TVP Dokument Poniedziałek, 15.05.2023 Zmiany z dnia 04.05.2023 w stosunku do raportu z dnia 20.04.2023 (zmodyfikowano opis: Omówienie) 06:00 DZIKA POLSKA - NIE PRZESPAĆ SUSŁA Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2009 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Artur Tabor Wymarłe gatunki zwierząt zaczynają wracać na swe dawne włości. Drugim po żubrze jest suseł moręgowany. Jego ostatni osobnik widziany był ćwierć wieku temu. Dziś susły wróciły na Śląsk w okolice Trzcinicy Wołowskiej i Kamienia Śląskiego. Nie o własnych siłach, ale dzięki zabiegom ochronnym i hodowlanym ekologów z Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody "Salamandra", którzy od lat czynią starania o ich odrodzenie w naszym kraju. Zwierzaki trzeba pozyskać z zagranicy, z bardzo starannie wytypowanych miejsc ich naturalnego występowania. Akcja wsiedlania susłów moręgowatych do zaczątków z góry przygotowanych norek, w których szybko znikają - to jedyne w swoim rodzaju widowisko. Zaś susły - to zwierzęta zmyślne i nadzwyczaj przedsiębiorcze. (zmodyfikowano opis: Omówienie) 07:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 57 PIOTRKÓW TRYBUNALSKI Magazyn, 22 min, Polska, 2017 Reżyseria: Rafał Samborski Scenariusz: Przemysław Skoczek Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Celem kolejnej podróży Tomasza Bednarka jest Piotrków Trybunalski - miasto wielu kultur, uwielbiane przez filmowców i będące kolebką polskiego parlamentaryzmu. Rzut oka na mapę wystarczy, by zauważyć, że leżący w centralnej Polsce Piotrków Trybunalski, jest niczym pępek naszego kraju. To położenie sprawiało, że tu krzyżowało się wiele dróg i Piotrków zawsze miał znaczenie strategiczne. Był w związku z tym miastem królewskim, które bywało świadkiem licznych i ważnych wydarzeń, między innymi obrad sejmu. To właśnie tu w 1493 roku powstał dwuizbowy parlament, składający się z Senatu oraz Izby Poselskiej. W mieście można zwiedzić m.in. zamek królewski zbudowany na początku XVI wieku na polecenie Zygmunta I Starego, najstarszy kościół w mieście, mający za patrona św. Jakuba Apostoła oraz sanktuarium Matki Bożej Trybunalskiej, patronki polskich parlamentarzystów. Malownicze plenery miejskie od lat przyciągają do Piotrkowa filmowców i to nie tylko polskich. Tutejsze plany stały się popularne do tego stopnia, że powstał nawet szlak turystyczny pod nazwą "Piotrków Filmowy". Jego poszczególne przystanki oznaczają tablice, stylizowane na filmowe klapsy. (zmodyfikowano opis: Omówienie) 11:30 ZŁOTA KOLEKCJA - PIERWSZY POCIĄG Cykl reportaży, 16 min, Polska, 1985 Scenariusz: Ewa Kostańska Film dokumentalny o polskich kolejarzach, pionierach na Pomorzu Zachodnim w 1945 roku. Historia zaczyna się jeszcze przed zakończeniem działań wojennych. Posuwający się w kierunku Berlina front wymaga sprawnego transportu i zabezpieczenia szlaków. Wojsko potrzebuje odciążenia i wsparcia. Zapada decyzja o przejmowaniu kolei na wyzwalanych ziemiach przez Polaków. Po przejściu frontu w 1945 roku na Pomorze Zachodnie trafiają przybysze z Kresów Wschodnich, Małopolski, Lubelszczyzny i Wielkopolski. Przejmują zniszczone stacje, lokomotywownie, tworzą administrację, odbudowują szlaki. Pierwszą siedzibą Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych na Pomorzu Zachodnim zostaje mało zniszczony Szczecinek. Następnie funkcję tę będzie pełnił Szczecin. 