TVP Dokument Poniedziałek, 15.05.2023 06:00 DZIKA POLSKA - NIE PRZESPAĆ SUSŁA Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2009 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Artur Tabor Wymarłe gatunki zwierząt zaczynają wracać na swe dawne włości. Drugim po żubrze jest suseł moręgowany. Jego ostatni osobnik widziany był ćwierć wieku temu. Dziś susły wróciły na Śląsk w okolice Trzcinicy Wołowskiej i Kamienia Śląskiego. Nie o własnych siłach, ale dzięki zabiegom ochronnym i hodowlanym ekologów z Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody "Salamandra", którzy od lat czynią starania o ich odrodzenie w naszym kraju. Zwierzaki trzeba pozyskać z zagranicy, z bardzo starannie wytypowanych miejsc ich naturalnego występowania. Akcja wsiedlania susłów moręgowatych do zaczątków z góry przygotowanych norek, w których szybko znikają - to jedyne w swoim rodzaju widowisko. Zaś susły - to zwierzęta zmyślne i nadzwyczaj przedsiębiorcze. 06:35 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.II - ODC. 17 SEKRETY BROWARNEGO KOTŁA Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 2016 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Radosław Kotarski wyrusza do czeskich Detenic, aby przekonać się, jak w zamierzchłych czasach warzono piwo na dawnych słowiańskich ziemiach. Nie poprzestaje jednak tylko na teorii. Sam chwyta za piwowarskie wiosło i zabiera się do stworzenia tradycyjnego czeskiego piwa miłości. Używa do tego tradycyjnych receptur i aparatury, która ma prawie 200 lat. Przy tym obala wiele współczesnych i historycznych mitów związanych z piwnym napitkiem. Czy stworzone przez Radka piwo będzie smakowało gościom średniowiecznej karczmy? 07:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 57 PIOTRKÓW TRYBUNALSKI Magazyn, 22 min, Polska, 2017 Reżyseria: Rafał Samborski Scenariusz: Przemysław Skoczek Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Celem kolejnej podróży Tomasza Bednarka jest Piotrków Trybunalski - miasto wielu kultur, uwielbiane przez filmowców i będące kolebką polskiego parlamentaryzmu. Rzut oka na mapę wystarczy, by zauważyć, że leżący w centralnej Polsce Piotrków Trybunalski, jest niczym pępek naszego kraju. To położenie sprawiało, że tu krzyżowało się wiele dróg i Piotrków zawsze miał znaczenie strategiczne. Był w związku z tym miastem królewskim, które bywało świadkiem licznych i ważnych wydarzeń, między innymi obrad sejmu. To właśnie tu w 1493 roku powstał dwuizbowy parlament, składający się z Senatu oraz Izby Poselskiej. W mieście można zwiedzić m.in. zamek królewski zbudowany na początku XVI wieku na polecenie Zygmunta I Starego, najstarszy kościół w mieście, mający za patrona św. Jakuba Apostoła oraz sanktuarium Matki Bożej Trybunalskiej, patronki polskich parlamentarzystów. Malownicze plenery miejskie od lat przyciągają do Piotrkowa filmowców i to nie tylko polskich. Tutejsze plany stały się popularne do tego stopnia, że powstał nawet szlak turystyczny pod nazwą "Piotrków Filmowy". Jego poszczególne przystanki oznaczają tablice, stylizowane na filmowe klapsy. 07:35 WETERYNARZE Z SERCEM - /77/ Reality show, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska Program prezentuje przypadki pacjentów pojawiających się w klinikach weterynaryjnych, pracę i opiekę medyczną nad zwierzętami w ogrodach zoologicznych i innych placówkach działających na rzecz zwierząt. Odwiedzamy ośrodki rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami i placówki wykorzystujące w swej pracy zwierzęta, np. policja czy służby celne. Zobaczymy także mniej popularne zwierzęta domowe, jak gryzonie czy zwierzęta egzotyczne. Program wskazuje, jak postępować ze zwierzętami i uczy empatii w stosunku do nich. 08:10 FASCYNUJĄCE MIEJSCA - FASCYNUJĄCY SCHWARZWALD (FASCINATING BLACK FOREST) Cykl dokumentalny, 14 min, Niemcy, 2014 Reżyseria: Steffen Sailer, Annette Scheurich Fascynujący Schwarzwald zwany też Czarnym Lasem albo Selva Negrato to to zrębowe pasmo górskie w południowo - zachodnich Niemczech. Pasmo jest poprzecinane licznymi dolinami rzek. We wschodniej części Schwarzwaldu ma swoje źródła Dunaj. Kiedyś Schwarzwald - Czarny Las - odpowiadał swojej nazwie, był niedostępnym azylem dzikich stworzeń. Dziś ten bujny region górski przyjmuje wszystkich przybyszów. Schwarzwald ma na całym świecie reputację miejsca o wyjątkowym krajobrazie. Wysokie świerki i jodły są charakterystyczne dla Czarnego Lasu. Teren rezerwatu w Czarnym Lesie jest ważny nie tylko dla zagrożonych gatunków fauny i flory. Tereny okalające las i pole to habitat