TVP Historia Poniedziałek, 05.06.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 05 CZERWCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1783 - pierwszy balon braci Montgolfier; 1894 - otwarcie Panoramy Racławickiej we Lwowie; 1938 - mecz Polska - Brazylia na Mistrzostwach Świata w piłce nożnej w Strasburgu; 07:10 WOJENNE DZIEWCZYNY S.V - ODC. 65 (SEZON V ODC. 13) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2021 Reżyseria: Filip Zylber Scenariusz: Wojciech Lepianka Muzyka: Piotr Komorowski, Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Maja Szopa, Karolina Rzepa, Aleksandra Pisula, Mateusz Rzeźniczak, Michał Czernecki, Piotr Nerlewski, Maciej Brzoska Do ośrodka Lunda w niewiadomym celu przyjeżdża generał Luftwaffe Erich Deller. Okazuje się, że generał jest fanem twórczości Meiera. Leokadia i Kruk uznają, że próba odbicia jeńców z ośrodka jest zbyt ryzykowna. Ostatnie informacje od Meiera prowokują ich jednak do działania. Zamierzają przejąć wyniki badań, które mają być transportowane samochodem do Lipska. Natasza przekonuje Sońkę, by zabrał ją na akcję. W trakcie przygotowań Magda zmienia zdanie. Postanawia uwolnić jeńców z ośrodka. W ataku giną Wirtz, Lund, Deller i Holke, a oddziałowi Witka i Magdy udaje się przejąć dokumentację i uratować ostatnich jeńców. Niestety, Meier ginie, zasłaniając Sońkę przed strzałem Wirtza. Schneider dowiaduje się od Frisha o zaginięciu Margharete. Nalega, by dowódca Abwehry jak najszybciej rozpoczął poszukiwania. 07:55 PORTRETY WOJENNE. KOBIETY - HALINA SZYMAŃSKA Cykl dokumentalny, 31 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jędrzej Bączyk Scenariusz: Dawid Janicki Opowieść o Polkach Halinie Szwarc, Władysławie Macieszynie, Helenie Marusarzównie, Wandzie Gertz, Halinie Szymańskiej, których młodość i dojrzewanie przypadły na czasy wojenne. To pięć filmowych opowieści o poświęceniu, walce, determinacji i bezinteresownym oddaniu dla Ojczyzny. To historie bohaterek z dalszych rzędów, o których nie wspominają szkolne podręczniki, a które tym bardziej zasługują na przybliżenie ich dokonań. Halina Szymańska (1906 - 1989), żona ostatniego polskiego attache wojskowego w Berlinie. Po wybuchu II wojny światowej spotyka się z admirałem Wilhelmem Canarisem, szefem Abwehry, członkiem antyhitlerowskiej organizacji Czarna Orkiestra. W wyniku tego spotkania Halina zostaje polsko - brytyjskim szpiegiem MI6. Przekazuje informacje o dacie i planach agresji na Francję, plany zdobycia Malty, napaści na Związek Sowiecki i późniejsze plany walk na froncie wschodnim, ruchów Africa Corps. Bez wątpienia znacząco przyczyniła się do zdobycia przez aliantów przewagi nad Niemcami. 08:35 HISTORIA POLSKI - SIDŁA STRACHU Film dokumentalny, 42 min, Polska, 2017 Reżyseria: Włodzimierz Kuligowski Scenariusz: Włodzimierz Kuligowski Film "Sidła strachu" opowiada o kulisach upadku rządu Jana Olszewskiego i stara się pokazać, jaki wpływ na to miały polskie i rosyjskie służby specjalne. Opisuje także, na przykładzie konkretnych faktów, patologie prywatyzacyjne i gospodarcze, z którymi musiała się zmierzyć ekipa rządowa, i sam premier Jan Olszewski, usiłując wyjść z pułapki tzw. planu Balcerowicza. Widz dowie się też o wielu nieznanych, sensacyjnych faktach związanych z polityką i gospodarką. W filmie występują m.in. Jan Olszewski, marszałek senior Kornel Morawiecki, poseł PIS Janusz Szewczak i płk Piotr Wroński - wieloletni oficer służb specjalnych PRL i RP. W "Sidłach strachu" zostały wykorzystane też nieznane filmowe materiały archiwalne, co jeszcze bardziej wzmacnia walor filmu. 