TVP Historia Czwartek, 01.06.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 01 CZERWCA. ODC. 580 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1908 - wprowadzono sygnał SOS; 1938 - pojawił się komiksowy bohater Superman; 1946 - pierwszy numer miesięcznika Znak; 1988 - we Wrocławiu odbył się wielki marsz krasnoludków, prześmiewcza inicjatywa "Pomarańczowej Alternatywy"; 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.V - ODC. 63 (SEZON V ODC. 11) Serial wojenny, 43 min, Polska, 2022 Reżyseria: Filip Zylber Scenariusz: Wojciech Lepianka Muzyka: Bartosz Chajdecki, Piotr Komorowski Aktorzy: Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Karolina Rzepa, Michał Czernecki, Mateusz Rzeźniczak, Piotr Nerlewski, Maciej Brzoska, Stefan Wójcik, Kathrin Buhring, Peter Wolf, Magdalena Czerwińska Sońka zabiera ze sobą Mareczka na ćwiczenia. Na zajęciach nie wszystko idzie, jak powinno. Mareczek i Zyga zostają pojmani przez Niemców. Margharete uczestniczy w przesłuchaniu i rozpoznaje Zygę. Sońka ubłagał Meiera, by pomógł im znaleźć Mareczka i Zygę. Jeńcy mają zostać rozstrzelani w lesie w Wesołej. Grupa pod dowództwem Magdy i Witka zamierza ich odbić. Akcja kończy się sukcesem. 08:20 HISTORIA POLSKI - PORUCZNIK ROBERT OSZEK - BOHATER NIEPODLEGŁEJ Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2021 Reżyseria: Stefan Skrzypczak Scenariusz: Stefan Skrzypczak Historia kariery i życia por. Roberta Oszka, barwnego i bohaterskiego człowieka, którego losy łączą Śląsk z morzem i są metaforą marzeń i dokonań II Rzeczpospolitej. Już jako chłopiec, z polskiej rodziny robotniczej w Zabrzu, marzył o egzotycznych podróżach. Jako nastolatek w 1910 roku uciekł z domu i zaciągnął się na norweski statek wielorybniczy. Przez dwa lata pływał po północnym Atlantyku. Po powrocie został powołany do cesarskiej marynarki i wziął udział w niemieckiej ekspedycji do Meksyku i Haiti. Ukończył szkoły marynarki w Mürwik i Altonie i podczas I wojny walczył na niemieckim krążowniku pancernym SMS Blücher, na torpedowcach i trałowcach. Gdy Polska odzyskała niepodległość, Oszek zdezerterował z armii niemieckiej i wstąpił do polskiej marynarki wojennej w stopniu podporucznika. Walczył we Flotylli Pińskiej, która broniła Kresów Wschodnich. W czasie wojny polsko - bolszewickiej odznaczył się w zwycięskiej dla Polaków bitwie pod Czarnobylem, gdzie tak celnie kierował ogniem, iż udało się zatopić jedną z bolszewickich jednostek. Na wieść o wydarzeniach na Śląsku wziął urlop. W czasie III Powstania Śląskiego dowodził specjalnym oddziałem szturmowym marynarzy, który brał udział w najcięższych walkach, a jego samochód pancerny pomalowany w trupie czaszki, nazywany krążownikiem na kołach, budził strach wśród niemieckich oddziałów. Kpt. mar. Robert Oszek zasłynął także tym, uratował przed buntownikami Wojciecha Korfantego, przywódcę powstania. 