TVP Kultura Wtorek, 11.07.2023 07:00 ZAGINIONE - ODNALEZIONE - OBRAZ "PORTRET DAMY" MELCHIORA GELDORPA Magazyn, 10 min, Polska, 2022 Prowadzący: Rafał Wiśniewski "Portret damy" Melchiora Geldorpa Obraz odzyskano dzięki skomplikowanemu, wielowątkowemu śledztwu amerykańskich służb, prowadzonemu w wyniku zgłoszenia MKiDN. Ciekawy trop doprowadził do osoby, która była w posiadaniu jednocześnie kilku polskich strat wojennych. Jan Popławski przez wiele lat prowadził praktykę lekarską w Sankt Petersburgu. Podczas swego pobytu nad Newą polski lekarz zgromadził imponujący zbiór malarstwa europejskiego. Po jego śmierci w 1935 r. Muzeum Narodowe w Warszawie pozyskało prawie 100 obrazów z jego kolekcji, w tym prawdziwy creme de la creme dzieła Tintoretta i Rubensa. W marcu 1936 r. instytucja pokazała wspaniałe nabytki na specjalnie zorganizowanej wystawie. Otwarcie ekspozycji czasowej miało oprawę stosowną do rangi prezentowanych dzieł. Wśród eksponowanych obrazów był też Portret damy - wizerunek nieznanej z imienia i nazwiska kobiety. Autorem dzieła jest Melchior Geldorp (1607 - 1637), malarz niemiecki, członek cechu malarzy w Kolonii. Malował on przede wszystkim portrety i sceny religijne. Portret damy to jedyne obecnie znane, sygnowane i datowane dzieło artysty. Wojenne losy obiektu pozostają nieznane. Po upadku powstania warszawskiego wiele ze znajdujących się jeszcze w obrębie miasta zbiorów padło ofiarą grabieży lub uległo zniszczeniu. Rozprzężenie dyscypliny wojskowej u schyłku wojny skutkowało częstymi kradzieżami dziel sztuki dokonywanymi na własna rękę przez żołnierzy i administrację niemiecką. Inne Niemcy wywieźli do składnic na Dolnym Śląsku, w Austrii i w Niemczech, gdzie często również padały łupem złodziei. Wśród nich najprawdopodobniej znajdował się obraz Geldorpa. W 2011 r. amerykańskie służby DHS/ICE - Homeland Security Investigations, na podstawie zawiadomienia ze strony Kultury i Dziedzictwa Narodowego, prowadziły sprawę dwóch dzieł Juliana Fałata, zrabowanych w czasie II wojny światowej z Muzeum Narodowego w Warszawie, które kilka lat wcześniej przeszły przez jeden z nowojorskich domów aukcyjnych. Śledztwo, w myśl powiedzenia po nitce do kłębka, doprowadziło do zidentyfikowania kolejnych czterech obrazów, które pochodziły z Muzeum Narodowego w Warszawie i stanowiły polskie straty wojenne. Wśród nich znalazł Portret damy Melchiora Geldorpa ze wspomnianej kolekcji Popławskiego. Jak się okazało portret patrycjuszki został sprzedany na aukcji w Nowym Jorku w 2006 r. Amerykańscy śledczy odnaleźli obraz w 2016 r. w Los Angeles. Należał do Craiga Gilmore ’ a i Davida Crockera, którzy kupili go w dobrej wierze na nowojorskiej aukcji. Gdy dowiedzieli się o wojennych losach portretu, postanowili oddać go Muzeum Narodowemu w Warszawie. Co ważne, w tej historii, mimo że portret jest sygnowany, obraz był sprzedany jako dzieło innego niderlandzkiego malarza Paulusa Moreelse. Taka zmiana atrybucji, choć czasem wynika z niewiedzy, może też świadczyć o intencjonalnym działaniu sprzedającego, który w ten sposób zrywa nici wiążące obiekt z jego miejscem pochodzenia i prawdziwą historią. 