TVP Kultura Poniedziałek, 03.07.2023 07:25 SŁOWOBRANIE Magazyn, 24 min, Polska, 2023 Gośćmi Katarzyny Sanockiej i Krzysztofa Grzybowskiego w programie Słowobranie są: Piotr Łopuszański, autor książki "Mikołaj Kopernik. Nowe oblicze geniusza" - pierwszej od wielu lat kompleksowej biografii wielkiego astronoma, oraz Maciej Hen autor powieści "Segretario", w której opisuje awanturnicze losy dwojga cudzoziemców w fascynującym, wielokulturowym Krakowie końca XV wieku 08:05 WĘDROWIEC POLSKI - ŻUŁAWY Cykl reportaży, 24 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Krzysztof Koehler, Agnieszka Żmijewska Prowadzący: Krzysztof Koehler W tym odcinku wędrowiec zabiera nas na Żuławy. W poszukiwaniu tożsamości żuławskiej odwiedza Żuławski Park Historyczny, "Gospodę Mały Holender", w której degustuje potrawy tego regionu.Na koniec trafia do Rezerwatu przyrody Mewia Łacha, położonego po obu stronach ujścia Wisły. Rezerwat chroni miejsca lęgowe różnych gatunków rybitw i siedliska żerowania. Cykl programów, którego celem jest przybliżenie historii, tradycji, kultury różnych regionów Polski. Prowadzącym ten niekonwencjonalny kulturalny przewodnik po Polsce jest poeta, literaturoznawca i krytyk literacki Krzysztof Koehler. 09:10 CZESKIE ŚNIADANIE - NEMOCNICE NA KRAJI MESTA. SZPITAL NA PERYFERIACH S.II - ODC. 17 - PUNKCJA (PUNKCE) Serial obyczajowy, 49 min, Czechosłowacja, 1981 Reżyseria: Jaroslav Dudek Scenariusz: Jaroslav Dietl Aktorzy: Ladislav Chudik, Ladislav Frej, Milos Kopecky, Marta Motlova, Daniela Kolarova, Jana Stiepankova, Eliska Balzerova, Josef Abrham, Josef Vinklar, Andrea Cunderlikova, Viktor Preiss Po operacji przeprowadzonej przez Karola Sovę, u pana Dobiasza nastąpiły powikłania. Ordynator Błażej i Karol Sova wyjeżdżają do Pragi na obronę pracy habilitacyjnej. Praca Błażeja zostaje odrzucona, natomiast Karola - przyjęta. Błażej prosi Karola o dyskrecję w tej sprawie. Stary doktor Sova oświadcza się doktor Fastovej. 10:25 ZŁOTE KOŁO Film kryminalny, 93 min, Polska, 1971 Reżyseria: Stanisław Wohl Scenariusz: Aleksander Ścibor - Rylski Zdjęcia: Mikołaj Sprudin Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Teresa Lipowska, Ryszard Pietruski, Katarzyna Łaniewska, Krzysztof Janczar, Zofia Czerwińska, Zdzisław Maklakiewicz, Janusz Bukowski, Tadeusz Janczar, Jerzy Trela Znakomicie utrzymany klimat początku lat 70. i zawikłana intryga w kryminale, do którego scenariusz napisał sam Aleksander Ścibor - Rylski. Uwagę zwraca świetna obsada z Tadeuszem Janczarem i Zdzisławem Maklakiewiczem na czele. W filmie zagrał syn Janczara, Krzysztof, którego widzowie pamiętali jeszcze z roli w niezwykle popularnym serialu telewizyjnym "Wojna domowa" (1965). "Złote Koło" gloryfikuje profesjonalizm i humanitaryzm oficerów milicji, równocześnie jest kryminałem spełniającym wszelkie wymagania gatunku. Na ulicy Złote Koło znaleziono nieprzytomnego nastolatka z raną zadaną w głowę. Nieznany mężczyzna przywiózł chłopca do szpitala i natychmiast się oddalił, nie pozostawiając żadnych danych o sobie. Wkrótce nastolatek umiera, a lekarze podejrzewają, że nie był to zwykły wypadek. Policja prowadzi śledztwo w tej tajemniczej sprawie. Szczególnie jest nią zainteresowany kapitan milicji Budny. Denat był w wieku jego syna, miał przecież całe życie przed sobą. Biorący udział w dochodzeniu funkcjonariusze próbują ustalić presonalia chłopca, który nie miał przy sobie żadnych dokumentów. Sprawa przyjmuje kryptonim "Złote Koło". Okazuje się, że ofiarą był siedemnastoletni Janusz Kruk, sierota, do niedwana uczeń