TVP Historia Poniedziałek, 08.05.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 8 MAJA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1903 - zmarł Paul Gauguin; 1945 - kapitualcja Trzecie Rzeszy; 1953 - protest episkopatu "Non possumus"; 1989 - pierwszy numer "Gazety Wyborczej"; 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.IV - ODC. 45 (SERIA IV ODC. 6) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2021 Reżyseria: Anna Kazejak, Filip Zylber Scenariusz: Wojciech Lepianka Muzyka: Bartosz Chajdecki, Piotr Komorowski Aktorzy: Aleksandra Pisula, Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Danuta Stenka, Robert Gonera, Michał Czernecki, Maciej Brzoska, Peter Wolf, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński, Wojciech Solarz, Mateusz Rzeźniczak Szpital w Hrubieszowie, w którym po wyjeździe Marysi pozostał Andrzej, zostaje splądrowany przez Niemców. Ranny Andrzej dowiaduje się, że od teraz szpital przechodzi w niemieckie ręce a on ma w nim pracować, by ułatwić kontakt z polskimi pacjentami. Po zakończonej tragicznie akcji odbicia Irki, Nitka załamuje się i wyjeżdża ze stolicy do rodzinnej posiadłości pod Warszawą. Kruk i Leokadia wysyłają Ewkę i Marysię na zwiad do Hrubieszowa. Dziewczyny mają ustalić szczegóły dotyczące, coraz częstszych przypadków wywózek dzieci z Zamojszczyzny. 08:25 HISTORIA POLSKI - GÓRNY ŚLĄSK 1919 - 1921 FOTOPANORAMA Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2021 Reżyseria: Krzysztof Glondys Scenariusz: Krzysztof Glondys Zdjęcia: Sławomir Chudkowski Lata 1919 - 1921 to szczególny okres w dziejach Górnego Śląska ze względu na ówczesne polityczne, propagandowe i wojskowe zmagania o państwową przynależność tego regionu. Dramatyzm tych wydarzeń przyciągał uwagę współczesnych, którzy zdawali sobie sprawę z ich znaczenia dla przyszłości Polski i Niemiec, a także Europy. Z tego powodu czasy powstań i plebiscytu na Górnym Śląsku są okresem najlepiej opisanym w historiografii tego regionu, a także najbardziej obfotografowanym (przynajmniej do połowy stulecia), czemu sprzyjał zaawansowany już wówczas poziom rozwoju techniki fotograficznej oraz jej powszechność. Film dzięki fotografiom wykonanym przed stu laty na Górnym Śląsku, przywołuje wydarzenia związane z powstaniami i plebiscytem oraz odnawia pamięć o ich uczestnikach. Opowiada też o twórcach tych zdjęć, o ludziach, którzy je przechowali do naszych czasów i współczesnych badaczach zajmujących się odczytywaniem z nich prawdy o tamtym miejscu i czasie. 09:40 SENSACJE XX WIEKU - STALOWE PRZYMIERZE ODC. 1 Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program poświęcony współpracy wojskowej III Rzeszy i Związku Radzieckiego w latach poprzedzających II wojnę światową. Już na początku lat 20. podjęto próby odtworzenia niemieckiej potęgi wojskowej, ograniczanej postanowieniami Traktatu Wersalskiego. Rosła również w siłę Armia Czerwona. W programie wykorzystano najnowsze dokumenty ujawnione przez archiwa rosyjskie, dotyczące tajnych porozumień militarnych między ZSRR i Niemcami. 10:05 SENSACJE XX WIEKU - STALOWE PRZYMIERZE ODC. 2 Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1999 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program poświęcony współpracy wojskowej III Rzeszy i Związku Radzieckiego w latach poprzedzających II wojnę światową. Już na początku lat 20. podjęto próby odtworzenia niemieckiej potęgi wojskowej, ograniczanej postanowieniami Traktatu Wersalskiego. Rosła również w siłę Armia Czerwona. W programie wykorzystano najnowsze dokumenty ujawnione przez archiwa rosyjskie, dotyczące tajnych porozumień militarnych między ZSRR i Niemcami. 