07:55 OWSZEM MAZOWSZE 20 min, Polska, 2020 Reżyseria: Adam Strug Scenariusz: Adam Strug Cykl "Owszem Mazowsze" opowiada o ludziach żyjących na Mazowszu. To, co ich łączy, to twórczy obłęd, niezależnie od koniunktury lub dekoniunktury. Adam Strug, polski śpiewak i instrumentalista, autor piosenek, dziennikarz w swoim autorskim programie przybliża widzom niezwykłe postaci. Bohaterami odcinka są Sonia Wronkowska i Łukasz Kozak Sonia Wronkowska jest absolwentką muzykologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i studentką informatyki na Polsko - Japońskiej Akademii Technik Komputerowych. Pracę w Bibliotece Narodowej rozpoczęła w 2013 roku na stanowisku młodszego bibliotekarza w Zakładzie Zbiorów Muzycznych. W latach 2017 - 2019 pełniła funkcję kierownika Pracowni Rozwoju Polony (Zakład Zbiorów Cyfrowych), a następnie kierownika Pracowni Systemów IT (Zakład Technologii Informatycznych). Brała udział w realizacji projektów Omnis i Patrimonium jako product owner. Zainicjowała współpracę technologiczną BN z szeregiem instytucji i konsorcjów. Łukasz Kozak to mediewista, ekspert od technologii i mediów. Twórca najpopularniejszych w sieci przeglądów zbiorów zdigitalizowanych (m.in. Discarding Images i Stare obrazki ze zwierzętami). Autor promocyjnego sukcesu Polony z lat 2013 - 2015 (nominacja do nagrody Gwarancje Kultury 2015), prelegent na konferencji TEDxWarsaw 2014, kurator działu digitalizacji na konferencji Digital Cultures. Współpracował z licznymi instytucjami kultury i placówkami naukowymi w zakresie nowych mediów, technologii i wykorzystania zasobów cyfrowych. Od 2017 roku kurator programu muzycznego Festiwalu Nowe Epifanie. W Programie 2 Polskiego Radia, współprowadzi pierwszą polską audycję mediewistyczną "Kryzys wieku średniego". Autor licznych prac naukowych i popularyzatorskich, recenzent wykonań i nagrań muzyki dawnej, wykładowca. Związany z Biblioteką Narodową, ściśle współpracuje z Pracownią Rozwoju Polony przy tworzeniu nowych rozwiązań dla bibliotek cyfrowych. 10:05 OCZY ORSONA WELLESA (THE EYES OF ORSON WELLES) Film dokumentalny, 110 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Mark Cousins Scenariusz: Mark Cousins Zdjęcia: Mark Cousins Welles, ikona kina XX wieku, bywalec salonów i kochanek wielkich gwiazd, skrywał pewną pasję - rysowanie. Wiele lat po śmierci mistrza autor tego dokumentu spotyka Beatrice Welles, która pokazuje mu sekretne pudełko z rysunkami ojca. "Co jest w pudełku, Orson?" - pyta Cousins swoim niepodrabialnym staccato i tak zaczyna się filmowy list do wielkiego twórcy, niemający nic wspólnego z klasyczną biografią. Badając poszczególne rozdziały życia Wellesa, Cousins odbywa kilka podróży: od Irlandii przez Maroko po Nowy Jork. Wszędzie, gdzie dociera, stara się ustawić kamerę tam, gdzie stawiał ją Orson. Ma obsesję, by zobaczyć świat jego oczami, ujrzeć dokładnie to, co on widział. Oczy są metaforą myślenia wizualnego, portalem umożliwiającym wniknięcie w świat wyobraźni wielkiego artysty. 