TVP Historia Wtorek, 23.05.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 23 MAJA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1883 - zmarł Cyprian Kamil Norwid; 1906 - zmarł Henryk Ibsen; 1985 - początek procesu Frasyniuka, Michnika i Lisa; 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.V - ODC. 56 (SERIA V ODC. 4) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2021 Reżyseria: Filip Zylber Scenariusz: Wojciech Lepianka Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Aleksandra Pisula, Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Karolina Rzepa, Michał Czernecki, Maciej Brzoska, Mateusz Rzeźniczak, Piotr Nerlewski, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński, Peter Wolf Cichociemna spadochroniarka z Londynu, Magda, ujawnia swoje zadanie. Ma dowiedzieć się jak najwięcej o tajnej, niemieckiej bazie wojskowej pod Warszawą. Dowództwo zarządza obserwację. Magda wraz z odziałem rozpoczyna zadanie. Podczas obserwacji dziewczyny widzą, że do ośrodka przywożeni są sowieccy jeńcy. Jeden z nich próbuje uciec i na oczach dziewczyn zostają zastrzeleni przez Niemców. Ewa ma pretensje do Magdy, że na to pozwoliła. Widać, że nie darzy jej sympatią. Nie pomaga fakt, że Ewka widzi, że pomiędzy Witkiem a Magdą wyraźnie iskrzy. Tymczasem w Złoczewicach częstym gościem jest pan Odrowąż. Przyjaciel gospodarzy sprzed lat adoruje Nitkę, a jednocześnie próbuje namówić rodzinę na świetny interes. Z dużym zainteresowanie obserwuje posiadłość, w związku z czym jego obecność mocno utrudnia ukrywanie Chaima i jego bliskich, nie mówiąc o produkcji broni. 08:30 HISTORIA POLSKI - HARCERZ NR 1. RZECZ O ANDRZEJU MAŁKOWSKIM Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2023 Reżyseria: Maria Wilgus, Adam Turula Scenariusz: Maria Wilgus Zdjęcia: Ryszard Siarkowski, Adam Turula, Krzysztof Krzyżanowski, Adrian Lewczuk, Piotr Łakomski, Kamil Sorocki, Maria Wilgus, Filip Fert, Kamil Sorocki Muzyka: Lidia Krajewska Wykonawcy: Mateusz Olszewski, Adam Turula, Harcerski Zespół Artystyczny "Słoneczni" Im. Hm. Edwarda Sośnierza Film jest opowieścią o charyzmatycznym wychowawcy, założycielu harcerstwa - Andrzeju Małkowskim i o jego wielkiej miłości - Oleńce Drahonowskiej. Akcja toczy się na początku XX wieku, w czasach walki o wolność Polski. Pełen ideałów Andrzej swoje wielkie serce i wrażliwość społeczną angażuje w liczne inicjatywy. Pewnego dnia spóźnia się na zajęcia tajnego kursu oficerów wojskowych we Lwowie. Za karę musi przetłumaczyć książkę "Scouting for boys" Roberta Baden - Powella. Tak zaczyna się jego fascynacja ideą skautingu. Dzięki pasji i zaangażowaniu w krótkim czasie doprowadza do powstania wielkiego ruchu młodzieżowego w uciemiężonej przez zaborców Polsce. Skrzydeł w pracy dodaje mu miłość. Oleńka dzieli z nim ideały i entuzjazm. Jego życie przerywa nagła śmierć, ale jego postać zainspiruje kolejne pokolenia. 