TVP Dokument Poniedziałek, 29.05.2023 06:00 DZIKA POLSKA - PEŁNA ENERGII - NAJWYŻSZY STOPIEŃ ZASILANIA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2010 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski Tatrzańskie schronisko w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, położone najwyżej ze wszystkich tutejszych schronisk, cierpiało zawsze energetyczną biedę. Nic dziwnego, skoro nawet dla wytrawnego górskiego piechura jest trudno dostępne. O podłączeniu go do sieci energetycznej nie można tu - i chyba całe szczęście - nawet marzyć. Od lat działała chałupniczym sposobem skonstruowana turbina wodna, ale oparty o nią system oświetlania schroniska jest kulawy, a i z ogrzewaniem budynku kiepsko. Projekt remontu schroniska ma tę sytuację radykalnie zmienić. Oświetlenie, ogrzewanie, a także zagospodarowanie ścieków i odpadów ma być nowoczesne, czyli ekologiczne i tak powiązane z przyrodą, że aż dla postronnych niezauważalne. Nowa turbina wykorzysta spadek wody w 200 - metrowym wodospadzie, powstałym między stawami położonymi na różnych poziomach. Musi to jednak robić tak, by nie zakłócić naturalnych stosunków wodnych w dolinie. Tym bardziej że strumień, z którego czerpie energię, ostatecznie zasila też w wodę słynną tatrzańską Siklawę. Pobór wody przez turbinę ma być więc odpowiednio monitorowany, a całość projektu pozostaje pod ścisłym nadzorem Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wszystkie urządzenia mają być instalowane tak, by nie zakłócały krajobrazu, a schronisko zachowało swój tradycyjny, wysokogórski charakter. Ten wątek jest dla ekipy "Dzikiej Polski" szczególnie wartościowy i interesujący. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.III - ODC. 31 WŚRÓD HUCUŁÓW Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 2016 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Jak radzą sobie ludzie w wysokich pasmach gór? Żyjący tam Huculi zafascynowali naszych dziadków swoją naturalnością i wytrwałym opieraniu się nowoczesności. Radek Kotarski rusza na połoniny, aby na własne oczy zobaczyć kulturę Hucułów. Podziwia tradycyjny, choć wyjątkowo niepraktyczny układ domów i szuka hodowli dzielnych koni huculskich. Opowiada także o luźnym podejściu Hucułów do spraw miłosnych. 07:05 PLAKAT Z DREWNA Etiuda, 4 min, Polska, 1961 Reżyseria: Agnieszka Osiecka Scenariusz: Agnieszka Osiecka Zdjęcia: Daniel Szczechura Etiuda fabularna Agnieszki Osieckiej, której głównym (zbiorowym i niepoliczalnym) bohaterem jest drewno. Czterominutowy odzew do społeczeństwa w sprawie wyrębu drzew i niszczenia lasów. Staroświecka w swoim podniosłym tonie i aktualna ze względu na ekologiczne przesłanie. 07:15 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 71 KOPALNIA SOLI BOCHNIA Magazyn, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Agata Sałapa Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Bochnia - jedno z najstarszych miast Małopolski - swój rozwój zawdzięcza odkryciu złóż soli kamiennej. Dobre zarządzanie przez władców Polski zasobami tego cennego minerału doprowadziło do rozwoju gospodarczego całego regionu. "Białe złoto" - bo tak określana była sól kamienna - wydobywano tu przez stulecia, aż do lat 90. XX wieku. Tomasz Bednarek zjedzie kilkaset metrów w dół, aby dowiedzieć się, jak wyglądała praca w tutejszej kopalni soli, której początki sięgają 1248 roku. Wydobywany tu minerał był jednym z najważniejszych surowców dla polskiej gospodarki doby średniowiecza. Dopiero w XX wieku pokłady surowca zaczęły się wyczerpywać, a wydobycie stało się coraz mniej opłacalne. Ostatecznie w 1990 roku wstrzymano eksploatację, a bocheńska kopalnia rozpoczęła działalność turystyczną. Dziś można tu zwiedzić podziemne korytarze, pooddychać powietrzem wypełnionym solanką, dowiedzieć się jak wydobywano sól i jak transportowano ją na zewnątrz. Warto też zwiedzić kaplicę św. Kingi to jedna z ośmiu podziemnych kaplic, budowanych niegdyś przez górników. Biorąc pod uwagę fakt, że praca w kopalni była bardzo niebezpieczna, zawsze powierzali oni swoje życie i zdrowie Bogu oraz świętym. Bochnia to najstarszy ośrodek wydobywczy soli w Polsce. Działa bez przerwy od średniowiecza, czyli 770 lat. W 2000 roku została uznana przez prezydenta RP za Pomnik Historii, a w 2013 wpisano ją na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. 