technikum. Głównym podejrzanym o dokonanie zabójstwa staje się lokalny pijaczek. Śledztwo wykazuje, że chłopiec mógł mieć powiązania z członkami bandy wyrostków, mających sporo na sumieniu. Ten fakt i inne ujawnione okoliczności kierują dochodzenie na zupełnie inne tory. 12:15 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 17/24 Serial sensacyjny, wojenny, 54 min, Polska, 1991 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Aktorzy: Cezary Pazura, Olaf Lubaszenko, Tomasz Stockinger, Janusz Bukowski, Marek Lewandowski, Ewa Sałacka, Andrzej Krasicki, Jan Monczka, Andrzej Mrożewsk, Janina Traczykówna Pociąg relacji Berlin - Prusy Wschodnie jedzie tranzytem przez Polskę na odcinku Chojnice - Tczew. Wywiad polski obmyśla trudną akcję "Wózek". Chodzi o zapoznawanie się z treścią niemieckiej poczty specjalnej wożonej w ambulansie pocztowym. Czarek i jego koledzy przeprowadzają pełne fantazji i żmudnych wysiłków przygotowania. Tworzą zespoły specjalistów: jedni otwierają zalakowane paczki i koperty, po czym pakują je w identyczny sposób. Inni robią fotokopie zawartości przesyłek. Czarek znajduje - koniecznych do realizacji pomysłu - mistrzowskiego kierowcę, kolejowego złodziejaszka skaczącego po dachach pociągów w pełnym biegu, wreszcie najsprawniejszego kasiarza. Ekipy specjalistów pracują nad otwarciem, skopiowaniem i przywróceniem przesyłkom poprzedniego wyglądu w odpowiednio przygotowanym autobusie. Akcja "Wózek" udaje się wspaniale. W Niemczech jest to "noc długich noży". 13:20 REŻYSERZY - FRANCIS FORD COPPOLA 1/10 SEZON 5 (FRANCIS FORD COPPOLA 1/10 SEZON 5) Cykl dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Lyndy Saville Cykl dokumentalny poświęcony najważniejszym reżyserom kina. W tym odcinku przyglądamy się twórczości Francisa Forda Coppoli, reżysera m.in. "Ojca Chrzestnego", "Czasu Apokalipsy" czy "Rozmowy". 14:25 DRABINA (REBRIK / THE LADDER) Film animowany, 5 min, Czechosłowacja, 1978 Reżyseria: Viktor Kubal Scenariusz: Viktor Kubal Krótki film animowany mistrza słowackiej animacji. Satyryczna opowieść Viktora Kubala o wspinaczce po kolejnych szczeblach kariery. 14:30 W SAMO POŁUDNIE (NA PRAV POLUDNIE / HIGH NOON) Film animowany, 3 min, Czechosłowacja, 1988 Reżyseria: Viktor Kubal Scenariusz: Viktor Kubal Krótki film animowany autorstwa mistrza słowackiej animacji. Gorzka satyra na biurokrację. 14:33 JÓZIO CZŁOWIEKIEM INTERESU (AKO JOZINKO MENIL, AZ VYMENIL / JOES TRAFFIC IN THINGS) Film animowany, 6 min, Czechosłowacja, 1981 Reżyseria: Vladimir Pikalik Scenariusz: Jozef Schek Krótki film animowany dla dzieci. Zabawna opowieść o rezolutnym Józiu i jego smykałce do interesów. 14:50 CAŁA ZIMA BEZ OGNIA (TOUT UN HIVER SANS FEU) Dramat psychologiczny, 87 min, Szwajcaria/Belgia/Polska 2004 Reżyseria: Greg Zgliński Scenariusz: Pierre - Pascal Rossi Zdjęcia: Witold Płóciennik Muzyka: Jacek Grudzień, Mariusz Ziemba Aktorzy: Aurelien Recoing, Marie Matheron, Gabriela Muskała, Blerim Gjoci, Nathalie Boulin, Antonio Buil, Michel Voita i inni Jean i Laura Rochardowie mieszkają na wsi w górach. Oboje przeżyli niedawno wielką tragedię: w pożarze stajni zginęła ich pięcioletnia córeczka Marie. Rozpacz i poczucie winy sprawiają, że oboje coraz bardziej oddalają się od siebie: on szuka zapomnienia w ciężkiej pracy w fabryce, a wieczorami dogląda jeszcze krów na farmie, ona pogrąża się w głębokiej depresji, aż wreszcie trafia do kliniki psychiatrycznej. Tam odwiedza ją siostra, Valerie, która nigdy nie potrafiła zaakceptować małżeństwa Laury i polubić swego szwagra: jako osoba samotna