TVP Kultura Wtorek, 16.05.2023 07:00 ZAGINIONE - ODNALEZIONE - OBRAZ KRZYSZTOFA LUBIENIECKIEGO "PORTRET MĘŻCZYZNY" Magazyn, 10 min, Polska, 2021 Prowadzący: Rafał Wiśniewski Krzysztof Lubieniecki urodził się w 1659 r. w Szczecinie. "Portret mężczyzny" powstał ok. 1728 r. , krótko przed śmiercią artysty. Obraz został zakupiony do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie w 1938 r. od Józefa Stieglitza, właściciela Salonu Antyków A. Stieglitz w Krakowie. Według Kroniki z okresu powstania warszawskiego Stanisława Lorentza, ówczesnego dyrektora MNW, skrzynia znalazła się wśród kilkudziesięciu innych wywiezionych 9 października 1944 r. do zamku Fischhorn w Austrii. Zamek z przeszło siedemsetletnią historią w 1942 r. stał się kwaterą dowództwa dywizji SS i rezydencją Hansa Fegeleina, ostatniego szefa adiutantury Adolfa Hitlera, prywatnie szwagra Ewy Braun, a od jesieni 1944 r. składnicą zarekwirowanych dzieł sztuki. Oprócz zbiorów MNW trafiły tam m.in. zabytki z Zamku Królewskiego, Biblioteki Krasińskich, Biblioteki Narodowej oraz Pałacu Błękitnego. Na początku maja 1945 r. stało się jasne, że niebawem łupy dostaną się w ręce aliantów. Wojsko niemieckie w pośpiechu opuszczające zamek zabrało zatem ze sobą część przywiezionych tam wcześniej dzieł sztuki. Reszta została wydana na pastwę okolicznych mieszkańców, którzy do 8 maja 1945 r. , tzn. do momentu wkroczenia oddziałów amerykańskich, mieli łatwy dostęp do składnicy. Ponadto obiekty rabowali również amerykańscy żołnierze, traktując je jako rodzaj pamiątki chętnie przywożonej z wojny w Europie. Jak okazało się wiele dziesięcioleci później, taki właśnie los spotkał portret Lubienieckiego. Na zdjęcia obrazu w 2009 r. natrafił, w trakcie badań nad genealogią własnej rodziny, Bob Wittmann, syn amerykańskiego żołnierza Roberta F. Wittmanna, służącego w trakcie wojny w 42. Dywizji Piechoty, tzw. Rainbow Division, stacjonującej w Austrii. Na przesłanej do ministerstwa fotografii widać młodego mężczyznę w amerykańskim mundurze przykładającego pistolet do głowy popiersia Adolfa Hitlera. W tle, na ścianie, wisi poszukiwany przez polski rząd "Portret młodzieńca". W trakcie dalszych poszukiwań Wittmann ustalił, że dzieło miało na odwrocie nalepki własnościowe Muzeum Narodowego w Warszawie i zostało najprawdopodobniej zrabowane z Polski. Z informacji przekazanych Ministerstwu Kultury RP wynikało, że dzieło zostało przywiezione do USA w 1945 lub 1946 r. i znajdowało się w posiadaniu Roberta F. Wittmanna do chwili jego śmierci w 1971 r. Na przełomie lat 80. i 90. obraz miał zostać sprzedany przez jego drugą żonę antykwariuszowi o imieniu lub nazwisku Bobb. Od 2009 r. trwały bezskuteczne poszukiwania obrazu na terenie Stanów Zjednoczonych. W sprawę została zaangażowana amerykańska agencja śledcza Homeland Security Investigations. Obraz niezwłocznie zarejestrowano w prowadzonej przez Sekretariat Generalny Interpolu bazie Stolen Works of Art. Wiosną 2015 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zwróciło się z prośbą o wsparcie do FBI. W wyniku działań agencji udało się odnaleźć kolekcjonera, który w latach 80. kupił obraz. Wówczas na odwrocie nie było już nalepek wskazujących na proweniencję dzieła, nadal znajdowały się tam jednak przedwojenne numery inwentarzowe. Po uzyskaniu informacji o pochodzeniu obrazu John Bobb zdecydował się zwrócić go, nie oczekując w zamian żadnej rekompensaty. Uroczyste przekazanie obrazu odbyło się 8 października 2015 r. w gmachu Muzeum Narodowego w Warszawie. W ceremonii wzięli również udział Robert i Yvette Wittmann oraz John i Janis Bobb. W podziękowaniu za etyczną i godną naśladowania postawę John Bobb i jego małżonka Janis Bobb oraz Robert Wittmann zostali uhonorowani przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego dyplomem uznania. 