07:45 WETERYNARZE Z SERCEM - /91/ Reality show, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska Odkrywamy dzisiaj okrutną prawdę - schronisko, które nie chroni a unicestwia, czyli Radysy. W czerwcu 2020 r. bramy tego piekła dla zwierząt zostały otwarte. Psiaki z Radys znajdują się w ponad stu schroniskach, organizacjach, przytuliskach, domach tymczasowych na terenie całej Polski. Otwieramy zatem największy z możliwych kącik adopcyjny z tymi psami, które udało się jeszcze uratować. Wiecie co to jest reintrodukcja? To przywracanie zwierząt w miejsca, w których kiedyś żyły. Tę misje spełniają ogrody zoologiczne. Poznańskie zoo bierze udział w różnych takich projektach, a dzisiaj dowiemy się o reintrodukcji puszczyka uralskiego i susła moręgowanego. 08:20 NASZ DZIWACZNY ŚWIAT - / 9/ (WEIRD WONDERS OF THE WORLD S. 02, EP. 1) Serial dokumentalny, 47 min, Wielka Brytania, 2016 Natura nie przestaje nas zaskakiwać - odkrywamy kolejne dziwne zjawiska przyrodnicze i niezwykłe zachowania zwierząt. Jaki jest wpływ słońca na muzykę klasyczną? Co łączy kozy i pająki? Czy z pajęczego jedwabiu da się zbudować kuloodporną skórę? Skąd małpy znają zasady reanimacji? To tylko kilka z wielu pytań, na które odpowiedź znajdziemy w kolejnych odcinkach cyklu "Nasz dziwaczny świat". Dzięki fascynującym eksperymentom, ciekawym i przystępnym wyjaśnieniom naukowców, niesamowitym opowieściom świadków i wyjątkowym materiałom filmowym, odkryjemy tajemnice niezwykłych zjawisk, dziwnych zjawisk, anomalii pogodowych, medycznych cudów. 09:15 ROZBÓJNICY WŚRÓD ZWIERZĄT - ODC. 2 WALKA O POŻYWIENIE (NATURAL BORN REBELS EP. 2 HUNGER WARS) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Holly Spearing Zwierzęta nie przetrwają bez pożywienia. Dzień po dniu stają przed podobnym wyzwaniem: muszą zdobyć posiłek. A to niełatwa sztuka. Nic dziwnego, że zdeterminowane, uciekają się do drastycznych praktyk: od kradzieży po zaskakujące sztuczki, łamanie zasad współpracy, a nawet stosowanie przemocy. Jeśli wziąć pod uwagę, jakim wyzwaniom muszą sprostać, trudno nie docenić ich zachowania. U zwierząt walczących o przetrwanie wykształciły się wyjątkowe strategie, dzięki którym mogą one zdobyć pożywienie. Okazuje się, że skłonności przestępcze nie są wyłącznie ludzką cechą. Również wśród zwierząt zdarzają się gangsterzy, oszuści, złodzieje czy porywacze, którzy niecnymi metodami zdobywają pożywienie, terytorium, możliwość przekazania swoich genów czy przychylność silniejszych. W tym trzyodcinkowym dokumencie BBC podglądamy zaskakujące zwyczaje papug kakadu, pawi, makaków królewskich, hien, krabów palmowych czy nieświszczuków (piesków preriowych). Co ciekawe, podobnie jak u ludzi, i wśród zwierząt są również takie osobniki, które "łamią prawo" bez żadnego usprawiedliwienia. 10:15 AFRYKA Z ADE ADEPITAN (AFRICA WITH ADE ADEPITAN) Serial dokumentalny, 59 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Olly Bootle Czteroodcinkowa seria geograficzno - podróżnicza BBC Studios. Afryka jest najbardziej żywym i zróżnicowanym kontynentem na Ziemi, z ponad 50 krajami i setkami różnych kultur. Ade Adepitan podróżuje po Afryce, aby odkryć, jak zmienia się kontynent. Od dynamicznie rozwijającej się technologii Lagos po wspaniałe plaże Mozambiku i od zagrożonych goryli w DRK po rozdarte wojną ulice Somalii, Ade widzi w Afryce najlepsze i najgorsze. Dzięki jego bardzo osobistemu spojrzeniu na kontynent i niezwykłym spotkaniom, seria ta zadaje pytanie: tak jak ostatnie 30 lat zmieniło Azję, czy przyszłość należy do Afryki? Część 3 - "Afryka Wschodnia". W tej części podróży po Afryce Ade odwiedzi wschód kontynentu, Tanzanię, Etiopię i Somalię. Pozna ludzi pracujących w najgorętszym miejscu na Ziemi. Przybędzie do jednego z najszybciej rozwijających się miast Afryki. Różni się to od znanych wcześniej obrazów Etiopii. A w kraju rozdartym przez wojnę wszystko doszczętnie zdewastowane. Ten etap rozpocznie się w Tanzanii, na dzikim afrykańskim pustkowiu. Rezerwat Selu to ogromny azyl dla dzikich zwierząt. Zajmuje obszar prawie 52 tysięcy kilometrów kwadratowych, dwa razy więcej niż Walia. Afryka jest domem dla wielu niezwykłych gatunków. Ponad połowa ludności Tanzanii nie ma prądu. Problem dotyczy nie tylko tutejszych mieszkańców, ale większości Afrykanów. Następny przystanek wypada w Etiopii, kraju postrzeganym przez wielu jako najbiedniejszy z biednych. 