TVP Kultura Wtorek, 04.07.2023 07:00 ZAGINIONE - ODNALEZIONE - OBRAZ MAKSYMILIANA GIERYMSKIEGO "ZIMA W MAŁYM MIASTECZKU" Magazyn, 13 min, Polska, 2021 Prowadzący: Rafał Wiśniewski Obraz Maksymiliana Gierymskiego "Zima w małym miasteczku" to jedna z cenniejszych strat wojennych w dziedzinie malarstwa polskiego. Dzieło zostało zarekwirowane przez Niemców w grudniu 1939 r. w wyniku rozporządzenia Hansa Franka o konfiskacie dzieł sztuki w Generalnym Gubernatorstwie. Obraz został przeznaczony do dekoracji gabinetu jednego z hitlerowskich dygnitarzy, znajdującego się w Gmachu Akademii Górniczej. Skonfiskowane płótno Gierymskiego pozostawało tam do 1945 r. Gdy, po wyzwoleniu Krakowa, weszli tam muzealnicy, pokój był częściowo spalony. Niemcy, wycofując się z miasta, palili dokumenty, co prawdopodobnie doprowadziło do zaprószenia ognia. Jako że obrazu nie było w środku, uznano, że płótno Gierymskiego strawił pożar. Obiekt został uznany za stratę wojenną i nikt nie miał nadziei na jego odnalezienie. Losy obrazu pozostawały nieznane, aż do listopada 2017 r. , kiedy to małopolska policja otrzymała tajemniczy telefon. W wyniku szybkiego śledztwa okazało się, że dzieło sztuki stało się ofiarą rodzimego szabru, a jego odnalezienie i sygnał dla policji był konsekwencją małżeńskiego konfliktu. Bezprecedensowa dynamika działań i współpraca małopolskiej policji z MKiDN pozwoliły na odlezienie obrazu na parkingu znajdującym się na dachu jednej z krakowskich galerii handlowych i zakończyły się pierwszym wyrokiem skazującym w sprawie restytucyjnej. Cykl programów o odnalezionych po latach skarbach polskiego dziedzictwa materialnego zabytkowych przedmiotach, które na skutek tragicznych losów Polski zaginęły. Program prowadzony przez dyrektora Narodowego Centrum Kultury Rafała Wiśniewskiego utrzymany jest w nastroju detektywistycznego śledztwa. Prowadzący tropi zaginione dzieła sztuki, próbując dowiedzieć się co udało się odzyskać z czasów wielkich grabieży - potopu, okupacji, komunizmu. 10:10 LEGENDA TATR Dramat, 105 min, Polska, 1994 Autor: Kazimierz Przerwa - Tetmajer Reżyseria: Wojciech Solarz Scenariusz: Wojciech Solarz Zdjęcia: Zbigniew Wichłacz Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Rafał Królikowski, Agnieszka Brzezińska, Jerzy Trela, Andrzej Kozak, Joanna Żurawska - Federowicz, Krzysztof Jasiński, Tomasz Schimscheiner, Maciej Luśnia, Jerzy Bińczycki, Edward Linde-Lubaszenko Scenariusz "Legendy Tatr" oparty został na dwóch dziełach Kazimierza Przerwy - Tetmajera - "Na skalnym Podhalu" i "Legendzie Tatr". Z bogactwa wątków i motywów reżyser wybrał to, co go najbardziej interesowało, pominął natomiast całą warstwę historyczną obu książek. Ograniczył się do spraw najbardziej uniwersalnych - obyczajów zbójeckich, legend góralskich, mistyki, majestatu gór. Szczególną atmosferę filmu tworzy też muzyka góralska i inspirowane nią kompozycje Wojciecha Kilara. "Legenda Tatr" pozbawiona jest klasycznej fabuły, właściwymi jej bohaterami są natura i kultura Podhala. Rok 1994. Do Zakopanego przyjeżdża mieszkający na nizinach Andrzej. Wynajmuje dorożkę i każe się zawieźć do Doliny Strążyskiej. Pod Giewontem dostrzega światełko. Dorożkarz wyjaśnia mu, że to kowal Fatla podkuwa co 10 lat konia. Andrzej spada ze skały wdrapując się na szczyt, Fatla opiekuje się nim w swoim szałasie. Przybysz chce udać się do Groty Śpiących Rycerzy. Jednak kowal powstrzymuje go mówiąc, że jeszcze na to nie pora, a tymczasem poddaje go próbie. Andrzej musi nanieść wody z potoku, narąbać drzew i nagi wskoczyć do strumienia. Dopiero gdy próba wypada pomyślnie, Fatla zgadza się uczyć go kłusownictwa i gwary góralskiej. 