wyjątkowo dużej liczby i różnorodności gatunków. Paprocie i mchy pięknie się rozwijają w grze światła z cieniem, razem z ziołami, trawami, krzewami i roślinami kwitnącymi. Schwarzwald jest jednym z największych obszarów leśnych w Niemczech. Późnym latem, gdy jest ciepło i wilgotno, pokazują się grzyby. Istnieje ponad 800 różnych gatunków grzybów w Czarnym Lesie, ale tylko 100 jest jadalnych. Na początku jesieni zwierzęta zaczynają gromadzić i chomikować pożywienie. Od września niesie się tu charakterystyczny odgłos rykowiska jeleni. Jesień to również pora, gdy lasy mieszane Schwarzwaldu mienią się barwami. Intensywne opady śniegu i pokryte nim drzewa iglaste to klasyczny, idylliczny, zimowy widok Schwarzwaldu. W styczniu i lutym zima mocno ściska Czarny Las. Region górski jest całkowicie pokryty śniegiem. Zimą Schwarzwald jest szczególnie fascynujący. 08:25 CAŁA PRAWDA O ZABIEGACH KOSMETYCZNYCH - CZĘŚĆ 1. (TRUTH ABOUT COSMETIC TREATMENTS) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Paul Overton Dwuczęściowy film dokumentalny BBC Studios. Nigdy wcześniej kobiety i mężczyźni nie wydawali więcej na zabiegi kosmetyczne. Przemysł zabiegów kosmetycznych jest obecnie wart trzy miliardy funtów. Nauka poczyniła postępy, dzięki nim poprawki urody bez użycia skalpela są dostępne za dużo mniejsze pieniądze niż tradycyjne operacje. Ten film odkrywa współczesną rzeczywistość samodoskonalenia. Od płynnych zabiegów nosowych, które prostują nos w 10 minut na płasko, po zamrażanie tłuszczu, które usuwa zbędne kilogramy. Tylko dlatego, że możemy mieć dowolną twarz i ciało, czy powinniśmy? Jakie niebezpieczeństwa kryją się za obietnicami? Witamy w nowym, wspaniałym świecie kosmetycznych ulepszeń. Część 1. Najmodniejszym zabiegiem kosmetycznym twarzy jest obecnie wypełnianie zmarszczek. W ubiegłym roku, w Wielkiej Brytanii wykonano jakieś pół miliona zabiegów wypełniania zmarszczek. Najmodniejszy obecnie zabieg to korekta nosa kwasem hialuronowym. Dla ludzi, którzy cierpią z powodu wyglądu nosa to idealna alternatywa dla zabiegu chirurgicznego. Wiele zabiegów kosmetycznych było początkowo medycznymi. Na przykład botoks pierwotnie stosowano, żeby zlikwidować drganie powiek. 09:25 KAMERY WŚRÓD ZWIERZĄT, SERIA 1 - ODC. 3 (ANIMALS WITH CAMERAS) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Anne Sommerfield, Clare Dornan, Hannah Ward W tym odcinku poznamy sekrety trzech niezwykłych gatunków zwierząt. Odwiedzimy Azory, archipelag położony na otwartym Atlantyku. Co roku licznie gromadzą się tu mobule. Do dziś nie wiadomo, w jakim celu. Czy miniaturowe kamery pomogą rozwiązać tę zagadkę? W górzystych terenach Francji pojawia się coraz więcej wilków. Niektórzy hodowcy mają powód do zmartwień. Ich owce padają ofiarą drapieżników. Spróbujemy ustalić, czy psy pasterskie mogą powstrzymać narastający konflikt. Naszą misję zaczynamy jednak w północno - wschodniej Turcji. Szukamy tu drapieżników, które wyginęły w dużej części Europy. Na tych obszarach niedźwiedzie brunatne występują licznie. Są jednak bardzo płochliwe. Takie zwierzęta niełatwo obserwować. Badacze chcieliby wiedzieć, dlaczego tak dużo niedźwiedzi przetrwało na tak niewielkim skrawku lasu, otoczonym przez skupiska ludzkie. Czym żywią się te zwierzęta? Gdzie śpią? Jak wyglądają ich wzajemne relacje? Współpracujemy z naukowcami, którzy obserwują miejscowe niedźwiedzie. 10:20 AFRYKA Z ADE ADEPITAN (AFRICA WITH ADE ADEPITAN) Serial dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Olly Bootle Czteroodcinkowa seria geograficzno - podróżnicza BBC Studios. Afryka jest najbardziej żywym i zróżnicowanym kontynentem na Ziemi, z ponad 50 krajami i setkami różnych kultur. Ade Adepitan podróżuje po Afryce, aby odkryć, jak zmienia się kontynent. Od dynamicznie rozwijającej się technologii Lagos po wspaniałe plaże Mozambiku i od zagrożonych goryli w DRK po rozdarte wojną ulice Somalii, Ade widzi w Afryce najlepsze i najgorsze. Dzięki jego bardzo osobistemu spojrzeniu na kontynent i niezwykłym spotkaniom, seria ta zadaje pytanie: tak jak ostatnie 30 lat zmieniło Azję, czy przyszłość należy do Afryki? Część 1 - "Afryka zachodnia". Adi odwiedzi najbardziej fascynujący kontynent - Afrykę. Ponad pięćdziesiąt krajów i setki kultur. Pierwszy etap podróży to Afryka Zachodnia. Od Wysp Zielonego Przylądka, potem Senegal, Wybrzeże Kości Słoniowej, a na koniec Nigeria. Rozpoczyna w Republice Zielonego Przylądka, najdalej na zachód wysuniętym punkcie Afryki. To jedno z najmniejszych państw afrykańskich. Życie tutaj, jak i w całej Afryce, potrafi dać w kość. Następny przystanek: Senegal. Afryka Zachodnia jest pełna szemranych agentów. Tysiące okłamanych młodych piłkarzy wyjeżdżają zagranicę. Wielu zostaje bezdomnymi, nie stać ich na powrót do domu. Afrykańscy piłkarze stanowią tu kolejny eksploatowany zasób. Ostatni przystanek na tym etapie podróży to Nigeria. Nigeria ma największą gospodarkę w Afryce i potężne złoża ropy. Ale ludzie nie są tu bogaci. Trudno za to obwiniać świat zewnętrzny. Panują tu ogromna korupcja, złe zarządzanie i przestępczość. Państwo nie dba o obywateli, dlatego wiele osób szuka pomocy gdzie indziej. 