TVP Kultura Poniedziałek, 17.07.2023 07:00 SŁOWOBRANIE Magazyn, 24 min, Polska, 2023 Gościem Katarzyny Sanockiej i Krzysztofa Grzybowskiego są: Wacław Holewiński, autor książki "Cieniem będąc, cieniem zostałem". Jest to opowieść o najbogatszym Polaku w historii. Drugim gościem jest Filip Kalinowski, autor książki "Niechciani, nielubiani - warszawski RAP lat 90."; to w tej muzyce jak w soczewce skupiło się wszystko, co na podwórka przyniosły pierwsze lata III RP. 07:40 WĘDROWIEC POLSKI - ŚLĄSK CIESZYŃSKI Cykl reportaży, 24 min, Polska, 2022 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Krzysztof Koehler, Agnieszka Żmijewska Prowadzący: Krzysztof Koehler "Wędrowca Polskiego" spotykamy na dworcu w Bielsku - Białej. Zaprojektowali go bielscy architekci, a zbudowano go w latach 1889 - 1890. Dzisiaj uchodzi za perełkę architektoniczną austriackich dworców. Zwiedzanie miasta wędrowiec rozpoczyna od Zamku Książąt Sułkowskich, którzy rezydowali tu do 1945 roku. Kolejną atrakcją miasta jest ulica Schodowa, która przyciąga swoim urokiem wielu filmowców. W dalszej wędrówce prezentuje jedyny w Polsce pomnik Marcina Lutra. W drodze do Cieszyna usiłuje dowiedzieć się czegoś na temat przemysłu włókienniczego w Bielsku Białej. 08:45 CZESKIE ŚNIADANIE - NEMOCNICE NA KRAJI MESTA. SZPITAL NA PERYFERIACH S.II - ODC. 19 - ODSETEK POWIKŁAŃ ZAPALNYCH (PROCENTO HNISAVYCH KOMPLIKACI) Serial obyczajowy, 49 min, Czechosłowacja, 1981 Reżyseria: Jaroslav Dudek Scenariusz: Jaroslav Dietl Aktorzy: Ladislav Chudik, Ladislav Frej, Milos Kopecky, Marta Motlova, Daniela Kolarova, Jana Stiepankova, Eliska Balzerova, Josef Abrham, Josef Vinklar, Andrea Cunderlikova, Viktor Preiss Pani Dobiaszowa skierowała skargę do Ministerstwa Zdrowia. Do szpitala przyjeżdża specjalna komisja. Ten fakt wywołuje duże napięcie. Ordynator Błażej staje w obronie szpitala i swoich współpracowników, natomiast Karol Sowa lekceważąco wyraża się o szpitalu i metodach leczenia. Dochodzi do ostrej wymiany zdań. Karol obraża też doktora Sztrosmajera. 10:00 KSIĘSTWO Dramat, 119 min, Polska 2011 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Barański Zdjęcia: Jacek Petrycki Aktorzy: Rafał Zawierucha, Aldona Jankowska, Michał Anioł, Jan Wojtyński, Grzegorz Gromek, Edward Kusztal, Dorota Piasecka, Jacek Opolski, Jacek Grondowy i inni Wychowany w biednej, świętokrzyskiej wsi Zbyszek marzy, by wyrwać się z niej i zasmakować lepszego życia. Kiedy jednak jego kariera piłkarska, a potem studia prawnicze okazują się niewypałem, staje wobec trudnego dylematu: próbować dalej czy osiąść na ojcowiźnie? Scenariusz "Księstwa" powstał na podstawie wątków trzech powieści Zbigniewa Masternaka: "Niech żyje wolność", "Chmurołap" i "Scyzoryk". Przedstawiony w niej obraz współczesnej, polskiej wsi dość mocno odbiega od tego, do którego przyzwyczaił swoich widzów Andrzej Barański. Proza Masternaka portretuje rodzimą prowincję bez taryfy ulgowej, nie stroni od naturalizmu, wieś w jego utworach nie jest ani spokojna, ani wesoła, choć z drugiej strony nie szokuje też brudem, prymitywizmem i brutalnością jak np. w filmach Wojciecha Smarzowskiego. Tak czy owak trudno się w niej doszukać nieco idyllicznej, poetyckiej, czułej aury, obecnej w licznych dziełach Barańskiego i definiującej poniekąd jego artystyczne emploi. W "Księstwie" twórca "Dwóch księżyców" wyraźnie odchodzi od stylu, który przez wiele lat stanowił jego wizytówkę i odważnie rusza śladem wytyczonym przez Masternaka. Czarno - biała kolorystyka filmu skutecznie odwraca uwagę widza od niewątpliwie