TVP Historia Poniedziałek, 17.07.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 17 LIPCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1944 - NKWD zwabiło w pułapkę dowództwo Okręgu Wileńskiego AK; 1945 - konferencja w Poczdamie; 1954 - pierwszy Disneyland; 1976 - pierwszy proces uczestników strajku w Ursusie; 07:10 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 4 CZCIJ OJCA SWEGO. ROK 1888 Serial historyczny, 73 min, Polska, 1982 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Tadeusz Madeja, Franciszek Pieczka, Ewa Żylanka, Jerzy Grałek, Justyna Krawczyk, Jerzy Zygmunt Nowak, Ewa Leśniak, Lidia Bienias, Tadeusz Borowski Walka rządu pruskiego z polskością na Śląsku wciąż przybiera na sile. Sparaliżowany, sędziwy Franciszek Pasternik, czując nadchodzącą śmierć, pragnie pogodzić się z synem Antonim. Ze względu na stan zdrowia nie może go jednak odwiedzić zimą. Za radą rodziny wizyta zostaje więc odłożona do wiosny. Jednak stary kowal, nie mogąc doczekać się spotkania z synem, postanawia na własną rękę podjąć wyprawę do Sosnowca. Gdy zaskakuje go zamieć śnieżna, nie potrafi się przed nią ukryć i ginie. 08:30 HISTORIA POLSKI - BITWA Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maria Dłużewska Scenariusz: Maria Dłużewska Zdjęcia: Bartłomiej Maj Student malarstwa - Ireneusz Rolewski porywa się na coś zupełnie szalonego - chce wykonać pierwszą wierną kopię "Bitwy pod Grunwaldem" Jana Matejki (w skali 1:1). Zadanie wykraczające poza wyobrażenia zwykłego śmiertelnika nie jest pierwszą bitwą, do której musiał stanąć nasz bohater. Jest wychowankiem domu dziecka w Strobowie pod Skierniewicami, żyje niezwykle skromnie, nie ma stałych dochodów ani sponsorów. Przeciwności losu tylko wzmagają jego determinację w dążeniu do realizacji wyznaczonych celów i umacniają w przekonaniu, że warto żyć dla spraw wyższych. Kamera śledziła go przez dwa lata, obserwowała wszystkie etapy powstawania kolejnych fragmentów dzieła (z racji na rozmiar oryginału kopia powstaje w kilkunastu częściach, które na koniec zostaną ze sobą zszyte), od rozpięcia płótna na krośnie, poprzez jego gruntowanie metodami znanymi Matejce, wytwarzania farb według starych recept, nanoszenie pierwszych kresek, po transport gotowych fragmentów z Warszawy do Łodzi zwiniętych na rurach kanalizacyjnych. Niezwykle uzdolniony artysta okazuje się człowiekiem silnym duchem i zarazem bardzo empatycznym. 09:45 PODRÓŻE PO BAŁTYKU: LATO NA WODZIE - ESTONIA (CRUISING THE BALTIC SEA - A SUMMER ON THE WATER) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Johannes Backes Dokumentalna seria (5 ODCINKÓW) podróżnicza. Każdego roku do nadmorskich krajobrazów Bałtyku zbliża się nowy rodzaj krzyżowców, tak jak kiedyś łodzie wikingów czy statki Hanzy. Pływają po morzu, aby odkrywać korzenie cywilizacji europejskiej. Od zakończenia zimnej wojny i otwarcia Europy Wschodniej coraz więcej turystów wyrusza w długie rejsy po Bałtyku, jednym z najmłodszych mórz na świecie, powstałym po ostatniej epoce lodowcowej. Fascynują ich dobrze zachowane zamki, malownicze archipelagi, rozległe i dziewicze krajobrazy, marzycielskie wioski, historyczne metropolie handlowe i niekończące się piaszczyste plaże. Ta seria łączy niezwykłe piękno nadbałtyckich krajobrazów z obrazkami życia na pokładzie statków wycieczkowych. Zobaczymy też atrakcje przyrodnicze i imponujące miasta, spotykając ich mieszkańców, którzy zaproszą nas do swojego domu. Podróż przez Morze Bałtyckie rozpoczyna się w Szwecji i prowadzi przez Finlandię i Sankt Petersburg do krajów bałtyckich. Równolegle do trasy po morzu i do dużych miast portowych widz odkryje ekscytujące przystanki na lądzie. Krajobrazy opowiedzą historię. Usłyszymy też codzienne historie ludzi, którzy tu mieszkają i pracują, sprawiają, że prawdziwa osobliwość tego świata staje się nam bliższa. Odc. 1. Szwecja; Odc. 2 Finlandia; Odc. 3 Sankt Petersburg; 4. Estonia; 5. Litwa i Łotwa. 