamy Chhurim Sherpa, która pochodzi z wioski pod Kanczendzongą, na której zboczach zaginęła Wanda. Zafascynowana od dzieciństwa bohaterką Pasang Lhamu, Chhurim marzyła o Evereście. Udaje się jej tego dokonać w 2012 roku, ale idzie o krok dalej. Chhurim zdobywa Everest dwukrotnie w jednym sezonie (12 i 19 maja), dzięki czemu wchodzi do księgi rekordów Guinessa. Zderzając historie kobiet z dwóch krańców świata (Polska i Nepal), które łączy pasja gór, tworzymy ciekawy obraz kobiety w górach. Każda z bohaterek musiała walczyć nie tylko z przeciwnościami żywiołów, ale również z porządkiem świata, według którego kobieta miała spędzać czas w domu, opiekując się mężem i dziećmi, a nie zdobywać niebezpieczne szczyty. 11:50 PORTRETY DOKUMENTALNE. S.II - PIOTR JAWORSKI Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Panorama polskiego dokumentu - portrety twórców, ich droga artystyczna i twórczość na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterem odcinka jest Piotr Jaworski. 12:25 CLINT EASTWOOD - OSTATNI Z WIELKICH (CLINT EASTWOOD, LAST OF THE LEGENDS / CLINT EASTWOOD, LA DERNIÈRE DES LÉGENDES) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2018 Reżyseria: Aslak Lefevre, Joe Hume Film dokumentalny. Clint Eastwood to wszechświat sam w sobie. Jest mistrzem wyjątkowej, ultra spójnej filmografii, budowanej niczym szlagier jazzowych muzyków: instynktem, uczuciem, pragnieniem całkowitej wolności. Eastwood to być może ostatnia legenda hollywoodzkiego kina, solidny pomost między złotym wiekiem a nowoczesną erą, która nigdy nie była inspiracją jego bezkompromisowego kina. Jak ten drugorzędny aktor, który odniósł sukces w westernach wyprodukowanych w Europie, osiągnął rangę, którą cieszy się dzisiaj? 13:20 WOKÓŁ PROJEKTÓW Film dokumentalny, 10 min, Polska, 1964 Reżyseria: Kazimierz Mucha W filmie tym podjęto problem wzornictwa przemysłowego w Polsce. Na przykładzie typowych i nietypowych urządzeń mieszkalnych, film podkreśla, jak ważną rolę spełniają właściwe rozwiązania funkcjonalnych pomieszczeń i mebli. 13:30 PRZEGLĄD KULTURALNY 2/53 Film dokumentalny, 12 min, Polska, 1953 Reżyseria: Wojciech Jerzy Has Scenariusz: Wojciech Jerzy Has Przegląd kulturalny to cykl realizowany w Wytwórni Filmów Oświatowych w latach 1953 - 1954, prezentujący zagadnienia związane z historią sztuki i kultury. Film zrealizowany przez Wojciecha Jerzego Hasa przedstawia trzy tematy: przegląd zabytkowych instrumentów Wielkopolskiego Muzeum w Poznaniu, historię książki i druku doby polskiego Odrodzenia oraz pracownię Xawerego Dunikowskiego w Krakowie. 13:50 UKRYTE KRÓLESTWA - CZ. 1. POD GOŁYM NIEBEM (HIDDEN KINGDOMS. SMALL WORLDS, GIANT STORIES) Serial dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2013 Miniserial BBC Worldwide ukazujący najmniejszych mieszkańców pustyni i sawanny z ich perspektywy - ukrytego królestwa. Naszą planetę zamieszkują miliony gatunków rozmaitych zwierząt. Wielkie i potężne zwracają na siebie uwagę otoczenia, ale poza nimi żyją też inne stworzenia. Tuż pod naszymi stopami istnieją ukryte, pełne tajemnic środowiska tętniące życiem. Ich mieszkańcy postrzegają świat zupełnie inaczej niż my. Spadający żołądź staje się meteorytem. Niewielki strumyk - tsunami. Każdy wróg to olbrzym. Dzięki nowoczesnym urządzeniom widz obserwuje