12:15 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 18/24 Serial sensacyjny, wojenny, 57 min, Polska, 1991 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Muzyka: Andrzej Trzaskowski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Aktorzy: Janusz Bukowski, Olaf Lubaszenko, Cezary Pazura, Tomasz Stockinger, Ewa Sałacka, Anna Wojton, Maria Gładkowska, Alicja Jachiewicz, Beata Paluch, Maciej Kozłowski, Andrzej Grabarczyk, Robert Rozmus, Krzysztof Kalczyński, Ryszard Barycz, Grzegorz Wons Hrabia Georg von Nałęcz przekazuje wywiadowi polskiemu rewelacyjne materiały: najpierw dane techniczne junkersa, nowego niemieckiego bombowca, potem fragmenty planu przygotowań napaści na Polskę. Jego autorem jest Guderian, plan ma poparcie Hitlera. Cennych materiałów dostarczają Georgowi panie: hrabina Benita z kół dyplomatycznych i jej przyjaciółki, pracownice kancelarii Guderiana, Irena i Renata von Nietzmer, córka zadłużonego barona. Georg wykupuje weksle jej ojca, a usługi Renaty grubo opłaca. Czarek i pułkownik Kaleta są przejęci wagą planów Guderiana, ich technicznym rozmachem. Natomiast zwierzchnicy Czarka uważają Guderiana za nieszkodliwego marzyciela. Według nich Niemcy nie są w stanie zmotoryzować swojego wojska i wyprodukować tyle stali, aby pokryć potrzeby armii. Ich zdaniem, cena dokumentów jest zbyt wysoka, a nastawanie Georga na nieliczenie się z kosztami zakupu uważają wręcz za podejrzane. Oburzony odmową Georg zamierza sprzedać konie wyścigowe i zapłacić Renacie z własnej kieszeni. Baronówna jednak, chcąc mieć pieniądze jak najszybciej, jako Charlotta proponuje dokumenty Anglikom. Abwehra wpada na ślad tej propozycji w depeszach Berlin - Londyn. Relke ma rozpracować agentkę Charlottę. Szuka jej wśród pracowników Guderiana. Trafia na trzy panie zaprzyjaźnione z von Nałęczem. Zaczyna się nim interesować. 13:25 TYDZIEŃ Z ŻYCIA MĘŻCZYZNY Film obyczajowy, 85 min, Polska 1999 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Stuhr Zdjęcia: Edward Kłosiński Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Jerzy Stuhr, Gosia Dobrowolska, Danuta Szaflarska, Krzysztof Stroiński, Jacek Romanowski, Ewa Skibińska, Maciej Niesiołowski, Alex Możdżyński, Małgorzata Drozd, Janusz Michałowski, Anna Samusionek, Jolanta Fajkowska, Iwona Schymalla, Agnieszka Dygant, Mikołaj Klimek, Barbara Kurzaj, Dominik Bąk, Jacek Jerzyna, Krzysztof Kumor, Bohdan Ejmont, Karina Kunkiewicz, Jerzy Łapiński, Barbara Baryżewska, Maria Klejdysz i inni "Jak doskonałym tworem jest człowiek! Jak wielkim przez rozum! Jak niewyczerpanym w swych zdolnościach! Jak szlachetnym postawą i w poruszeniach! Czynami podobnym do anioła, pojętnością zbliżonym do bóstwa! Ozdobą on i zaszczytem świata! Arcytypem wszech jestestw!" - tak brzmią słowa pieśni, śpiewanej przez chór w "Tygodniu z życia mężczyzny". Słowa te pochodzą z Szekspirowskiego "Hamleta" i stanowią raczej ironiczne motto do trzeciego autorskiego filmu Jerzego Stuhra. Główny bohater "Tygodnia...", prokurator Adam Borowski, jest bowiem człowiekiem pełnym słabości, łatwo ulegającym pokusom. Tylko pozornie tydzień z jego życia, o którym opowiada film, jest