istniejącej malowniczości sielskiego pejzażu i piękna lokalnej przyrody. Na pierwszy plan wysuwają się ludzie z ich nierzadko przetrąconymi życiorysami, zwierzęcymi odruchami i starannie skrywanymi ciemnymi sprawkami. Na ich tle Zbyszek, główny bohater filmu, przypomina tańczącego jastrzębia (by przywołać tytuł zapomnianej już nieco powieści Juliana Kawalca), jest wyalienowanym dziwolągiem, nie potrafiącym się odnaleźć ani w rodzinnej wsi (gdzie na przemian śmieją się z niego lub nim gardzą), ani w mieście, którego rozlicznym wymaganiom nie potrafi sprostać. A przy tym jak miecz Damoklesa wisi jeszcze nad nim duchowy testament ojca, podobnego jak on nieszczęśliwego "freaka", który całe życie wpajał synowi, że ich ród wywodzi się z książąt, tylko z biegiem czasu "schłopiał" i dopiero właśnie on - Zbyszek - powinien być tym, który przywróci nazwisku dawną świetność, zaistnieje w wielkim świecie i odniesie sukces. Jednak film Barańskiego nie jest tylko poruszającą opowieścią o wyobcowaniu i trudnym poszukiwaniu własnego miejsca na ziemi. To także raz niemal dramatyczna, a innym razem ocierająca się o satyrę i groteskę panorama losów współczesnych polskich chłopów i ich dzieci, przeżywających gorzkie rozczarowania, kiedy ideały i marzenia sięgają bruku lub kiedy kolejne nadzieje na poprawę życia upadają, a pozostaje tylko codzienna, monotonna harówka. Barański nie byłby jednak sobą, gdyby tego tyleż realistycznego, co i ponurego obrazu nie rozświetlały, choćby z rzadka, wizualne metafory (jak choćby w scenie kończącej film) oraz sekwencje, ukazujące pokłady wrażliwości, zalegające na dnie ludzkiej duszy, pozornie całkowicie stwardniałej od codziennej, bezwzględnej walki o byt (jak w sekwencji prowadzenia wiejskich psów do uśpienia z powodu groźby epidemii). Polska, lata dziewięćdziesiąte ubiegłego wieku. Wywodzący się z biednej, świętokrzyskiej wsi Zbyszek znajduje się na życiowym rozdrożu. Kiedy jego świetnie się zapowiadająca kariera piłkarska legła w gruzach z powodu złośliwego faulu zazdrosnego kolegi postanowił wyjechać do miasta i studiować prawo.Jednak po części z biedy (brakowało mu pieniędzy na książki), a po części z powodu trudności z zaadaptowaniem się do życia w nowym środowisku również i tu mu się nie powiodło. Oblał egzamin "ostatniej szansy" i musiał pożegnać się z uczelnią. Stało się to również powodem rozstania z ukochaną dziewczyną, która - lepiej poradziwszy sobie w mieście - nie zamierza pożegnać się ze swymi planami na przyszłość, by razem ze Zbyszkiem wrócić na wieś. Zbyszek wszakże również wracać nie chce, tym bardziej że nie wie, jak powiedzieć matce, że wszystkie pieniądze, które zainwestowała w naukę jedynaka poszły na marne. Dlatego próbuje chwytać się różnych dorywczych prac, z czasem również nielegalnych, zlecanych przez mafię ukraińską. I tu jednak nie idzie mu najlepiej, często nie ma nawet co jeść. Wreszcie zdesperowany wraca w rodzinne strony. Jest lato, więc jego pobyt nie budzi podejrzeń. W końcu dla studentów trwają wakacje. We wsi Zbyszek od dawna ma nieco pogardliwy pseudonim "książę", co tylko do książek i piłki nożnej się nadaje, a pomóc tyrającej do świtu do nocy matce nie potrafi albo nie chce. No i jeszcze wciąż żywa jest tu pamięć o jego ojcu, nieudaczniku i pijaku. Czy Zbyszek zdoła zrewidować swoje życiowe plany i wtopi się w lokalną społeczność, czy może jeszcze raz podejmie desperacką próbę wyrwania się do lepszego świata? 