11:30 ZŁOTA KOLEKCJA - PIERWSZY POCIĄG Cykl reportaży, 16 min, Polska, 1985 Scenariusz: Ewa Kostańska Film dokumentalny o polskich kolejarzach, pionierach na Pomorzu Zachodnim w 1945 roku. Historia zaczyna się jeszcze przed zakończeniem działań wojennych. Posuwający się w kierunku Berlina front wymaga sprawnego transportu i zabezpieczenia szlaków. Wojsko potrzebuje odciążenia i wsparcia. Zapada decyzja o przejmowaniu kolei na wyzwalanych ziemiach przez Polaków. Po przejściu frontu w 1945 roku na Pomorze Zachodnie trafiają przybysze z Kresów Wschodnich, Małopolski, Lubelszczyzny i Wielkopolski. Przejmują zniszczone stacje, lokomotywownie, tworzą administrację, odbudowują szlaki. Pierwszą siedzibą Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych na Pomorzu Zachodnim zostaje mało zniszczony Szczecinek. Następnie funkcję tę będzie pełnił Szczecin. 40 rocznica odbudowy polskiego kolejnictwa na Ziemiach Odzyskanych. Specjalny pociąg, wtedy już Pomorskiej DOKP, wiezie kolejarzy - pionierów na okolicznościowe obchody do Szczecinka. Szlak wiedzie m.in. przez Stargard, Złocieniec, Szczecin Gumieńce. Wspomnienia czasów powojennej rzeczywistości: ciężkiej pracy, walki z szabrownikami, codziennego ryzyka utraty życia. 11:55 POLSKIE DZIEDZICTWO S.II - SEZON 2 ODC. 8 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2022 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Bartosz Kucharski, Tomasz Kępski, Kamil Szymański W drugim sezonie programu "Polskie Dzidzictwo" przybliżona zostanie widzom zapomniana historia polskiego dziedzictwa na Litwie, Łotwie oraz w Estonii. W tym odcinku wybierzemy się między innymi do tajemniczego województwa wendeńskiego. 12:30 MIESZCZANIE ŻYWIECCY - BEATA I MARTA Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Grzegorz Jankowski Scenariusz: Grzegorz Jankowski Seria składa się z dwunastu reportaży poświęconych ludziom mieszkającym w ostatniemu w alfabecie mieście na świecie - Żywcu. To opowieść o tradycji, ciągłości pokoleniowej i o pracy, która w Żywcu uważana jest za coś, co tworzy człowieka. W poszczególnych odcinkach cyklu poznamy żywieckie rodziny mieszczańskie i góralskie, które międzypokoleniowo kultywują tradycję, nawet, jeśli rozumieją ją trochę inaczej od siebie. Matka Beata Słowik to kobieta, która uczy tradycyjnych tańców. Jej córka Marta uczy tańców górali beskidzkich, czyli odcinek o różnicach w Żywcu. Mieszczanie kontra górale. 13:05 LENA NA KAUKAZIE - ARMENIA - ERYWAŃ Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Hanna Jewsiewicka, Konrad Zagórski, Jowita Baraniecka - Ogden Lena Urbańska to dziennikarka, podróżniczka, obywatelka świata. Absolwentka dziennikarstwa na warszawskim SWPS. Autorka bloga podróżniczego "Razem Taniej". Prowadziła poranne audycje w radiu Kampus oraz telewizyjne reportaże z wydarzeń kulturalnych dla TVP. Autorka programu "Moje LA" i reportażu "To jest Birma". Wraz ze swoim chłopakiem podróżują od 2013 roku. Byli razem w 74 krajach od Azji Południowo - Wschodniej, przez Amerykę Centralną, Bałkany czy Afrykę Północno - Zachodnią. W tej serii dokumentalnej Lena Urbańska zabierze nas w podróż po Kaukazie - od magicznej, gruzińskiej Swanetii i jej wież, przez ormiańskie czterotysięczniki, z największym z nich, Aragacem na czele, aż po niezwykłe, futurystyczne budynki stolicy Azerbejdżanu, Baku. W każdym odcinku będzie się starała dowiedzieć, gdzie bije puls Kaukazu. Czym naprawdę żyją jego mieszkańcy, ci starzy, którzy wciąż wspominają Związek Radziecki, i ci najmłodsi, którym bliżej do Europy czy Ameryki. Będzie obserwować, jak się bawią, świętują, pracują, jedzą i jak walczą. W każdym z 24 - minutowych odcinków nie zabraknie przewodnika, który poprowadzi nawet przez najbardziej skomplikowane zagadnienia. 