07:55 KSIĘGA PRZESTRZENI S.II - BLOKOWISKO XXI WIEKU Program edukacyjny, 29 min, Polska, 2016 Reżyseria: Tomasz Drozdowicz Scenariusz: Beata Hyczko Prowadzący: Bogna Świątkowska, Jarosław Trybuś Odcinek poświęcony większym zespołom mieszkaniowym - współczesnym rozwiązaniom zagadnienia osiedla mieszkaniowego. Zaprezentujemy osiedla o różnej skali i charakterze, również spoza wielkich miast. Szczególną uwagę poświęcimy zagadnieniu budownictwa komunalnego, urbanistycznym kontekstom budowy osiedli, a także problemowi rewitalizacji blokowisk z okresu PRL. W odcinku: - Osiedle komunalne Fort Śliwickiego w Warszawie (Kontrapunkt V - Projekt); - Osiedle Wilno w Warszawie (Hermanowicz Rewski Architekci); - Budynek mieszkalny ZW109 w Koszalinie (HS99); - Budynek mieszkalny Villa Moderna w Koszalinie (HS99); - Zespół domów szeregowych Mik Mak House we Wrocławiu (ArC2); - Termomodernizacja Osiedla Chrobrego w Poznaniu (Ultra Architects); 08:45 ZŁOTO DEZERTERÓW Komedia, 117 min, Polska, 1998 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Janusz Majewski Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Marek Kondrat, Bogusław Linda, Wiktor Zborowski, Katarzyna Figura, Piotr Gąsowski, Jan Englert, Piotr Machalica, Leonard Pietraszak, Paweł Delag, Artur Żmijewski, Stanisława Celińska, Krzysztof Kowalewski, Marek Walczewski, Wojciech Pokora, Ewa Wiśniewska, Zoltan Berezedy, Jan Kobuszewski i inni "Złoto dezerterów" to kontynuacja "C. K. Dezerterów", największego polskiego przeboju kinowego lat osiemdziesiątych (7 mln widzów). Jego bohaterami było pięciu zbiegów z cesarsko - królewskiej armii: cwany Polak Kaniowski (w skrócie: Kania), wiedeński Żyd Haber, Włoch Baldini, Węgier Benedek i Czech Chudej. Wszyscy ponownie się spotykają, mimo że akcja "Złota dezerterów" toczy się ponad dwadzieścia lat później, w czasie II wojny światowej. Obok nich pojawiają się także nowe, niezwykle ważne dla fabuły postaci, grane przez czołówkę polskich aktorów. Wśród wykonawców najliczniej reprezentowana jest rodzina Wiktora Zborowskiego. Na planie "Złota dezerterów" zadebiutowały jego matka Hanna i córka Zosia, znalazło się też miejsce dla wuja (Jan Kobuszewski) i samego Zborowskiego. Pewną niespodziankę stanowił występ Bogusława Lindy, który jako Rudy ujawnił w filmie Majewskiego spory talent komediowy. W "C. K. Dezerterach" z racji daty premiery (1986 rok) krytyka często dopatrywała się drwiny ze sprawców stanu wojennego. Wymowa "Złota dezerterów" jest inna. Oprócz kpiny z niektórych naszych narodowych przywar film ten stanowi przede wszystkim pochwałę odwagi i poświęcenia nie w imię podniosłych haseł, lecz przyjaźni i zwykłej, ludzkiej przyzwoitości. "Złoto..." to także próba dowartościowania tzw. pozytywnego myślenia jako postawy życiowej. Lepiej wierzyć w sukces, niż załamywać ręce, lepiej być sprytnym i przedsiębiorczym, niż dobrowolnie skazywać się na przeciętność i nudę. Lepiej wreszcie kierować się zdrowym rozsądkiem, aniżeli bezrozumnymi porywami. "Jest w tym filmie taka scena, w której szkolący młodych komandosów podporucznik mówi im, że trzeba walczyć tak, by nie zginąć głupio, bo ich życie jest bardziej potrzebne ojczyźnie niż śmierć" - mówił w jednym z wywiadów Janusz Majewski. Dość poważna to refleksja jak na komedię. Nie osłabia ona jednak humorystycznego wigoru "Złota dezerterów", lecz jedynie go "uszlachetnia". Jesień 1942 roku. Na