10:40 SENSACJE XX WIEKU - STALIN - DROGA DO WŁADZY /1/ Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1993 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Pierwsza część odcinka poświęconego Józefowi Stalinowi - drodze do władzy i rządom. 11:05 SENSACJE XX WIEKU - STALIN - DROGA DO WŁADZY /2/ Cykl dokumentalny, 20 min, Polska, 1993 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Druga część odcinka poświęconego Józefowi Stalinowi - drodze do władzy i rządom. 13:00 TRZEJ MUSZKIETEROWIE (THREE MUSKETEERS) Film kostiumowy, 102 min, USA/Wielka Brytania, 1973 Reżyseria: Richard Lester Scenariusz: George MacDonald Fraser Aktorzy: Michael York, Oliver Reed, Frank Finlay, Richard Chamberlain, Raquel Welch, Charlton Heston, Faye Dunaway, Christopher Lee, Geraldine Chaplin, Jean - Pierre Cassel Chociaż powieści Alexandra Dumasa mają dziś coraz mniej czytelników, zainteresowanie nimi nie wygasło całkowicie. Tyle że młodszym generacjom perypetie D'Artagnana i jego trzech dzielnych przyjaciół z gwardii Ludwika XIII znane są przede wszystkim z ekranu. Dumasowscy muszkieterowie tak bardzo fascynowali filmowców, że od początku istnienia kina nie było dziesięciolecia, w którym nie powstałaby choćby jedna nowa próba przedstawienia ich przygód. Pierwszy sięgnął po fabułę "Trzech muszkieterów" Georges Melies w 1909 r. , kolejne wersje powstawały w Ameryce, Włoszech, Meksyku, Argentynie i oczywiście we Francji. Sam Richard Lester w 1989 r. ponownie zaprosił na plan tych samych aktorów, aby zrealizować "Powrót muszkieterów". Powieść Dumasa poddawano także przeróbkom komediowym i parodystycznym, jak choćby w przypadku ekranizacji Maxa Lindera z 1922 r. Krytyka zgodnie uznała dzieło Lestera za jedno z najbardziej udanych w całej historii Dumasowskich ekranizacji. Zdjęcia kręcono w plenerach Hiszpanii, nawet do ról epizodycznych zaangażowano aktorskie sławy, a scenograf i kostiumolog mieli nieograniczone pole do popisu. Mimo wartkiej, pełnej brawurowych pojedynków akcji oraz wątku melodramatycznego, nie jest to jednak tradycyjny film "płaszcza i szpady". Całość przeniknięta jest duchem przewrotności i ironii, plebejskiej zabawy, która okazała się bardzo bliska literackiemu pierwowzorowi. Zachwycając publiczność widowiskowym przepychem, reżyser dostrzega również i pokazuje powszechny analfabetyzm, niechlujstwo życia XVII - wiecznej Francji, tragiczny los biedoty, co tłumaczy mentalność i aspiracje bohaterów, których pochłania troska o pieniądz i dążenie do zdobycia pozycji. Młody i ubogi Gaskończyk D'Artagnan, nauczony jedynie władać szpadą, lecz żądny dworskiej kariery, wyrusza do Paryża, mając przy sobie listy polecające do pana de Treville, sprawującego pieczę nad królewskimi muszkieterami. Podczas zwady w oberży młodzieniec zostaje pokonany przez mężczyznę z opaską na oku. Poprzysięga mu zemstę, nie wiedząc, że to Rochefort, jeden z zauszników kardynała Richelieu, z którym nieraz przyjdzie mu się zmierzyć. Po przybyciu do stolicy D'Artagnan naraża się kolejno trzem muszkieterom: Athosowi, Porthosowi i Aramisowi, ale do naznaczonych mu pojedynków nie dochodzi, gdyż na placu zjawiają się wspólni wrogowie - gwardia kardynała. D'Artagnan dzielnie wspiera muszkieterów, zyskując ich wdzięczność i przyjaźń. Gaskończyk zatrzymuje się w domu pana Bonancieux, którego piękna żona Constance zaczyna niebawem okazywać gościowi swe względy. Ale Constance staje się również przyczyną kłopotów D'Artagnana. Jako zaufana przyjaciółka królowej Anny Austriaczki pośredniczy w jej potajemnych spotkaniach z angielskim premierem, księciem Buckingham, co naraża ją na zamach ze strony ludzi kardynała. Broniąc ukochanej, D'Artagnan wplątuje się w aferę z kolią diamentową królowej. Okazuje się bowiem, że Anna Austriaczka dała Buckinghamowi swój naszyjnik na pamiątkę ich spotkania i w dowód łączącego ich uczucia. Gdy szpiegowie Richelieu odkrywają tajemnicę królowej, kardynał podsuwa władcy pomysł sprawdzenia wierności małżonki: niech na najbliższym balu Anna pojawi się w królewskich diamentach. Zrozpaczona królowa za pośrednictwem Constance prosi D'Artagnana i jego kompanów o pomoc. Muszą oni jak najszybciej dostać się do Anglii i odebrać od Buckinghama królewski klejnot. 