pragnie teraz odzyskać siostrę. Nakłania ją, by ostatecznie rozstała się z mężem i zamieszkała z nią w mieście. Przyjąwszy Laurę pod swój dach, utrudnia kontakty małżonków, podburza siostrę przeciwko mężowi, zrzucając na niego całą winę za to, co się stało. Tymczasem Jean nawiązuje w pracy znajomość z pochodzącą z Kosowa Labinotą, młodą kobietą, która przybyła do Szwajcarii wraz z bratem, Kastriotem. On pracuje jako robotnik, ona jest zatrudniona w fabrycznej stołówce. W Kosowie pozostał jej mąż, ale od sześciu lat nie daje znaku życia. Labinota czeka jednak wytrwale, wierząc, że mąż wreszcie do niej dotrze. Równie samotny jak ona i nieszczęśliwy Jean parokrotnie broni imigrantkę przed obcesowymi zalotami niektórych robotników, później odprowadza ją do domu. Labinota patrzy na niego coraz życzliwszym wzrokiem. Na sylwestra Kastriot zaprasza Jeana do swego domu. Mężczyzna dobrze się bawi w towarzystwie Labinoty, jej brata oraz kosowskich przyjaciół i chociaż na chwilę udaje mu się zapomnieć o własnych problemach. Pewnego dnia Laura zauważa Jeana w towarzystwie Labinoty na ulicy. Oboje są roześmiani, rozluźnieni. Kobieta po raz pierwszy uświadamia sobie, że straciwszy córkę, może teraz stracić również męża. 22:30 PANORAMA KINA POLSKIEGO - WIELKI SZU Film sensacyjny, 95 min, Polska, 1982 Reżyseria: Sylwester Chęciński Scenariusz: Jan Purzycki Zdjęcia: Jerzy Stawicki Muzyka: Andrzej Korzyński Aktorzy: Jan Nowicki, Andrzej Pieczyński, Karol Strasburger, Dorota Pomykała, Leon Niemczyk, Grażyna Szapołowska, Teresa Sawicka, Jan Frycz, Grażyna Trela, Jerzy Bończak "Wielki Szu" był jednym z największych kinowych przebojów w Polsce w 1983 r. - obejrzało go wówczas ponad 2 miliony widzów, a recenzenci rozpływali się w zachwytach, chociaż to tylko dobrze zrobione kino popularne. "Tylko" albo raczej "aż": takiemu kinu dochowują wierności widzowie, marzą o nim aktorzy, a kolejnym pokoleniom reżyserów śnią się takie udane pod każdym względem obrazy. Tajemnica sukcesu tkwi w umiejętnościach reżysera (doświadczony, pamiętny jako twórca Kargulowo-Pawlakowej trylogii Sylwester Chęciński), scenarzysty (znakomity debiut Jana Purzyckiego), w doborze aktorów (szczególnie Jana Nowickiego jako tytułowego mistrza karcianej szulerki oraz Andrzeja Pieczyńskiego jako jego ucznia), a wreszcie w zręcznej grze uczuciami widza, który niemal bezwiednie poddaje się ekranowej fikcji. Tłem wydarzeń w filmie Chęcińskiego jest "gierkowska" Polska lat 70.: Polska marzeń o mniej szarym życiu i blichtru ówczesnych nowobogackich "elit". Na tym tle twórcy kreślą portret nieco staromodnego samotnika i outsidera, "triumfatora z piętnem przegranej w oczach", który - wybrawszy w młodości specyficzną i niezgodną z prawem drogę postanowił szukać sensu istnienia w doskonaleniu swych umiejętności. Ale jeszcze ważniejszy jest w "Wielkim Szu" swoisty pojedynek między mistrzem i uczniem, wielkim kanciarzem zmęczonym życiem, wyposażonym w życiową mądrość, doświadczenie i dystans a młodzikiem zafascynowanym jego osobowością, głodnym sukcesu i pieniędzy, trawionym gorączką rodzącego się nałogu. Starzejący się, ale wciąż znany w środowisku karciany szuler, zwany Wielkim Szu, po pięciu latach pobytu w więzieniu wraca do domu, jednak młoda i piękna żona nie wierzy, by mógł się zmienić. Proponuje mu rozwód i podział pokaźnego majątku. W poszukiwaniu spokojnej przystani Szu dociera do miasteczka Lutyń, gdzie chce wziąć udział w licytacji domu. Młody taksówkarz, Jurek, zawozi go do mistrza ceremonii, miejscowego potentata Mikuna, który sam zamierza