TVP Historia Piątek, 19.05.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 19 MAJA. ODC. 567 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1674 - Jan Sobieski królem polskim; 1965 - zmarła pisarka Maria Dąbrowska; 1979 - pierwszy raport Konwersatorium "Doświadczenie i Przyszłość" inspirowany przez Stefana Bratkowskiego; 1983 - wyrok w sprawie Międzyzakładowego Robotniczego Komitetu "Solidarności"; 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.V - ODC. 54 (SERIA V ODC. 2) Serial wojenny, 42 min, Polska, 2021 Reżyseria: Filip Zylber Scenariusz: Wojciech Lepianka, Przemysław Nowakowski Muzyka: Bartosz Chajdecki, Piotr Komorowski Aktorzy: Aleksandra Pisula, Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Michał Czernecki, Mateusz Rzeźniczak, Piotr Nerlewski, Maciej Brzoska, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński, Sebastian Jasnoch W Złoczewicach Chaim konstruuje granaty. Prosi Marysię, aby dostarczyła je do getta. Nie jest to proste zadanie, ale podejmuje się tego Andrzej, który już wcześniej kilkakrotnie wchodził tam jako lekarz. Musi tylko znaleźć kogoś, kto pomoże mu przejść przez bramę. Tymczasem Ewa, Nitka, Andrzej i Zyga uczestniczą w podjęciu Cichociemnego z Anglii. Wszystko odbywa się w gęstej mgle, skoczek zaczepia spadochronem o drzewa i podczas próby uwolnienia się zostaje ciężko ranny. A właściwie ciężko ranna, bo cichociemny okazuje się dziewczyną. Obrażenia są na tyle poważne, że zdesperowana grupa jedzie do Złoczewic licząc na pomoc niemieckiego lekarza. Ten nie odmawia i ratuje dziewczynie życie. Podczas nocnej operacji Nitka nawiązuje kontakt z hospitalizowanym niemieckim lotnikiem. Ten zdaje sobie sprawę, że już nigdy nie będzie sprawny, opowiada o nalotach na ludność cywilną. Nitka jest wstrząśnięta. Rankiem lekarz i Meier zastają pilota martwego, wygląda to na samobójstwo. Niemieckie władze rezygnują z wykorzystywania Złoczewic na szpital dla wojska. W Warszawie Marysia i Witek próbują dostać się do getta, aby przekazać ruchowi oporu granaty. Ostatecznie Andrzej postanawia wejść sam. Niestety, zaraz po przekroczeniu bramy do getta zostaje zastrzelony. 08:20 ŚWIATŁO I SZKŁO - NOWE DWORY ODC. 3 Magazyn historyczny, 15 min, Polska, 2022 Scenariusz: Piotr Robakowski Światło i szkło to witraż, czyli ozdobne wypełnienie okna, wykonane z kawałków kolorowego szkła wprawianych w ołowiane ramki osadzone między żelaznymi sztabami. Witraże stosowano głównie w budownictwie sakralnym. Technika witrażu znana była w starożytności, a jej renesans witrażownictwa nastąpił na przełomie wieków XIX i XX w sztuce secesji. Największy w Europie witraż (212 m2) znajduje się w kościele Najświętszego Serca Jezusa Chrystusa w Rypi. W cyklu "Światło i szkło" poznamy najcenniejsze polskie witraże. Odcinek nr 3 Nowe Dwory W niewielkim drewnianym kościele w Nowych Dworach koło Wielenia (województwo wielkopolskie) znajdują się niewielkie witraże - tonda pochodzące z 1610 roku. Na przykładzie obiektów prezentujemy historię obiektu. Kościół ten wybudowany prawdopodobnie przez Menonitów, wyróżnia się ciekawą architekturą. Najważniejszym elementem programu jest proces renowacji i konserwacji, a także odtwarzania witraży. Odwiedzimy w tym celu pracownię konserwacji i restauracji witraży na Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu. Tam prowadzona jest konserwacja witraży z kościoła w Nowych Dworach. 