12:15 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 23/24 Serial sensacyjny, 55 min, Polska, 1991 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Zdjęcia: Antoni Wojtowicz Aktorzy: Cezary Pazura, Olaf Lubaszenko, Jan Pęczek, Lech Łotocki, Sławomir Matczak, Stanisław Jaskułka, Marian Glinka, Miłogost Reczek, Piotr Krukowski, Jarosław Tyrański, Andrzej Jakubas, Grażyna Jakubecka, Krystyna Chmielewska, Iwona Słoczyńska, Zbigniew Buczkowski Rok 1938. Franz Relke otrzymuje wiadomość, że w polskiej prasie ukazały się sformułowania z tajnej instrukcji gauleitera Forstera dotyczące postępowania z Polakami w Gdańsku. Przeciek nastąpił w gdańskim oddziale NSDAP, którego szefem jest Willy Neumann. Z nim właśnie Franz ma współpracować, aby znaleźć agenta Polaków. Podejrzany jest Rutkowski, nierzucający się w oczy polski kolejarz mający rozległe kontakty wśród Niemców. Przez agenta NSDAP Geibla, pracującego dla Czarka, Rutkowski przekazuje Polakom informacje. Gestapowcy Neumanna zabijają kolejarza. Czarek otrzymuje wiadomość, że jego informator zginął na skutek zdrady Wernera, polskiego celnika będącego konfidentem gestapo. Postanawia "wrobić" Wernera we współpracę z Polakami i skierować na niego podejrzenia Neumanna. Polscy wywiadowcy podrzucają Wernerowi sfałszowane dokumenty. Neumann daje się nabrać na "zdradę" Wernera i razem ze swoimi ludźmi jedzie go aresztować. W mieszkaniu gestapowcy znajdują sfałszowane dokumenty, pieniądze oraz tajną instrukcję Forstera. Zaskoczony Werner wpada w pułapkę i w czasie ucieczki ginie. 13:25 MARZYCIELKI MIAST (REVEUSES DE VILLES / CITY DREAMERS) Film dokumentalny, 80 min, Kanada, 2018 Reżyseria: Joseph Hillel Phyllis Lambert, Blanche Lemco van Ginkel, Cornelia Hahn Oberlander oraz Denise Scott Brown to inspirujące kobiety - pionierki, które kształtowały myślenie o współczesnej urbanistyce: architektki, planistki, pedagożki, kuratorki oraz aktywistki, współpracujące z największymi nazwiskami architektury, jak Mies van der Rohe, Le Corbusier, Louis Kahn czy Robert Venturi. Projektowały w Ameryce Północnej i Europie. Każda z nich jest nadal aktywna, choć średnia wieku tych pań to 90 lat! Wciąż łączy je podobna wizja nowoczesnego miasta, w pełni zintegrowanego z przyrodą i człowiekiem. Phyllis Lambert stoi za konstrukcją wieżowca Seagram Building w Nowym Jorku i była fundatorką Canadian Centre for Architecture and Heritage w Montrealu. Dzięki wysiłkom Blanche Lemco van Ginkel i jej męża udało się ochronić starą cześć Monrealu przed budową autostrady. Cornelia Hahn Oberlander znalazła nowy sposób wykorzystania miejskich zielonych przestrzeni, a także zielonych dachów w kilku metropoliach. Z kolei Denise Scott Brown wraz z mężem Robertem Venturim zrewolucjonizowali myślenie o współczesnej architekturze i miejskim dziedzictwie. Te kobiety łączy jedno: wizja miasta inkluzyjnego i otwartego na potrzeby człowieka. 15:05 GALERIA SZTUKI NA EKRANIE - DEGAS. PERFEKCJONISTA (EXHIBITION ON SCREEN EP. 20 DEGAS. PASSION FOR PERFECTION) Cykl dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Phil Grabsky Filmowe spotkania z najbardziej znanymi artystami i dziełami sztuki na świecie. Każdy odcinek opowie o innym artyście i przybliży jego życie, odkrywając miejsca, w których żył i pracował, relacje z przyjaciółmi czy rodziną, za pomocą prywatnych listów i ożywiając ich osobiste historie. Wystawa na ekranie zapewnia uprzywilejowany dostęp do arcydzieł artystów w największych muzeach i galeriach na