11:20 GDY ZABRAKŁO GAZET Reportaż, 12 min, Polska, 1968 Scenariusz: Wiesław Machejko Zdjęcia: Stanisław Scieszko, Karol Rosenthal Reportaż o pożarze, który w nocy z 20 na 21 listopada 1968 roku wybuchł w Łódzkich Zakładach Graficznych RSW Prasa przy ul. Żwirki w Łodzi. Ostatnie zdjęcia filmowe funkcjonującej drukarni, maszyn i ludzi tam pracujących. Materiał filmowy z zakładu po pożarze strażacy i ekipa na pogorzelisku ratuje to, co pozostało i da się ocalić z dymiących ruin, porządki i prace rozbiórkowe na zgliszczach spalonej drukarni. Pracownicy "Expressu Ilustrowanego" w Drukarni Wojskowej przy ulicy Gdańskiej, która udzieliła im gościny, pracują nad kolejnym numerem gazety. Dziennikarze z redakcji "Głosu Robotniczego" i "Dziennika Łódzkiego" w redakcji "Expressu Wieczornego" w Warszawie przygotowują materiały do druku. Teleksy, telefony i most samochodowy ale także nowoczesne maszyny rotacyjne umożliwiają dostarczenie na czas egzemplarzy łódzkich gazet wydrukowanych w Warszawie do czytelników w Łodzi. Wizyta na budowie nowej drukarni przy ul. Armii Czerwonej, wypowiedź inżyniera Leona Wujka na temat postępu i zaawansowania prac budowlanych w nowych Zakładach Graficznych RSW Prasa. 11:45 POLSKIE DZIEDZICTWO S.II - SEZON 2 ODC. 10 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2022 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Tomasz Kępski, Bartosz Kucharski, Kamil Szymański W drugim sezonie programu "Polskie Dziedzictwo" przybliżona zostanie widzom zapomniana historia polskiej spuścizny na Litwie, Łotwie oraz w Estonii. W tym odcinku poznamy posiadłości rodu Komarów. 12:20 MIESZCZANIE ŻYWIECCY - ANTONI I ALEKSANDER Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2021 Reżyseria: Grzegorz Jankowski Scenariusz: Grzegorz Jankowski W Żywcu prawdopodobnie założono pierwsze kino w Polsce. Wybudował je rzeźnik w tajemnicy przed żoną, która wyjechała na wakacje. Nasza opowieść będzie historią jego 18 - letniego prapraprawnuka, który jest pasjonatem filmu. Będzie kręcił film o swoim przodku, pytał o rodzinę i historię kina, filmował rzeczy, które zostały, a są to m. in. fotele, projektor, haki rzeźnickie, fragmenty taśm. 12:55 WETERYNARZE Z SERCEM - /19/ Reality show, 25 min, Polska, 2017 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska Nasi dzisiejsi bohaterowie są wyjątkowo zróżnicowani - koń, pies i pszczoły. Weterynarze pomagają i tym dużym, i tym małym. Znajdziecie odpowiedzi na kilka pytań. Jak skutecznie szybka diagnoza może postawić konia na nogi? Jak można pomóc starszemu psu, który chciałby jeszcze poszaleć na spacerach, a ma trudności z poruszaniem się? Na ile życie pszczół w dzisiejszym świecie zależy od człowieka, a przyszłość człowieka od pszczół? Zadziwiające, jak wielką wiedzę, nie tylko z dziedziny anatomii, muszą posiąść weterynarze, aby pomagać zwierzętom. 13:25 WETERYNARZE Z SERCEM - /20/ Reality show, 25 min, Polska, 2017 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska W dzisiejszym odcinku, wspólnie z weterynarzami z sercem, opowiemy o losach naszych kolejnych bohaterów. Czy hemodializa uratuje Belkę, psiaka z ostrą niewydolnością nerek, po zakażeniu babeszjozą? Czy ze szczurkami można się zaprzyjaźnić i jaka choroba dopadła młodego Muszu? Gdzie, szczęśliwie dla siebie, zawędrował kociak Pepi? 13:55 PLANETA WALK O PRZETRWANIE (SURVIVORS OF THE INVISIBLE / TUEURS DE L'INVISIBLE) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2016 Reżyseria: Guilain Depardieu Film dokumentalny o owadach, których na Ziemi żyje milion gatunków. Zanurzanie się w ich świecie jest jak podróż do odległej i nieznanej galaktyki. Z jedną różnicą: te żywe stworzenia nie żyją w odległości lat świetlnych od nas, ale tuż pod naszymi stopami! Czy istnieje bardziej sielski widok niż łąka skąpana w słońcu? Zobaczmy z bliska ten wyjątkowy ogród w austriackich Alpach. Dzięki unikalnym ujęciom technologicznym opracowanym przez austriackiego entomologa film sprawi, że widz odkryje świat owadów, jakiego nigdy wcześniej nie widział. Raj bioróżnorodności. W głębi tej krainy kryje się niemal niewidoczny świat owadów. Każdy gatunek żyje w harmonii ze środowiskiem i umie korzystać z zasobów natury. Niebezpieczeństwo czai się wszędzie. Dla każdego ten dzień może być ostatnim. Zjedz albo zostań zjedzony. Wszystkie stworzenia walczą o przetrwanie. Mieszkańcy tego świata to mistrzowie przystosowania, wynik milinów lat doboru naturalnego. Niektóre gatunki wypracowały strategie przetrwania i mechanizmy obronne. Inne wyspecjalizowały się w okrutnym zabijaniu. Nauka przetrwania zaczyna się od pierwszego oddechu. 