warszawskim Żoliborzu odbywa się konspiracyjne spotkanie oficerów AK. Rotmistrz Leliwa informuje zebranych, że dowództwo powołało oddział do zadań specjalnych oznaczony kryptonimem "Litzmanstadt". Dowódcą mianowano majora Jeremiego. Pierwszą misją grupy jest zdobycie gotówki na zakup broni i amunicji od armii włoskiej, która, wycofana z frontu wschodniego, tymczasowo stacjonuje w Polsce. Warunki finansowe stawiane przez Włochów przekraczają możliwości Armii Krajowej. Wywiad AK ustala jednak, że w jednym z łódzkich banków Niemcy przechowują gigantyczną fortunę w złocie. Problem tylko, jak ją zdobyć. Wszystkie tradycyjne metody (wysadzenie drzwi sejfu, sterroryzowanie personelu w celu zdobycia szyfru otwierającego zamki) w warunkach okupacyjnych nie rokują szans powodzenia. Jedyny sposób to dobry kasiarz. Na szczęście, wśród podwładnych Jeremiego jest sierżant Rudy, który przed wojną współpracował z prawdziwymi mistrzami ogołacania kas pancernych. Niestety, obaj z przyczyn od siebie niezależnych rozstali się z zawodem. Silberman przebywa w getcie, zaś "mecenas" Kania w więzieniu. Grupa "Litzmanstadt" musi jednak jakoś rozwiązać ten problem, gdyż niecierpliwieni Włosi gotowi poszukać na swój towar innych kupców. 11:00 DOM - ODC. 8/25 - JAK SIĘ ŁOWI DZIKIE PTAKI Serial obyczajowy, 87 min, Polska 1982 Scenariusz: Jerzy Janicki, Andrzej Mularczyk Reżyseria: Jan Łomnicki Zdjęcia: Bogusław Lambach Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Tomasz Borkowy, Jolanta Żółkowska, Wacław Kowalski, Tadeusz Janczar, Bożena Dykiel, Anna Ciepielewska, Stanisław Zaczyk, Joanna Szczepkowska, Wirgiliusz Gryń, Jan Englert, Henryk Bista, Hanna Lachman, Józef Nowak, Barbara Sołtysik, Barbara Rachwalska, Ewa Błaszczyk, Mirosław Konarowski i inni Andrzej Talar wraca z praktyki w ZSRR. W domu zastaje wezwanie od adwokata prowadzącego sprawę rozwodową. Spotkanie z Basią pozbawia Andrzeja wszelkiej nadziei na odbudowanie ich wspólnego życia. Serii nieszczęść dopełnia ciężka choroba starego Talara. Doktor Lang postanawia rozwieść się z Lidką. Doktor Kazanecki decyduje się uśpić swojego zniedołężniałego psa. Tylko Henio Lermaszewski radzi sobie doskonale, robiąc różnego rodzaju interesy. 12:40 MAREK EDELMAN...I BYŁA MIŁOŚĆ W GETCIE Film dokumentalny, 80 min, Polska/Niemcy, 2018 Reżyseria: Jolanta Dylewska, Andrzej Wajda Marek Edelman, przywódca powstania w Getcie Warszawskim, lekarz, działacz, obrońca. "Dlaczego nikt mnie nie pyta, czy w getcie była miłość"? - mówił krótko przed śmiercią w 2009 roku Marek Edelman. Jego wspomnienia życia i relacji międzyludzkich w getcie. Dla niego życie i wolność były największymi wartościami. Jak się okazuje, w tym piekle okupacji istniało dobro, piękno i miłość. Było największą wartością, większą nawet niż samo życie. Nienawiść była łatwa. Miłość wymagała wysiłku i poświęcenia. "I była miłość w getcie" - to cytat z książki Marka Edelmana, który opisuje w niej miłość będącą ratunkiem; wyzwoleniem od strachu, wartością nadającą życiu sens. Jolanta Dylewska postanawia przełożyć jego literackie wyznania na język filmowy. Przybliża historię ludzi żyjących, kochających i umierających w warszawskim getcie. Opowiada o miłości matczynej, braterskiej, korczakowskiej. Film zawiera również archiwalne materiały filmowe pochodzące z warszawskiego getta. W scenach dramatycznych inscenizujących sekwencje opowiadania Edelmana występują między innymi: Aleksandra Popławska, Piotr Żurawski, Kamilla Baar. Wszystkie sceny były nagrywane na terenie dawnego getta w Warszawie. 