świecie. M.in. Leonardo, Rembrandt, Cezanne, Monet, Picasso. Odcinek 20 - "Degas. Perfekcjonista". Degas w XXI w. wciąż fascynuje i jest nam bliski, ponieważ bardziej interesował go proces tworzenia niż efekt. U podstaw jego twórczości widać intelektualny namysł, zwłaszcza zainteresowanie sztuką wcześniejszych epok. Zabiegał o to, by nie być znanym. Nie lubił ludzi, którzy piszą o nim i jego dziełach. Większości prac nie zamierzał pokazywać. Znaleziono je po śmierci artysty w jego pracowni. Niezmordowanie eksperymentował w rozmaitych dziedzinach sztuki. Pisał poezję, rzeźbił, robił fantastyczne grafiki, malował pastele i obrazy olejne. Zobaczymy więc nie tylko obrazy olejne, pastele i rysunki, ale też grafiki, w tym monotypie, rzeźbę z brązu i trzy posążki z wosku. Podtytuł "Perfekcjonista" zaczerpnięto ze wspomnień Ambroise’a Vollarda. Opisał w ten sposób Degasa, broniąc go przed opiniami, że maluje raz po raz ten sam temat lub warianty jednej kompozycji, ponieważ brakuje mu wyobraźni. 16:10 AWANTURA O BASIĘ Film dla młodych widzów, 104 min, Polska 1995 Reżyseria: Kazimierz Tarnas Scenariusz wg powieści Kornela Makuszyńskiego: Tomasz Piotrowski, Kazimierz Tarnas Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paulina Tworzyańska, Agata Marciniak, Maria Kaniewska, Piotr Fronczewski, Andrzej Szczepkowski, Olgierd Łukaszewicz, Maria Gładkowska, Jan Jankowski, Gustaw Holoubek, Igor Śmiałkowski, Jerzy Zelnik, Anna Seniuk, Halina Winiarska, Hanna Śleszyńska, Marek Cichucki Film Kazimierza Tarnasa to druga, nieco uwspółcześniona i swobodniejsza adaptacja bestsellerowej powieści Kornela Makuszyńskiego - po klasycznej ekranizacji Marii Kaniewskiej z 1951 r. Basia Bzowska jest już piętnastoletnią dziewczyną - nieco szaloną, ale o złotym sercu i pogodnym usposobieniu. Wiedzie wspaniałe, beztroskie życie w domu państwa Olszowskich. Przypadkiem, od zazdrosnej koleżanki dowiaduje się, że była "znajdą" i z litości została przygarnięta przez swoich opiekunów. Basia postanawia dociec prawdy o swej przeszłości. Dowiaduje się o śmierci matki i tragedii ojca, wybitnego uczonego, który zaginął podczas wyprawy w Andy. Słynny geograf, profesor Somer, wręcza dziewczynce fotografię swego ukochanego ucznia, Adama Bzowskiego. Wpatrując się w zdjęcie ojca, którego nie pamięta, Basia utwierdza się w przekonaniu, że jej ojczulek żyje, mimo oficjalnych komunikatów o śmierci członków ekspedycji. Energiczna piętnastolatka zamierza zorganizować wyprawę w Andy, a realizację planu umożliwia jej świeżo otrzymany spadek. Francuz Gaston, jedyny ocalały uczestnik wyprawy sprzed lat, pomaga jej w poszukiwaniach. Po wielu perypetiach docierają do odległej osady indiańskiego plemienia Livarisów i odnajdują Bzowskiego, który jest w wiosce czarownikiem. Niestety, wskutek odniesionych ran ojciec Basi cierpi na całkowitą amnezję - nie rozpoznaje córki, nie pamięta niczego ze swej przeszłości. Indianie odnoszą się do przybyszów nieufnie, a nawet wrogo, podróżnicy muszą opuścić wioskę. Basia robi wszystko, żeby ściągnąć ojca do Polski. Jednak ani powrót do domu, ani wysiłki lekarzy nie pomagają zamkniętemu w mrokach nieświadomości mężczyźnie. Basia podejmuje prawie nadludzki wysiłek, by przywrócić ojcu pamięć. Staje się to nieoczekiwanie, podczas wizyty w pracowni profesora Somera. Wszyscy są przekonani, że to miłość córki dokonała cudu uzdrowienia ojca. I wszyscy są szczęśliwi, poza babcią Tańską, która nie chce się zgodzić, by jej ukochana, przybrana wnuczka zamieszkała z "szalonym" ojcem. 