15:50 KLEJNOTY ALP, WIELKIE JEZIORA WŁOCH - ODC. 4 LUGANO (JEWELS OF THE ALPS - ITALY'S GREAT LAKES) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2021 Reżyseria: Mi - Yong Brehm Pięcioodcinkowa seria dokumentalna, opowiadająca o najpiękniejszych alpejskich jeziorach zwanych Klejnotami Alp: Maggiore, Como, Iseo, Lugano i Garda. Każdy film przedstawia jedno z nich, ukazując nam wyjątkowe środowisko naturalne w cyklu zmieniających się pór roku oraz przybliżając miejscową ludność. Wszystkie pięć jezior powstało z lodowców. Są unikalne w Europie jako połączenie dwóch kontrastujących ze sobą światów: środowiska alpejskiego i śródziemnomorskiego. Królestwo zwierząt w Górnych Włoszech kryje w sobie wiele niespodzianek. Stado dzikich jeleni nad jeziorem Como, mała salamandra ognista, która jest uderzająco podobna do podwodnego smoka, czy świstaki na warcie przy ujściu ich nory nad jeziorem Garda. Autorzy cyklu odwiedzają osoby, których życie jest ściśle związane z jeziorami. Ich historie - autentyczne i nieoczekiwane. Kamera towarzyszy speleologom w wyprawie do niezbadanej wcześniej wapiennej jaskini nad jeziorem Iseo; ukazuje mężczyznę uprawiającego herbatę nad jeziorem Maggiore; a nad jeziorem Como 94 - letnia Nonna Pupa pokazuje nam, jak zamieniła wysypisko śmieci w wyjątkowy ogród. Odc. 4 - "Jezioro Lugano - alpejski raj". To jedno z przepięknych alpejskich jezior wciśniętych między góry. Przecina je granica szwajcarsko - włoska, do stromych stoków malowniczo przyklejone są piękne miasteczka. Pogranicze szwajcarsko - włoskie należy do tych najpiękniejszych, najszczodrzej obdarzonych przez Boga. Nie dość, że sam podarował ludziom tu mieszkającym najpiękniejsze krajobrazy świata, to jeszcze dorzucił w pakiecie łagodny klimat bez brudno - błotnistych zim i zbyt skwarnych lat. Wzdłuż brzegu ciągnie się urocza promenada. Na ławeczkach przy niej stojących trudno znaleźć wolne miejsce. Nie ma się czemu dziwić. Stąd roztaczają się najpiękniejsze widoki. 17:00 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 5/19 WSZYSTKO DLA SYNA. ROK 1905 Serial historyczny, 76 min, Polska 1982 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Występują: Franciszek Pieczka, Jerzy Grałek, Tadeusz Madeja, Justyna Krawczyk, Ewa Leśniak, Jerzy Zygmunt Nowak, Leszek Świgoń, Ewa Zylanka, Lidia Bienias, Zbigniew Biernat, Tadeusz Borowski, Mieczysław Całka, Sabina Chromińska, Urszula Gierbuszewska, Wiesław Kantoch, Andrzej Kowalczyk, Andrzej Krasicki, Sławomira Łozińska, Ewa Nijaki, Aleksander Rzadkowski, Wiesław Slawik, Szymon Szurmiej, Tadeusz Szybowski i inni Nadchodzi "gorący" rok 1905. W Rosji wybuchają zamieszki. Rewolucyjne fermenty docierają także na Śląsk, w tym do Sosnowca, gdzie od kilku lat mieszka wielu przedstawicieli rodziny Pasterników - Anna i Antoni z bliskimi. Wszyscy oni musieli opuścić zabór pruski. Teraz mają nadzieję, że powstańcze wrzenie przyczyni się do szybszego odzyskania przez Polskę niepodległości. 