09:40 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA HEINRICHA HIMMLERA Cykl dokumentalny, 49 min, Polska, 2001 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Dlaczego w grudniu 1945 roku, 7 miesięcy po pogrzebaniu zwłok Heinricha Himmlera, który 23 maja tego roku miał popełnić samobójstwo, władze brytyjskie zdecydowały się dokonać ekshumacji? Siedem miesięcy wcześniej Himmler, schwytany przez brytyjskich żołnierzy popełnił samobójstwo. Zwłoki poddano sekcji i pogrzebano w lesie pod Luneburgiem. Czyżby pojawiły się wątpliwości? Czy człowiek, który popełnił samobójstwo, rzeczywiście był Himmlerem? 10:35 DUDUŚ - ADAM PAWLIKOWSKI Film dokumentalny, 39 min, Polska, 1994 Reżyseria: Paweł Woldan, Andrzej Wajda, Andrzej Munk, Jerzy Gruza, Andrzej Kondratiuk, Wojciech Jerzy Has Scenariusz: Paweł Woldan Zdjęcia: Lesław Skuza, Marcin Buczkowski Portret niezwykłego człowieka, który jako aktor amator stworzył niezapomniane kreacje w filmach wybitnych polskich reżyserów, między innymi: w "Popiele i diamencie", "Kanale", "Lotnej" Andrzeja Wajdy, w "Zezowatym szczęściu" Andrzeja Munka, w "Wspólnym pokoju", "Rękopisie znalezionym w Saragossie" Wojciecha Hasa i w wielu innych. Uczestnik Powstania Warszawskiego, jeniec oflagu, człowiek o wszechstronnych uzdolnieniach znający kilka języków, komponujący muzykę, publikujący jako recenzent muzyczny i filmowy. Podejrzewany o współpracę ze Służbą Bezpieczeństwa, osamotniony popadł w chorobę psychiczną, która doprowadziła go w roku 1976 do samobójstwa. 11:20 DAR WOLNOŚCI - BOMBOWY AS Cykl dokumentalny, 17 min, Polska, 2019 Cykl pięciu filmów według scenariusza i w reżyserii Sławomira S. Górskiego, wyprodukowanych przez Muzeum Żołnierzy Wyklętych. Jan Towarnicki, cichociemny i szef wyszkolenia taktycznego cichociemnych. Bojowy Znak Spadochronowy 889/1326. Zatwierdzony Rozkazem Naczelnego Wodza 20 listopada 1944 roku. Urodzony 17 kwietnia 1915 roku w Wysocko Wyżne w województwie lwowskim. W 1931 roku wstąpił do Związku Strzeleckiego, a w roku 1933 do Wojska Polskiego z przydziałem do 2. kompanii, 5. Pułku Strzelców Podhalańskich w Przemyślu. W roku 1935 ukończył kurs celowniczych i strzelców wyborowych. W roku 1938 przeszedł do cywila. Zmobilizowany w roku 1939. W Kampanii Wrześniowej starszy strzelec, dowódca drużyny w 3. kompanii 5. Pułku Strzelców Podhalańskich. Po agresji sowieckiej na Polskę, 21 września 1939 roku przekroczył granicę węgierską i został internowany. Na początku maja 1940 roku, w grupie 23 osób zbiegł z internowania i przez Jugosławię i Włochy dotarł 10 maja do Francji. Po kapitulacji Francji przedostał się do Anglii. Przeniesiony do Glasgow w Szkocji i przydzielony do służby w sądzie polowym. Wstąpił do formującej się 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Uczestnik największej operacji powietrzno - desantowej II wojny światowej Market - Garden w Holandii, zwanej Bitwą o Arnhem. Kapral, dowódca 2. plutonu, 3. Batalionu Spadochronowego. 21 września 1944 roku skok spadochronowy na Driel (samolot nr 77) w centrum ostrzału niemieckich karabinów maszynowych i moździerzy. W roku 1953 wyemigrował do Kanady i osiedlił się w Toronto (Ontario). Do emerytury pracował w fabryce samochodów Ford. 11:45 SPÓR O HISTORIĘ - KRYM: KŁUJĄCA ZADRA RZECZYPOSPOLITEJ Debata, 30 min, Polska, 2022 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller "Wieczna sromota i nienagrodzona Szkoda, Polaku! Ziemia spustoszona Podolska leży, a pohaniec sprosny, Nad Niestrem siedząc, dzieli łup żałosny!" - pisał prawdopodobnie w 1575 roku Jan Kochanowski w "Pieśni o spustoszeniu Podola". Tatarzy, podczas trwającego u nas bezkrólewia, uprowadzili wówczas według jednego ze źródeł 55 tysięcy jasyru. Dlaczego Rzeczpospolita nie mogła uporać się z Tatarami przez kilka wieków najeżdżającymi jej ziemie? 