szczęśliwy. Bohater kupuje dom, na rynku księgarskim ukazuje się jego książka, za parę dni ma wyjechać z chórem na występy do Wielkiej Brytanii, jego żona Anna otrzymuje prestiżową nagrodę. W rzeczywistości z każdym z tych wydarzeń wiążą się mniejsze lub większe podłości popełniane przez Borowskiego. Popełniane nie zawsze z wyrachowania, częściej pod wpływem presji chwili. Adam nie jest człowiekiem amoralnym, dręczą go wyrzuty sumienia, czego dowodzi finał filmu. W jego życiu dochodzi do bolesnego rozdarcia. Oskarżając na sali sądowej, nie uznaje taryfy ulgowej. Dziwnym zrządzeniem losu przez siedem kolejnych dni tygodnia sam staje wobec podobnych problemów, co ludzie, dla których domagał się surowych wyroków. I co? W porównaniu z nimi wcale nie jest lepszy. "Tydzień z życia mężczyzny" to pierwszy film w reżyserskim dorobku Jerzego Stuhra, pod którym może - jak sam stwierdził - "podpisać się obiema rękami". Mówiąc te słowa, artysta miał na myśli głównie swoje opanowanie warsztatu realizatora. Nie ukrywał wszakże, że bliskie jest mu także przesłanie filmu, będące swoistym apelem o wyrozumiałość i tolerancję dla ludzkiej niedoskonałości. Adam Borowski bowiem to klasyczny typ "everymana", w którego duszy nieustannie toczy się walka między dobrem i złem. Raz jedno jest na wierzchu, raz drugie, zaś każdy dzień stanowi egzamin dla sumienia. Głównymi zaletami filmu Stuhra, oprócz oczywiście świetnego aktorstwa, są klarowna kompozycja, sprawnie poprowadzona intryga i muzyka Wojciecha Kilara. "Tydzień z życia mężczyzny" uhonorowano nagrodą OCIC na MFF w Wenecji (1999), dwoma wyróżnieniami na FPFF w Gdańsku - Gdyni (1999) oraz nagrodą publiczności podczas Lata Filmowego w Kazimierzu Dolnym (1999). 15:10 JAMES TISSOT, PORTRECISTA NEOKLASYCYZMU (JAMES TISSOT THE AMBIGUOUS FIGURE OF MODERNITY) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Pascale Bouhnic James Tissot to francuski przedstawiciel neoklasycyzmu drugiej połowy XIX wieku. W przeciwieństwie do innych malarzy tego okresu nigdy nie miał problemów ze sprzedażą swoich prac, a swoją pozycję budował poprzez bliskie kontakty z możnymi Francji i Wielkiej Brytanii. Na początku kariery malował obrazy o tematyce średniowiecznej, później realistyczne kobiece portrety i sceny rodzajowe. Portretował europejskie elity, burżuazję oraz osoby z nizin społecznych, także ofiary wojny francusko - pruskiej. 16:15 SZATAN Z SIÓDMEJ KLASY Film przygodowy dla młodych widzów, 102 min, Polska, 2006 Reżyseria: Kazimierz Tarnas Scenariusz: Kaziemierz Tarnas, Tomasz Piotrowski Zdjęcia: Zdzisław Najda Muzyka: Krzesimir Dębski Aktorzy: Bartosz Fejge, Katarzyna Bator, Wojciech Malajkat, Krzysztof Globisz, Katarzyna Pypno, Tytus Hołdys, Marek Serdiukow, Tomasz Koźlik, Paweł Jakowlew, Łukasz Jaźwiec, Rafał Kołsut, Krystyna Tkacz, Justyna Sieńczyłło, Emilian Kamiński, Maria Kaniewska Nowa ekranizacja powieści Kornela Makuszyńskiego pod tym samym tytułem. Lata 30. XX wieku. W majątku Iwona Gąsowskiego pod Wilnem pojawia się Francuz, który koniecznie chce kupić zadłużoną posiadłość i chylący się ku upadkowi dom. Gdy właściciel nie chce jej sprzedać, z domu nieoczekiwanie giną stare drzwi. Najpierw jedne, potem drugie... Profesor gimnazjum, Piotr Gąsowski, historyk, prosi swego najbystrzejszego ucznia, znanego z detektywistycznych zdolności Adama Cisowskiego, o pomoc w rozwiązaniu zagadki niezrozumiałych kradzieży w domu jego brata. Okazuje się, że wszystkiemu winien odnaleziony w Paryżu w 1836 roku list Kamila de Berier, pułkownika armii napoleońskiej, który w czasie odwrotu spod Moskwy, tuż przed śmiercią, pozostawił wskazówki dotyczące ukrytego skarbu. 