40 rocznica odbudowy polskiego kolejnictwa na Ziemiach Odzyskanych. Specjalny pociąg, wtedy już Pomorskiej DOKP, wiezie kolejarzy - pionierów na okolicznościowe obchody do Szczecinka. Szlak wiedzie m.in. przez Stargard, Złocieniec, Szczecin Gumieńce. Wspomnienia czasów powojennej rzeczywistości: ciężkiej pracy, walki z szabrownikami, codziennego ryzyka utraty życia. (zmodyfikowano opis: Omówienie) 12:30 MIESZCZANIE ŻYWIECCY - BEATA I MARTA Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Grzegorz Jankowski Scenariusz: Grzegorz Jankowski Seria składa się z dwunastu reportaży poświęconych ludziom mieszkającym w ostatniemu w alfabecie mieście na świecie - Żywcu. To opowieść o tradycji, ciągłości pokoleniowej i o pracy, która w Żywcu uważana jest za coś, co tworzy człowieka. W poszczególnych odcinkach cyklu poznamy żywieckie rodziny mieszczańskie i góralskie, które międzypokoleniowo kultywują tradycję, nawet, jeśli rozumieją ją trochę inaczej od siebie. Matka Beata Słowik to kobieta, która uczy tradycyjnych tańców. Jej córka Marta uczy tańców górali beskidzkich, czyli odcinek o różnicach w Żywcu. Mieszczanie kontra górale. (zmodyfikowano opis: Omówienie) 20:50 DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI Film dokumentalny, 30 min, Polska, 2010 Reżyseria: Marcin Koszałka Scenariusz: Marcin Koszałka Zdjęcia: Marcin Koszałka Muzyka: Andrzej Smolik W maju 2011 r. jury 59. Trento Film Festival, najstarszego i najpoważniejszego festiwalu górskiego na świecie, nagrodziło "Deklarację Nieśmiertelności" Srebrną Gencjaną za najlepszy wkład artystyczno - techniczny. Dzieło Marcina Koszałki, wielokrotnie nagradzanego operatora i reżysera filmów dokumentalnych, powstawało trzy lata. Zdjęcia były kręcone m.in. w Tatrach, na krakowskim Zakrzówku, w Jaskini Mamutowej, a także w pałacu w Krzeszowicach. To film o upływie czasu i przemijaniu, o walce z nieuchronnymi prawami biologii, zmaganiem się z destrukcją własnego ciała. Bohaterem filmu jest Piotr "Szalony" Korczak, jeden z najlepszych polskich alpinistów, człowiek niezwykle inteligentny, który nie tylko był i nadal jest świetnym sportowcem, ale też tworzy własną filozofię życia. To człowiek, który sam chce być outsiderem, mający poczucie niespełnienia, ale jednocześnie potrafiący cieszyć się życiem. Nie boi się nagłej śmierci, a wręcz przeciwnie. Nie wyobraża sobie bowiem starości, dogorywania w domu starców. Przez cały czas towarzyszy mu dręcząca myśl o przyszłości, co będzie za chwilę, za parę lat. Krakowianin Piotr Korczak (rocznik 1961), absolwent historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, ma żonę i dorosłego syna. Zrezygnował z zawodu historyka na dobre, dziś pracuje jako robotnik wykonujący prace wysokościowe. Wspina się od ponad 30 lat, jest pionierem ekstremalnej wspinaczki skałkowej. Na początku lat 80. XX wieku zapoczątkował tzw. "nową falę" w polskim wspinaniu. Pokonywał i ustanawiał kolejne granice możliwości. "...tworzył kolejne stopnie trudności dróg wspinaczkowych. Jego drogi są legendami. W 1988 r. stworzył drogę wspinaczkową, która była tylko o pół stopnia łatwiejsza od najtrudniejszej drogi na świecie. Korczak zainspirował do wspinania kilka pokoleń wspinaczy" - napisał o nim Jacek Trzemżalski w Magazyie Górskim. Nigdy nie udało mu się odnieść znaczących sukcesów poza granicami kraju, choć otarł się o wielki wspinaczkowy świat. W zawodach Pucharu Świata w Madonna di Campiglio w 1990 roku zajął aż i zarazem tylko czwarte miejsce. W jednym z wywiadów Marcin Koszałka mówi o bohaterze swego filmu: "Piotrek jest dla mnie wspaniałym bohaterem, mimo że się kłóciliśmy na planie i mieliśmy wiele konfliktów. Ja go bardzo lubię i szanuję. To był dla mnie zawsze bohater sportowy, co również jest tematem filmu - spotykam w nim swojego mistrza. Zresztą w filmie pada kwestia, że po latach spotyka się dwóch ludzi - filmowiec, który już nie jest wspinaczem, a w latach młodości nie był w stanie osiągnąć