14:55 NIESAMOWITE CHWILE Z ŻYCIA ZWIERZĄT (INCREDIBLE ANIMAL MOMENTS) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Justine Schmidt W świecie, w którym tylko najsilniejsi przetrwają, miliony lat ewolucji wyposażyły niektórych szczęśliwców w wyjątkowe cechy. Uda nam się obejrzeć ich rozgrywkę. Taka przygoda nie jest dla strachliwych. Zobaczymy niektóre ze wspaniałych momentów z życia dzikiej przyrody - gdy stworzenia ogarnia gorączka, a śmiałkowie ryzykują, by zapewnić przetrwanie kolejnego pokolenia. Niesamowite sceny zasługują na tytuł najbardziej niesamowitych chwil. Pokażemy je w pięciu odsłonach: "Śmiertelna rozgrywka", "Dziwolągi natury", "Wojny gangów", "Ostry romans" i "Ekstremalne rodzicielstwo". Szykujcie się na niesamowite chwile z życia zwierząt. Królestwo fauny. Świat, w którym drapieżniki rządzą, a ofiary ratują życie ucieczką. Ci na szczycie łańcucha pokarmowego są zabójcami o wyjątkowych cechach. Mają straszliwe kły, imponującą prędkość i śmiertelną precyzję. Trwa odwieczna walka - a my tworzymy listę najgroźniejszych rozgrywek na świecie. 15:55 PENICYLINA - REWOLUCJA W MEDYCYNIE (PENICILLIN - A MEDICAL REVOLUTION / DIE PENIZILLIN STORY) Film dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: Wilfried Hauke Film dokumentalny opowiadający o penicylinie. To jedna z najważniejszych zdobyczy medycyny XX wieku. Bez niej nie byłoby możliwe wiele skomplikowanych zabiegów i operacji. Dzięki niej żyjemy dłużej i zdrowiej. Kiedyś uważana za środek ratujący życie, dziś niepokoi naukowców na całym świecie. Stosowanie antybiotyków w coraz większym stopniu oznacza śmiertelne zagrożenie. Na całym świecie rozbrzmiewają dzwonki alarmowe. W laboratoriach badawczych poszukuje się środków, które odwrócą grożącą antybiotykową apokalipsę. Zanosi się na to, że w 2050 roku patogeny odporne na antybiotyki będą należeć do najczęstszych nienaturalnych przyczyn zgonów. Częściej będą doprowadzać do śmierci niż wypadki samochodowe lub guzy złośliwe. Co wiemy o współczesnych antybiotykach? Latem 1928 r. Alexander Fleming odkrył penicylinę zupełnie przez przypadek. Dzięki niej uratowano ludzi w czasie epidemii tyfusu, a także z gangreny, kiły czy gruźlicy. Niestety, obecnie około 70% zarazków jest odpornych na penicylinę. Niemal sto lat po odkryciu penicyliny przez Alexandra Fleminga znów stajemy na początku drogi. Czy dzisiejsi badacze mogą się od niego uczyć? 16:55 DOOKOŁA ŚWIATA (AROUND THE GLOBE / REGARDE LE MONDE EP. 11 DESTINATION NEIGE) Serial dokumentalny, 26 min, Francja, 2018 Reżyseria: Yann Streff Seria dokumentalna, geograficzno - podróżnicza. 2 sezony po 15 półgodzinnych odcinków. Jules Verne mawiał - "Życie jest krótkie, a świat jest szeroki." Przemierzając planetę z lekceważeniem odległości, ale z pragnieniem autentycznych spotkań, ten cykl oferuje niezwykłą wizualnie podróż dookoła świata: odkrycia, sport, przyroda, tradycja, gastronomia, niezwykłe środki transportu Każdy odcinek zawiera jeden motyw z pięcioma niesamowitymi miejscami docelowymi. Odc. 11 - "Zimowe szaleństwo". Amerykański stan Wyoming. Ze względu na surowy klimat zapadlisko Jackson Hole pozostało niezamieszkane aż do 1870 roku. Dawna ziemia traperów i kowbojów jest dziś znanym ośrodkiem turystycznym. Działa tu najstarsza stacja narciarska na zachód od Missisipi. Dziś Jackson cieszy się opinią luksusowego ośrodka narciarskiego dla bogatej klienteli. Przenosimy się kilka tysięcy kilometrów na wschód, do Turcji. Góra Erciyes, o wysokości 3970 m, góruje nad miastem Kayseri w Kapadocji. Zapaleni narciarze odkryli ją dopiero niedawno. Od kilku lat na jej szczycie działa nowoczesny ośrodek narciarski, którego trasy zjazdowe mają łączną długość dwustu kilometrów. Będziemy też w Norwegii, skąd przeniesiemy się do Kanady. W Górach Skalistych znajdują się setki kilometrów szlaków przeznaczonych wyłącznie do jazdy na skuterach śnieżnych. Wracamy do Europy. W Szwajcarii narciarze mogą korzystać nie tylko ze świetnych warunków klimatycznych, ale także z licznych tras zjazdowych i stoków. 