18:15 MAZURKI NAD WISŁĄ - MARIA SIWIEC Cykl reportaży, 26 min, Polska, 2022 Reżyseria: Marzena Strąk Scenariusz: Janusz Prusinowski "Mazurki nad Wisłą" to cykl reportaży poświęconych ludziom związanym z szeroko pojętym regionem Mazowsza, jego tradycjami muzycznymi, artystycznymi i rzemieślniczymi. Są to zarówno wiejscy mistrzowie wyrastający ze swoich społeczności jak i ludzie miasta, którzy świadomie wybrali tradycyjne sztuki jako przestrzeń osobistego spełnienia i rozwoju. Ich ścieżki krzyżują się nad Wisłą, na festiwalu Wszystkie Mazurki Świata, tworzącym przestrzeń inspiracji, kontynuacji i twórczości zakorzenionej głęboko w języku muzyki i sztuki tradycyjnej. W kolejnych odcinkach poznamy osoby z różnych stron mazowieckiej równiny, które z pasją przekazują dalej to, czego nauczyły się od swoich mistrzyń i mistrzów. 20:00 LEKKIE OBYCZAJE - SOFIA (SOFIA) Dramat, 82 min, Katar/Francja, 2018 Reżyseria: Meryem Benm'Barek - Aloisi Scenariusz: Meryem Benm’Barek - Aloisi Aktorzy: Maha Alemi, Lubna Azabal, Sarah Perles, Faouzi Bensaidi, Hamza Khafif Akcja filmu została osadzona we współczesnych realiach Maroka, gdzie tradycja miesza się z nowoczesnością. 20 - letnia Sofia mieszka z rodzicami w Casablance. Jest w ciąży, ale nawet sama przed sobą nie chce się do tego przyznać. Obawia się konsekwencji, jakie ją czekają. Pozamałżeński seks jest w jej kraju karany więzieniem. Sofia musi podjąć ważne decyzje, które uratują honor rodziny i zaważą na całym jej przyszłym życiu. 01:10 PANORAMA KINA POLSKIEGO - WIELKI SZU Film sensacyjny, 95 min, Polska, 1982 Reżyseria: Sylwester Chęciński Scenariusz: Jan Purzycki Zdjęcia: Jerzy Stawicki Muzyka: Andrzej Korzyński Aktorzy: Jan Nowicki, Andrzej Pieczyński, Karol Strasburger, Dorota Pomykała, Leon Niemczyk, Grażyna Szapołowska, Teresa Sawicka, Jan Frycz, Grażyna Trela, Jerzy Bończak "Wielki Szu" był jednym z największych kinowych przebojów w Polsce w 1983 r. - obejrzało go wówczas ponad 2 miliony widzów, a recenzenci rozpływali się w zachwytach, chociaż to tylko dobrze zrobione kino popularne. "Tylko" albo raczej "aż": takiemu kinu dochowują wierności widzowie, marzą o nim aktorzy, a kolejnym pokoleniom reżyserów śnią się takie udane pod każdym względem obrazy. Tajemnica sukcesu tkwi w umiejętnościach reżysera (doświadczony, pamiętny jako twórca Kargulowo-Pawlakowej trylogii Sylwester Chęciński), scenarzysty (znakomity debiut Jana Purzyckiego), w doborze aktorów (szczególnie Jana Nowickiego jako tytułowego mistrza karcianej szulerki oraz Andrzeja Pieczyńskiego jako jego ucznia), a wreszcie w zręcznej grze uczuciami widza, który niemal bezwiednie poddaje się ekranowej fikcji. Tłem wydarzeń w filmie Chęcińskiego jest "gierkowska" Polska lat 70.: Polska marzeń o mniej szarym życiu i blichtru ówczesnych nowobogackich "elit". Na tym tle twórcy kreślą portret nieco staromodnego samotnika i outsidera, "triumfatora z piętnem przegranej w oczach", który - wybrawszy w młodości specyficzną i niezgodną z prawem drogę postanowił szukać sensu istnienia w doskonaleniu swych umiejętności. Ale jeszcze ważniejszy jest w "Wielkim Szu" swoisty pojedynek między mistrzem i uczniem, wielkim kanciarzem