10:30 PAPCIO CHMIEL Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2020 Reżyseria: Petro Aleksowski, Petro Aleksowski Film dokumentalny prezentujący Henryka Chmielewskiego - wybitną postać polskiej sztuki komiksu. Filmowy portret "Papacia Chmiela" oczami jego 11 - letniego fana, prowadzącego swój program literacki, w którym recenzuje książki. Marzeniem entuzjasty literatury jest spotkanie z Papciem i przeprowadzenie z nim wywiadu do swojego wloga. W filmie śledzimy próby kontaktu Olafa z jego Mistrzem. Olaf spotyka znawców tematu: krytyków, publicystów, artystów, uczestniczy w wydarzeniach specjalnych dla fanów. Poznaje historię swojego bohatera, zarówno zawodową, jak i osobistą. Duży nacisk został położony na przeżycia Henryka Chmielewskiego w trakcie powstania warszawskiego. Niejako drugą pierwszoplanową postacią filmu jest Tytus, czyli uczłowieczona, a wręcz spersonifikowana małpa. Projekt jest poświęcony również genealogii tej postaci. Użycie kilku technik rejestracyjnych, od klasycznej zdjęciowej po animowaną. Wykorzystano materiały archiwalne oraz efekty wizualne. 11:50 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 7 POWOŁANIE Serial historyczny, 70 min, Polska, 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Andrzej Twerdochlib, Stefan Bratkowski Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Krzysztof Kolberger, Gustaw Lutkiewicz, Igor Przegrodzki, Andrzej Seweryn, Barbara Grabowska, Anna Nehrebecka, Jerzy Bińczycki, Piotr Machalica, Kazimierz Kaczor, Krzysztof Kowalewski, Wiesław Rudzki, Andrzej Chrzanowski, Witold Dębicki, Eugeniusz Kamiński, Józef Duriasz Szczególną rolę w zaborze pruskim zaczyna odgrywać ksiądz Piotr Wawrzyniak. Poznajemy go jeszcze w gimnazjum. Młody człowiek dochodzi do wniosku, że najlepiej będzie służył ojczyźnie jako kapłan. Dlatego po ukończeniu gimnazjum wstępuje do seminarium duchownego. Pragnie zapomnieć o swojej miłości do Matyldy Hausner, bo jest przekonany, że ludzie tego pokroju co on nie powinni przedkładać szczęścia osobistego nad dobro wspólne. Biskupem Poznania i Gniezna w tym czasie jest Mieczysław Ledóchowski, który nie cieszy się sympatią rodaków. Prusacy wydają coraz więcej ustaw ograniczających działalność Kościoła i innych polskich instytucji państwowych. Biskup Ledóchowski nie godzi się z tym i zostaje aresztowany. Dowiedziawszy się o przeszłości Ludwika Franke, Joanna Frankowska wyjeżdża. Zrozpaczony Ludwik odmawia dalszej współpracy z pruską policją i przechodzi na emeryturę. 15:00 BAŁKANY W OGNIU - CZĘŚĆ 1. JUGOSŁAWIA NA BECZCE PROCHU (THE BALKANS IN FLAMES / BALKAN IN FLAMMEN 1. TINDERBOX YUGOSLAVIA) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Veronika Mendler, Klaus Kastenholz Czteroodcinkowa seria dokumentalna o sytuacji na Półwyspie Bałkańskim. Upadek Jugosławii w XX wieku był wynikiem wielu wojen i konfliktów, które nękały Europę Południowo - Wschodnią od ponad stu lat. Przerażające okrucieństwa z przeszłości wciąż tkwią w wielu sercach i umysłach w dużych częściach regionu, powodując trwającą brutalną konfrontację, która jest jedną z przyczyn dalszego rozmieszczania żołnierzy ONZ w niebieskich hełmach. Często nie sposób zapomnieć o krwawej przeszłości. Ten serial dokumentalny dociera do sedna przyczyn konfliktów i wojen. Wypowiedzi współczesnych świadków i międzynarodowych ekspertów pomagają w dochodzeniu w sprawie kryzysu południowo - wschodniego. Jest to badanie genezy państwa, epoki dyktatora Tity, wojen jugosłowiańskich lat 90. , a także wpływu przeszłości na współczesność. 