08:40 HISTORIA POLSKI - MONTE CASSINO. OSTATNI ROZDZIAŁ Film dokumentalny, 75 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Łysiak Scenariusz: Tomasz Łysiak Zdjęcia: Konrad Bloch Film "Monte Cassino. Ostatnio rozdział" to opowieść o Chwale i Goryczy (nawiązując do innego słynnego tytułu), to historia tych, którzy jak bohaterowie quasi biblijnej przypowieści peregrynują w mundurach ku wolnej Polsce przez pół świata. Pokażemy zarówno ich los, jak i wartości, które leżały u podstaw prowadzonej przez nich walki. "Za Polskę" to były często ostatnie słowa wypowiadane przez ginących na polu bitwy Andersiaków i były one najgłębszym, najszczerszym wyznaniem wiary. Wiary w świętą polską sprawę. Również o tej wierze będzie ten film. Główną jednak ideą filmu "Ostatni rozdział" jest pójściem za opowieściami weteranów. Autor filmu odbył rozmowy z weteranami 2. Korpusu, nagrywając obszerny materiał - wielowątkową opowieść o losach żołnierzy. Wśród nich także i najmłodszego żołnierza Armii Andersa, kpt. Krzysztofa Flizaka, który wyruszył z Syberii na poszukiwanie ojca i przebył, jako 10 - letnie dziecko 3500 km, żeby go odnaleźć. To także historie ostatniego artysty Andersa czy Polaków, którzy by dostać się do polskiego wojska, uciekali z Wehrmachtu. Towarzyszymy im z kamerą, gdy w trakcie pielgrzymki zorganizowanej przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych jadą pod Monte Cassino, Piedimonte San Germano czy wreszcie do Bolonii, by tam wspólnie upamiętniać kolegów, którzy na ziemi włoskiej zostali, gdyż w zgodzie z tym, co napisane na pomniku na wzgórzu 593, Bogu oddali ducha, a Polsce serce. Film powstał przy współpracy Urzędu do Spraw Kombatantów. 10:15 SENSACJE XX WIEKU - BOMBA HITLERA Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1999 Autor: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Rafał Paradowski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program porusza zagadnienie bomby atomowej. Co było przyczyną jej braku, czy zadecydowała niekompetencja czy brak poparcia dla niemieckiego "projektu uranowego" wśród dowódców wojskowych, czy też fakt wyjazdu z Niemiec wybitnych uczonych narodowości żydowskiej? 10:40 SENSACJE XX WIEKU - ADMIRAŁ Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1998 Reżyseria: Barbara Gajos Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program dotyczy zabójstwa francuskiego admirała Francois Darlana, który został zabity w czasie II wojny światowej, w Algierze. Wydarzenie to, jak się później okazało, miało istotny wpływ na dalsze losy alianckich sojuszy, które ostatecznie doprowadziły do zakończenia wojny. 11:10 WARSZYC - INNY WRÓG, CEL TEN SAM Film dokumentalny, 42 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jarosław Mańka, Marzena Kumosińska Scenariusz: Marzena Kumosińska Fabularyzowany, wzbogacony animowaną grafiką dokument o losach kpt. Stanisława Sojczyńskiego Warszyca, twórcy i dowódcy Konspiracyjnego Wojska Polskiego, największej zbrojnej organizacji podziemia antykomunistycznego w centralnej Polsce. 12:20 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 4 BAZAR CZY REWOLUCJA Serial historyczny, 78 min, Polska, 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Andrzej Twerdochlib Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Krzysztof Kolberger, Marek Siudym, Henryk Machalica, Zdzisław Kozień, Mariusz Benoit, Joanna Sobieska, Beata Tyszkiewicz, Grażyna Szapołowska, Marek Bargiełowski, Ewa Lemańska, Jerzy Bończak, Henryk Boukołowski, Aleksander Gawroński, Andrzej Krasicki, Ryszard Pietruski W szeregach pruskiej policji szybko robi karierę syn Antoniego Frankowskiego, Ludwik, który zmienił nazwisko na Franke. Syn Józefa, Jan Frankowski, po skończeniu szkoły ekonomicznej nie może znaleźć pracy w swoim zawodzie. Podejmuje