13:30 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 49 DOLINKI KRAKOWSKIE Magazyn, 23 min, Polska, 2017 Reżyseria: Rafał Samborski Scenariusz: Agata Winnicka Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Kolejnym miejscem, które odwiedzi Tomasz Bednarek, będzie Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie. Kilometry malowniczych tras rowerowych, szlaki turystyczne pośród lasów i białych wapiennych skał oraz liczne drogi wspinaczkowe są rajem dla miłośników spędzania czasu na łonie natury. Najpopularniejszą i najdłuższą jest Dolina Będkowska - jej uroki podziwiać można na rowerze, pieszo lub zdobywając jedną z wielu dróg wspinaczkowych na okolicznych ostańcach. Wśród formacji skalnych wyróżnia się Sokolica - dochodząca do 80 metrów wysokości, najwyższa poza Tatrami skała wspinaczkowa w Polsce. Pasjonatów historii i warownych twierdz zachwyci górujący nad okolicą zamek Tenczyn. Z kolei ci, którzy poszukują wyciszenia, znajdą go na stokach jednej z dolinek Eliaszówki, gdzie wznosi się zabytkowy klasztor karmelitów bosych. W jego barokowym kościele podziwiać można obraz Matki Boskiej Szkaplerznej. Kompleks klasztorny jest otwarty dla wiernych i stanowi jeden z większych ośrodków pielgrzymkowych na terenie Małopolski. 14:00 TAJEMNICE ZWIERZĄT - ODCINEK 1. MISTRZOWIE REGENERACJI (THE ANIMAL WITHIN 1. THE REGENERATORS) Cykl dokumentalny, 45 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Daniel Oron Sześcioodcinkowa seria dokumentalna o tym, jak zwierzęta ewoluowały na przestrzeni czasu. Przeanalizujemy, jak możemy skorzystać na ich ewolucji. Natura stworzyła doskonałe maszyny. Ostatecznie przetrwały tylko najszybsze, najtwardsze i najbardziej przebiegłe istoty. Co kryje się w tych niesamowitych stworzeniach? Czego potrzeba, aby uczynić je jeszcze lepszymi i bardziej ekscytującymi; czego możemy się nauczyć? Odcinek 1 - "Mistrzowie regeneracji". Nasze zdolności medyczne bledną w porównaniu z możliwościami zwierząt. Regeneracja daje ewolucyjną przewagę. Zdolność regeneracji narządów, kończyn bądź zębów mogłaby w niezwykły sposób wpływać na nasz powrót do zdrowia. Przed nami zwierzęta, które potrafią aktywować i zmieniać swoje komórki tak, by naprawiać uszkodzenia organizmu. Rekiny - groźni drapieżcy - radzą sobie z tym doskonale. Są na szczycie piramidy troficznej. Biologia meduz to naturalne perpetuum mobile. Transdyferencjacja wciąż pozostaje dla nas tajemnicą. 14:55 NIESAMOWICI KOPACZE (INCREDIBLE DIGGERS) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Billi - Jean Parker Film dokumentalny o najlepszych kopiących. Tuż pod naszymi stopami leży mroczny świat podziemny, pełen dziwaków. Niektórzy są okryci zbroją ostrą jak brzytwa, podczas gdy inni mają macki, języki dłuższe niż ich ciała i ogromne szpony przypominające kosy. To świat kopaczy, stworzeń, które przeciwstawiają się wszelkim przeciwnościom, aby przetrwać w mrocznym, podziemnym świecie pełnym niespodzianek. Od ponad 600 milionów lat istnieli kopacze drążący tunele w ziemi. Ewoluowali do niezwykłego asortymentu kształtów i rozmiarów - by móc penetrować każde środowisko. Toczą i kopią pod suchą sawanną, drążą bagniska, a nawet podbijają oceany. Są wśród nich mięsożercy, którzy wyskakują z dziury, by zapolować - i tacy, którzy plądrują - wyposażeni w odpowiednie narzędzia do szukania skarbów. Niektórzy przesiewają glebę, inni ją gryzą. Istnieje też kopiący olbrzym - skuteczniejszy od pięciu ludzi z łopatami. Oto nieskończona rozmaitość podziemnych szperaczy. W mokradłach Ameryki Północnej żyje gwiazdonos amerykański - niewielki potwór bagienny o najbardziej niezwykłym nosie w królestwie zwierząt. Kolczatka australijska - niemal jak narzędzie uniwersalne - wyposażona jest w gadżety do obrony i spożywania. 15:55 WODA - NASZA PRZYSZŁOŚĆ - ODC. 1 KOLORADO: RZEKA SZUKAJĄCA UJŚCIA (WATER IS OUR FUTURE EP. 1 THE COLORADO A RIVER IN SEARCH OF ITS ESTUARY) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Tanja Winkler Pięcioodcinkowy cykl dokumentalny, opowiadający o regionach, które przeszły i nadal przechodzą radykalne zmiany. W niektórych miejscach, gdzie flora i fauna zostały kiedyś wytępione, by zrobić miejsce dla rolnictwa, przemysłu i wydobycia surowców, natura wraca do siebie. Krajobrazy kwitną nowym życiem, bo stare przemysły zostały zlikwidowane, a ludzie doceniają wartość świata przyrody. Na Wielkich Jeziorach Ameryki Północnej, w lasach deszczowych Kostaryki i na silnie zanieczyszczonych rzekach na Łużycach we wschodnich Niemczech rozległe obszary oddane monokulturom i strzeliste hałdy żużlu przekształcają się w bogate gatunkowo cuda natury. Biolodzy tworzą tereny podmokłe z terenów poprzemysłowych, ekolodzy zamieniają pastwiska dla bydła w lasy tropikalne, a dzielnice