15:55 UPADEK. JAK UKRAIŃCY ZNISZCZYLI IMPERIUM ZŁA - ODCINEK 6 (THE СOLLAPSE: HOW UKRAINIANS DESTROYED THE EVIL EMPIRE / KOLAPS. JAK UKRAJINCI ZRUJNUWAŁY IMPERIJU ZŁA) Film dokumentalny, 48 min, Ukraina, 2020 Reżyseria: Sergij Łysenko Dokładna i jak dotąd najpełniejsza opowieść o tym, jak deklaracja niepodległości Ukrainy umożliwiła ostateczny upadek ZSRR. W cyklu dokumentalnym widzowie zobaczą nigdy wcześniej nieprezentowane tajne dokumenty CIA i KGB; zeznania uczestników i świadków wydarzeń czy wypowiedzi amerykańskich, ukraińskich, rosyjskich oraz polskich polityków i historyków, po raz pierwszy omawiających tak szczegółowo wydarzenia z 1991 roku. 30 lat po upadku imperium zła mamy dostęp do tajnych niegdyś dokumentów CIA i KGB, wspomnień ludzi, którzy podejmowali decyzje oraz bezpośrednich świadków i uczestników masowych procesów w całym ZSRR. Obecnie nie ma ani jednej książki czy filmu, które w sposób całościowy i pełny przedstawiałyby upadek ZSRR. Opisy ówczesnych wydarzeń koncentrują się wokół Moskwy, pozostawiając w cieniu kluczowe procesy, które rozgrywały się poza nią i które faktycznie doprowadziły do upadku imperium zła. 17:05 ŚWIATŁO I SZKŁO - TUREK ODC. 5 Magazyn historyczny, 15 min, Polska, 2022 Scenariusz: Piotr Robakowski Odcinek nr 5 Turek W kościele w Turku znajdują się wspaniałe dzieła krakowskiego artysty i rektora Akademii Sztuk Pięknych Józefa Mehoffera. To m.in. polichromie zajmujące powierzchnię ponad 3000 metrów kwadratowych. Najważniejsze są jednak witraże, stanowiące arcydzieło sztuki tego okresu i największy zbiór znajdujący się w Polsce tego artysty. Opowiemy historię kościoła i przyjaźni ówczesnego proboszcza kościoła w Turku z Józefem Mehofferem. Odwiedzimy Muzeum Miejskie w Turku im. Józefa Mehoffera, w którym znajdują się wszystkie szkice i prace powstałe na potrzeby tutejszej świątyni. Odwiedzimy także Dom Józefa Mehoffera, będący częścią Muzeum Narodowego w Krakowie. Opowiemy o krakowskim artyście, który znany jest bardziej w Europie, niż w Polsce. 17:15 WOJENNE DZIEWCZYNY S.V - ODC. 64 (SEZON V ODC. 12) Serial wojenny, 42 min, Polska, 2022 Reżyseria: Filip Zylber Muzyka: Bartosz Chajdecki, Piotr Komorowski Aktorzy: Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Karolina Rzepa, Aleksandra Pisula, Kathrin Buhring, Peter Wolf, Maciej Brzoska, Mateusz Rzeźniczak, Piotr Nerlewski, Micha Czernecki, Renata Dancewicz, Magdalena Czernecki, Paweł Małaszyński Leokadia przesłuchuje Nataszę. Chce dowiedzieć się jak najwięcej o badaniach Lunda. Szansa na uratowanie towarzyszy pilotki jest niewielka. Tymczasem Sońka trzyma w tajemnicy przed Ewą porwanie i odbicie Mareczka. Z kolei Nitka i Zyga zaręczyli się. Ewa dostaje list od Marysi, która rozważa powrót do Warszawy. Margharete jest przekonana, że Węgierscy są zamieszani w sprawę produkcji broni dla powstańców. Naciska na Nitkę, by ta wydała ich w zamian za bezpieczeństwo swoje i matki. Nitka i Leokadia opracowują plan pozbycia się Margharete. Na miejsce zamachu wybierają sklep modystki, która wcześniej pomogła Ewie i Marysi. 19:10 HISTORIA POLSKI - TU JEST POLSKA CZYLI ZWROT W KONTYNUACJI Film dokumentalny, 59 min, Polska, 2019 Reżyseria: Krzysztof Nowak Scenariusz: Jarosław Rybicki, Krzysztof Nowak Film dokumentalny obrazujący proces zmian systemu ustrojowego i politycznego w Polsce, w drugiej połowie lat 80. XX wieku. 