świat z ich perspektywy. Rozpoczyna się opowieść o życiu na równinach Afryki i północnoamerykańskiej pustyni Sonora. We wschodniej Afryce żyją największe lądowe zwierzęta świata. Spoglądając uważniej pod ich stopy, dostrzeżemy sieć niewielkich szlaków oraz drobne zwierzęta, które je zbudowały. W Afryce ryjoskoczki są nazywane sengi. By uciec przed wrogiem albo dogonić ofiarę, muszą jedynie wykazać się szybkością. Ryjoskoczki są dosyć wybredne. Kiedy nie śpią, większość czasu poświęcają na porządkowanie własnego legowiska. Ryjoskoczek uprząta wszystko, co staje na drodze między nim a posiłkiem. W Afryce obszary trawiaste są zupełnie wysuszone. Po wielomiesięcznych upałach spalona słońcem ziemia arizońskiej pustyni jest twarda jak kamień. Woda deszczowa nie może wsiąknąć w glebę. Nabiera rozpędu, spływając zboczami w dół. Dla nas to niewielki strumyk, dla gryzoni - trzydziestocentymetrowe tsunami. Zobaczymy, jak te małe stworzenia walczą o przetrwanie, jak musiały się przystosować do warunków, zdobyć pożywienie, uciekać przed napastnikiem czy zapewnić byt potomstwu. Małe zwierzęta nie zawsze przegrywają, a bohaterowie pojawiają się także wśród tych najmniejszych, szczególnie w ukrytym królestwie. 14:45 OPOWIEŚĆ O CHINACH - PRZODKOWIE ODC. 1/6 (THE STORY OF CHINA) Serial dokumentalny, 55 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Rebecca Dobbs Wykonawcy: Janusz Szydłowski Michael Wood wyrusza w wielką historyczną podróż, analizuje historię, ludzi, przyrodę, które tworzyły szczególny charakter Chin i ich geniusz przez ponad cztery tysiące lat. 15:50 POTĘŻNE ORŁY I ICH KREWNIACY (EAGLE POWER / SUPER POWERED EAGLES) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Simon Baxter Film dokumentalny o orłach, które należą do najsilniejszych, żyjących obecnie ptaków. Jest ich kilkadziesiąt różnych odmian. Ale każdy z osobników jest perfekcyjnie zbudowany, aby móc polować. Mieszkają i żyją na wybrzeżach, w górach i lasach. Zobaczymy, jak orły dbają o młode, polują i majestatycznie pojawiają się na niebie. Orzeł to również odwieczny symbol siły i dumy. Szybują na wielkich wysokościach; bystrookie i waleczne. Od górskich szczytów po doliny rzek orły i ich krewniacy rządzą w podniebnej przestrzeni. Nieustępliwe i silne, należą do największych ptaków drapieżnych. Po raz pierwszy prześledzimy losy rodziny bielików amerykańskich. Podejrzymy niezwykłe ptaki w akcji. Dołączymy do człowieka, który wraz ze swoją skrzydlatą podopieczną sprawdzi możliwości tych drapieżców. Pokażemy, jak funkcjonują i co mogą czuć. Lecimy z orłem przednim - najpotężniejszym z ptaków drapieżnych. Bieliki amerykańskie to zaledwie jeden z siedemdziesięciu rozmaitych gatunków określanych pospolicie jako orły. Jak wśród wszystkich bielików amerykańskich, samica jest mniej więcej o 20 procent większa od samca. Być może dlatego, by mogła łatwiej znosić i wysiadywać jaja. Bieliki amerykańskie zwykle łączą się w pary na całe życie, ale ponieważ poprzedni partner tej samicy zniknął, pojawił się drugi. Dzięki niesamowitym zdolnościom wykorzystywania powietrza do wznoszenia się, strategiom łowieckim i potężnym stopom ptaki te stały się najlepszymi skrzydlatymi drapieżcami świata. Wszystkie są niesamowite. Orły od dawna pobudzają naszą wyobraźnię. Niezwykłe ptaki zachwycają