zniszczone przez wydobycie węgla brunatnego tworzą schronienie dla rzadkich gatunków. Poszczególne, niezależne odcinki serii dokumentują szereg fascynujących projektów, które pokazują, że nawet zniszczenie może zapewnić nowy początek naturze. I że wszyscy możemy pomóc zachować bioróżnorodność naszej planety na przyszłość. Odcinek 1 - "Kolorado: rzeka, szukająca ujścia". Swój początek Kolorado bierze w Górach Skalistych i płynie 2300 kilometrów przez pięć stanów USA, aż do Meksyku. Wiosną topniejące wody zasilają górskie strumienie i rzeka staje się jeszcze potężniejsza. W ciągu milionów lat Kolorado wyrzeźbiła swoje koryto w czerwonych skałach. Swoją nazwę - "Czerwona Rzeka" - otrzymała od barwy rzecznych osadów. Co jakiś czas rzeka rozlewa się w wielkie jeziora. Nie powstały dzięki siłom przyrody - stworzyli je ludzie. Dostarczają wodę milionom Amerykanom. Dzięki niej życie na południowym zachodzie USA stało się możliwe. Konieczne były ogromne prace inżynieryjne, by postawić zaporę na rzece. 16:55 WYSPY PRZYSZŁOŚCI - ODC. 1. EL HIERRO (ISLANDS OF THE FUTURE 1. EL HIERRO) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2015 Reżyseria: Michael R. Gartner Pięcioodcinkowy cykl dokumentalny o wyspach przyszłości. Seria przedstawia wyspy takie jak El Hierro, Orkady, Madera, Islandia oraz Sams i toczące się na nich życie. Świat przeżywa kryzys energetyczny, który cały czas się pogłębia, ropa i gaz kosztują coraz więcej, a węgiel napędza globalne zmiany klimatyczne. Rozwiązanie tych problemów można odnaleźć na morzu, u wybrzeży kontynentu, na wyspach Europy. Życiu na wyspach z dala od lądu i dużych miast towarzyszyło od zawsze szukanie sposobów na przetrwanie. Dzięki swojej hisotrii i mentalności, w której na co dzień musieli radzić sobie z ograniczoną przestrzenią i zasobami, to właśnie wyspiarze są dobrze przygotowani do opanowania nowej przyszłości energetycznej. 18:00 PODRÓŻ BEZ KOŃCA (STILL STANDING) Film dokumentalny, 56 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Mirko Pincelli Dokument o życiu i kulturze Sindhi, jednej z najstarszych i najmniej znanych cywilizacji na świecie. To podróż, mająca odkryć korzenie ludności, która żyła spokojnie w Sindh, prowincji współczesnego Pakistanu, około 5000 lat temu do 1947 roku. Początek historii ludu Sindhu miał miejsce na brzegach potężnej rzeki Indus. Należy zacząć od cywilizacji w dolinie Indusu, która osiągnęła swój szczyt w latach 2600 - 1900 p.n.e. Wtedy powstały pierwsze miasta na subkontynencie indyjskim, Mohendżo - Daro i Harappa. Film obserwuje różnorodne historie tych ludzi z, aby zrozumieć ich przeszłość, teraźniejszość i potencjalną przyszłość. Kiedy subkontynent indyjski został podzielony na dwa samorządne kraje, Indie i Pakistan, ten naród stanął w obliczu straszliwych konsekwencji. Indyjscy muzułmanie zostali zmuszeni do opuszczenia Indii, wysłano ich do Pakistanu, podczas gdy ponad milion zostało zmuszonych do migracji do nowo powstałych Indii. Wielu z nich również migrowało po całym świecie. Ich podróże obejmowały od Wielkiej Brytanii do Hiszpanii, od Zjednoczonych Emiratów Arabskich do Hongkongu i przez Afganistan do Ameryki, kontynuując swoje tysiącletnie tradycje handlowe, jednocześnie integrując się w nowo przyjętych krajach. Nigdy nie wiesz, co przyniesie podróż, dopóki nie dobiegnie końca. Może ta podróż nie ma końca? 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - PANAMA. KRAJ MIĘDZY OCEANAMI (FLAVORS) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. 20:10 PORTRETY DOKUMENTALNE. S.II - MARCIN KOSZAŁKA Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2022 Panorama polskiego dokumentu - filmowe portrety twórców, ich drogi artystycznej i twórczości na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterem odcinka jest Marcin Koszałka. 20:50 DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI Film dokumentalny, 30 min, Polska, 2010 Reżyseria: Marcin Koszałka Scenariusz: Marcin Koszałka Zdjęcia: Marcin Koszałka Muzyka: Andrzej Smolik W maju 2011 r. jury 59. Trento Film Festival, najstarszego i najpoważniejszego festiwalu górskiego na świecie, nagrodziło "Deklarację Nieśmiertelności" Srebrną Gencjaną za najlepszy wkład artystyczno - techniczny. Dzieło Marcina Koszałki, wielokrotnie nagradzanego operatora i reżysera filmów dokumentalnych, powstawało trzy lata. Zdjęcia były kręcone m.in. w Tatrach, na krakowskim Zakrzówku, w Jaskini Mamutowej, a także w pałacu w Krzeszowicach. To film o upływie czasu i przemijaniu, o walce z nieuchronnymi prawami biologii, zmaganiem