18:40 SPÓR O HISTORIĘ - KONFERENCJA W POCZDAMIE Debata, 30 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller Konferencja w Poczdamie to trzecie, po Teheranie i Jałcie, spotkanie aliantów. Odbywała się już po zakończeniu wojny, od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 roku. Delegacji Stanów Zjednoczonych przewodniczył prezydent Harry Truman, sowieckiej Józef Stalin, a brytyjskiej Winston Churchill. Po wyborach w Wielkiej Brytanii jego miejsce zajął premier Clement Attlee. Alianci zdecydowali o podziale Niemiec na cztery strefy okupacyjne: amerykańską, brytyjską, radziecką i francuską. Opracowano także koncepcję nazwaną "4D", czyli denazyfikację, demokratyzację, demilitaryzację i dekartelizację Niemiec. Sojusznicy dyskutowali także o odszkodowaniach wojennych, jakimi miały być obciążone Niemcy. Zdecydowano o powołaniu Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze, który miał sądzić niemieckich zbrodniarzy wojennych. Wielka Trójka cofnęła poparcie dla rządu londyńskiego na rzecz Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Uzgodniła przebieg polskiej granicy zachodniej. Alianci zdecydowali o całkowitym przesiedleniu do Niemiec "ludności niemieckiej lub jej części pozostałej w Polsce. Ustalenia przyjęte w Poczdamie były zapowiedzią powstania"żelaznej kurtyny"dzielącej Europe na niemal pół wieku. 19:15 HISTORIA POLSKI - GÓRNY ŚLĄSK 1919 - 1921 FOTOPANORAMA Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2021 Reżyseria: Krzysztof Glondys Scenariusz: Krzysztof Glondys Zdjęcia: Sławomir Chudkowski Lata 1919 - 1921 to szczególny okres w dziejach Górnego Śląska ze względu na ówczesne polityczne, propagandowe i wojskowe zmagania o państwową przynależność tego regionu. Dramatyzm tych wydarzeń przyciągał uwagę współczesnych, którzy zdawali sobie sprawę z ich znaczenia dla przyszłości Polski i Niemiec, a także Europy. Z tego powodu czasy powstań i plebiscytu na Górnym Śląsku są okresem najlepiej opisanym w historiografii tego regionu, a także najbardziej obfotografowanym (przynajmniej do połowy stulecia), czemu sprzyjał zaawansowany już wówczas poziom rozwoju techniki fotograficznej oraz jej powszechność. Film dzięki fotografiom wykonanym przed stu laty na Górnym Śląsku, przywołuje wydarzenia związane z powstaniami i plebiscytem oraz odnawia pamięć o ich uczestnikach. Opowiada też o twórcach tych zdjęć, o ludziach, którzy je przechowali do naszych czasów i współczesnych badaczach zajmujących się odczytywaniem z nich prawdy o tamtym miejscu i czasie. 20:20 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - CHARLES DE GAULLE (CHARLES DE GAULLE) Cykl dokumentalny, 99 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel W 1940 roku radiowe przemówienie Charles ' a de Gaulle ' a, wzywające Francuzów, by nie godzili się z przegraną, odmieniło los Francji w walce z Niemcami, ale i jego los jako polityka. De Gaulle uosabiał wizję Francji, która nie kolaborowała z Niemcami i która wyparła ich z Paryża. To otworzyło mu drogę do sukcesu w polityce, czego zwieńczeniem był jego wybór na prezydenta Francji w 1959 roku. Był największym mężem stanu, a jednocześnie najwyższym (196 cm wzrostu), jakiego miała Francja w XX stuleciu. W życiu prywatnym oddany rodzinie mąż i ojciec, na pierwszym miejscu stawiający jednak Francję i interes państwa. 22:10 SZCZAWNO. UZDROWISKO KSIĄŻĘCE Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2021 Reżyseria: Maciej Kieres Scenariusz: Daniel Jasiński Zdjęcia: Jerzy Szota, Artur Stroiński Punktem wyjścia realizacji filmu o mieście uzdrowiskowym Szczawno - Zdrój jest jubileusz 800 - lecia istnienia miasta, które w kontekście materiałów pisanych, zostało pierwszy raz wymienione w Księdze Henrykowskiej w roku 1221, pod nazwą Salzborn. Celem filmu jest przybliżenie szerokiemu polskiemu odbiorcy historii i zabytków miasta, zaprojektowanego jako miasto ogród, miejsca wyjątkowego na mapie kulturowej Polski. Szczawno - Zdrój miasto położone wśród gór Wałbrzyskich, miasto zanurzone w zieleni. Jego umiejscowienie i rozwój wiąże się z niecodziennym zjawiskiem przyrodniczym. Spływające z gór wody wytryskują w dolinie Szczawnika na powierzchnię, tworząc źródła, które przyciągnęły w te