połączeniem siły, elegancji i wielkich umiejętności, które nadają im niezwykłą moc. 16:55 SIMON REEVE W AMERYCE PÓŁNOCNEJ - ODC. 4 (NORTH AMERICA WITH SIMON REEVE / THE AMERICAS WITH SIMON REEVE: SERIES) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Chris Mitchell Autor i poszukiwacz przygód, Simon Reeve wyrusza w kolejną podróż, tym razem do Ameryki Północnej. Odnajduje rozległy i zróżnicowany kontynent, z lodowcami, pustyniami i dżunglami, gdzie istnieje wielkie bogactwo obok zupełnej biedy, podziałów politycznych i ludzkich dramatów. Będziemy wraz z nim podziwiać piękno Gór Skalistych i surowy blask lasów zachodniego wybrzeża kontynentu. Spotkamy kowbojów z Montany, stojących w obliczu niepewnej przyszłości i rdzennych mieszkańców Gwatemali, migrujących na północ w poszukiwaniu lepszego życia. Simon, wygrzewając się w meksykańskim słońcu i drżąc w Arktyce, przetestuje temperaturę naprawdę fascynującego kontynentu. W tej części wyprawy podróżuje przez Teksas do Meksyku i dalej na południe. Meksyk jest pełen malowniczych widoków. Na granicy ze Stanami narasta kryzys migracyjny. Trwa tu wojna narkotykowa. Przez 2 tysiące kilometrów granicę stanowi Rio Grande, która bierze początek w Górach Skalistych, a kończy bieg w Zatoce Meksykańskiej. To granica, bariera i fosa rozdzielająca najbogatsze państwo świata od dużo biedniejszego Meksyku. W Teksasie imigracja z południa budzi kontrowersje. Latynosi od stuleci zamieszkują tereny obecnych Stanów. Teraz w USA przebywa ich 50 milionów. Do 2050 roku ta liczba ma wzrosnąć do 130 milionów. 18:00 POLSKIE DZIEDZICTWO S.II - SEZON 2 ODC. 7 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2022 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Bartosz Kucharski, Tomasz Kępski, Kamil Szymański W siódmym odcinku drugiej serii cyklu "Polskie Dziedzictwo" prowadzący Stefan Tompson zabierze widzów w fascynującą, historyczną podróż śladami polskiego dziedzictwa po dawnym województwie wendeńskim, które było jednym z trzech województw Rzeczpospolitej, leżącym na terenie Inflant. Tu właśnie jest najprawdopodobniej największa ilość gotyckich zamków na kilometr kwadratowy w Europie. Prowadzący odwiedzi zamki w Turaidzie, Krimuldzie, Siguldzie, Valmerze a także w Kieś, gdzie mieściła się siedziba polskich starostów. Spacerując po fascynujących zamkowych terenach Stefan Tompson opowie historię polskich Inflant, a także Kawalerów Mieczowych i ich losów na tych ziemiach. 18:35 LENA NA KAUKAZIE - GRUZJA - WINOBRANIE (Z SUPRĄ) Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Hanna Jewsiewicka, Konrad Zagórski, Jowita Baraniecka - Ogden Lena Urbańska to dziennikarka, podróżniczka, obywatelka świata. Absolwentka dziennikarstwa na warszawskim SWPS. Autorka bloga podróżniczego "Razem Taniej". Prowadziła poranne audycje w radiu Kampus oraz telewizyjne reportaże z wydarzeń kulturalnych dla TVP. Autorka programu "Moje LA" i reportażu "To jest Birma". Wraz ze swoim chłopakiem podróżują od 2013 roku. Byli razem w 74 krajach od Azji Południowo - Wschodniej, przez Amerykę Centralną, Bałkany czy Afrykę Północno - Zachodnią. W tej serii dokumentalnej Lena Urbańska zabierze nas w podróż po Kaukazie - od magicznej, gruzińskiej Swanetii i jej wież, przez ormiańskie czterotysięczniki, z największym z nich, Aragacem