10:30 WEŁTAWA - ZŁOTA RZEKA (VLTAVA - RIVER OF GOLD) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Angelika Sigl Filmowa opowieść o Wełtawie, najdłuższej rzece Czech. Jej źródło leży w Szumawie. Biegnie, meandrując przez wrzosowiska tego regionu, przybierając charakterystyczny ciemnożółty kolor, który sprawia, że przypomina płynne złoto. Ta Złota Rzeka była inspiracją dla poetów, architektów i kompozytorów. Wzdłuż brzegów rzeki liczne zabytki świadczą o długiej i bogatej historii kraju. Jest tu 18 mostów, m. in. w Pradze, stolicy kraju z mnóstwem złotych dachów i ścian z żółtego połyskującego piaskowca. W większości biegu Wełtawa płynie spokojnie, ale co jakiś czas ujawnia swój dziki charakter, rozsadzając brzegi, a miejscami tworząc kaskadę zbiorników i tam. Ale poza tym płynie swobodnie w swoim naturalnym korycie rzeki, zapewniając dom dla wielu dzikich zwierząt, takich jak: suseł cętkowany, sikora wahadłowa, rysie i wilki. 11:25 POLSKI KODEKS HONOROWY Film dokumentalny, 15 min, Polska, 1992 Reżyseria: Włodzimierz Gołaszewski Scenariusz: Włodzimierz Gołaszewski Zdjęcia: Henryk Janas Drugi odcinek (akt 1 i 2) serialu dokumentalnego fabularyzowanego o pochodzeniu i znaczeniu pojedynków w kulturze polskiej. Scenariusz na kanwie Polskiego Kodeksu Honorowego Władysława Boziewicza. Aktorzy - wykonawcy pojedynków na różne rodzaje broni występują w strojach historycznych. 11:50 SPADŁ, UMARŁ, UTONĄŁ Program dokumentalny, 56 min, Polska, 1994 Reżyseria: Jerzy Morawski, Krzysztof Krauze Scenariusz: Jerzy Morawski, Krzysztof Krauze Autorzy dokumentu, na podstawie zgromadzonego materiału faktograficznego, próbuja ustalić prawdę o okolicznościach śmierci Stanisława Pyjasa. Zaprezentowano bogatą dokumentację tamtych wydarzeń, w tym rozmowy z przyjaciółmi ofiary, rozmowy z esbekami, członkami rodziny Staszka. 13:00 JACK STRONG Film sensacyjny, 122 min, Polska, 2014 Reżyseria: Władysław Pasikowski Scenariusz: Władysław Pasikowski Zdjęcia: Magdalena Górka Aktorzy: Marcin Dorociński, Maja Ostaszewska, Patrick Wilson, Oleg Maslennikow, Ireneusz Czop, Mirosław Baka, Krzysztof Pieczyński Film o Ryszardzie Kuklińskim - człowieku, który będąc w samym środku systemu, podejmuje samotną batalię przeciw Sowietom. Dzięki swojej determinacji rozpoczyna wieloletnią współpracę z CIA. Odtąd życie jego i jego rodziny jest zagrożone, a jeden nieostrożny ruch może doprowadzić do tragedii. 16:10 PODRÓŻE NA PÓŁNOC EUROPY - ODCINEK 4. FINLANDIA (WONDERS OF NORTHERN EUROPE / VOYAGES EN TERRES DU NORD EPISODE 4 - LAND OF A (HUNDRED) THOUSAND LAKES - BOREAL FINLAND;) Cykl dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Xavier Lefebvre Finlandia jest krajem przemian geograficznych i kulturowych na styku Rosji i Skandynawii, posiadającym jednocześnie własną, wyrazistą tożsamość. Narodziła się ona w miejscowych pejzażach, które są wyjątkowo piękne, a ich cechą charakterystyczną są czyste wody niezliczonych jezior i wszechobecne ciemnozielone lasy. Zlodowacenia czwartorzędowe ukształtowały fiński krajobraz. Bagna i torfowiska to kolejny ważny atrybut lokalnego pejzażu, zajmują prawie 15 procent terytorium Finlandii. 17:30 WOJENNE DZIEWCZYNY S.IV - ODC. 46 (SERIA IV ODC. 7) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2021 Reżyseria: Anna Kazejak, Filip Zylber Scenariusz: Wojciech Lepianka Muzyka: Bartosz Chajdecki, Piotr Komorowski Aktorzy: Aleksandra Pisula, Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Maciej Brzoska, Peter Wolf, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński, Sebastian Jasnoch Ewka, Marysia i Nitka kontynuują swoje zadanie na wschodzie. Z samego rana wybierają się do jednej z wsi w okolicach Hrubieszowa. Dziewczyny z bezpiecznej odległości obserwują niemiecki pluton wywlekający ludzi z własnych domów. By odwrócić uwagę żołnierzy nagle z zarośli wyłania się Nitka, a w ślad za nią Marysia. Dziewczyny pozwalają się pojmać, by dostać się do szpitala, w którym pracuje Andrzej. Meyer, korzystając z okazji, wybiera się do tej samej wsi z operatorem. Zamierza nagrać materiały do swojego filmu propagandowego. Ogrom bestialstwa niemieckich wojskowych poraża mężczyznę, który nie chce pogodzić się z tym, co zobaczył. 