17:30 DOOKOŁA ŚWIATA - ODC. 12 PARKI I REZERWATY (AROUND THE GLOBE / REGARDE LE MONDE EP. 12 AU BONHEUR DES PARCS) Serial dokumentalny, 27 min, Francja, 2018 Reżyseria: Yann Streff Seria dokumentalna, geograficzno - podróżnicza. 2 sezony po 15 półgodzinnych odcinków. Jules Verne mawiał - "Życie jest krótkie, a świat jest szeroki." Przemierzając planetę z lekceważeniem odległości, ale z pragnieniem autentycznych spotkań, ten cykl oferuje niezwykłą wizualnie podróż dookoła świata: odkrycia, sport, przyroda, tradycja, gastronomia, niezwykłe środki transportu Każdy odcinek zawiera jeden motyw z pięcioma niesamowitymi miejscami docelowymi. Odc. 12 - "Parki i rezerwaty". Chorwacja. Tutaj niedźwiedzie brunatne są stosunkowo liczne. Jednak w wielu innych europejskich krajach wyginęły, podobnie jak rysie, wilki czy duże ptaki drapieżne. W parku naturalnym mamy do czynienia z mieszkańcami, a nie z turystami. Jest tu sporo wiosek, a nawet miasteczek. Przenosimy się do Stanów Zjednoczonych. Stan Montana to raj dla miłośników przyrody. Na terenie Montany znajduje się aż osiem parków narodowych. Wody Polinezji stanowią schronienie dla niezwykle bogatej fauny. Tetiaroa była dawniej siedzibą władców Polinezji. Marlon Brando utworzył tu rezerwat, w którym dziś bezpiecznie bytują olbrzymie kolonie głuptaków, rybitw i fregat. Park Narodowy Doana to doskonały przykład bogactwa i różnorodności ekosystemów. Dominują tu wydmy, śródziemnomorskie zarośla i bagna. w 1984 roku Park Narodowy Doana został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. 18:05 LUDZKOŚĆ Z PRZYPADKU: GEN, KTÓRY STWORZYŁ MÓZG CZŁOWIEKA (HUMAN BY CHANCE? THE GENE THAT MADE OUR BRAIN GROW / ZUFALL MENSCH? - DER KLEINE SCHRITT ZUM GROEN GEHIRN) 51 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Kerstin Holl Film dokumentalny, który przedstawia i ilustruje aktualne wyniki badań odkrywających sekrety umiejętności i talentów ludzi. W porównaniu z najbliższymi krewniakami genetycznymi, wypadamy dość blado przynajmniej pod względem fizycznym: jesteśmy słabsi, biegamy wolniej i wspinamy się znacznie gorzej. Mamy jednak architekturę, religię, naukę, języki, literaturę, sztukę, kulturę i wyobraźnię. Osiągnięcia te zawdzięczamy większemu mózgowi. Od czasów Karola Darwina sądziliśmy, że nasz rozwój przebiegał stale i liniowo. Nowe odkrycia z Drezna wskazują jednak na całkiem inną konkluzję: ewolucja ludzkiego mózgu nie była powolnym i stopniowym procesem, a raczej wynikiem zbiegu okoliczności wywołanego nagłą zmianą w pewnym genie. Jak doszło do dominacji ludzkości na Ziemi. Jeśli porównamy człowieka z najbliższymi genetycznie żyjącymi krewnymi - szympansami, to okaże się, że mamy niewiele zalet fizycznych. Osiągnięcia są zasługą naszego mózgu, który jest duży i zawiera miliardy neuronów. To właśnie jego szybki rozwój, zapoczątkowany około 2 miliony lat temu, pozwolił nam stać się dominującym gatunkiem na świecie. Co spowodowało tak szybki wzrost kory mózgowej? Naukowcy na całym świecie próbowali odpowiedzieć na to pytanie od wielu lat, ale teraz wydaje się, że w końcu im się to udało. 19:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - NORWEGIA. WYPRAWA NA DALEKĄ PÓŁNOC (FLAVORS. NORTHERN NORWAY) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. W tym odcinku - Norwegia. 20:10 PORTRETY DOKUMENTALNE. S.II - EWA STRABURZYŃSKA Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 2022 Panorama polskiego dokumentu - filmowe portrety twórców, ich drogi artystycznej i twórczości na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterką odcinka jest Ewa Straburzyńska. 