na czele, aż po niezwykłe, futurystyczne budynki stolicy Azerbejdżanu, Baku. W każdym odcinku będzie się starała dowiedzieć, gdzie bije puls Kaukazu. Czym naprawdę żyją jego mieszkańcy, ci starzy, którzy wciąż wspominają Związek Radziecki, i ci najmłodsi, którym bliżej do Europy czy Ameryki. Będzie obserwować, jak się bawią, świętują, pracują, jedzą i jak walczą. W każdym z 24 - minutowych odcinków nie zabraknie przewodnika, który poprowadzi nawet przez najbardziej skomplikowane zagadnienia. 19:05 LUDZIE I PSZCZOŁY - PANI SABINA Telenowela dokumentalna tvp, 30 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Jankowski Zdjęcia: Miłosz Kasiura To opowieść o ludziach zafascynowanych pszczołami, których życie nieodłącznie związane jest z cyklem hodowli tych owadów. Dla nich hodowla pszczół, jest treścią życia, pasją, oddechem od klasycznego trwania, ucieczką od presji życia. Każdy odcinek to osobna historia danego bohatera. 19:50 MIESZCZANIE ŻYWIECCY - BEATA I MARTA Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Grzegorz Jankowski Scenariusz: Grzegorz Jankowski Seria składa się z dwunastu reportaży poświęconych ludziom mieszkającym w ostatniemu w alfabecie mieście na świecie - Żywcu. To opowieść o tradycji, ciągłości pokoleniowej i o pracy, która w Żywcu uważana jest za coś, co tworzy człowieka. W poszczególnych odcinkach cyklu poznamy żywieckie rodziny mieszczańskie i góralskie, które międzypokoleniowo kultywują tradycję, nawet, jeśli rozumieją ją trochę inaczej od siebie. Matka Beata Słowik to kobieta, która uczy tradycyjnych tańców. Jej córka Marta uczy tańców górali beskidzkich, czyli odcinek o różnicach w Żywcu. Mieszczanie kontra górale. 20:20 Z GÓRY WIDAĆ LEPIEJ. WANDA RUTKIEWICZ. OPOWIEŚĆ O KOBIECIE NIEZWYKŁEJ Film dokumentalny, 76 min, Polska, 2022 Reżyseria: Bartosz Kowalski Scenariusz: Piotr Górski, Paweł Sędziak, Bartosz Kowalski Zdjęcia: Egor Efimow Wanda Rutkiewicz - polska alpinistka i himalaistka, z zawodu elektronik, jedna z najwybitniejszych światowych himalaistek. Jako trzecia kobieta na świecie i pierwsza Europejka stanęła na Mount Evereście, najwyższym szczycie ziemi. 23 czerwca 1986 Wanda Rutkiewicz zdobyła szczyt K2 jako pierwsza kobieta. Mount Everest zdobyła dokładnie tego samego dnia, w którym Karol Wojtyła został wybrany papieżem. To magiczna zbieżność dat. Film o niezwykłej kobiecie, ale i niejednoznacznej. Ważnej dla Polski i światowego alpinizmu. Opowiadają o niej przyjaciele, rodzina, ci, którzy się z nią wspinali, jeździli w samochodowych wyścigach. Opowiada o sobie wreszcie ona sama. Oglądamy fragmenty archiwalnych rozmów. Wanda mówi o tym, co dla niej było ważne. Słyszymy jej głos utrwalony w felietonach emitowanych w Lecie z Radiem. W filmie zobaczymy wiele niepublikowanych dotąd zdjęć archiwalnych. Opowiada też swoją gawędą o niej Tadeusz Różewicz. Rok 2022 Uchwałą Sejmu RP został ogłoszony został Rokiem Wandy Rutkiewicz. 