wspinaczkowego poziomu Piotrka. A teraz robi film o byłym mistrzu - zatem spotyka się człowiek, który chciał być mistrzem, ale nim nie został i spotyka się mistrz, który już teraz przestaje być mistrzem". (zmodyfikowano opis: Omówienie) 21:30 TAKIEGO PIĘKNEGO SYNA URODZIŁAM Film dokumentalny, 25 min, Polska, 1999 Reżyseria: Marcin Koszałka Scenariusz: Marcin Koszałka Zdjęcia: Marcin Koszałka "Ładnym był dzieckiem, kiedy się urodził. Miał trochę krzywe - ułańskie - nóżki, ale z czasem mu się wyprostowały. A teraz? Jest kretynem, miernotą bez wyobraźni, półgłówkiem, idiotą, draniem, szubrawcem, pieprzonym szmaciarzem, beztalenciem, wiecznym studentem. Nie zdał na biologię. Psim swędem dostał się bez egzaminu na AGH. Potem przez trzy lata za ciężkie pieniądze studiował socjologię. Wreszcie dostał się na Wydział Operatorski. I teraz jest zasranym operatorem z bożej łaski. Z braku wyobraźni łazi z kamerą po domu, wciska ją w każdy kąt i nie daje spokoju" - tak rodzice, a zwłaszcza matka, nie przebierając w słowach oceniają syna, Marcina Koszałkę, a zarazem i sobie wystawiają świadectwo. Umieszczając kamerę w krakowskim mieszkaniu rodziców, z którymi ciągle jeszcze żyje pod jednym dachem, Koszałka zapisał jednak na taśmie nie tylko prawdę o sobie. Stworzył również swego rodzaju "portret rodziny we wnętrzu". Straszny to portret. Matka, najczęściej w papilotach i papierosem w dłoni, spokojniejsza jest tylko wówczas, gdy wspomina moment narodzin chłopca i jego najwcześniejsze dzieciństwo, lub gdy z troską dostrzega, co czas i życie zrobiły z ciałem tamtego dziecka, gdy dorosło i zaczęło się starzeć. Poza tym ciągle krzyczy na syna i na męża, beszta ich i poniża, udręczona oboma. Ojciec próbuje się odgryzać lub w pokorze znosi wrzaski kobiety, to znów dzielnie jej sekunduje w nieustannym oskarżaniu syna o wszystko, co najgorsze: tracenie pieniędzy, rozbijanie samochodów, balowanie z dziwkami... Prawda Marcina Koszałki o jego bliskich wydaje się nie całkiem prawdziwa. Sprowokował przecież rodziców kamerą, wyzwolił ich niechęć, protest, agresję. Tropieni - bronią się, rzucając słowa jak kamienie. Tyle że chwilami jednak zapominają o obecności bezwzględnego urządzenia w rękach bezwzględnego operatora. I wówczas matka także krzyczy. Aż chce się zawołać - na litość boską, dosyć! Odpowiedź i niejako zadośćuczynienie zdaje się kryć w ostatniej sekwencji filmu. (zmodyfikowano opis: Omówienie) 22:05 JAKOŚ TO BĘDZIE Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2004 Reżyseria: Marcin Koszałka Scenariusz: Marcin Koszałka Zdjęcia: Marcin Koszałka W 1999 r. Marcin Koszałka nakręcił głośny, uhonorowany licznymi nagrodami debiutancki film dokumentalny "Takiego pięknego syna urodziłam", w którym z wręcz ekshibicjonistyczną szczerością ukazywał swoją rodzinę - matkę, ojca i siebie - w krzywym zwierciadle codzienności: domowych sprzeczek, niekończących się narzekań matki, sporadycznych uwag ojca, który na ogół, niczym Felicjan Dulski, ze stoickim spokojem znosi zrzędzenie żony i tylko czasami przyłącza się do jej wyrzekań na syna, na jego ustawiczne balangowanie i nieróbstwo, nieprzystające do rodzicielskich, a zwłaszcza matczynych wyobrażeń o cudownym, idealnym synu. Pięć lat później autor tamtego filmu ma już swoją własną rodzinę: żonę Natalię i córeczkę Zosię, ale toksyczny dom odcisnął na nim swe piętno. Chyba nie tylko na nim. On i żona mimowolnie powielają w samodzielnym już życiu wzory wyniesione z domu. Co prawda, młodzi mają od niedawna swój dom, nowoczesny, urządzony w minimalistycznym stylu, ale w czasie niedzielnych obiadów u teściów znów rozbrzmiewają te same słowa, te same zarzuty, tyle że teraz wygłaszane