20:20 SIERPIEŃ 1982 Film dokumentalny, 23 min, Polska, 2022 Reżyseria: Waldemar Wiśniewski Scenariusz: Waldemar Wiśniewski, Grzegorz Majchrzak Film dokumentalny, pokazujący na przykładzie kilku wybranych miast panoramę protestów robotniczych 31 sierpnia 1982 roku - w rocznicę podpisania Porozumienia Gdańskiego. Tego dnia Polacy masowo wyszli na ulice, by zamanifestować swe poparcie dla zawieszonej wówczas Solidarności. Do udziału w demonstracjach wezwały zarówno krajowe władze podziemnego związku (Tymczasowa Komisja Koordynacyjna), jak i władze regionalne. Solidarność wezwała ogniwa związku do zorganizowania 31 sierpnia pokojowych demonstracji pod hasłami przywrócenia działalności związku, zwolnienia internowanych, aresztowanych i skazanych i zawarcia porozumienia narodowego. Apele okazały się skuteczne. Według mocno zaniżonych danych MSW na ulicę w 66 miastach Polski wyszło ok. 120 tysięcy osób. Przebieg zdarzeń był podobny po zakończeniu mszy świętych odprawianych w intencji ojczyzny - formowały się pochody i protestujący ruszali w kierunku centrum miasta lub lokalnych Komitetów PZPR. Kończyło się zazwyczaj interwencją ZOMO. Spokojne w założeniu manifestacje przerodziły się w wielu miastach w zażarte, niekiedy krwawe starcia. Najtragiczniej zakończyły się na Dolnym Śląsku, gdzie zginęły 4 osoby. Według meldunków władz 31 sierpnia zatrzymano 4050 osób. Część stanęła przed sądami, a większość, ponad 3 tysiąc osób przed kolegiami ds. wykroczeń. Wszędzie tam, gdzie nie interweniowało ZOMO, demonstracje miały pokojowy charakter. Gorąco było we Wrocławiu, gdzie milicja z wojskiem brutalnie pacyfikowały demonstracje, które przekształciły się w regularne walki uliczne. Zatrzymywanym milicja zrewanżowała się ścieżkami zdrowia. W Lubinie doszło do tragicznych wydarzeń. Lotne patrole ZOMO ostrzeliwały przypadkowych ludzi. Zginęły 3 osoby. Nigdy nie udało się ustalić nazwisko milicjantów, odpowiedzialnych za śmierć 3 niewinnych ludzi. Wydarzenia 31 sierpnia 1982 roku były szczególne. Demonstracji o podobnej skali nie udało się już więcej zorganizować. Tragiczne w skutkach protesty wywołały oświadczenie prezydenta USA Ronalda Regana potępiające polskie władze za akty przemocy. Świadkami wydarzeń będą m.in. członkowie Grup Oporu Solidarni Warszawa, Tadeusz Jakubowski z RADIA Solidarności we Wrocławiu, które transmitowało przebieg protestów. Ocenę historyczną wydarzeń przedstawią: prof. Andrzej Paczkowski, dr Łukasz Kamiński, prof. Antoni Dudek i dr Jerzy Kordas. W filmie wykorzystano dokumenty MSW, Biura Prasowego rządu oraz informacje z Biuletynu Specjalnego. Warstwę wizualną wzbogacają filmy operacyjne i fotografie z archiwum Instytutu Pamięci Narodowej i archiwum TVP, dotyczące protestów 31 sierpnia 1982 roku. 20:50 TAJNE AKTA III RZESZY - ODC. 5/6 NAZISTOWSKI DŻIHAD (ODC. 5/6) Cykl dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Sam Taplin, Paul Jenkins, Sid Bennett Odc. 5 Podczas II wojny światowej ogromna liczba niemieckich Żydów wyjechała na Bliski Wschód w poszukiwaniu bezpiecznego domu. Arabowie widzieli w nowych przybyszach zagrożenie dla własnej tradycji i ustalonego porządku. Rozpoczęły się masowe ataki i prześladowania. Ludność żydowska nie zdołała uciec przed zagładą, a jej los niewiele różnił się od tego, jaki spotkał ich krewnych pozostałych w Europie. 