09:40 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 11:30 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 9 AUSROTTEN Serial historyczny, 67 min, Polska, 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Stefan Bratkowski Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Witold Dębicki, Gustaw Lutkiewicz, Joanna Żółkowska, Piotr Krukowski, Katarzyna Ejmont, Anna Nehrebecka, Włodzimierz Tympalski, Piotr Machalica, Piotr Stockinger, Konrad Morawski, Andrzej Piszczatowski, Teresa Mikołajczyk, Gabriel Nechrebecki, Wiktor Nanowski, Barbara Rachwalska Lata osiemdziesiąte XIX wieku, trwają tzw. rugi chłopskie, czyli usuwanie pod byle pretekstem osiadłych na ziemi polskich chłopów. Powstaje Hakata, osławiona instytucja do walki z wszelkimi przejawami polskości na ziemiach Wielkopolski. Tworzą się komisje kolonizacyjne zajmujące się wykupywaniem polskich majątków. W Śremie Towarzystwo Polskie nie dopuszcza do wykupienia przez Niemców majątku hr. Poturzyckiego. Kasia Frankowska zaręcza się z zakochanym w niej od dawna Gieruszem. 15:50 GÓRY. ŻYCIE PONAD CHMURAMI. GÓRY SKALISTE (MOUNTAINS. LIFE ABOVE THE CLOUDS. ROCKIES) Cykl dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Ted Oakes Seria dokumentalna BBC Worldwide o górach. W kolejnych odcinkach największe, najbardziej monumentalne łańcuchy górskie na naszej planecie: Himalaje, Andy i Góry Skaliste. Góry Skaliste, majestatyczne, piękne i inspirujące, wywołują zarówno zachwyt jak i strach, bo życie na dużych wysokościach jest trudne. Mieszkańcy gór muszą zmagać się z zimnem, dramatycznymi zmianami pogody. Wysoko ponad chmurami znajduje się inny świat. Niezbadany. Bezlitosny. Nieprzewidywalny. Ale nawet wśród najwyższych szczytów naszej planety istnieje życie. Na przekór wszelkim przeciwnościom nieliczne, wyjątkowe zwierzęta oraz równie niezwykli ludzie odnaleźli tu swój dom. Góry Skaliste to jeden z największych łańcuchów górskich świata. Ciągnie się na długości blisko pięciu tysięcy kilometrów, niczym kręgosłup Ameryki Północnej. By przetrwać w tej nieposkromionej, dzikiej krainie, potrzeba wyjątkowych umiejętności. Kto jednak zdoła podbić ten niegościnny świat, może korzystać z nieograniczonej swobody. W tych górach pory roku zmieniają się w ciągu zaledwie godzin. W tak ekstremalnych warunkach o wszystkim decyduje odpowiednie zgranie w czasie. Niektórzy próbują wykorzystać swoją szansę zimą, inni - w czasie upalnego lata. W Górach Skalistych pewna jest tylko zmiana. Nikt nie ma tu gwarancji przetrwania. Pasmo Gór Skalistych ciągnie się od południowego zachodu na północ przez stany Kolorado, Wyoming, Idaho i Montanę aż po Kolumbię Brytyjską w Kanadzie. W Górach Skalistych jest tak wiele szczytów, że duża ich część nie ma nawet swoich nazw. W tej krainie do dziś nie brak niezbadanych dzikich obszarów. Stada jeleni kanadyjskich, wapiti, wędrują wśród górskich szczytów. Niedźwiedzie grizzly wychowują młode. Wokół swobodnie przemieszczają się bizony. To ostatnia duża ostoja tych słynnych mieszkańców Ameryki Północnej. 16:45 SPÓR O HISTORIĘ - POCHODZENIE SŁOWIAN Debata, 30 min, Polska, 2018 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Grzegorz Łukomski Od połowy osiemnastego wieku, po opublikowaniu przez Johanna Christopha Jordana książki "De Originibus Slavici" toczy się ożywiony spór o pochodzenie Słowian. Szuka się miejsca, które jest tzw. prakolebką Słowian. Zwolennicy teorii autochtonizmu Słowian twierdzą, że przodkowie Słowian pojawili się w Europie Środkowej przynajmniej od epoki brązu i żelaza. Natomiast allochtoniści są zdania, że Słowianie pojawili się w Europie w III - IV wieku po narodzeniu Chrystusa, w dorzeczu Dniepru, Prypeci i Prutu, czyli na terenach dzisiejszej Ukrainy. Stąd mieli rozpocząć wędrówkę na tereny środkowo - wschodniej Europy. Do dyskusji historyków, antropologów i archeologów dołączyli także genetycy. Na ile współczesna genetyka może być pomocna w rozwikłaniu zagadki pochodzenia Słowian? 