12:15 NAJWAŻNIEJSZY DZIEŃ ŻYCIA - ODC. 3/9 - STRZAŁ Serial obyczajowy, 52 min, Polska 1974 Reżyseria: Sylwester Szyszko Scenariusz: Andrzej Zbych Zdjęcia: Maciej Kijowski Muzyka: Waldemar Kazanecki Występują: Bolesław Płotnicki, Stanisław Niwiński, Tadeusz Janczar, Krzysztof Stroiński, Barbara Rachwalska, Janusz Bukowski, Hanna Molenda, Iwona Słoczyńska, Krzysztof Janczar, Józef Łodyński, Józef Pieracki, Aleksander Sokołowski, Tadeusz Teodorczyk, Jan Tesarz, Bogdan Wiśniewski Film powraca do dramatycznych wydarzeń z okresu podziału obszarniczej ziemi na Lubelszczyźnie w grudniu 1944 roku. Do dyrektora Stefana Stolarskiego zgłasza się nowy pracownik - inżynier Markowski. Stefan rozpoznaje w nim człowieka, z którym przed 20 laty zetknął się w dramatycznych okolicznościach. W 1945 roku uczestniczył w parcelacji przedwojennych majątków. Był wówczas pomocnikiem mierniczego - starego, przyzwoitego człowieka. Pewnego dnia podczas pracy otoczyli ich "leśni". Był wśród nich Markowski. Partyzanci zagrozili mierniczemu, że jeśli zacznie odmierzać grunt - zginie. Starzec nie dał się zastraszyć, co przypłacił śmiercią.Teraz, po latach, los dał Stolarskiemu okazję do zemsty. Czy dyrektor z niej skorzysta? 13:20 KOD ORIGAMI (THE ORIGAMI CODE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2015 Reżyseria: Franois - Xavier Vives Scenariusz: Franois - Xavier Vives Dokument przybliża fascynujący świat sztuki origami. Ta starożytna sztuka składania papieru, znajduje się w centrum zaskakującej współczesnej rewolucji. Jego wykorzystanie przez naukowców może doprowadzić do rzadkiego eksperymentu biomimetycznego: zrozumienia i naśladowania niezwykłych zdolności fałdowania żywych istot. 14:25 REŻYSERZY - MARTIN SCORSESE 3/10 SEZON 5 (MARTIN SCORSESE 3/10 SEZON 5) Cykl dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Lyndy Saville Cykl dokumentalny poświęcony najważniejszym reżyserom kina. W tym odcinku przyglądamy się twórczości Martina Scorsese, reżysera m.in. słynnego "Taksówkarza", "Ulic nędzy", "Wściekłego byka" czy "Króla komedii". 15:25 ŁUSKA Film animowany, 5 min, Polska, 2016 Reżyseria: Alicja Kot Scenariusz: Alicja Kot Krótki film animowany. Film animowany w tradycyjnej technice rysunkowej. W humorystyczny sposób opowiada historię człowieka, mieszkającego w ponurym, deszczowym mieście rządzonym przez koty, którym nie może zdradzić swojej prawdziwej tożsamości. (opis producenta) 15:30 MASZYNA Film animowany, 6 min, Polska, 1961 Autor: Daniel Szczechura Reżyseria: Daniel Szczechura Zdjęcia: Stanisław Śliskowski Muzyka: Włodzimierz Kotański Ludzie budują wielką i skomplikowaną maszynę, która w efekcie służy do prozaicznych czynności. Film ośmiesza wszelkiego rodzaju gigantomanie. 15:35 WYKRES Film animowany, 3 min, Polska, 1966 Reżyseria: Daniel Szczechura Scenariusz: Daniel Szczechura Zdjęcia: Wacław Fedak Satyryczna parabola o bezsilności człowieka wobec niedościgłego celu. 15:55 RETRO KINO - NEVADA SMITH (NEVADA SMITH) Western, 125 min, USA, 1966 Reżyseria: Henry Hathaway Scenariusz: John Michael Hayes Aktorzy: Steve McQueen, Karl Malden, Martin Landau, Brian Keith, Suzanne Pleshette, Arthur Kennedy, Janet Margolin, Howard Da Silva, Raf Vallone, Pat Hingle Zrealizowany w malowniczych plenerach Owens Valley i na terenie Inyo National Forest w Kalifornii klasyczny już dziś western, którego bohater wywodzi swój rodowód z bestsellerowej książki "The Carpetbaggers" Harolda Robbinsa. Tytułową postać odtwarza Steve McQueen, niejednokrotnie wcielający się w postaci kowbojów. Max Sand miał białego ojca i matkę Indiankę. Pewnego dnia spotyka na prerii trzech jeźdźców wypytujących go o ojca i podających się za jego dawnych