zmęczonym życiem, wyposażonym w życiową mądrość, doświadczenie i dystans a młodzikiem zafascynowanym jego osobowością, głodnym sukcesu i pieniędzy, trawionym gorączką rodzącego się nałogu. Starzejący się, ale wciąż znany w środowisku karciany szuler, zwany Wielkim Szu, po pięciu latach pobytu w więzieniu wraca do domu, jednak młoda i piękna żona nie wierzy, by mógł się zmienić. Proponuje mu rozwód i podział pokaźnego majątku. W poszukiwaniu spokojnej przystani Szu dociera do miasteczka Lutyń, gdzie chce wziąć udział w licytacji domu. Młody taksówkarz, Jurek, zawozi go do mistrza ceremonii, miejscowego potentata Mikuna, który sam zamierza nabyć licytowaną posiadłość. Przy okazji gość rozgrywa z nim partię bilarda i przegrywa parę tysięcy złotych. Zadowolony Mikun proponuje mu rewanż w pokera. Traci pół miliona złotych. Po wyjściu mężczyzny dzwoni do znajomego szulera z Warszawy, Denela, prosząc, by odegrał się w jego imieniu. Poker stanowi też życiową pasję Jurka, który długo prosi Szu, by zechciał zdradzić mu swoje sekrety. Stary mistrz próbuje wyperswadować chłopakowi jego zainteresowania, ale w końcu ulega namowom i udziela Jurkowi pierwszych lekcji. Wezwany przez Mikuna Denel odmawia gry z Wielkim Szu, nie czując się na siłach, by zmierzyć się z takim przeciwnikiem. Wściekły Mikun zmusza szulera do zwrotu wygranej gotówki. Po odjeździe gościa przekonuje się, że zamiast banknotów dostał kawałki pociętego papieru, ale pogoń nie przynosi rezultatu. Szu przybywa w towarzystwie Jurka do Wrocławia. Taksówkarz błaga o przekazanie mu sekretu, który uczyni go mistrzem. Dzięki otrzymanym wskazówkom ogrywa doszczętnie dwóch miejscowych oszustów. Tymczasem odpoczywający na basenie Szu zostaje zaatakowany przez niejakiego Lipo, który ma do niego zadawnione urazy. 03:30 AALTO: Z MIŁOŚCI DO ARCHITEKTURY (AALTO) Film dokumentalny, 98 min, Finlandia, 2020 Reżyseria: Virpi Suutari Scenariusz: Jussi Rautaniemi Film dokumentalny przedstawiający sylwetkę Alvara Aalto, przedstawiciela skandynawskiego designu i jednego z największych współczesnych architektów w Europie. Fin Alvar Aalto był jednym z wielkich mistrzów architektury modernistycznej XX wieku. Zajmuje w niej wyjątkowe miejsce, ponieważ dążył do jak najlepszego przystosowania swoich realizacji do warunków społecznych, psychologicznych i środowiskowych. Starał się przewidywać oczekiwania użytkowników budowli i sprawiać, by w przestrzeni, którą dla nich stworzył, czuli się jak najlepiej i jak najswobodniej. Alvar był zafascynowany złożonością miasta. Uważał Włochy za ojczyznę kultury miejskiej. Film skupia się na jego niezwykłej i pełnej miłości współpracy z żoną Aino. Ich wizja była głęboko humanistyczna, stawiająca ludzi w centrum projektowania i obejmowała zarówno projekty mebli, jak i wielkie projekty architektoniczne. Mieszali się z głównymi postaciami sztuki i designu modernistycznego, w tym Le Corbusierem, Gropiusem, Moholym - Nagym i Frankiem Lloydem Wrightem, i wywarli na nie wpływ. Poznamy ich kultowe budynki na całym świecie, od biblioteki w Rosji, akademika studenckiego na MIT, prywatnego domu kolekcjonera sztuki pod Paryżem, po pawilon w Wenecji. Wysłuchamy wypowiedzi ekspertów w tej dziedzinie. Dokument zawiera nigdy wcześniej nie widziane archiwalne i filmowe materiały. Mistrz Aalto opowiada historię miłosną niezwykłej pary do architektury w skali ludzkiej i do siebie wzajemnie.