się z destrukcją własnego ciała. Bohaterem filmu jest Piotr "Szalony" Korczak, jeden z najlepszych polskich alpinistów, człowiek niezwykle inteligentny, który nie tylko był i nadal jest świetnym sportowcem, ale też tworzy własną filozofię życia. To człowiek, który sam chce być outsiderem, mający poczucie niespełnienia, ale jednocześnie potrafiący cieszyć się życiem. Nie boi się nagłej śmierci, a wręcz przeciwnie. Nie wyobraża sobie bowiem starości, dogorywania w domu starców. Przez cały czas towarzyszy mu dręcząca myśl o przyszłości, co będzie za chwilę, za parę lat. Krakowianin Piotr Korczak (rocznik 1961), absolwent historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, ma żonę i dorosłego syna. Zrezygnował z zawodu historyka na dobre, dziś pracuje jako robotnik wykonujący prace wysokościowe. Wspina się od ponad 30 lat, jest pionierem ekstremalnej wspinaczki skałkowej. Na początku lat 80. XX wieku zapoczątkował tzw. "nową falę" w polskim wspinaniu. Pokonywał i ustanawiał kolejne granice możliwości. "...tworzył kolejne stopnie trudności dróg wspinaczkowych. Jego drogi są legendami. W 1988 r. stworzył drogę wspinaczkową, która była tylko o pół stopnia łatwiejsza od najtrudniejszej drogi na świecie. Korczak zainspirował do wspinania kilka pokoleń wspinaczy" - napisał o nim Jacek Trzemżalski w Magazyie Górskim. Nigdy nie udało mu się odnieść znaczących sukcesów poza granicami kraju, choć otarł się o wielki wspinaczkowy świat. W zawodach Pucharu Świata w Madonna di Campiglio w 1990 roku zajął aż i zarazem tylko czwarte miejsce. W jednym z wywiadów Marcin Koszałka mówi o bohaterze swego filmu: "Piotrek jest dla mnie wspaniałym bohaterem, mimo że się kłóciliśmy na planie i mieliśmy wiele konfliktów. Ja go bardzo lubię i szanuję. To był dla mnie zawsze bohater sportowy, co również jest tematem filmu - spotykam w nim swojego mistrza. Zresztą w filmie pada kwestia, że po latach spotyka się dwóch ludzi - filmowiec, który już nie jest wspinaczem, a w latach młodości nie był w stanie osiągnąć wspinaczkowego poziomu Piotrka. A teraz robi film o byłym mistrzu - zatem spotyka się człowiek, który chciał być mistrzem, ale nim nie został i spotyka się mistrz, który już teraz przestaje być mistrzem". 21:30 TAKIEGO PIĘKNEGO SYNA URODZIŁAM Film dokumentalny, 25 min, Polska, 1999 Reżyseria: Marcin Koszałka Scenariusz: Marcin Koszałka Zdjęcia: Marcin Koszałka "Ładnym był dzieckiem, kiedy się urodził. Miał trochę krzywe - ułańskie - nóżki, ale z czasem mu się wyprostowały. A teraz? Jest kretynem, miernotą bez wyobraźni, półgłówkiem, idiotą, draniem, szubrawcem, pieprzonym szmaciarzem, beztalenciem, wiecznym studentem. Nie zdał na biologię. Psim swędem dostał się bez egzaminu na AGH. Potem przez trzy lata za ciężkie pieniądze studiował socjologię. Wreszcie dostał się na Wydział Operatorski. I teraz jest zasranym operatorem z bożej łaski. Z braku wyobraźni łazi z kamerą po domu, wciska ją w każdy kąt i nie daje spokoju" - tak rodzice, a zwłaszcza matka, nie przebierając w słowach oceniają syna, Marcina Koszałkę, a zarazem i sobie wystawiają świadectwo. Umieszczając kamerę w krakowskim mieszkaniu rodziców, z którymi ciągle jeszcze żyje pod jednym dachem, Koszałka zapisał jednak na taśmie nie tylko prawdę o sobie. Stworzył również swego rodzaju "portret rodziny we wnętrzu". Straszny to portret. Matka, najczęściej w papilotach i papierosem w dłoni, spokojniejsza jest tylko wówczas, gdy wspomina moment narodzin chłopca i jego najwcześniejsze dzieciństwo, lub gdy z troską dostrzega, co czas i życie zrobiły z ciałem tamtego dziecka, gdy dorosło i zaczęło się starzeć. Poza tym ciągle krzyczy na syna i na męża, beszta ich i poniża, udręczona oboma. Ojciec próbuje się odgryzać lub w pokorze znosi wrzaski kobiety, to znów dzielnie jej sekunduje w nieustannym oskarżaniu syna o wszystko, co najgorsze: tracenie pieniędzy, rozbijanie samochodów, balowanie z dziwkami... Prawda Marcina Koszałki o jego bliskich wydaje się nie całkiem prawdziwa. Sprowokował przecież rodziców kamerą, wyzwolił ich niechęć, protest, agresję. Tropieni - bronią się, rzucając słowa jak kamienie. Tyle że chwilami jednak zapominają o obecności bezwzględnego urządzenia w rękach bezwzględnego operatora. I wówczas matka także krzyczy. Aż chce się zawołać - na litość boską, dosyć! Odpowiedź i niejako zadośćuczynienie zdaje się kryć w ostatniej sekwencji filmu. 