12:20 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - NA TAJNYCH CZĘSTOTLIWOŚCIACH Magazyn, 30 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Prowadzący: Andrzej Mietkowski Wolna Europa, Głos Ameryki, BBC symbolizowały obronę wolnego słowa. Przez żelazną kurtynę przedzierały się też amerykańskie zakonspirowane radiostacje. Tajnym transmisjom do Bułgarii, Rumunii, Ukrainy, Albanii towarzyszyły próby rozchwiania pojałtańskiego status quo. O próbach dywersji tajnych radiostacji opowiedzą historycy: dr hab. Sławomir Łukasiewicz i prof. Rafał Habielski. 13:00 JAPOŃSKA WYPRAWA JOANNY LUMLEY - ODC. 2 (JOANNA LUMLEY'S JAPAN) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Ewen Thomson, Neil Ferguson Gwiazda serialu "Absolutnie fantastyczne", Joanna Lumley, przemierza Japonię od lodowatych syberyjskich mórz na północy po subtropikalne wyspy na południu. Jej podróż rozpoczyna się w ujemnych temperaturach na Hokkaido, gdzie żyją najpiękniejsze i najbardziej zagrożone dzikie zwierzęta Japonii. Wędrując na południe, Joanna odwiedza Tokio, starożytną stolicę Kioto z zachwycającymi świątyniami oraz Nagasaki, miasto o tragicznej przeszłości. Jej epicka podróż kończy się na sielskich plażach Kohamy, jednej z najodleglejszych pacyficznych wysp Japonii, gdzie mieszkają dziewczyny z girlsbandu, których średnia wieku wynosi 84 lata. 14:00 RIO DE JANEIRO - CUDOWNE MIASTO (RIO, VILLE MERVEILLEUSE) Film dokumentalny, 90 min, Francja, 2020 Reżyseria: Pascal Cuissot Scenariusz: Pascal Cuissot Wykonawcy: Marek Ciuniel Ten film jest okazją do odkrycia historii Rio de Janeiro poprzez wydarzenia, a zwłaszcza ludzi, którzy ukształtowali to miasto i uczynili z niego stolicę. 15:35 MIECZYSŁAW JAHODA. SZTUKMISTRZ Z KRAKOWA Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2022 Reżyseria: Wiktor Skrzynecki Scenariusz: Wiktor Skrzynecki Film jest próbą ocalenia dla następnych pokoleń sylwetki jednego z najciekawszych twórców filmowych, autora słynnych kadrów w historii polskiego kina. Operatora - pioniera nowych technik zdjęciowych, realizatora pierwszych polskich filmów w systemie "Cinemascope" i na taśmie "Eastmancolor". Pedagoga nauczyciela akademickiego. Reżysera. Po kreacyjnych zdjęciach do "Zimowego zmierzchu", "Pętli" czy "Pożegnań" okrzyknięto go mistrzem nastroju. Ich formalne nowatorstwo tworzyło nową estetykę obrazu filmowego. Dzięki twórczym zdjęciom Jahody w "Rękopisie znalezionym w Saragossie" możemy swobodnie wprowadzić się w świat oscylujący między realizmem a magią. To on pokazał monumentalizm bitwy pod Grunwaldem w "Krzyżakach" i przeraził niemocą dziecięcej krucjaty w "Bramach raju". Zaskoczył nowatorskim użyciem kamery w "Jak daleko stąd jak blisko", tworząc z niej narratora opowieści. Było to rewolucyjne rozwiązanie w metodzie opowiadania filmowego. Fascynujące jest prześledzenie procesu dochodzenia do rezultatów, które udało