więc pracę fizyczną u kolegi Niemca. Zakochuje się w jego siostrze, jednak zostaje odrzucony. Zrozpaczony wraca do brata gospodarującego na wsi. Za pożyczone od niego pieniądze zakłada sklep, lecz spółki polskie borykają się w tym czasie z wielkimi trudnościami finansowymi. Nadchodzi listopad 1845 roku. W Poznaniu trwają przygotowania do powstania. Władze pruskie rozszyfrowują polską siatkę konspiracyjną, zaczynają się aresztowania. Umiera Karol Marcinkowski, lekarz, społecznik, patriota, który jednak wszelkimi sposobami usiłował odwieść rodaków od wystąpienia zbrojnego. Jego pogrzeb przeradza się w wielką manifestację ludu Wielkopolski. 13:55 PAN AM - LOT PRZEZ PACYFIK - INNY OCEAN. ODC. 3/3 (PAN AM: CROSSING THE PACIFIC) Serial dokumentalny, 60 min, USA, 2019 Seria przybliża historię jednego z wielkich kamieni milowych w historii lotnictwa: przekroczenia Oceanu Spokojnego w 1935 roku przez statek powietrzny Pan American Airways nazywany China Clipper. Ludzie już wówczas mieli przeczucie, że to przełomowy moment w historii ludzkości, symbolizujący kurczenie się świata, gdyż od tego czasu w każde miejsce na Ziemi można było dotrzeć samolotem. Dziewiczy rejs Clippera był kulminacją ośmiu lat prób i doświadczeń oraz wprowadzania wielu innowacji, w których udział wzięły setki osób. Podobnie jak inżynierowie NASA i astronauci, którzy później wysłali człowieka na Księżyc, ci pionierzy lotnictwa budowali nowe samoloty, stosowali nowe technologie i pokonali niezliczone przeszkody, żeby móc przekroczyć 8700 mil potężnego Pacyfiku. Film, w oparciu o materiały archiwalne i rekonstrukcje zdarzeń, pokazuje jak to zrobili i jak, po ich wyczynie zmienił się świat. 15:05 TROPIKALNE WYSPY ŚWIATA - BORNEO ODC. 2 (EARTH'S TROPICAL ISLANDS 2. BORNEO) Serial dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Kathryn Jeffs, Roger Webb Film dokumentalny BBC Studios opowiadający o wyspach: Madagaskar, Borneo i Hawaje. Wszystkie stanowią odzielne ekosystemy, a ich unikalna przyroda jest od lat zagrożona wyginięciem. Drugi odcinek to podróż na wyspę Borneo, która leży w samym sercu Azji Południowo - Wschodniej. To trzecia pod względem wielkości wyspa świata. W licznych różnorodnych siedliskach żyje tu ponad 60 tysięcy gatunków zwierząt i roślin. Pod tym względem to prawdopodobnie najbardziej zróżnicowana ze wszystkich wysp naszej planety. Wzdłuż linii brzegowej Borneo rozciąga się wyjątkowe środowisko. Rozległy, zalany wodą las poprzecinany jest siecią rzek. W tym podmokłym lesie wyewoluował niezwykły gatunek. Nosacz. Jego wielki nos służy jednemu celowi. Pomaga zdobyć partnerkę. Olbrzymi nos zapewnia samcowi sporą grupę oddanych samic i potomstwo. Młode dopiero po siedmiu latach będzie mogło poszczycić się nosem tak dużym jak nos ojca. Ale to nie nos, tylko wielki brzuch jest kluczowy dla przeżycia tych małp. Gorzkie liście zalanych wodą drzew zawierają niewielką ilość substancji odżywczych. U nosaczy silnie rozwinęło się jelito, pozwalając na wydobycie z pożywienia substancji odżywczych. Tylko najmłodsze liście są wystarczająco pożywne, by warto było je zjadać. Samiec musi więc prowadzić swoje stado, pokonując nawet kilometr dziennie w poszukiwaniu świeżych roślin. Szlak nosaczy przecinają liczne rzeki patrolowane przez olbrzymie drapieżniki o ponadpięciometrowej długości, ważące nawet do tony. Krokodyle różańcowe. By dotrzeć do młodych soczystych liści, stado musi przejść na drugi brzeg. Ale samiec najwyraźniej się waha. Dawniej Borneo była połączona z dzisiejszą Tajlandią i Malezją. Olbrzymi obszar lądowy porastały jedne z najstarszych lasów na Ziemi. Dziesięć tysięcy lat temu, po zakończeniu ostatniej epoki lodowej, poziom wody w morzu wzrósł, odcinając Borneo i miejscowy pierwotny las. W otaczających wyspę płytkich wodach rozwinęły się jedne z najbogatszych na świecie raf koralowych. 