18:35 SPÓR O HISTORIĘ - SOWIECKIE DEPORTACJE POLAKÓW Debata, 30 min, Polska, 2018 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller Natychmiast po zajęciu wschodniej Polski jesienią 1939 roku Sowieci przystąpili do eksterminacji polskich elit. Każdy, kto potencjalnie mógł zagrażać sowieckiemu panowaniu w Polsce wschodniej, miał być zabity bądź deportowany na Syberię lub do Kazachstanu. Deportacje rozpoczęły się w lutym 1940 roku. Na wschód wywieziono rodziny urzędników, osadników wojskowych i inteligencję. Kolejne wywózki odbyły się w kwietniu i czerwcu 1940 roku oraz czerwcu 1941 roku. Szacuje się, że wywieziono od 300 tysięcy do miliona osób. 19:15 HISTORIA POLSKI - GORZKIE ZWYCIĘSTWO... Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2014 Reżyseria: Zofia Kunert Scenariusz: Zofia Kunert Zdjęcia: Jacek Kordel, Adam Fręśko Film zrealizowany z okazji 70. rocznicy zakończenia II wojny światowej stanowi swoistą próbę bilansu udziału Polski w koalicji antyhitlerowskiej. Autorka filmu zadaje pytanie, czy należąc do grupy państw zwycięskich, naprawdę odnieśliśmy zwycięstwo? Odpowiedź na nie próbują znaleźć m.in. prof. Paweł Machcewicz - dyrektor Muzeum II Wojny Światowej, prof. Antoni Dudek z IPN i prof. Włodzimierz Borodziej z Uniwersytetu Warszawskiego. W filmie zaprezentowane zostaną niepokazywane dotąd w telewizji archiwalne materiały filmowe z 1945 roku. 21:40 SĄDY, PRZESĄDY - W POWIĘKSZENIU - MAURYCY MOCHNACKI Magazyn publicystyczny, 40 min, Polska, 2023 Reżyseria: Jarosław Rybicki Scenariusz: Agnieszka Gasper Prowadzący: Jakub Moroz, Mateusz Werner Bohaterem kolejnego odcinka "W powiększeniu" jest Maurycy Mochnacki, działacz polityczny, publicysta i filozof. Jeden z twórców polskiego romantyzmu. Autorzy programu cofają się tym razem w doborze bohatera aż do XIX wieku, wskazując na silne związki myśli romantycznej ze współczesnością. 22:30 WYKORZENIENI. EUROPA 1945 (LES DRACINS, L'EUROPE EN 1945) 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Jrome Lambert, Philippe Picard 8 maja 1945 roku w Europie świętowano zakończenie II wojny światowej, ale po euforii zwycięstwa, pokój, a z nim nowe granice wielu państw, oznaczał przesiedlenia milionów mężczyzn, kobiet i dzieci. Dzięki świadectwu kilku z nich, film "Wykorzenieni. Europa 1945" ukazuje koniec wojny z punktu widzenia zwykłych ludzi - ich domostwa znalazły się na terenach przyznanych innemu państwu. Przybliża historię powojennych przesiedleń w Europie Wschodniej widzianą oczami Francuzów, którzy dystansują się od decyzji podjętych przez Wielką Trójkę i mówią wprost, że pokój zbudowano na niemoralnych zasadach. Nikt nie pytał o zdanie najbardziej zainteresowanych: ludzi, którzy mieli stracić swoje domy i zacząć nowe życie od początku na obcej ziemi. Oprócz relacji wysiedlanych - wówczas dzieci, wykorzystano archiwalne materiały filmowe, podkreślając, że większość z nich ma charakter propagandowy i nie oddaje rzeczywistych warunków, w jakich odbywała się przymusowa wędrówka ludów. W lutym 1945 roku nazistowskie Niemcy jeszcze się nie poddały, ale dla aliantów zwycięstwo było już kwestią czasu. Od lata 1944 roku armia III Rzeszy była w odwrocie. Wojska alianckie wylądowały