mu się osiągnąć. O swojej pracy mówił: "Wydaje się, że tekst literacki, scenariusz, scenopis powinien być propozycją do daleko idącej improwizacji w procesie zdjęciowym na planie. Wynika to z odrzucenia maniery atelierowej na korzyść wnętrza naturalnego i aranżowanego pleneru w sensie zmienności, na przykład światła naturalnego wzbogacającego zdjęcia o ulotne nastroje rzeczywistości, które dotychczas były zarezerwowane dla fotografii artystycznej". Jako mistrz atmosfery mawiał, że głównym zadaniem operatora filmowego winno się stać wyrażenie zamysłów twórczych za pomocą światła. "Światło jest ideą twórczą leżącą u podstaw filmu, jest jednym z najważniejszych środków wyrazowych". 17:05 WOJENNE DZIEWCZYNY S.V - ODC. 57 (SERIA V ODC. 5) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2021 Reżyseria: Filip Zylber Scenariusz: Marcin Ciastoń Muzyka: Bartosz Chajdecki, Piotr Komorowski Aktorzy: Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Karolina Rzepa, Michał Czernecki, Maciej Brzoska, Mateusz Rzeźniczak, Piotr Nerlewski, Magdalena Czerwińska, Paweł Małaszyński, Magdalena Smalara Partyzanci potrzebują funduszy na produkcję stenów. W związku z tym planują akcję napadu na furgon pocztowy przewożący pieniądze. Ewa w tym celu urabia jednego z pracowników poczty, co bardzo nie podoba się zazdrosnemu Sońce. Para zdobywa informacje pozwalające na szybkie przeprowadzenie akcji, ale Leokadia nakazuje czekać. Sońka nie słucha zwierzchników i postanawia wziąć sprawy we własne ręce. W tym celu odświeża stare znajomości. Tymczasem Odrowąż chce wynająć od matki Nitki część pomieszczeń w pałacu do produkcji konserw rybnych. Z jakiegoś powodu potrzebuje on dużej ilości pieniędzy. Z kolei Meier przebywa w tajnej placówce badawczej doktora Lunda. Magda i Witek prowadzą zwiad w pobliżu, chcą jak najlepiej rozeznać się w terenie. Trafiają na trop i podążają za dziwną ciężarówką dostawczą, która opuściła placówkę. 19:00 HISTORIA POLSKI - BUNTOWNICZKA NIE Z WYBORU Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2022 Reżyseria: Maciej Janiszewski Maria Konopnicka (1842 - 1910) jest jedną z najwybitniejszych pisarek w dziejach polskiej literatury i autorką pieśni patriotycznej "Rota", która to po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku konkurowała z "Mazurkiem Dąbrowskiego" o miano hymnu narodowego. Ale co więcej wiemy o pisarce? Autorzy filmu śledzą historię i twórczość Marii Konopnickiej na przestrzeni jej dorosłego życia. Film tworzy portret psychologiczny słynnej pisarki i przede wszystkim mierzy się z mitami związanymi z jej kontrowersyjnym życiem. Postać Konopnickiej jest na tyle tajemnicza i niezrozumiała, że reżyser postanowił przeprowadzić swego rodzaju dochodzenie, z którego widz dowiaduje się, dlaczego wokół pisarki jest tyle nieścisłości i plotek. Choć można spotkać opinię, iż była feministką, to po bliższym przyjrzeniu się losom pisarki, opinia ta wydaje się mocno naciągana. Ryzykownym jest także uznanie jej za skandalistkę, gdyż typowi skandaliści nie przejmują się ani krytyką, ani opinią publiczną, a tymczasem autorka "Prometeusza" bardzo dbała o swój wizerunek. Sławiąc dokonania Konopnickiej, zapomina się o tym, iż