14:10 KTOŚ TU KRĘCI (NICKELODEON) Film komediowy, 117 min, USA/Wielka Brytania, 1976 Reżyseria: Peter Bogdanovich Scenariusz: Peter Bogdanovich, W. D. Richter Aktorzy: Ryan O'Neal, Tatum O'Neal Zaskakująca opowieść o czasach, gdy rodziło się kino, a wraz z nim wielkie i niespodziewane kariery. Młody prawnik Leo Harrigan przypadkowo poznaje wziętego producenta filmowego, który ujęty jego poczuciem humoru proponuje mu posadę autora scenariuszy filmowych. Wkrótce Leo awansuje na reżysera i wraz ze zwariowaną ekipą kręci kolejne nieme filmy. Jednak konkurencja nie śpi i wysyła na plan filmu Leo swego tajnego wysłannika, który ma przeszkodzić w realizacji kolejnego niemego arcydzieła. 16:20 GALERIA SZTUKI NA EKRANIE - OSOBLIWY ŚWIAT HIERONIMA BOSCHA (EXPOSITION ON SCREEN. THE CURIOUS WORLD OF HIERONYMUS BOSCH) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Phil Grabsky Filmowe spotkania z najbardziej znanymi artystami i dziełami sztuki na świecie. Każdy odcinek opowie o innym artyście i przybliży jego życie, odkrywając miejsca, w których żył i pracował, relacje z przyjaciółmi czy rodziną, za pomocą prywatnych listów i ożywiając ich osobiste historie. Wystawa na ekranie zapewnia uprzywilejowany dostęp do arcydzieł artystów w największych muzeach i galeriach na świecie. M.in. Leonardo, Rembrandt; Cezanne, Monet, Picasso. Odc. 10. Bosch i jego osobliwy świat. Hieronim Bosch, a właściwie Joen van Aken, urodził się w s - Hertogenbosch w południowych Niderlandach około roku 1450. Został artystą, jak cała jego rodzina. Aby się z niej wyróżnić, zaczął się podpisywać łacińską wersją swojego imienia, Hieronimus, i skróconą nazwą rodzinnego miasta Bosch. Hieronim zmarł w roku 1516. Dla uczczenia życia i dzieła artysty miasto przygotowało program wydarzeń na cały rok. Muzeum Brabancji Północnej zorganizowało najbardziej ambitną w swojej historii wystawę, codziennie do pierwszej w nocy oglądaną przez tłumy. Interesujące, że z wielu dzieł Boscha pamięta się mnóstwo detali z wyjątkiem głównego tematu. 17:55 WIELCY, WIĘKSI I NAJWIĘKSI - HISTORIA FESTIWALI OPOLSKICH. 1978 - 1981 - CZTERY ZAMIAST PIĘCIU Program rozrywkowy, 38 min, Polska, 1993 Scenariusz: Mariusz Jeliński Zdjęcia: Grzegorz Szczygielski Wykonawcy: Krzysztof Krawczyk, Jacek Kaczmarski, Krystyna Prońko, Leszek Wójtowicz, Andrzej Rosiewicz, Urszula Sipińska, Halina Frąckowiak, Andrzej Zaucha, Halina Kunicka, Jerzy Połomski, Irena Santor, Hanna Banaszak, Jan Pietrzak, Vox, Pod Budą Program poświęcony historii festiwali opolskich. W pierwszej części wspomnienia z lat 1963 - 1967. 20:00 LEKKIE OBYCZAJE - PO TAMTEJ STRONIE (TOIVON TUOLLA PUOLEN) Czarna komedia, 95 min, Finlandia/Niemcy, 2017 Reżyseria: Aki Kaurismäki Scenariusz: Aki Kaurismäki Zdjęcia: Timo Salminen Aktorzy: Nuppu Koivu, Sherwan Haji, Sakari Kuosmanen, Simon Al - Bazoon, Kaija Pakarinen, Niroz Haji, Ilkka Koivula, Janne Hyytiäinen Czarna komedia osadzona w realiach współczesnej Europy. To historia wielkiej przyjaźni, która rozwija się i trwa ponad podziałami i rasowymi uprzedzeniami. Bohaterem jest mieszkaniec Helsinek, pokerzysta i obwoźny sprzedawca Wikström, który odchodzi od żony. Zapragnie odmienić swoje dotychczasowe życie. Za wyprzedany towar i wygraną w pokera otwiera własną restaurację. Pewnego razu przypadkiem poznaje uciekiniera z Syrii, Khaleda Ali, szukającego siostry Miriam, która zaginęła podczas nielegalnego przekraczania granicy. Prawie cała jego rodzina to ofiary walk o Aleppo. Jemu udało się uciec z kraju ograniętego wojną, stara się o azyl, ale władze fińskie odmawiają. Musi znowu uciekać. Odkrywa go w pobliżu swojej restauracji Wilkstrom, daje mu schronienie i pracę. Choć znajomość między nimi zaczęła się w niezbyt przyjemnych okolicznościach, szybko zapałają do siebie sympatią. Przypadkowe spotkanie zupełnie różnych ludzi, ma swój dalszy ciąg. Między Wikstromem a Khaledem rodzi się wielka przyjaźń na dobre i na złe. Na festiwalu w Berlinie w 2017roku film zdobył nagrodę Srebrnego Niedźwiedzia w kategorii: najlepszy reżyser - Aki Kaurismäki. 