w Normandii, a na część terytoriów Ukrainy i Polski wkroczyła Armia Czerwona. Konflikt jeszcze się nie skończył, a w Jałcie, nad brzegiem Morza Czarnego, decydowano o przyszłości Europy. Churchill i Roosevelt negocjowali ze Stalinem kształt powojennej Europy. Z silną pozycją militarną Stalin zamierzał rozszerzyć granice Związku Sowieckiego na zachód kosztem sąsiadów, Polski i Ukrainy, którzy zostali głównymi ofiarami tego porozumienia. Zatwierdzone na konferencji w Poczdamie w sierpniu 1945 roku porozumienia jałtańskie doprowadziły do największego transferu ludności w historii. Zamysłem przywódców alianckich było stworzenie państw jednorodnych etnicznie. Stalin twierdził bowiem, że: "problem narodowości to tylko problem transportu", a Churchill dodawał: "Przesiedlenia są najbardziej satysfakcjonującym rozwiązaniem, aby położyć kres mieszaniu ludności, które jest źródłem niekończących się problemów". Po ustanowieniu nowych granic kilkanaście milionów ludzi zostało wysiedlonych ze swoich ojczyzn i zmuszonych do emigracji. 24:00 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - NAROL. TAJEMNICA PAŁACU ODC. 261 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 12 lutego 1945 roku w pałacu w Narolu NKWD osaczyło grupę partyzantów z oddziału WiN Kostka. Pojmanych zostało 7 żołnierzy wyklętych. Chcemy przebadać najbliższe otoczenie pałacu, by odpowiedzieć na pytanie, jakie rozmiary miała stoczona tu walka. Poszukiwania będą tłem do opowieści o niezwykłym dowódcy, Karolu Kosteckim ps. Kostek. Kostek walczył z niemieckim okupantem we wrześniu 1939 r. , był kurierem ZWZ na obszar okupacji sowieckiej, żołnierzem AK i dowódcą kompanii Narol. Jego oddział współpracował z partyzantami sowieckimi i bronił polskiej ludności przez napadami UPA, rozgrywając regularną bitwę z Ukraińcami w obronie Narola. Podczas akcji "Burza" walczył ze swym oddziałem pod Bełżcem i Tomaszowem Lubelskim. Po wkroczeniu Rosjan, Kostecki pozostał w konspiracji, strzelał się z komunistami w Lubaczowie, a jego podkomendni zostali okrążeni i schwytani w pałacu w Narolu. Sam Kostek awansował na komendanta Rejonu I, a potem Rejonu V w strukturach WiN. Był dowódcą udanej akcji rozbicia aresztu UB w Tomaszowie Lubelskim i uwolnienia stamtąd więźniów. Zatrzymany przez komunistów został skazany na wielokrotną karę śmierci, zamienioną potem na 15 lat więzienia. 00:30 SENSACJE XX WIEKU - STALOWE PRZYMIERZE ODC. 1 Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program poświęcony współpracy wojskowej III Rzeszy i Związku Radzieckiego w latach poprzedzających II wojnę światową. Już na początku lat 20. podjęto próby odtworzenia niemieckiej potęgi wojskowej, ograniczanej postanowieniami Traktatu Wersalskiego. Rosła również w siłę Armia Czerwona. W programie wykorzystano najnowsze dokumenty ujawnione przez archiwa rosyjskie, dotyczące tajnych porozumień militarnych między ZSRR i Niemcami. 00:55 SENSACJE XX WIEKU - STALOWE PRZYMIERZE ODC. 2 Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1999 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program poświęcony współpracy wojskowej III Rzeszy i Związku Radzieckiego w latach poprzedzających II wojnę światową. Już na początku lat 20. podjęto próby odtworzenia niemieckiej potęgi wojskowej, ograniczanej postanowieniami Traktatu Wersalskiego. Rosła również w siłę Armia Czerwona. W programie wykorzystano najnowsze dokumenty ujawnione przez archiwa rosyjskie, dotyczące tajnych porozumień militarnych między ZSRR i Niemcami. 01:25 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NAJDŁUŻSZA BITWA Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony najdłuższej bitwie wojny - bitwie o Atlantyk.