16:05 OBYWATEL KOLCZASTEGO ŚWIATA. GUSTAW HERLING - GRUDZIŃSKI Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2022 Reżyseria: Marta Węgiel Scenariusz: Marta Węgiel Filmowa podróż po życiu i twórczości Gustawa Herlinga - Grudzińskiego. Głównym narratorem jest sam bohater, jego archiwalne wypowiedzi prowadzą od dzieciństwa na ukochanej kielecczyźnie, poprzez lata młodości, pierwsze literackie fascynacje, dramatyczne przeżycia wojenne, pobyt w radzieckim łagrze, udział w bitwie pod Monte Cassino, trudne lata rzymskie, pracy w "Kulturze", dramatyczne wydarzenia w życiu prywatnym, po trudne, często samotne lata w Neapolu. Film ilustrowany bogatym materiałem archiwalnym i ikonograficznym, fragmenty spektakli Teatru Telewizji. Wśród narratorów córka Marta Herling, literaturoznawcy, biografowie i przyjaciele pisarza. 17:05 WOJOWNICY CZASU - MAŁA WOJNA, CZYLI POWSTANIE W SANDOMIERSKIEM 1831 Cykl reportaży, 26 min, Polska, 2021 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan 29 listopada 1830 roku wybuchło w Królestwie Polskim powstanie przeciwko Rosjanom, które wkrótce przerodziło się w wojnę polsko - rosyjską. Jeszcze w grudniu tego roku pojawiła się koncepcja podjęcia na obszarze całego kraju partyzanckich działań strategicznych, które znane są jako mała wojna. W tym odcinku programu przypomnimy historię Powstania Listopadowego, największych bitew i potyczek. Rekonstruktorzy przybliżą tajniki uzbrojenia i umundurowania powstańców. 17:35 WOJENNE DZIEWCZYNY S.V - ODC. 55 (SERIA V ODC. 3) Serial wojenny, 42 min, Polska, 2021 Scenariusz: Monika Franczak, Wojciech Lepianka Muzyka: Bartosz Chajdecki, Piotr Komorowski Aktorzy: Aleksandra Pisula, Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Karolina Rzepa, Michał Czernecki, Sebastian Jasnoch, Maciej Brzoska, Mateusz Rzeźniczak, Piotr Nerlewski, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński Marysia rozpacza po śmierci Andrzeja. Nie może sobie darować, że namówiła go na wniesienie granatów do getta. Jest zdruzgotana i zmęczona tym, co ją otacza. Nie potrafi dłużej sprostać rzeczywistości i nadal działać w organizacji. Ewa uzyskuje zgodę dowództwa i udaje jej się namówić Marysię, aby ta wyjechała do klasztoru do siostry, gdzie doszłaby do siebie. Drogi dziewczyn się rozchodzą. Marysia opuszcza Warszawę. Tymczasem w Złoczewicach sytuacja Chaima i jego rodziny robi się coraz trudniejsza. Tutejszy leśniczy i jednocześnie folksdojcz nabiera podejrzeń, że Węgierscy działają na szkodę Rzeszy. Jakby tego było mało, w majątku pojawia dawna miłość Nitki. Jerzy Odrowąż teraz wyraźnie bardziej zainteresowany panią domu próbuje jednocześnie namówić matkę Nitki na wspólne interesy. Po niefortunnym skoku Magda powoli wraca do zdrowia w kryjówce partyzantów. Cichociemna zaczyna zaprzyjaźniać się z Witkiem. 18:55 TAŚMY CHROMIŃSKIEGO Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2010 Reżyseria: Jerzy Lubach Scenariusz: Jerzy Lubach, Andrzej Ślązak Zdjęcia: Andrzej Ślązak, Mateusz Skalski Muzyka: Tomasz Bajerski Film powstał wokół odkrytych przez reżysera materiałów archiwalnych z okresu tworzenia się Brygady Karpackiej w czasie II wojny światowej. Materiał został nakręcony przez Tadeusza Chromińskiego, amatora filmowca, który dokumentował zarówno ważne wydarzenia z historii Brygady, jak również okruchy życia żołnierzy w czasie wolnym i na służbie. Na ekranie zobaczyć można miedzy innymi generała Władysława Sikorskiego, pułkownika Stanisława Kopańskiego i generała władysława Andersa. 