22:15 TEATR TELEWIZJI - CZŁOWIEK Z BUDKI SUFLERA Spektakl teatralny, 62 min, Polska, 1990 Reżyseria: Jan Bratkowski Scenariusz: Jan Bratkowski Aktorzy: Katarzyna Tatarak, Leonard Pietraszak, Barbara Horawianka, Jacek Kawalec, Marek Lewandowski, Leon Charewicz, Alina Janowska, Ewa Domańska, Julia Lewandowska, Kazimiera Utrata, Wiktor Zborowski, Krystyna Kołodziejczyk, Iwona Rulewicz, Juliusz Wyrzykowski, Zofia Bawankiewicz Akcja spektaklu rozgrywa się za kulisami teatru. Dyrektor teatru powierza główne role swojej młodej żonie Ewelinie Corelli, uwielbianej przez wszystkich mężczyzn. Ewelina sprawdza plotkę o duchach straszących w teatrze. Duchem okazuje się być młody Henryk, który nocami na scenie teatru odgrywa i przeżywa nie napisane przez siebie dramaty. Dyrektor wystawia jego sztukę. Henryk i Ewelina zakochują się w sobie, postanawiają razem uciec. Wzbudza to oburzenie w teatrze. Młodzi zmieniają plany, gdy Ewelina wyjawia prawdę - nie jest żoną dyrektora, tylko jego wychowanicą. 23:30 MŁODA POLSKA - OKO BOGA Film dokumentalny, 17 min, Polska, 2019 Reżyseria: Igor Kawecki Scenariusz: Igor Kawecki Film opowiada o ostatnich mieszkańcach kamienicy na krakowskim Kazimierzu. Przewodnikiem i głównym narratorem jest, żyjący na granicy fantazji i rzeczywistości 25 - letni Olaf, który w charakterystyczny dla siebie i subiektywny sposób opowiada o sobie, swojej rodzinie i sąsiadach. Obserwujący stopniową gentryfikację Kazimierza, a także świadomy tego, że jego rodzinny dom wkrótce przestanie istnieć, coraz bardziej ucieka w przeżycia wewnętrzne i fantazje. Jedną z nich jest przekonanie, że kamienica na ul. Brzozowej, w której mieszka, to centralne miejsce świata - Oko boga. (Opis producenta) 02:10 NIEDZIELA Z... TWÓRCZOŚCIĄ MARKA NOWAKOWSKIEGO Program publicystyczny, 40 min, Polska, 2017 Scenariusz: Katarzyna Jurkowska Prowadzący: Agnieszka Szydłowska Marek Nowakowski to pisarz, którego proza przechowuje obraz Polski minionego półwiecza. Nowakowski zadebiutował w wieku 22 lat (1957 r.) zbiorem opowiadań, których bohaterami byli ludzie z przedmieść, z marginesu społecznego, kryminaliści. To był zauważony debiut, przy czym nie tylko przez środowisko literackie, ale przede wszystkim przez czytelników. W kolejnych dwóch tomach Marek Nowakowski pisał o podobnych sprawach i wizerunek piewcy marginesu - zresztą nie bez aprobaty autora - przylgnął do Marka Nowakowskiego, chociaż kolejne książki z bardzo bogatego dorobku dotyczyły już zupełnie innych spraw. O bogactwie i różnorodności prozy Marka Nowakowskiego, o jego postawie obywatelskiej i politycznej w czasach PRL, odsiadce w więzieniu, niechęci do kombatanctwa, kiepskim przyjęciu kierunku, jaki obrała Polska po 1989 r. , rozmawiamy w programie "Niedziela z twórczością Marka Nowakowskiego". A gośćmi programu są: Jolanta Nowakowska, żona pisarza; Ida Nowakowska, córka pisarza; Kazimierz Orłoś, pisarz, przyjaciel bohatera programu; poznali się na początku lat 60; Wojciech Chmielewski, pisarz, laureat Nagrody Literackiej im. Marka Nowakowskiego; Krzysztof Masłoń, krytyk literacki, przyjaciel bohatera programu; Wiesław Uchański, szef wydawnictwa Iskry, wydawca książek bohatera programu; Łukasz Orbitowski, pisarz.