nabyć licytowaną posiadłość. Przy okazji gość rozgrywa z nim partię bilarda i przegrywa parę tysięcy złotych. Zadowolony Mikun proponuje mu rewanż w pokera. Traci pół miliona złotych. Po wyjściu mężczyzny dzwoni do znajomego szulera z Warszawy, Denela, prosząc, by odegrał się w jego imieniu. Poker stanowi też życiową pasję Jurka, który długo prosi Szu, by zechciał zdradzić mu swoje sekrety. Stary mistrz próbuje wyperswadować chłopakowi jego zainteresowania, ale w końcu ulega namowom i udziela Jurkowi pierwszych lekcji. Wezwany przez Mikuna Denel odmawia gry z Wielkim Szu, nie czując się na siłach, by zmierzyć się z takim przeciwnikiem. Wściekły Mikun zmusza szulera do zwrotu wygranej gotówki. Po odjeździe gościa przekonuje się, że zamiast banknotów dostał kawałki pociętego papieru, ale pogoń nie przynosi rezultatu. Szu przybywa w towarzystwie Jurka do Wrocławia. Taksówkarz błaga o przekazanie mu sekretu, który uczyni go mistrzem. Dzięki otrzymanym wskazówkom ogrywa doszczętnie dwóch miejscowych oszustów. Tymczasem odpoczywający na basenie Szu zostaje zaatakowany przez niejakiego Lipo, który ma do niego zadawnione urazy. 00:20 KINO NOCNE - ZA KILKA DOLARÓW WIĘCEJ (FOR A FEW DOLLARS MORE/ PER QUALCHE DOLLARO IN PIU) Western, 127 min, Włochy/Niemcy/Hiszpania 1966 Reżyseria: Sergio Leone Scenariusz: Luciano Vincenzoni i Sergio Leone Muzyka: Ennio Morricone Występują: Clint Eastwood, Lee Van Cleef, Gian Maria Volonté, Luigi Pistilli, Mario Brega, Antonio Molina Rojo, Klaus Kinski, Rosemary Dexter Historia dwóch sławnych rewolwerowców: Douglasa Mortimera (Lee Van Cleef) i tajemniczego Człowieka Bez Imienia (Clint Eastwood), którzy polują na bandytę imieniem Indio (Gian Maria Volonté). Za jego głowę wyznaczono wysoką nagrodę. Obaj "myśliwi" reprezentują odmienne "szkoły" i "pracują" krańcowo różnymi metodami. Człowiek Bez Imienia lubi improwizację. Nieomylne oko, błyskawiczny refleks, niemal cyrkowa zręczność dają mu pewność zwycięstwa. Jest przy tym cyniczny i bezwzględny, nie kryje, że jest "łowcą głów" dla pieniędzy. Starszy, Mortimer, okupił zapewne swoją mądrość życiową i rozsądek ciężkimi doświadczeniami. Przygotowuje się do akcji z pedantyczną dokładnością, opracowuje jej szczegółowy plan. Wynik polowania na Indio będzie zarazem rozstrzygnięciem zawodowego pojedynku obu mistrzów. Pewnego dnia dowiadują się, że Indio szykuje skok na bank w El Paso. Przybywają tam za późno. Okazuje się, że Indio wraz ze swą bandą uciekł, zabierając zrabowane pieniądze. Mortimer i Człowiek Bez Imienia rozpoczynają pościg. Westernowa trylogia Sergia Leone uczyniła z Clinta Eastwooda gwiazdę ekranu. Bohater telewizyjnego serialu "Rawhide" pewnie jeszcze długo terminowałby w amerykańskiej telewizji, gdyby nie propozycja włoskiego twórcy. Po trzech udanych rolach wrócił do Hollywood w glorii sławy, zajmując należne miejsce obok Johna Wayne'a i Steve'a McQueena. Podejmowane wielokrotnie przez różnych europejskich reżyserów próby stworzenia na Starym Kontynencie imitacji westernu grzeszyły brakiem polotu i nieudolnością. Gdy w 1964 r. początkujący włoski reżyser Sergio Leone nakręcił film "Za garść dolarów", na wszelki wypadek, w obawie przed niepochlebnymi recenzjami, umieścił w czołówce nie swoje prawdziwe nazwisko, ale pseudonim Bob Robertson. Film okazał się prawdziwą sensacją kasową: tylko we Włoszech po kilku zaledwie tygodniach eksploatacji przyniósł 430 mln lirów zysku. Leone jako pierwszy zdołał złamać amerykański monopol na ten gatunek filmowy i, zachęcony sukcesem, zrealizował rok później, już pod