okolice pierwszych wczesnosłowiańskich osadników. Szczawno - Zdrój to jedno z najstarszych miast uzdrowiskowych na Dolnym Śląsku. Już w średniowieczu istniał tutaj szpital dla trędowatych, których leczono wodą mineralną ze źródła w Szczawnie Górnym. Rok 1318 to pierwsza wzmianka o źródle wody mineralnej na terenie ówczesnej wsi. Ówczesne Salzbrunn znajdowało się w majątku zamku Książ od końca XIII wieku, jednak charakter i sława Szczawna to dzieło Hochbergów, rodu który od roku 1509 był właścicielem sąsiedniego zamku Książ wraz z całymi przynależącymi do zamku dobrami. Dzięki Hochbergom renesansowy biolog Caspar Schwenckfeld w 1599 roku, jako pierwszy zbadał właściwości szczawieńskiego źródła. Natomiast lekarz dr Samuel Zemplin, w roku 1815 został zatrudniony przez Hansa Heinricha VI Hochberga, by na miejscu rolniczej wsi zorganizować dobrze funkcjonujące miasto o charakterze uzdrowiskowym. 23:05 NAMIBIA, LUDOBÓJSTWO II RZESZY (NAMIBIA, THE GENOCIDE OF THE SECOND REICH) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2012 W latach 1904 - 1907 Niemcy dokonali pierwszego ludobójstwa XX wieku. Na terenach Niemieckiej Afryki Południowo - Zachodniej (dzisiejszej Namibii) przeprowadzili eksterminację dwóch afrykańskich ludów: Nama i Herero. Dwie trzecie ludności Herero i połowa ludu Nama zginęła w niemieckiej kolonii, wielu z nich w obozach koncentracyjnych. Do dziś potomkowie ocalałych ubiegają się o odszkodowania od niemieckiego rządu. 00:05 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA HARLEYOWCA NA UKRAINIE Reportaż, 25 min, Polska, 2004 Autor: Barbara Włodarczyk Każdy z cyklu reportaży Barbary Włodarczyk przedstawia jeden dzień z życia wybranego mieszkańca Rosji lub państwa, które powstało po rozpadzie Związku Radzieckiego. Tym razem jest to reportaż o kijowskich harleyowcach. Ich kluby zaczęły powstawać na Ukrainie dopiero kilka lat temu, gdyż w czasach radzieckich istnienie jakichkolwiek grup nieformalnych było niemożliwe. Bohater reportażu ma 38 lat. Z wykształcenia jest filologiem, prowadzi własną firmę poligraficzną, ale większość czasu poświęca klubowi, bo bycie tzw. bikerem oznacza styl życia, a nie tylko zamiłowanie do szybkich motocykli. Członkowie klubu żyją według ściśle określonych zasad (także moralnych - bardzo konserwatywnych i prawicowych) i są bezwzględnie podporządkowani szefowi organizacji (dyscyplina jest jedną z czołowych zasad). Tworzą swój zamknięty świat, do którego wpuszczają tylko osoby wybrane przez siebie. Jak sami mówią, klub stanowi namiastkę społeczności zbudowanej według zasad i ideałów, które im odpowiadają (w odróżnieniu od państwa, na które - jak twierdzą - nie mają wpływu). Kamera towarzyszy bohaterowi w domu, w czasie spotkań z innymi harleyowcami, na cmentarzu, gdzie leżą koledzy, którzy zginęli w czasie wypadków, w cerkwi i w łaźni. 00:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - BADANIA POD GRUNWALDEM. SEZON SZÓSTY Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Badania pod Grunwaldem. Sezon szósty. Zakrojone na szeroka skalę, z użyciem najnowocześniejszego sprzętu badawczego, poszukiwania artefaktów bitwy pod Grunwaldem. 01:05 SENSACJE XX WIEKU - STALIN - DROGA DO WŁADZY /1/ Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1993 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Pierwsza część odcinka poświęconego Józefowi Stalinowi - drodze do władzy i rządom. 01:30 SENSACJE XX WIEKU - STALIN - DROGA DO WŁADZY /2/ Cykl dokumentalny, 20 min, Polska, 1993 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Druga część odcinka poświęconego Józefowi Stalinowi - drodze do władzy i rządom. 01:55 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - CENA ZWYCIĘSTWA CZ. 2 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Druga część odcinka poświęconego ofiarom i stratom Związku Radzieckiego.