przez żonę. To ona narzeka, ma pretensje o lenistwo męża, trwonienie przez niego pieniędzy, brak szacunku wobec niej. Ojciec milczy jak dawniej, matka jak dawniej zrzędzi, tyle że teraz często staje w obronie syna, który - jej zdaniem - nie jest szczęśliwy w małżeństwie. Nie takiego życia dla niego oczekiwała. Godzinami wypytuje go przez telefon o jego sprawy, doradza i przestrzega. Wydaje się, że Marcin tylko fizycznie wyprowadził się z jej domu, psychicznie pozostał pod jej skrzydłami. Przynajmniej tak widzi to matka. Ale jakoś to będzie, zawsze jakoś jest. (zmodyfikowano opis: Omówienie) 22:35 ZABÓJCA Z LUBIEŻNOŚCI Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2012 Reżyseria: Marcin Koszałka Scenariusz: Marcin Koszałka "Zabójca z lubieżności" to film o ludzkim pożądaniu, perwersji i o ukrytych pragnieniach. To film o tym, że istotą człowieka jest przekraczanie granic, że jest w nas cicha fascynacja zabójcami. W filmie spotykają się ze sobą dwa intrygujące tabu: seks i śmierć. To historia spotkania Joachima Knychały - śląskiego wampira, chyba najprzystojniejszego w historii polskiej kryminalistyki, oczekującego na wyrok śmierci seryjnego zabójcy na tle seksualnym - z Edwardem Kozakiem, byłym dziennikarzem telewizji, któremu w latach 80. sławę przyniosła książka "Pamiętnik wampira" będąca szczerą rozmową z wampirem. Seryjny morderca nadal fascynuje i intryguje Kozaka. Dziennikarz, który spisał jego wspomnienia, zaraził się jego perwersją i pożądaniem. Co prawda nigdy nie posunął się do zabicia żadnej kobiety, ale mimo upływu wielu lat i mimo prawie siedemdziesięciu lat ciągle próbuje zdobywać kolejne kobiety i zdobywanie jest celem samym w sobie. Widzimy człowieka samotnego, nieszczęśliwego, dla którego te specyficzne łowy są walką ze starością i śmiercią. Ów dziennikarz, wracając do dawnych czasów, do spotkania z wampirem, stara się go jeszcze raz wykorzystać, mając nadzieję, że znów chociaż przez chwilę będzie sławny. (zmodyfikowano opis: Omówienie) 00:05 NOTACJE - KAZIMIERZ URBAŃSKI. MATERIĘ TRZEBA POPROSIĆ Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2013 Autor: Ewa Urbańska Kazimierz Urbański ur. 1929 r. w Święciechowie, twórca filmów animowanych, scenograf, realizator spektakli audiowizualnych. W 1956 r. ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie. (zmodyfikowano opis: Omówienie) 00:20 CIEŃ RADIOSTACJI Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2003 Reżyseria: Krzysztof Magowski Scenariusz: Krzysztof Magowski Muzyka: Dariusz Żebrowski Autorzy dokumentu sięgają do przeszłości Gliwic, przedstawiają burzliwe dzieje miasta oraz jego dzień dzisiejszy. Osnową filmu jest opowieść o historii gliwickiej radiostacji, najbardziej charakterystycznej budowli Górnego Śląska, której konstrukcja przypomina słynną wieżę Eiffla, tyle że zbudowana została z drewna. Wykorzystano bogate materiały archiwalne, stare zdjęcia, fragmenty filmów "Akcja Himmler" Zbigniewa Chmielewskiego, "Aby kwitło życie" Jerzego Hoffmana. Ilustracją wydarzeń sprzed lat są też inscenizowane scenki. O minionych czasach dowiadujemy się z wypowiedzi mieszkańców miasta, którzy nadal tu żyją, a także wysiedlonych Niemców, repatriantów ze Lwowa oraz byłych pracowników radiostacji. 