swoim nazwiskiem, ale z tymi samymi aktorami, drugą część "dolarowej" trylogii - "Za kilka dolarów więcej". Ostatnia - "Dobrzy, źli i brzydcy" powstała w 1966 r., lecz nie zakończyła przygody Sergia Leone z westernem. Reżyser jeszcze wielokrotnie wracał do tego typu filmów realizując m.in. "Dawno temu na Dzikim Zachodzie" czy "Garść dynamitu". "Za kilka dolarów więcej", uważany przez wielu krytyków za najdoskonalszy przykład "spaghetti westernu", miał już wszystkie typowe cechy gatunku: amerykański koloryt, sporą dawkę okrucieństwa (w filmie pada ok. 40 trupów) i trochę nihilistyczny wydźwięk. Sergio Leone dorzucił do tego jeszcze jeden wyróżnik: znakomitą muzykę Ennia Morricone, która nadawała jego spaghetti-westernom specyficzny klimat. 02:40 SCENA MUZYCZNA - CZTERY PORY ROKU - NEW VIBES Koncert, 44 min, Polska, 2020 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Wykonawcy: Anna Wandtke, Szymon Kuśmider W kolejnym odcinku Sceny muzycznej wspominać będziemy Agnieszkę Osiecką. Z tej okazji na scenie pojawi się skrzypaczka Anna Wandtke z zespołem pod dyrekcją Sebastiana Wypycha. Wykonają materiał z płyty Vivaldi New Vibes. To nowatorskie opracowanie słynnych Pór roku na skrzypce, dwa akordeony i kontrabas z elementami improwizacji oraz recytacjami sonetów Vivaldiego i Osieckiej. 04:10 SZWEDZKA TEORIA MIŁOŚCI (THE SWEDISH THEORY OF LOVE) Film dokumentalny, 75 min, Szwecja, 2015 Reżyseria: Erik Gandini Scenariusz: Johan Söderberg Zdjęcia: Vania Tegamelli, Carl Nilsson Muzyka: Johan Soderberg W 1972 roku w Szwecji partia socjalistyczna opublikowała manifest "Family of the Future", kreślący wizję świata wolnych, równych ludzi, w którym znikną wszelkie więzy zależności ekonomicznej. Kobiety miały wyzwolić się spod władzy mężczyzn, starsi nie musieli już polegać na dobrej woli dorosłych dzieci, a najmłodsi zyskiwali pełnię praw i opiekę państwa. Reżyser przygląda się dzisiejszej Szwecji i pokazuje wielowymiarowe konsekwencje wprowadzenia rozwiązań wywiedzionych z ducha rewolucji obyczajowej 1968 roku. Okazuje się, że niezależność - podstawowa wartość u naszych skandynawskich sąsiadów - ma swoją ciemną stronę. Dziś aż jeden na czterech Szwedów umiera samotnie, a zdarza się, że ciała zmarłych znajdowane są dwa lata po ich śmierci. Szwedki są największą grupą wśród klientek banku nasienia. Pragną potomstwa, ale nie są w stanie zbudować trwałej relacji z partnerem, bo wymaga ona kompromisów i wyrzeczeń. Film jest brawurowo zrealizowanym, wielowymiarowym portretem tego geograficznie nam bliskiego, a zarazem bardzo egzotycznego z polskiej perspektywy kraju. To prawdziwe laboratorium przyszłości, przypominające niekiedy dystopijne filmy science fiction. Kontakty ludzkie realizowane za pośrednictwem organizacji społecznych, brak socjalizacji, ucieczka przed wszelkimi trudnościami, zanik umiejętności interakcji, niechęć do obcych (Szwecja to kraj, gdzie imigranci integrują się zdecydowanie najwolniej w Europie). To wszystko mroczne strony państwa, często stawianego za wzór. Występujący w filmie Zygmunt Bauman nie szczędzi Szwedom gorzkich słów. Państwo zapewnia im wszystko oprócz umiejętności bycia z innymi ludźmi. Film pokazuje także uciekinierów z pozbawionego ludzkiego ciepła raju - lekarza, który dopiero w Etiopii odnalazł sens życia czy dziwaczną sektę lubującą się w orgiach urządzanych na leśnych polanach. Film nie daje prostych odpowiedzi - każdy sam musi sobie odpowiedzieć na pytanie, czy z drogi ku niezależności da się w ogóle zawrócić i czy ceną za wolność musi być samotność i rozpacz.