22:05 JAKOŚ TO BĘDZIE Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2004 Reżyseria: Marcin Koszałka Scenariusz: Marcin Koszałka Zdjęcia: Marcin Koszałka W 1999 r. Marcin Koszałka nakręcił głośny, uhonorowany licznymi nagrodami debiutancki film dokumentalny "Takiego pięknego syna urodziłam", w którym z wręcz ekshibicjonistyczną szczerością ukazywał swoją rodzinę - matkę, ojca i siebie - w krzywym zwierciadle codzienności: domowych sprzeczek, niekończących się narzekań matki, sporadycznych uwag ojca, który na ogół, niczym Felicjan Dulski, ze stoickim spokojem znosi zrzędzenie żony i tylko czasami przyłącza się do jej wyrzekań na syna, na jego ustawiczne balangowanie i nieróbstwo, nieprzystające do rodzicielskich, a zwłaszcza matczynych wyobrażeń o cudownym, idealnym synu. Pięć lat później autor tamtego filmu ma już swoją własną rodzinę: żonę Natalię i córeczkę Zosię, ale toksyczny dom odcisnął na nim swe piętno. Chyba nie tylko na nim. On i żona mimowolnie powielają w samodzielnym już życiu wzory wyniesione z domu. Co prawda, młodzi mają od niedawna swój dom, nowoczesny, urządzony w minimalistycznym stylu, ale w czasie niedzielnych obiadów u teściów znów rozbrzmiewają te same słowa, te same zarzuty, tyle że teraz wygłaszane przez żonę. To ona narzeka, ma pretensje o lenistwo męża, trwonienie przez niego pieniędzy, brak szacunku wobec niej. Ojciec milczy jak dawniej, matka jak dawniej zrzędzi, tyle że teraz często staje w obronie syna, który - jej zdaniem - nie jest szczęśliwy w małżeństwie. Nie takiego życia dla niego oczekiwała. Godzinami wypytuje go przez telefon o jego sprawy, doradza i przestrzega. Wydaje się, że Marcin tylko fizycznie wyprowadził się z jej domu, psychicznie pozostał pod jej skrzydłami. Przynajmniej tak widzi to matka. Ale jakoś to będzie, zawsze jakoś jest. 22:35 ZABÓJCA Z LUBIEŻNOŚCI Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2012 Reżyseria: Marcin Koszałka Scenariusz: Marcin Koszałka "Zabójca z lubieżności" to film o ludzkim pożądaniu, perwersji i o ukrytych pragnieniach. To film o tym, że istotą człowieka jest przekraczanie granic, że jest w nas cicha fascynacja zabójcami. W filmie spotykają się ze sobą dwa intrygujące tabu: seks i śmierć. To historia spotkania Joachima Knychały - śląskiego wampira, chyba najprzystojniejszego w historii polskiej kryminalistyki, oczekującego na wyrok śmierci seryjnego zabójcy na tle seksualnym - z Edwardem Kozakiem, byłym dziennikarzem telewizji, któremu w latach 80. sławę przyniosła książka "Pamiętnik wampira" będąca szczerą rozmową z wampirem. Seryjny morderca nadal fascynuje i intryguje Kozaka. Dziennikarz, który spisał jego wspomnienia, zaraził się jego perwersją i pożądaniem. Co prawda nigdy nie posunął się do zabicia żadnej kobiety, ale mimo upływu wielu lat i mimo prawie siedemdziesięciu lat ciągle próbuje zdobywać kolejne kobiety i zdobywanie jest celem samym w sobie. Widzimy człowieka samotnego, nieszczęśliwego, dla którego te specyficzne łowy są walką ze starością i śmiercią. Ów dziennikarz, wracając do dawnych czasów, do spotkania z wampirem, stara się go jeszcze raz wykorzystać, mając nadzieję, że znów chociaż przez chwilę będzie sławny. 23:30 LEKCJA LOGIKI Reportaż, 28 min, Polska, 1980 Scenariusz: Barbara Folta, Wojciech Sarnowicz Zdjęcia: Marek Uhma Reportaż ukazujący stan górnictwa w kopalniach na Śląsku pod koniec 1980 roku. Wypowiadają się górnicy, związkowcy nowo powstałego związku zawodowego NSZZ Solidarność. Mówią o absurdach, z jakimi spotykają się podczas pracy: dewastacjach sprzętu, rabunkowej gospodarce złożami, złym planowaniu, fałszowaniu statystyk wypadkowych, faktur, kłamstwach przekazywanych przez media na temat wydobycia węgla. Osobny temat to tragiczne skutki pracy w systemie czterobrygadowym, pracy w niedziele. To niszczy tradycyjne życie wielopokoleniowych śląskich rodzin. Obrazki: pracujący górnicy, dyskusja związkowców. 00:05 NOTACJE - KAZIMIERZ URBAŃSKI. MATERIĘ TRZEBA POPROSIĆ Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2013 Autor: Ewa Urbańska Kazimierz Urbański ur. 1929 r. w Święciechowie, twórca filmów animowanych, scenograf, realizator spektakli audiowizualnych. W 1956 r. ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie. 00:20 CIEŃ RADIOSTACJI Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2003 Reżyseria: Krzysztof Magowski Scenariusz: Krzysztof Magowski Muzyka: Dariusz Żebrowski Autorzy dokumentu sięgają do przeszłości Gliwic, przedstawiają burzliwe dzieje miasta oraz jego dzień dzisiejszy. Osnową filmu jest opowieść o historii gliwickiej radiostacji, najbardziej charakterystycznej budowli Górnego Śląska, której konstrukcja przypomina słynną wieżę Eiffla, tyle że zbudowana została z drewna. Wykorzystano bogate materiały archiwalne, stare zdjęcia, fragmenty filmów "Akcja Himmler" Zbigniewa Chmielewskiego, "Aby kwitło życie" Jerzego Hoffmana. Ilustracją wydarzeń sprzed lat są też inscenizowane scenki. O minionych czasach dowiadujemy się z wypowiedzi mieszkańców miasta, którzy nadal tu żyją, a także wysiedlonych Niemców, repatriantów ze Lwowa oraz byłych pracowników radiostacji. 