31 sierpnia 1939 roku w Gliwicach miało miejsce pamiętne wydarzenie. Przygotowany został napad prowokacyjny na niemiecką radiostację. Sześciu esesmanów w cywilu wtargnęło na teren obiektu, nadając komunikat po polsku, że radiostacja znajduje się w rękach polskich powstańców. Dwaj urzędnicy byli bezradni wobec uzbrojonych i gotowych na wszystko napastników. Dzień później, 1 września tego roku, rozpoczęła się niemiecka kampania zbrojna przeciwko Polsce, oskarżanej o rzekome prowokacje. W wyniku dalszej działalności Niemców, już po zajęciu Polski, został nakręcony film propagandowy o terrorze stosowanym przez Polaków wobec bezbronnych Niemców, którzy na mocy Traktatu Wersalskiego zostali uznani przez państwo polskie wbrew swej woli za obywateli polskich. Pokazywano, jak uciekali przed rzekomymi bandami polskich morderców na teren Rzeszy. Rok 1945 w wyniku ofensywy styczniowej wojsk radzieckich i polskich miał przynieść Gliwicom upragnioną wolność. We wspomnieniach wielu byłych mieszkańców ten rok kojarzy się z wielką tragedią. Wkraczający do miasta Rosjanie podpalili wówczas teatr, który należał do najwspanialszych na Górnym Śląsku. Opowiadają o tamtych czasach mieszkający w Gliwicach Niemcy, którzy byli wysiedlani ze swoich domów. W wagonach towarowych jechali na Zachód. W czasach komunistycznych radiostacja gliwicka zagłuszała Radio Wolna Europa. Pracownicy radiostacji nigdy nie mieli bezpośredniego kontaktu z ubekami, którzy wydawali im polecenia. Kolejne rozkazy napływały jedynie za pośrednictwem specjalnego telefonu. Najważniejszym jednak wspomnieniem dla Ślązaków z powojennej Polski jest wizyta Ojca Świętego na gliwickim lotnisku 15 czerwca 1999 roku. Przybyły tłumy wiernych, jednoczyły się w pokoju i miłości różne nacje. (zmodyfikowano opis: Omówienie) 01:50 NIEBEZPIECZNIE SKROMNA Film dokumentalny, 53 min, Polska, 1994 Reżyseria: Anna Semkowicz, Marek Bieńkowski Scenariusz: Anna Semkowicz Zdjęcia: Tadeusz Jeżak Film dokumentalny poświęcony Barbarze Rachwalskiej (1922-1993), polskiej aktorce filmowej i teatralnej, znanej głównie z ról drugoplanowych. Autorzy dokumentu przedstawiają historię jej kariery zawodowej - od studiów w podziemnym Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej, aż po występy sceniczne na początku lat dziewięćdziesiątych. Historia drogi zawodowej Barbary Rachwalskiej jest jednocześnie historią polskiego powojennego aktorstwa. Była związana z wieloma teatrami w całym kraju - Narodowym, Ateneum, Na Woli w Warszawie, łódzkim Nowym, Dramatycznym w Elblągu. Była profesjonalistką i osobą niezwykle skromną. I przede wszystkim taką pozostała w pamięci przyjaciół i znajomych. Ilustracją do programu są wypowiedzi ludzi teatru i filmu, którzy znali Barbarę Rachwalską osobiście i pracowali z nią, oraz fragmenty przedstawień teatralnych, filmów i słuchowiska radiowego z udziałem bohaterki filmu. (zmodyfikowano opis: Omówienie) 02:55 ZAPAMIĘTAĆ SEN - MARIA FOŁTYN Film dokumentalny, 50 min, Polska, 1994 Scenariusz: Barbara Gola Zdjęcia: Tomasz Lewiński Wykonawcy: Barbara Janowska, Ewa Goc Maria Fołtyn, śpiewaczka opery warszawskiej, reżyser spektakli operowych w kraju i za granicą, w roku 1994 obchodziła 70. urodziny oraz jubileusz 45 - lecia pracy artystycznej. Również w tym samym roku w maju minęła 175. rocznica urodzin Stanisława Moniuszki, kompozytora, którego dzieła słynna sopranistka popularyzuje od kilkudziesięciu lat. Film jest poświęcony życiu i wielkiej karierze Marii Fołtyn. Mówią o niej znajomi, przyjaciele, znane postaci ze świata muzycznego. Witold Rudziński opowiada o Festiwalach Moniuszkowskich w Kudowie i ogromnym wkładzie artystki w ich rozwój i popularyzację. O sobie i swoich planach na przyszłość mówi także bohaterka filmu (wkrótce zamierza wystawić "Halkę" w Mińsku i Samarze). Jej opowieści o życiowych niepowodzeniach i sukcesach przeplatają pieśni ze "Śpiewników domowych" Stanisława Moniuszki. W filmie wykorzystano bogatą ikonografię oraz materiały archiwalne z występów Marii Fołtyn w Kudowie, Hawanie, Ankarze, Budapeszcie, Nowosybirsku i wielu miastach Ameryki.