21:45 POLSKIE 100 LAT - ROK 1989 CZYLI DRUGI CUD NAD WISŁĄ Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 2020 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor, Tomasz Marzecki Istniejący od siedemdziesięciu lat Związek Sowiecki, supermocarstwo, nagle, w ciągu paru miesięcy utracił kontrolę nad swoim środkowoeuropejskim dominium. Ów cud z 1989 roku nie był wynikiem przypadku. Był zwieńczeniem walki, która zaczęła się wcześniej. W sierpniu 1980 roku, powstała Solidarność. Nie stawiała sobie ona za bezpośredni cel obalenia systemu i zdobycia niepodległości. W maju, a później w sierpniu 1988 roku ogarnęła kraj fala strajków. Od połowy sierpnia toczyły się wstępne rozmowy, podczas których omawiano zakres i formę przyszłych negocjacji. Podejmując negocjacje, Solidarność dążyła zdobyć możliwość wpływania na władze i kontrolowanie administracji państwowej oraz polityki gospodarczej. Postulowała między innymi swobodę zrzeszania się, liberalizację cenzury, uznanie prawa niezależnych organizacji społecznych do posiadanie własnej prasy, dostęp do państwowego radia i telewizji, odpolitycznienie i uniezależnienie od partii administracji i wymiaru sprawiedliwości. Obrady Okrągłego Stołu toczyły się w Pałacu Namiestnikowskim przez dwa miesiące - od 6 lutego do 5 kwietnia. Brało w nich udział około 700 osób uczestników i ekspertów. W zamian za utworzenie Senatu nowej izby parlamentu i wolne wybory do niej, opozycja zgodziła się, że do Sejmu wolne wybory będą dotyczyły tylko 35 procent miejsc i zaakceptowała utworzenie urzędu prezydenta. Urząd ten został skrojony na generała Jaruzelskiego Pierwsza tura wyborów, 4 czerwca, zakończyła się miażdżącym zwycięstwem kandydatów Solidarności, którzy zdobyli 160 na 161 miejsc w Sejmie i 92 na 100 w Senacie, a druga tura, 18 czerwca, uczyniła je jeszcze bardziej spektakularnym. Kandydaci Komitetu Obywatelskiego zdobyli jedyne wolne miejsce w izbie niższej i 7 na 8 w wyższej. Był to prawdziwy nokaut. 19 lipca Zgromadzenie Narodowe dokonało oczekiwanego wyboru, ale w warunkach właściwie dla Jaruzelskiego upokarzających - był jedynym kandydatem i uzyskał tylko jeden glos ponad konieczne minimum. 12 września premier Tadeusz Mazowiecki wygłosił expose i przedstawił Sejmowi skład rządu. Połowa członków gabinetu związana była z Solidarnością. 27 grudnia Sejm przyjął pakiet 11 ustaw, które wchodziły w życie 1 stycznia 1990 roku Był to decydujący krok w kierunku gospodarki wolnorynkowej, opartej na własności prywatnej. Dwa dni później Sejm znowelizował konstytucję, usuwając z nazwy państwa przymiotnik ludowa, przywracając koronę na głowie orła, skreślając zapisy o trwałym sojuszu ze Związkiem Sowieckim i kierowniczej roli partii komunistycznej oraz o gospodarce planowej. 00:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - INWAZJA, KTÓREJ NIE BYŁO CZ. 1 Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Ułłowicz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Audycja cykliczna popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony niemieckim przygotowaniom do odparcia inwazji aliantów w rejonie Calais, m.in. montażu działa Todt.