17:25 DOM - ODC. 1/25 - CO TY TU ROBISZ, CZŁOWIEKU? Serial obyczajowy, historyczny, 83 min, Polska, 1980 Reżyseria: Jan Łomnicki Scenariusz: Jerzy Janicki, Andrzej Mularczyk Zdjęcia: Bogusław Lambach Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Tomasz Borkowy, Jolanta Żółkowska, Bożena Dykiel, Stefania Iwińska, Barbara Soltysik, Joanna Szczepkowska, Anna Ciepielewska, Jan Englert, Wirgiliusz Gryń, Tadeusz Janczar, Władysław Kowalski Pierwszy odcinek epickiej opowieści o życiu mieszkańców powojennej Warszawy. Akcja serialu rozpoczyna się w 1945 roku. Jeszcze trwa wojna, ale z terenów wyzwolonych już wyruszają do Warszawy jej przedwojenni mieszkańcy. Podąża tu również 17 - letni Andrzej Talar, do niedawna partyzant, później ochotnik w Wojsku Polskim. Posądzony o dezercję i zdradę, musi w Warszawie szukać schronienia. W drodze poznaje Basię Lawinównę. Odnajduje kamienicę przy ulicy Złotej, gdzie dziewczyna mieszkała przed wojną. Basia czeka na powrót swojego narzeczonego Łukasza, po którym wszelki ślad zaginął. 19:10 HISTORIA POLSKI - MURY RUNĄ - CZ. 1 Cykl dokumentalny, 47 min, Polska, 2010 Reżyseria: Jerzy Modlinger, Bogdan Saganowski Muzyka: Bogdan Saganowski Kluczowy dla odzyskania naszej niepodległości rok 1989 nie obrasta taką legendą jak np. rok 1918 czy 1944 (powstanie warszawskie). Wybory 4 czerwca i powołanie rządu Tadeusza Mazowieckiego były pokojową, zwycięską rewolucją. Bez hekatomby krwi przebicie się do mitologicznej świadomości Polaków wydaje się niemal niemożliwe. A jednak - konieczne. Tym, co przeszkadza Polakom w uwewnętrznieniu tamtej historycznej chwili, jest wielość sprzecznych narracji opisujących te czasy. A przecież wielość narracji jest także dowodem niezwykłości tamtego okresu. Osoby o zupełnie innych światopoglądach i hierarchiach wartości zjednoczyły się w dziele odbudowy niepodległości. Polacy wykazali swą wielkość, pokazując zdolność do współpracy. Przeszli demokratyczną próbę ognia, zanim jeszcze wywalczyli prawdziwą demokrację. "Mury runą" jest próbą opowiedzenia o tych kluczowych wydarzeniach właśnie z zachowaniem wielości narracji. Spojrzeniem na rok 1989 z różnych perspektyw. Władza, przestraszona nadciągającą katastrofą gospodarczą, kuszona przez Zachód, zachęcana do inicjatywy przez Gorbaczowa próbuje stworzyć plan zachowania władzy przy pozorach podzielenia się nią z opozycją. Plan obarczenia opozycji odpowiedzialnością za błędy władzy, bez realnego wpływu na bieg wydarzeń. Opozycja ma jedno jedyne żądanie i hasło: "Nie ma wolności bez Solidarności" - o wolnych wyborach nikt nawet nie marzy. Tak dochodzi do spotkań na Zawrat, w Magdalence, wreszcie do Obrad Okrągłego Stołu. 20:15 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - ELŻBIETA II (QUEEN ELISABETH II) Cykl dokumentalny, 100 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Film z cyklu "Historia w postaciach zapisana" tym razem przedstawia historię najsłynniejszej kobiety na świecie, brytyjskiej królowej Elżbiety II. Elżbieta podczas swoich rządów poznała Johna Kennedy’ego, Charles ' a de Gaulle 'a, Ronalda Reagana, Mahatmę Gandhiego, Marilyn Monroe, Beatlesów i Lady Gagę. Sama jest ikoną rozpoznawaną na całym świecie, ale czy ktoś naprawdę ją zna? Wiadomo, że lubi żartować, jest odważna i wytrwała w dążeniu do celu, rzadko pokazuje swoje uczucia, ale zawsze jest pełna godności. Dzięki filmowi widzowie mogą poznać prywatne życie królowej, towarzysząc jej w apartamentach w Windsorze, w pałacu Buckingham czy na jachcie Britannia. A poznać ją warto, bo przypuszczalnie już nikt nigdy nie wstąpi na tron w wieku 25 lat i pozostanie na nim ponad 60. 22:10 POLSCY. SERYJNI - ODC. 1 KAROL KOT Cykl dokumentalny, 44 min, Polska, 2022 Reżyseria: Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka, Przemysław Semczuk Zdjęcia: Jeremi Grzywa, Sebastian Lewiński, Andrzej Misaczek, Maciej Mroziewski Wykonawcy: Przemysław Semczuk Młody uśmiechnięty maturzysta. Mieszkaniec krakowskiego Kazimierza. Oskarżony o dwa zabójstwa i usiłowanie popełnienia co najmniej dziesięciu kolejnych. W latach 60. XX wieku wywołał w Krakowie swoimi działaniami psychozę strachu. Ofiarami Kota były osoby słabsze od niego: dzieci i kobiety. Nie atakował mężczyzn. Bezskutecznie próbował też podpaleń oraz użycia trucizny w jednym z krakowskich