21:50 ZAMACH Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2021 Reżyseria: Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka Zdjęcia: Jeremi Grzywa Kto stał za zamachem na Jana Pawła II? W jaki sposób komunistyczne służby specjalne prowadziły akcje dezinformacyjne? Do jakich wniosków doszli polscy prokuratorzy prowadzący śledztwo w tej sprawie? Piotr Litka w filmie dokumentalnym "Zamach" poszukuje odpowiedzi na te kluczowe pytania. Rozmawia z osobami, które w ramach IPN studiowały nie tylko dostępne fakty i materiały, lecz także analizowały kontekst oraz rozległe powiązania tureckiego zamachowca, który strzelał do Ojca Świętego. Krok po kroku film odsłania tzw. bułgarski ślad, analizuje pozycję i funkcjonowanie polskich oraz sowieckich wywiadów. Udało się również dotrzeć do materiałów NRD - owskiej Stasi. Można w nich natrafić na mało znane informacje o tajnej operacji, która zmierzała do odsunięcia podejrzeń od służb specjalnych krajów komunistycznych. Film to zarówno analiza ogromnego materiału dowodowego jak i opis motywów, które stały za dramatycznymi wydarzeniami z 13 maja 1981 roku. 22:45 PRASKIE POŻEGNANIA Film dokumentalny, 19 min, Polska, 1976 Reżyseria: Tadeusz Makarczyński Sentymentalna podróż po Pradze, dzielnicy Warszawy, która zachowała po wojnie więcej ze starej Warszawy niż Śródmieście. Autor odwiedza stare zaułki Pragi. Odwiedzamy straż pożarną, bazar Różyckiego, stuletnie kamienice, stare zakłady pracy. 23:05 WIELKI KRAM Film dokumentalny, 11 min, Polska, 1977 Reżyseria: Tadeusz Makarczyński Scenariusz: Tadeusz Makarczyński Zdjęcia: Zbigniew Karpowicz Wczoraj i dziś Bazaru Różyckiego w Warszawie. W filmie widzimy zarówno zdjęcia z czasów przedwojennych jak i współczesnych. Całość ilustrowana jest starymi piosenkami i komentarzem Aleksandra Bardiniego 23:25 SCENA ZBRODNI (THE ACT OF KILLING) Film dokumentalny, 116 min, Wielka Brytania/Norwegia/Dania, 2012 Reżyseria: Joshua Oppenheimer Scenariusz: Joshua Oppenheimer Zdjęcia: Carlos Arango de Montis, Lars Skree Muzyka: Elin Øyen Vister Słynny amerykański dokumentalista Joshua Oppenheimer zaczyna swój film cytatem z Woltera "Zabijanie jest zabronione, chyba że zabija się wielką liczbę i przy dźwięku trąb". W Indonezji w latach 60. , w zapomnianym i do dziś nieosądzonym pogromie, pod pozorem "walki z komunizmem" i przeciwstawienia się wpływom chińskiej rewolucji kulturalnej, prewencyjnie wymordowano dwa miliony ludzi. Każdy mógł wtedy zostać "komunistą", zwłaszcza jeśli miał chińskie pochodzenie. Oppenheimer przed kamerą aranżuje rodzaj psychodramy z dawnymi bojówkarzami ("to była nasza młodość" - wspominają). Bez oporów gotowi są odtwarzać przed kamerą sceny zabijania. Oni wiedzą, że "Bóg był przeciw komunistom". Tłumaczą, jak zaciskali drut wokół szyi ofiary, żeby się nie brudzić krwią i nie czuć okropnego zapachu. I jak odreagowywali potem tę pracę tańcem, marihuaną, ekstazy. Tańczą przed kamerą Oppenheimera. Śmieją się. 01:30 ANTEK PUKA DO RAJU Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2005 Reżyseria: Krzysztof Magowski Scenariusz: Krzysztof Magowski, Leszek Wasiuta Historia porwań polskich samolotów do Berlina w okresie PRL - u. Centralne zachodnioberlińskie lotnisko Tempelhof przez wiele lat było głównym celem dla uprowadzanych polskich statków powietrznych LOT - u. Obecnie lotnisko ma zostać zlikwidowane. Autorzy dokumentu przypominają zdarzenia, do których doszło 13 kwietnia 1982 r. , kiedy to ośmioosobowa grupa porywaczy uprowadziła cywilny samolot "Antek" w czasie lotu krajowego z Wrocławia do Warszawy. W filmie znalazły się relacje porywaczy, szefa patrolu latającego MO, dwóch pilotów i stewardessy. 