19:55 HISTORIA POLSKI - GENERAŁ WŁADYSŁAW SIKORSKI Film dokumentalny, 39 min, Polska, 1992 Scenariusz: Zbigniew Wawer Zdjęcia: Stanisław Holnicki Program poświęcony postaci generała Władysława Sikorskiego przedstawiający przebieg jego kariery wojskowej i politycznej. W programie m. in. działalność generała w okresie międzywojennym. Wybuch II wojny światowej i wyjazd generała do Francji - odtwarzanie Polskich Sił Zbrojnych. Wojna francusko - niemiecka, ewakuacja wojsk polskich do Anglii. Organizacja Polskich Sił Zbrojnych w Anglii. Parada wojskowa przed Churchillem. Udział polskich żołnierzy w bitwie o Anglię. Kierunki polityki Sikorskiego. Projekt konfederacji polsko - czechosłowackiej, podróże do USA i Kanady, Układ Sikorski - Majski, utworzenie w ZSRR Armii Polskiej. Sikorski w Kujbyszewie, ujawnienie zbrodnii katyńskiej - zerwanie stosunków dyplomatycznych ZSRR z rządem londyńskim, front zachodni - powstanie brygady pancernej gen. Maczka. Podróż gen. Sikorskiego na środkowy wschód - Kair, Irak, katastrofa w Gibraltarze - pogrzeb generała. W filmie wykorzystano mat. archiwalne Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, archiwum WFDiF, ze zbiorów CBW. 20:40 TEATR HISTORII - "KSIĄDZ MAREK" Felieton, 15 min, Polska, 2022 Prowadzący: Mikołaj Mirowski W cyklu "Teatr Historii", łączącym publicystykę ze sztuką spod znaku Melpomeny i Klio, tym razem, we wprowadzeniu do dramatu Juliusza Słowackiego "Ksiądz Marek" w reżyserii Krzysztofa Nazara (1996), gościem rozmowy prowadzonej przez dr. Mikołaja Mirowskiego (historyk, publicysta; FINA, red. nacz. kwartalnika Pleograf) będzie dr hab. Iwona E. Rusek (literaturoznawczyni, scenarzystka; Uniwersytet w Białymstoku). "Ksiądz Marek. Poema dramatyczne we trzech aktach" - dramat ten Słowacki napisał i wydał w Paryżu w 1843 roku. Opublikowanie dramatu z miejsca przysporzyło autorowi wielu kłopotów. Miażdżącej krytyce poddał utwór i jego twórcę bliski przyjaciel Mickiewicza, Stefan Witwicki, wybitnie nielubiący Słowackiego. Zygmunt Krasiński natomiast obraził się śmiertelnie na przyjaciela za to, że jego przodka - postać Marszałka konfederatów barskich - ukazał w niezbyt przychylny sposób. Dzieło miało więc niełatwe początki swego żywota, co przełożyło się także na permanentną krytykę utworu trwająca aż do początków XX stulecia. Dopiero po upływie wielu dekad, następne pokolenia twórców teatralnych, potrafiły zmierzyć się z natężeniem ekspresji wypełniającym tekst Słowackiego. Sztuka, którą bez wątpienia można zaklasyfikować jako dramat mistyczny, poświęcona jest postaci legendarnego zakonnika, przeora barskiego klasztoru karmelitów, księdza Marka Jandołowicza. Zyskał on niezwykłą sławę podczas konfederacji barskiej, uważano go nie tylko za złotoustego kaznodzieję, ale wręcz za proroka i cudotwórcę. Tytułowy bohater cieszył się niezwykłą estymą, otaczał go nimb człowieka świętego już za życia. Jego legendę podchwycili i rozwinęli twórcy romantyczni. Nic więc dziwnego, że także dramat Słowackiego nacechowany wątkami charakterystycznymi dla tego nurtu. Konfederacja i upadek Baru stają się symbolami misteryjnymi, nawiązującymi do biblijnych scen męki i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Nie brak też ocen wydarzeń historycznych noszących cechy diagnozy o charakterze cywilizacyjnym: upada monarchia uwikłana w magnackie koterie, spiski i interesy, rodzi się nowa Polska - republikańska i demokratyczna. Uosobieniem