20:45 BĘDZIE BAL Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2012 Reżyseria: Ewa Straburzyńska To opowieść o mieszkańcach Domu Opieki Społecznej w Nielestnie (na Dolnym Śląsku). Są nimi dorośli mężczyźni upośledzeni intelektualnie. Każdy z nich ma swoją dramatyczną historię. Raz w roku odbywa się tam, bardzo wyczekiwany bal, prawdziwy bal! Są tańce, dziewczyny, suto zastawione stoły. Przygotowania do balu trwają tygodnie. "Chłopaki" uczą się tańców i dobrych manier. Atrakcją tego wydarzenia jest zespół muzyczny składający się z podopiecznych domu. 21:50 ZŁOTE ŁANY - ODC. 1 Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 2000 Reżyseria: Ewa Straburzyńska Bohaterami serialu są mieszkańcy dolnośląskiej wsi Złote Łany. Wbrew nieco sielsko brzmiącej nazwie, Złote Łany nie są wspaniałym miejscem z marzeń. To współczesna polska wieś, położona wprawdzie w bardzo pięknej okolicy, ale borykająca się z wieloma problemami. Pod jej dachami można odnaleźć wszystko, czym żyje polskie rolnictwo, z czym się zmaga i w czym odnajduje nadzieję na lepszą przyszłość. Jest tu trwanie na roli bez cienia myśli o jej porzuceniu, jest przymus bycia rolnikiem, ale i świadomy wybór. Jest upór, biedowanie, walka o byt, spokojne dorabianie się, poszukiwanie sposobów na dobrobyt i autentyczne bogactwo. Jest też świadomość nieuniknionych zmian, których wymaga nasze aspirowanie do Unii Europejskiej. Czy jednak taka wieś będzie w stanie się zmienić i czy zechce to zrobić? Być może serial w jakiś sposób na te pytania odpowie. Z tego względu może się stać atrakcyjny zarówno dla widzów ze wsi, jak i z miasta. Ci pierwsi będą mogli przejrzeć się w nim jak w lustrze, a może i znaleźć inspiracje. Ci drudzy - skonfrontować tradycyjne, często stereotypowe wyobrażenia o polskiej wsi i chłopach, urabiane z jednej strony przez znaną z lektur szkolnych literaturę, z drugiej - przez media, donoszące zazwyczaj o zdarzeniach i zjawiskach jaskrawych, niekoniecznie reprezentatywnych dla rolniczej codzienności. Prawdę mówiąc, nazwa Złote Łany jest wymyślona, lecz ludzie i ich sprawy - autentyczne. W pierwszym odcinku autorka przedstawia kilkoro z bohaterów, którzy będą się również pojawiać w następnych, aż do końca serialu. Akcja filmu toczy się w ciągu dwóch miesięcy: w lipcu, sierpniu i pierwszych dniach września 1999 r. , a więc w okresie żniw. To na wsi zawsze czas wytężonej pracy. W zeszłym roku towarzyszyło mu także zdenerwowanie. Pogoda była kiepska, dużo padało. W Złotych Łanach ludzie z niecierpliwością spoglądają w niebo. Zboże jest mokre. Nie da się go jeszcze kosić. Pani Wanda mieszka i pracuje wraz z synem Irkiem, któremu przekazała już gospodarstwo. Radzą sobie z trudem. I oni nie decydują się jeszcze na wyjście w pole. Pani Wanda udaje się po nasiona rzepaku do sklepu nasiennego. Jego właścicielką jest tutejsza bussineswoman, pani Stenia. Prowadzi nie tylko sklep. Uprawia także nieduże pole i do tego jeszcze jest radną. Dlatego właśnie wybiera się na mecz piłkarski, rozgrywany w oczekiwaniu na rozpoczęcie żniw. Radni grają przeciwko sołtysom. Mecz trzeba jednak przerwać. Jeden z zawodników musi zejść z boiska, lecz nie za przewinienie: dostaje wiadomość, że jego krowa zaczęła się cielić. Państwo Wełpowie radzą sobie z największym trudem. Mają niewielkie gospodarstwo, z którego muszą utrzymać i wykształcić czworo dzieci - starsi synowie już ciężko pracują, pomagając rodzicom. Biedują także państwo Kałczorowie - rodzice dziesięciorga dzieci, z których siedmioro opuściło już rodzinny dom, a z pozostałych trojga, dwoje to głuchoniemi. Kałczorowie próbują się ratować, stawiając na agroturystykę. Bracia Kazimierz i Edwar Gralowie należą do bogatszych mieszkańców Złotych Łanów. Gospodarują razem i we czworo, wraz z żonami, radzą sobie dzielnie. Leszek i Czesława Konopkowie natomiast, ku swemu zaskoczeniu, wygrali przetarg i stali się właścicielami blisko 1000 ha ziemi oraz tego, co zostało z majątku zlikwidowanego i rozgrabionego pegeeru. Radzą sobie zupełnie dobrze, a z trojga dzieci dwudziestoletnia Agnieszka już zdecydowała, że w przyszłości przejmie po rodzicach to ogromne gospodarstwo i podjęła studia na Akademii Rolniczej. W ślady ojca chce także pójść córka pana Szorca, który zajmuje się hodowlą koni rasy śląskiej. Filozofujący pan Franciszek jest najbarwniejszą postacią w Złotych Łanach. Ten tradycjonalista mówi o sobie: jestem pan rolnik. Powtarza, że ziemię należy szanować, a uprawia ją jak dziadowie, używając starych narzędzi i metod. Nie chce słyszeć o nowoczesności, a jednocześnie jest oczytany, interesuje się kosmosem, ma niezwykłą wyobraźnię i poczucie humoru. Jest wielkim miłośnikiem zwierząt, którym w swoim gospodarstwie stworzył prawdziwy raj. U niego się nie przelewa, a przecież oboje z żoną nie narzekają na swój los. Ciekawą postacią jest też z lekka zaciągająca po kresowemu pani Rozalia, baczna obserwatorka i komentatorka wiejskich wydarzeń. I ona bez zbytnich narzekań