31 sierpnia 1939 roku w Gliwicach miało miejsce pamiętne wydarzenie. Przygotowany został napad prowokacyjny na niemiecką radiostację. Sześciu esesmanów w cywilu wtargnęło na teren obiektu, nadając komunikat po polsku, że radiostacja znajduje się w rękach polskich powstańców. Dwaj urzędnicy byli bezradni wobec uzbrojonych i gotowych na wszystko napastników. Dzień później, 1 września tego roku, rozpoczęła się niemiecka kampania zbrojna przeciwko Polsce, oskarżanej o rzekome prowokacje. W wyniku dalszej działalności Niemców, już po zajęciu Polski, został nakręcony film propagandowy o terrorze stosowanym przez Polaków wobec bezbronnych Niemców, którzy na mocy Traktatu Wersalskiego zostali uznani przez państwo polskie wbrew swej woli za obywateli polskich. Pokazywano, jak uciekali przed rzekomymi bandami polskich morderców na teren Rzeszy. Rok 1945 w wyniku ofensywy styczniowej wojsk radzieckich i polskich miał przynieść Gliwicom upragnioną wolność. We wspomnieniach wielu byłych mieszkańców ten rok kojarzy się z wielką tragedią. Wkraczający do miasta Rosjanie podpalili wówczas teatr, który należał do najwspanialszych na Górnym Śląsku. Opowiadają o tamtych czasach mieszkający w Gliwicach Niemcy, którzy byli wysiedlani ze swoich domów. W wagonach towarowych jechali na Zachód. W czasach komunistycznych radiostacja gliwicka zagłuszała Radio Wolna Europa. Pracownicy radiostacji nigdy nie mieli bezpośredniego kontaktu z ubekami, którzy wydawali im polecenia. Kolejne rozkazy napływały jedynie za pośrednictwem specjalnego telefonu. Najważniejszym jednak wspomnieniem dla Ślązaków z powojennej Polski jest wizyta Ojca Świętego na gliwickim lotnisku 15 czerwca 1999 roku. Przybyły tłumy wiernych, jednoczyły się w pokoju i miłości różne nacje. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - POKOLENIOWA SZTAFETA PAMIĘCI Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 01:50 NIEBEZPIECZNIE SKROMNA Film dokumentalny, 53 min, Polska, 1994 Reżyseria: Anna Semkowicz, Marek Bieńkowski Scenariusz: Anna Semkowicz Zdjęcia: Tadeusz Jeżak Film dokumentalny poświęcony Barbarze Rachwalskiej (1922-1993), polskiej aktorce filmowej i teatralnej, znanej głównie z ról drugoplanowych. Autorzy dokumentu przedstawiają historię jej kariery zawodowej - od studiów w podziemnym Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej, aż po występy sceniczne na początku lat dziewięćdziesiątych. Historia drogi zawodowej Barbary Rachwalskiej jest jednocześnie historią polskiego powojennego aktorstwa. Była związana z wieloma teatrami w całym kraju - Narodowym, Ateneum, Na Woli w Warszawie, łódzkim Nowym, Dramatycznym w Elblągu. Była profesjonalistką i osobą niezwykle skromną. I przede wszystkim taką pozostała w pamięci przyjaciół i znajomych. Ilustracją do programu są wypowiedzi ludzi teatru i filmu, którzy znali Barbarę Rachwalską osobiście i pracowali z nią, oraz fragmenty przedstawień teatralnych, filmów i słuchowiska radiowego z udziałem bohaterki filmu. 02:55 ZAPAMIĘTAĆ SEN - MARIA FOŁTYN Film dokumentalny, 50 min, Polska, 1994 Scenariusz: Barbara Gola Zdjęcia: Tomasz Lewiński Wykonawcy: Barbara Janowska, Ewa Goc Maria Fołtyn, śpiewaczka opery warszawskiej, reżyser spektakli operowych w kraju i za granicą, w roku 1994 obchodziła 70. urodziny oraz jubileusz 45 - lecia pracy artystycznej. Również w tym samym roku w maju minęła 175. rocznica urodzin Stanisława Moniuszki, kompozytora, którego dzieła słynna sopranistka popularyzuje od kilkudziesięciu lat. Film jest poświęcony życiu i wielkiej karierze Marii Fołtyn. Mówią o niej znajomi, przyjaciele, znane postaci ze świata muzycznego. Witold Rudziński opowiada o Festiwalach Moniuszkowskich w Kudowie i ogromnym wkładzie artystki w ich rozwój i popularyzację. O sobie i swoich planach na przyszłość mówi także bohaterka filmu (wkrótce zamierza wystawić "Halkę" w Mińsku i Samarze). Jej opowieści o życiowych niepowodzeniach i sukcesach przeplatają pieśni ze "Śpiewników domowych" Stanisława Moniuszki. W filmie wykorzystano bogatą ikonografię oraz materiały archiwalne z występów Marii Fołtyn w Kudowie, Hawanie, Ankarze, Budapeszcie, Nowosybirsku i wielu miastach Ameryki.