przyświecających jej ideałów jest postać tytułowego księdza Marka. Poza głównym bohaterem, na kartach dramatu pojawia się cały wachlarz postaci przynależnych do narodowej mitologii romantycznej, zaś najbardziej popularna z całego utworu stała się "Pieśń konfederatów" ("Nigdy z królami nie będziem w aliansach"), będąca parafrazą oryginalnej "Pieśni Konfederatów Barskich". Niestety, szlachetna, patriotyczna postawa zarówno bohaterskich konfederatów barskich, jak też tytułowego księdza Marka, nie uchroniła kraju przed tragicznymi konsekwencjami, w 1772 roku doszło do pierwszego rozbioru Polski. 21:00 TEATR TELEWIZJI - KSIĄDZ MAREK Spektakl, 86 min, Polska 1997 Autor: Juliusz Słowacki Reżyseria: Krzysztof Nazar Zdjęcia: Tomasz Wert Scenografia: Allan Starski Kostiumy: Magdalena Tesławska Muzyka: Wojciech Kilar Wyk. Krzysztof Globisz (Ksiądz Marek), Daniel Olbrychski (Kossakowski), Magdalena Cielecka (Judyta), Janusz Michałowski (Rabin), Janusz Gajos (Kreczetnikow), Jan Frycz (Branecki), Artur Żmijewski (Puławski), Mariusz Bonaszewski (Starościc), Józef Fryźlewicz (Marszałek), Tomasz Zaliwski (Regimentarz), Igor Przegrodzki (Ks. Przełożony Karmelitów), Mirosław Baka (Adiutant), Jarosław Gajewski (Adiutant Braneckiego), Krzysztof Stroiński (Jozafat), Mariusz Jakus (Suwarow), Jarosław Gruda (Towarzysz), Mirosław Zbrojewicz (Bojwił) oraz Beata Gołębiewska, Marta Jonak, Beata Łuczak, Julia Przyłubska, Tomasz Bednarek, Jacek Borcuch, Michał Breitenwald, Michał Chylicki, Ireneusz Dydliński, Michał Gadomski, Andrzej Imiełowski, Artur Janusiak, Tomasz Kalczyński, Wojciech Kobiałko, Mirosław Kowalczyk, Paweł Ławrynowicz, Franciszek Orliński, Daniel Wyczesany "Słowacki wyszedł z ich (towiańczyków) bandy poróżniwszy się z Mickiewiczem, wydał niby jakiś poemat pt."Ksiądz Marek", gdzie jest nie już głupim autorem, ale prawie wariatem" - pisał o najnowszym dziele nielubianego przez siebie poety Stefan Witwicki, przyjaciel Mickiewicza. Sam wieszcz w wykładach paryskich zarzucił autorowi "Księdza Marka", że świętokradczą ręką "rozprasza ognistą koronę, otaczającą tak czcigodną głowę" świątobliwego męża, będącego wcieleniem ducha czystego i potężnego. Potem obraził się na przyjaciela Zygmunt Krasiński - za to, że jego przodek w postaci marszałka konfederatów został sportretowany mało życzliwie. "Poema dramatyczne we trzech aktach", napisane i opublikowane w Paryżu w 1843 roku, przysporzyły więc autorowi wielu kłopotów. Krytycy - aż po wiek XX - zarzucali mu błądzenie po "bezdrożach doktrynerstwa mistycznego", nieprawdopodobieństwo akcji i motywów działania postaci, rozchwianie konstrukcji. Właściwie dopiero teatr współczesny umiał poradzić sobie z luźną budową dramatu, a w lawinie scen i obrazów dostrzec niezwykłe natężenie ekspresji. Co nie zmienia faktu, że "Ksiądz Marek" należy do utworów rzadko inscenizowanych. Poemat dramatyczny zaliczany do tzw. dramatów mistycznych Juliusza Słowackiego (1809 - 49), został osnuty wokół autentycznych wydarzeń historycznych. Ich bohaterem jest ksiądz Marek Jandołowicz (ok. 1713 - 1804), kaznodzieja, superior klasztoru karmelitów w Barze. Podczas konfederacji barskiej zyskał opinię proroka i cudotwórcy. Już za życia otaczany był kultem, a jego legendę rozwinęli m.in. romantycy. U Słowackiego postać karmelity, jak i wydarzenia związane z upadkiem Baru w czerwcu 1768 roku nabierają znaczenia symbolicznego, przeradzając się w misterium męczeństwa i zmartwychwstania. Finał konfederacji barskiej jest ukazany jako przełomowy moment w dziejach narodu: upadku Polski monarchistyczno - magnackiej i narodzin nowej - republikańskiej i demokratycznej. Jest ona reprezentowana przez ideały miłości, prawdy i ofiary właśnie w osobie księdza Marka, charyzmatycznego "bożego rycerza", przywódcy poświęcającego swoje życie po to, żeby przez oczyszczające cierpienie i odrodzeńczą moc zmienić bieg historii. 