poprzestaje na tym, co ma, choć nie jest jej łatwo. Pani Rozalia posiada dar przepowiadania pogody. Twierdzi, że utrzyma się ładna pogoda, a zbliżająca się chmura nie jest groźna. Niektórzy gospodarze, mając już po uszy czekania, ruszają w pole. Zaczyna lać. 22:20 DUSZA KRESOWA - ODCINEK 1 Cykl dokumentalny, 21 min, Polska, 2004 Reżyseria: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Wojciech Chabin, Piotr Gorzkowicz, Piotr Sędzikowski, Artur Zdral, Tadeusz Owsianko Muzyka: Piotr Dziubek Głównym przesłaniem serialu "Dusza kresowa" jest zwrócenie uwagi widza na konieczność poszukiwania własnej tożsamości, zwłaszcza w obliczu tworzenia się nowej Europy. "Dusza kresowa" to ciepła opowieść - telenowela dokumentalna o ludziach wysiedlonych po II wojnie światowej z kresów wschodnich. Na Ich losy historia miała szczególny wpływ. Bohaterami są kresowiacy z okolic Dolnego Śląska oraz z Poznania. Z Siemianówki do wsi Doboszowice przyjechała Pani Stanisława Karkowska, ciekawa świata staruszka. Do Łosiowa w woj. opolskim przesiedlono niemal całą wieś Szumsk. Mieszkańcy Łosiowa, jak na Wołyniaków przystało, bardzo lubią bawić się i biesiadować. Tutaj mieszka jeden z artystów polskiej sceny muzycznej, Paweł Kukiz, również o wschodnim rodowodzie. Jego ojciec, Tadeusz Kukiz, jest autorem wielu książek o madonnach wschodnich - obrazach przywiezionych z kresów po wojnie. Telenowela próbuje odpowiedzieć na pytanie o mozliwości adaptacyjne człowieka odciętego od swoich korzeni, przesiedlonego do nowego, dalekiego miejsca. Ludzie z Kresów starzeją się i odchodzą, lecz ich potomkowie kultywują tradycję i się z nią utożsamiają. 22:50 NIEPARZYŚCI - ODC. 1 Telenowela dokumentalna TVP, 24 min, Polska, 1999 Reżyseria: Ewa Straburzyńska Scenariusz: Ewa Straburzyńska Zdjęcia: Piotr Sędzikowski, Wojciech Todorow, Piotr Łukasiewicz Muzyka: Bartek Straburzyński Samotność to dla wielu ludzi najstraszniejsze, często wstydliwie skrywane uczucie. Niektórzy nie mogą jej znieść, lecz nie udaje im się znaleźć wymarzonego partnera. Zdarza się więc, że szukają pomocy w biurach matrymonialnych. Ewa Straburzyńska przez dwa miesiące, za zgodą zainteresowanych, obserwowała poczynania klientów trzech biur matryrmonialnych - we Wrocławiu, Opolu i Lubaniu. Towarzyszyła im wszędzie tam, gdzie spodziewali się znaleźć swój wymarzony ideał: na dancingach dla samotnych, imprezach organizowanych przez biura, w kawiarniach, miejscach spotkań towarzyskich, na randkach. Bohaterowie reprezentują różne grupy wiekowe i niemal wszystkie kręgi społeczne. Jest wśród nich przystojny i bogaty biznesmen, ponad osiemdziesięcioletnia dama, piękne dziewczyny, wdowiec, rozwódka, atrakcyjny Polak z Chicago, przebojowa czterdziestolatka... To oczywiście nie wszyscy. Wszyscy jednak zgodzili się, by kamera przypatrywała się ich próbom znalezienia partnera lub partnerki. Niektórzy liczą nawet na to, że jeśli nie pomoże im biuro matrymonialne, być może pomoże im oglądany w całej Polsce serial. Wieczorek taneczny dla samotnych zorganizowany przez Biuro Matrymonialne w Opolu. Wśród bawiących się jest Jola, trzydziestodwuletnia mieszkanka wsi, matka czworga dzieci. Przyszła na zabawę po raz pierwszy od pięciu lat. Poznaje Krzysztofa i jest nim oczarowana. Na wieczorku jest też starsza od Joli o kilkanaście lat Grażyna. Po trzech nieudanych małżeństwach już od roku bezskutecznie poszukuje nowego partnera. Prowadzi wprawdzie stoisko monopolowe w dużym sklepie samoobsługowych, lecz mężczyźni, którzy tam przychodzą, nie zasługują, jej zdaniem, na uwagę. W Biurze Matrymonialnym w Lubaniu pojawia się Leszek. Ma 50 lat, jest po rozwodzie i szuka lekarstwa na tragiczną miłość. W podobnym biurze we Wrocławiu Mateusz, wdowiec z dwojgiem małych dzieci, ma nadzieję znaleźć kobietę, która zaopiekowałaby się nim i jego potomstwem. Anna natomiast, 83 - letnia dama z dzielnicy zwanej we Wrocławiu "trójkątem bermudzkim", marzy o spotkaniu pana, którego obdarzyłaby gorącą, namiętną miłością. Podobnej miłości pragną Danuta i Beata - matka i córka. Tymczasem Jola i Krzysztof, którzy poznali się na wieczorku tanecznym w Opolu, spotykają się na pierwszej randce. 