02:30 SOPLE PŁACZĄ NA ULICY WAWELBERGA Film dokumentalny, 29 min, Polska, 2000 Scenariusz: Maria Dłużewska Zdjęcia: Mikołaj Nesterowicz Historia rodziny Wawelbergów opowiedziana przez wnuka "wielkiego" Hipolita Wawelberga, również Hipolita mieszkającego dziś w Brazylii. Jego rodzice pochowani są na cmentarzu żydowskim w Sao Paulo, a na ich grobach widnieją napisy: Polak, Polka. Wawelbergowie zawsze byli polskimi patriotami i społecznikami. Wawelberg i jego przyjaciel Stanisław Rotwand założyli pierwszą w Polsce wyższą uczelnię techniczną wcieloną po wojnie do Politechniki. Rotwandowie zaś byli twórcami największej kolekcji malarstwa polskiego. 03:10 WYCINANKI PANA N. Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2002 Reżyseria: Tomasz Orlicz Scenariusz: Tomasz Orlicz, Wojciech Todorow Zdjęcia: Wojciech Todorow Tematem filmu jest szeroko rozumiana cenzura, a narratorem i przewodnikiem tej opowieści jest nieistniejący Pan N. - ograniczony, choć niepozbawiony poczucia humoru dygnitarz - cenzor. Jego monolog wewnętrzny nadaje całemu filmowi określony bieg, a także "uwiarygodnia" wypowiedzi twórców, krytyków i ówczesnych urzędników. W dokumencie o wolności artystycznej i jej ograniczaniu wypowiadają się niemal wszyscy wybitni reżyserzy, scenarzyści i krytycy powojennego 50 - lecia. Słuchamy Czesława Miłosza, Jerzego Stefana Stawińskiego, Janusza Morgensterna, Marii Kaniewskiej, Kazimierza Kutza, Janusza Głowackiego, Feliksa Falka, Wojciecha Marczewskiego, Marka Piwowskiego, Janusza Kijowskiego, Wiesława Saniewskiego, Marka Ryszarda Grońskiego i Krzysztofa Zanussiego. Nie zabrakło i recenzentów: Krzysztofa Teodora Toeplitza i Zdzisława Pietrasika. Twórcy opowiadają o swoich kłopotach i walkach o kształt i formę swoich dzieł z szefami resortów, ministrami, politycznymi dygnitarzami, kolaudantami i cenzurą. Na ponad 1300 wyprodukowanych od 1946 roku filmów pełno - i średniometrażowych blisko 300 miało kłopoty. Niektóre pozycje przeleżały na półkach po kilkanaście lat, w innych ingerencje cenzorskie były tak wielkie, że dzieła zatraciły całkowicie swój pierwotny charakter ("Robinson warszawski" przekształcony w "Miasto nieujarzmione"), jeszcze inne w ogóle nie zostały dopuszczone do produkcji lub ich produkcję wstrzymano ("Przedwiośnie" Andrzeja Wajdy lub "Wierna rzeka" Lenartowicza). Aby niektóre filmy mogły powstać, wykorzystywano sprzyjające momenty polityczne ("Eroica"), o inne zaś toczono zawzięte boje. Szczytem ingerencji cenzorskiej było zaś żądanie podczas kolaudacji "Przesłuchania" zniszczenia wszystkich kopii tego dzieła. Jednak nie tylko przeszłość polskiej kinematografii jest tematem tego dokumentu. Twórców interesuje także jej teraźniejszość. Zauważają, że znikł, co prawda, dyktat działaczy politycznych i urząd na Mysiej, zaczął się natomiast dyktat producenta i widza. Chcąc zaistnieć w świecie filmu, należy tworzyć takie obrazy, jakich domaga się publiczność. Najważniejsze stały się pieniądze i układy, nie zawsze jasne są motywy sponsoringu. Dokąd to doprowadzi? Prawdopodobnie do zejścia pozycji ambitnych do nurtu kina offowego i kręcenia większej liczby filmów niskobudżetowych. Jak mówi na koniec jeden z twórców, "wybiliśmy się na wolność, a najlepsze filmy zrobiliśmy w okresie cenzorskim i już takich nie zrobimy"...