18:10 MAZURKI NAD WISŁĄ - OLGA STOPIŃSKA Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Marzena Strąk Scenariusz: Janusz Prusinowski Bohaterką tego odcinka jest Olga Stopińska śpiewaczka, uczennica Bronisławy Świder z Bandyś, meloterapeutka, liderka Kurpiowskiej Wspólnoty Pieśni, wokalistka grupy Bórońka. 01:30 PANORAMA KINA POLSKIEGO - EXCENTRYCY CZYLI PO SŁONECZNEJ STRONIE ULICY Film obyczajowy, 107 min, Polska, 2015 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Włodzimierz Kowalewski, Janusz Majewski Zdjęcia: Adam Bajerski Muzyka: Wojciech Karolak Aktorzy: Maciej Stuhr, Sonia Bohosiewicz, Natalia Rybicka, Anna Dymna, Wojciech Pszoniak, Marian Dziędziel, Wiktor Zborowski, Adam Ferency, Jerzy Szejbal, Władysław Kowalski Bardzo dobrze przyjęty film o marzeniach i tęsknotach młodych ludzi zafascynowanych kulturą Zachodu, z przewijającymi się wątkami romansowym i szpiegowskim, wzbogacony fantastyczną muzyką i świetnymi piosenkami oraz znakomitą obsadą. Aktorstwo jest właśnie jedną z najmocniejszych stron "Excentryków" - jak pisał jeden z krytyków. Wyreżyserował film Janusz Majewski, twórca pamiętnych "Zaklętych rewirów", które przeszły do historii polskiego kina. W 2015 roku za swoje dzieło reżyser otrzymał Srebrne Lwy 40. Festiwalu Filmowego w Gdyni, a za drugoplanową rolę męską nagroda przypadła Wojciechowi Pszoniakowi. Akcja "Excentryków..." została ulokowana w Polsce końca lat 50. , w czasach Gomułki, kiedy to w 1956 roku nastąpiła pewna odwilż w naszym kraju. Dało się to odczuć także w muzyce rozrywkowej, która do tej pory właściwie była całkowicie zakazana przez władze. Wtedy nie zdołano już zatrzymać narastającej jazzowej fali i inwazji rock&rolla, jako muzyki wolności. Podtytuł "Excentryków..." On The Sunny Side of The Street (Po słonecznej stronie ulicy) nawiązuje zresztą do słynnego standardu jazzowego wykonywanego m.in. przez wielkiego Louisa Armstronga. To właśnie w tym czasie do kraju wraca z Anglii po wojennej emigracji Fabian, grający na puzonie muzyk jazzowy i świetny tancerz. Wraz z grupą podobnych sobie ekscentryków Fabian zakłada swingowy big - band, który w łaknącej takiej muzyki Polsce z miejsca odnosi ogromny sukces. Już po pierwszym występie big - band Fabiana zdobywa całe rzesze wielbicieli. W orkiestrze solistką zostaje intrygująca Modesta. On i ona tworzą idealną parę nie tylko w życiu prywatnym, bo jako świetny duet sprawdzają się także na scenie - okrzyknięci "królem i królową swingu". Są wolni i kolorowi, wyróżniają się na tle szarej polskiej rzeczywistości. Pewnego dnia sielankowy nastrój pęka jak mydlana bańka. Modesta nagle znika bez śladu. 04:00 KLIMT I SCHIELE: EROS I PSYCHE (KLIMT & SCHIELE: EROS AND PSYCHE) Film dokumentalny, 90 min, Włochy, 2018 Reżyseria: Michele Mally Dokument przybliża historię sztuki Gustava Klimta i Egona Schiele, opowiada o wiedeńskiej bohemie XIX wieku, narodzinach nowej sztuki, filozofii, a także nowego spojrzenia na kulturę.