23:25 TRZECIA Reportaż, 10 min, Polska, 1980 Scenariusz: Wiesław Machejko Zdjęcia: Tadeusz Kośmider Reportaż zrealizowany w hali tkalni Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju Uniontex w Łodzi. W latach świetności zakład zatrudniał aż 14000 pracowników. Był jednym z największych w Europie zakładów bawełnianych. Praca zmianowa była uzasadniona rodzajem pracy i stosowana ze względu na potrzeby organizacyjne procesu produkcyjnego. Pokazuje pracę w tkalni, pracują tam głównie kobiety i wiszące na ścianach plakaty z hasłami - Kobietom lepsze warunki życia i pracy. Robotnice trzeciej zmiany opowiadają o ciężkich warunkach pracy. Mówią o trudnościach w pogodzeniu obowiązków matki, żony i dobrego pracownika. 23:40 NOTACJE - RITA GOMBROWICZ. ŻYCIE JAK EPOPEJA Cykl dokumentalny, 12 min, Polska, 2013 Autor: Jerzy Szygiel Rita Gombrowicz ur. w 1935 r. w kanadyjskim Pierrefonds (w 2002 roku miasto to zostało przyłączone do Montrealu). Pisarka i teoretyk literatury francuskiej. Wdowa po pisarzu Witoldzie Gombrowiczu. Autorka książek "Gombrowicz w Argentynie" (1984) i "Gombrowicz w Europie" (1988). Jest również kuratorką prac Gombrowicza. Dzięki jej staraniom jego dzieła są co rok wydawane w różnych krajach. Przetłumaczono je na blisko 40 języków. W 2013 r. opublikowała osobiste notatki Gombrowicza pt. "Kronos". 24:00 ... DYMNY... DYMNY... Film dokumentalny, 59 min, Polska, 1982 Scenariusz: Jolanta Słobodzian Zdjęcia: Ryszard Lenczewski, Stanisław Śliskowski, Andrzej Jeziorek Film dokumentalny podejmujący próbę przybliżenia sylwetki Wiesława Dymnego, twórcy wszechstronnego - plastyka, poety, pisarza, aktora, autora tekstów piosenek i monologów kabaretowych - zmarłego tragicznie w 1981 roku. Obraz Dymnego - jako artysty i człowieka - wyłania się powoli z całonocnej rozmowy i wspomnień jego przyjaciół, wspomnień czasami nieskładnych, fragmentarycznych, subiektywnych, czasami żywych i wyraźnych. Spotkaniu temu towarzyszą rzucane na zawieszone płótno obrazy: zdjęcia Dymnego, fragmenty filmów z jego udziałem, jego monologi oraz - zza kadru - jego poezja w wykonaniu autora i Jerzego Treli, a także piosenki śpiewane przez Ewę Demarczyk i Edwarda Lubaszenkę. Uzupełnieniem wspomnień są fragmenty spektaklu Dymnego "Polska karczma żydowska" do muzyki Jana Kantego Pawluśkiewicza w reżyserii Andrzeja Maja, w wykonaniu aktorów Starego Teatru w Krakowie. 01:10 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ZAMORDOWANY POMNIK Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Zamordowany pomnik" Tym razem twórcy cyklu podejmują próbę odwrócenia skutków niesamowitego barbarzyństwa, jakiego dopuścili się sowieci w ramach realizowanej przez siebie polityki historycznej. Kiedy zimą 1945 roku podeszli pod Kazimierzę Wielką z haubicy rozstrzelali pomnik czynu legionowego, niszcząc go niemal zupełnie. Nie bacząc na ryzyko, dwaj mieszkańcy miasta ukryli orła wieńczącego monument. Twórcy podejmują jego poszukiwania, a finalnie chcą zainicjować odbudowę pomnika. Mają nadzieję na odszukanie georadarem zakopanych w ziemi fragmentów obelisku. 01:45 BARBARZYŃCA Z PALETĄ - JÓZEF CHEŁMOŃSKI Film dokumentalny, 32 min, Polska, 1989 Reżyseria: Maria Mrozek Scenariusz: Maria Mrozek Zdjęcia: Andrzej Mirski Wykonawcy: Wojciech Gąssowski, Jolanta (w napisach Joanna) Niewiadomska, Henryk Drygalski Film biograficzny o jednym z najwybitniejszych polskich pejzażystów przełomu XIX i XX wieku - Józefie Chełmońskim. 02:30 PORTRET ARTYSTY Z CZASÓW STAROŚCI Film dokumentalny, 58 min, Polska, 1993 Reżyseria: Grzegorz Królikiewicz Scenariusz: Grzegorz Królikiewicz Zdjęcia: Stanisław Szymański Film dokumentalny o Januszu Nasfeterze, reżyserze filmowym, którego specjalnością były filmy dla dzieci i młodzieży. Portret artysty zmarłego w 1998 roku wyłania się podczas rozmowy dwóch twórców: Grzegorza Królikiewicza, autora filmu i Janusza Nesfetera, bohatera filmu. Autor filmu analizuje prywatne zachowania ponad siedemdziesięcioletniego artysty, przedwcześnie emerytowanego, w chwili jego krótkiego powrotu do życia publicznego, w związku z pokazem filmu "Abel, twój brat" (1970) na Festiwalu Filmów Katolickich w Niepokalanowie w 1993 roku. Bohater filmu opowiada o swojej twórczości, jej szczególnych aspektach, mówi o związku dramatycznego życia osobistego z życiem artystycznym. Próbuje się określić jako człowiek i jako artysta, ale nie całkiem potrafi to zrobić. Autor filmu, podsumowując opowieść starszego kolegi, puentuje - "Jesteś moim lustrem".