była przede wszystkim kobietą, uwikłaną w wyjątkowo skomplikowaną sytuację życiową. Co więcej, błędem byłoby uznanie jej za moralną opokę Narodu. Wręcz przeciwnie Konopnicka jawi się jako kobieta wyzwolona, niestroniąca od wolnych związków ze znacznie młodszymi mężczyznami, a w czasach, w jakich przyszło jej żyć, środowiska katolickie uznawały jej twórczość za bardzo szkodliwą i wymierzoną nie tylko w Kościół, ale w chrześcijaństwo i polskość. W dokumencie postaramy się za pomocą archiwaliów oddać klimat tamtego okresu. Do udziału w filmie zaprosiliśmy autorki bestsellerowych książek: Karolinę Dzimira - Zarzycką, jej autorstwa jest książka "Samotnica. Dwa życia Marii Dulębianki" i Iwonę Kienzler, autorkę książki "Maria Konopnicka. Rozwydrzona bezbożnica", oraz czołowych historyków zajmujących się biografią Marii Konopnickiej. Film będzie także podróżą sentymentalna po wspaniałych miejscach, gdzie Konopnicka mieszkała i gdzie podejmowała najważniejsze decyzje w swoim życiu. Są to miejsca, gdzie wychowywała dzieci, pisała listy do przyjaciół, na przykład Elizy Orzeszkowej. Przybliży też czasy, w jakich żyła pisarka, jaka panowała wtedy moda, trendy oraz glamour. Film podzielono na rozdziały, do których wstępem są fragmenty listów Konopnickiej, co pozwoli zobaczyć bohaterkę jako osobę prywatną, zdystansowaną do pełnionych przez siebie ról publicznych, bez cenzury opowiadającą o swoim dniu powszednim. 20:00 W CIENIU TERRORU - CZĘŚĆ 3 (IN THE FACE OF TERROR / IN THE SHADOW OF TERROR) Cykl dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Colin Barr, Ruth Kelly Kolejna część filmu dokumentalnego BBC o terroryzmie. Powrót do wydarzeń z nocy 2017 r. Pięć ataków terrorystycznych, 36 zabitych, dziesiątki rannych. Ale Wielka Brytania nie jest sama. W ciągu 10 lat liczba ofiar terroru drastycznie wzrosła na całym świecie. W obliczu tych wydarzeń pytamy dlaczego tak się dzieje w Manchesterze, Syrii, Paryżu i całych Stanach Zjednoczonych, dochodzi do rozprzestrzeniania się terroryzmu. Jak możemy przetrwać? 22:00 OPOWIEŚCI OBOZOWE - ODC. 1 Cykl dokumentalny, 45 min, Polska, 2022 Reżyseria: Mirosław Basaj Scenariusz: Mirosław Basaj Film dokumentalny ukazujący życie i śmierć w obozach koncentracyjnych. Niepublikowane nagrania ludzi /więźniów/, którzy przeżyli hitlerowskie obozy, stworzone przez Niemców na terenach okupowanych. Film ukazuje zachowania osób oraz ich charaktery w zderzeniu z obozową rzeczywistością, dokonywanie wyborów, aby czasami zachować człowieczeństwo. Niekiedy wyborem było rzucenie się na druty kolczaste, aby decyzję o swoim życiu pozostawić sobie, a nie oprawcom. To takie zwycięstwo człowieka przeciwko człowiekowi i machinie zła, jakim była Trzecia Rzesza. Film realizowany w pięciu obozach koncentracyjnych. 