barów. Atakował w kościołach, sieniach i korytarzach kamienic. Jedną ze zbrodni popełnił w miejscu publicznym. Były to okolice słynnego krakowskiego kopca Kościuszki. Już po schwytaniu i złożeniu wyjaśnień okazało się, że niepokojące sygnały w zachowaniu mordercy bezbłędnie wychwytywały osoby mu bliskie. Jednak wobec nich Kot nigdy nie posunął się tak daleko jak wobec swoich ofiar. Przez dłuższy czas był więc nieuchwytny. Ówczesna milicja nie była przygotowana na starcie z tak nieszablonowo postępującym sprawcą. Myliła więc tropy, nie sprawdzała poszlak i przez dłuższy czas była bezradna. Pomógł przypadek i pomoc organom ścigania ze strony jednej z bliskich sprawcy osób. To jej zeznania doprowadziły śledczych na trop niebezpiecznego psychopaty. Proces Kota śledzono w ówczesnej prasie. Dziennikarze włączyli się w pomoc śledczym jeszcze na etapie poszukiwań mordercy. Wyrok śmierci przez powieszenie wykonano w więzieniu w Katowicach. 23:05 TAJEMNICE SZPIEGÓW WOJNY - SZPIEG, KTÓRY OCALIŁ ŚWIAT ODC. 3/4 (SPIES OF WAR - THE A - BOMB SPIES EP. 3 THE SPY WHO PREVENTED THE WAR) Film dokumentalny, 51 min, Czechy, 2019 Reżyseria: Jobst Knigge Seria dokumentalna z tajnymi agentami w roli głównej. Byli największymi szpiegami XX wieku. To opowieści o szpiegostwie związanym z największymi wydarzeniami historycznymi. Nie znacie ich nazwisk ani ich twarzy, ale to oni zmienili bieg historii. 24:00 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA ZAKONNICY Z KLASZTORU W CZERNICHOWIE NA UKRAINIE Reportaż, 25 min, Polska, 2002 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow Cykl reportaży o codziennym życiu w krajach byłego Związku Radzieckiego. Program pokazuje zmiany, jakie tam zaszły w ciągu ostatnich lat. Przybliża nowe zjawiska i problemy ludzi ze wszystkich grup i środowisk społecznych. W tym wydaniu jeden dzień z życia siostry Marianiły pochodzącej z Kijowa. Od sześciu lat przebywa ona w prawosławnym zakonie w Czernichowie. Za klasztornym murem toczy się życie, o jakim większość ludzi nie ma pojęcia. Siostry zakonne nie lubią mówić o sobie i z zasady unikają filmowania po latach, kiedy prasa publicznie je wyśmiewała. Zrobiły jednak wyjątek dla Barbary Włodarczyk, której pokazały surowe zasady życia w zakonie i ascetyzm, stanowiący ucieczkę przed konsumpcjonizmem. 00:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - NA POBOCZACH FRONTOWYCH DRÓG Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Program historyczny prezentujący wydarzenia z historii Polski. Na poboczach frontowych dróg Historia, którą dziś opowiemy, wpisana jest w dramatyczny klimat wrześniowych, frontowych dróg, w bezsenne noce, w nieustanne marsze. Zaczyna się w momencie, kiedy pada komenda redukować tabory! Likwidować wszystko, co przeszkadza w walce. Przyjmowała wtedy litościwa ziemia, z nadzieją wydobycia w potrzebie albo w lepszych czasach rzeczy, które nie miały prawa trafić w ręce wroga. I od czasu do czasu teraz te depozyty oddaje. Wezwano nas do miejsca, gdzie znaleziono starą kutą skrzynię pełną dokumentów i pieczęci. Niewątpliwie to wrześniowy depozyt. Studzianki znowu pancerne Następnie udamy się na rekonstrukcję bitwy pancernej pod Studziankami. Wydarzenia, które odtwarza ta szarża czołgów, terytorialnie usytuowane są na przyczółku warecko - magnuszewskim w miejscu, gdzie front wschodni krytycznie, niebezpiecznie dla Niemców przerwał się na zachodni brzeg Wisły. Z ich punktu widzenia następną przeszkodą wodną, która mogła zatrzymać Armię Czerwoną, była dopiero Odra. Zmagania te miały charakter rozstrzygający. 01:05 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 01:55 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - O HONOR FRANCJI CZ 1 Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Audycja cykliczna popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony budowie francuskiego systemu fortyfikacji - Linii Maginota. Wykorzystano archiwalne materiały filmowe.