22:40 DYNASTIA TUDORÓW IV - ODC. 4/10 (ODC. 4/10) Serial historyczny, 57 min, Kanada/Irlandia/USA, 2010 Reżyseria: Ciaran Donnelly Aktorzy: Jonathan Rhys Meyers, Henry Cavill, Natalie Dormer, Maria Doyle Kennedy Serial przedstawiający wczesne lata panowania króla Anglii, Henryka VIII. Burzliwe romanse, rozwody i dramaty króla często wygrywają nawet z polityką. 23:30 POLSKIE WYNALAZKI - SIŁA ALIANCKICH SKRZYDEŁ Serial dokumentalny, 42 min, Polska, 2022 Reżyseria: Norbert Rudaś Scenariusz: Norbert Rudaś Polskie wynalazki odc. 1 Siła alianckich skrzydeł Film ukazuje sylwetki polskich konstruktorów i inżynierów lotniczych, których wynalazki znalazły szerokie zastosowanie w siłach powietrznych aliantów podczas II wojny światowej oraz wpłynęły na rozwój światowego lotnictwa po jej zakończeniu. Po ewakuacji w 1939 roku tysiące polskich inżynierów i techników przydzielono do biur konstrukcyjnych, ośrodków badawczych i fabryk aliantów. Najwybitniejsi polscy konstruktorzy samolotów i osprzętu lotniczego, m.in. twórcy samolotów Łoś, Karaś, Sum czy Jastrząb w trakcie wojny przyczynili się do rozwoju i produkcji najsłynniejszych alianckich samolotów bojowych jak Mosquito, Lancaster, B - 17 czy Spitfire. Po wojnie, mając zamknięty powrót do kraju, stali się kadrą największych koncernów lotniczych i kosmicznych w Europie, USA i Kanadzie. 01:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - DOPISAĆ LOSY Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Dopisać losy" Dziś opowieść zaczynamy 3 września 1939 roku, kiedy to nad ranem 16. Pułk Ułanów Wielkopolskich otrzymuje od generała Stanisława Grzmota - Skotnickiego, dowódcy Pomorskiej Brygady Kawalerii rozkaz osłaniania w miejscowości Bykowiec odwrotu polskich oddziałów w kierunku Bydgoszczy. Zgodnie z naszą filozofią nie zajmujemy się szerokimi bitewnymi panoramami, ale koncentrujemy na jednym szczególe. Pod Krojantami zajmiemy się poszukiwaniem miejsca jednej tankietki, osłaniającej szarżę polskiej kawalerii. 01:45 SENSACJE XX WIEKU - BOMBA HITLERA Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1999 Autor: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Rafał Paradowski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program porusza zagadnienie bomby atomowej. Co było przyczyną jej braku, czy zadecydowała niekompetencja czy brak poparcia dla niemieckiego "projektu uranowego" wśród dowódców wojskowych, czy też fakt wyjazdu z Niemiec wybitnych uczonych narodowości żydowskiej? 02:10 SENSACJE XX WIEKU - ADMIRAŁ Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1998 Reżyseria: Barbara Gajos Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program dotyczy zabójstwa francuskiego admirała Francois Darlana, który został zabity w czasie II wojny światowej, w Algierze. Wydarzenie to, jak się później okazało, miało istotny wpływ na dalsze losy alianckich sojuszy, które ostatecznie doprowadziły do zakończenia wojny. 02:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 1 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W pierwszej części Bogusław Wołoszański opowiada o niemieckiej jednostce, która zdobyła belgijskie umocnienia, oraz prezentuje fort Eben Emael, oprowadzając po wnętrzach bunkrów. Na zakończenie audycji spotkanie z telewidzami w ramach Klubu Encyklopedii II Wojny Światowej.