22:50 SERPICO (SERPICO) Film sensacyjny, 125 min, USA 1973 Reżyseria: Sidney Lumet Scenariusz na podstawie książki Petera Maasa: Waldo Salt, Norman Wexler Muzyka: Mikis Theodorakis Występują: Al Pacino, John Randolph, Jack Kehoe, Biff McGuire, Barbara Eda - Young, Cornelia Sharpe, Tony Roberts, John Medici, Allan Rich i inni 16 lat po "Dwunastu gniewnych ludziach", należących do klasyki światowej kinematografii, amerykański reżyser Sidney Lumet nakręcił kolejny film, który stał się wielkim wydarzeniem komercyjnym i artystycznym. Uhonorowany dwiema nominacjami do Oscara (najlepszy aktor, scenariusz) "Serpico" został zainspirowany autentycznymi wydarzeniami, o których w swojej reportażowej książce pisał jej autor, Peter Maas. Oddający klimat powieści film przedstawia mechanizmy rządzące amerykańskim systemem sprawiedliwości, śledzi proces moralnej degrengolady w szeregach nowojorskich policjantów, odsłania korupcję i demoralizację, które niemal stały się normą. Nie ma w "Serpico" wysmakowanych plastycznie zdjęć, wyrafinowanej formy, stylistycznej ekwilibrystyki, za to reżyser bardziej zadbał o solidny portret bohatera, przedstawiając jego losy w sposób na poły dokumentalny. Całą uwagę skupił na samotnym tytułowym bohaterze, podejmującym nierówną walkę z szerzącym się złem. Silne wrażenie robi znakomita kreacja odtwórcy głównej roli, pełnego żywiołu i ekspresji Ala Pacino, który ponownie zaprezentował szczyt aktorskiej formy, jeszcze nie ochłonąwszy po suksesie w "Ojcu chrzestnym". Młody idealista Frank Serpico, pochodzący z rodziny włoskich imigrantów, kończy z wyróżnieniem szkołę policyjną. Rozpoczyna służbę jako szeregowy funkcjonariusz na ulicach Nowego Jorku. Jest nieprzekupny i bezwzględny dla wszystkich przestępców, co doprowadza do konfliktów z kolegami, którzy wolą przyjąć bardziej asekuracyjną postawę w walce o poszanowanie prawa i porządku w mieście. Skłócony ze środowiskiem przenosi się do innych jednostek, wszędzie jednak obowiązują te same zasady gry, a on czuje się coraz bardziej wyobcowany. Ambitny Serpico nie poddaje się. Pogłębia wiedzę, studiując na nowojorskim uniwersytecie, gdzie poznaje tancerkę Leslie Lane (Cornelia Sharpe), z którą połączy go uczucie. Rozpoczyna pracę w biurze policji kryminalnej, w nadziei że awansuje na detektywa. Szybko jednak nuży go papierkowa robota i po raz kolejny zmienia jednostkę. Już pierwszego dnia styka się z korupcją i próbami przekupstwa. Uświadamia sobie, że niemal wszyscy policjanci są opłacani przez przestępców, którym zapewniają bezkarność. Serpico powiadamia o tym przełożonych, zostaje wszczęte śledztwo w tej sprawie, które jest jednak tuszowane przez wyższe władze, a on sam bojkotowany i prześladowany. 01:40 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA HEINRICHA HIMMLERA Cykl dokumentalny, 49 min, Polska, 2001 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Dlaczego w grudniu 1945 roku, 7 miesięcy po pogrzebaniu zwłok Heinricha Himmlera, który 23 maja tego roku miał popełnić samobójstwo, władze brytyjskie zdecydowały się dokonać ekshumacji? Siedem miesięcy wcześniej Himmler, schwytany przez brytyjskich żołnierzy popełnił samobójstwo. Zwłoki poddano sekcji i pogrzebano w lesie pod Luneburgiem. Czyżby pojawiły się wątpliwości? Czy człowiek, który popełnił samobójstwo, rzeczywiście był Himmlerem? 02:35 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 3 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W trzeciej części Bogusław Wołoszański opowiada o desancie niemieckich spadochroniarzy na fort. Jeden z belgijskich weteranów walk relacjonuje, co przeżywali obrońcy Eben Emael.