kumpli. Max wskazuje im drogę do rodzinnego domu, nieświadom tragicznych następstw tego spotkania. Mężczyźni: Bill Bowdre, Jesse Coe i Tom Fitch nie mają bowiem uczciwych zamiarów. Stary Sam Sand poszukiwał złota w opuszczonej kopalni znajdującej się w pobliżu jego domu, ale przez całe lata znalazł tam zaledwie kilka grudek. Bill, Jesse i Tom nie wierzą mu jednak, są przekonani, że ukrywa w domu wielką fortunę, domagają się jej wydania. Na nic zdają się tłumaczenia i prośby Sanda, jego zapewnienia, że gdyby istotnie tak się wzbogacił, nie mieszkałby w skromnej chatce na prerii. Przybysze biją go brutalnie i lżą. Ze szczególną wrogością i pogardą traktują jego indiańską żonę. W końcu mordują oboje. Po powrocie do domu Max znajduje ich zmasakrowane zwłoki. Zrozpaczony i pałający żądzą zemsty postanawia odnaleźć zabójców swych rodziców i odpłacić im śmiercią. Nie ma jednak wielkiego doświadczenia w strzelaniu ani w tropieniu ludzi. Niebawem przekonuje się, jak niewiele potrafi, gdy zostaje okradziony z konia i strzelby przez kilku napotkanych po drodze kowbojów. Na szczęście, na jego drodze staje Jonas Cord, wędrowny rusznikarz i handlarz bronią, człowiek zrównoważony i prawy. Wysłuchawszy opowieści Maxa, zgadza się nauczyć go dobrze władać bronią, choć nie pochwala jego dążenia do zemsty. Max jest jednak głęboko przekonany, że tak straszliwa zbrodnia może być pomszczona tylko w jeden sposób. Po pewnym czasie Jonas i Max rozstają się już jak prawdziwi przyjaciele. Maxowi udaje się ustalić miejsce pobytu jednego z morderców, Jessego Coe. Odnajduje go w saloonie, gdzie Jesse gra w karty. Zacięta walka na noże kończy się śmiercią Jessego, ale również Max zostaje ciężko ranny. Z pomocą przychodzi mu jedna z dziewcząt z saloonu, Indianka Neesa. Dziewczyna pochodzi z tego samego plemienia, do którego należała matka Maxa. Neesa zawozi go do obozu swoich współbraci. Nawiązuje się między nimi bliższa więź. Gdy Max odzyskuje siły, rusza w dalszą drogę. Dowiaduje się jednak, że Bowdre przebywa w więzieniu na otoczonej bagnami wyspie w Luizjanie. Aby się tam dostać pozoruje napad i zostaje zesłany na wyspę jako skazaniec. Chcąc pozyskać zaufanie Bowdrego, udaje przyjaźń i namawia go na wspólną ucieczkę. 20:00 KINO MISTRZÓW - GERMINAL (GERMINAL) Dramat obyczajowy, 152 min, Francja, 1993 Reżyseria: Claude Berri Zdjęcia: Yves Angelo Muzyka: Jean-Louis Roques Aktorzy: Miou-Miou, Gérard Depardieu, Jean Carmet, Renaud Ekranizacja głośnej powieści Emila Zoli. Dramat rozgrywa się w drugiej połowie XIX wieku w środowisku francuskich górników, do którego trafia bezrobotny Étienne Lantier. Wkrótce jego socjalistyczne poglądy wyniosą go na czoło strajkujących pracowników kopalni. Jednak ich bunt zostanie brutalnie stłumiony, a nadzieje na polepszenie życia legną w gruzach. 23:15 PANORAMA KINA POLSKIEGO - DZIEŃ ŚWIRA Komediodramat, 89 min, Polska, 2002 Scenariusz i reżyseria: Marek Koterski Zdjęcia: Jacek Bławut Muzyka: Jerzy Satanowski Aktorzy: Marek Kondrat, Janina Traczykówna, Andrzej Grabowski, Michał Koterski, Joanna Sienkiewicz Obsypany nagrodami film miał bardzo dobrą prasę, był entuzjastycznie przyjęty przez krytykę i widzów, którzy docenili wartości artystyczne i przesłanie dzieła Marka Koterskiego. Na FPFF w Gdyni w 2002 r. "Dzień świra" otrzymał Grand Prix w kategorii najlepszy film, a także nagrody za pierwszoplanową rolę męską (Marek Kondrat) i za dźwięk (Maria Chilarecka). Na gdyńskim festiwalu został wyróżniony również reżyser, który otrzymał nagrodę Stowarzyszenia Filmowców Polskich za "twórcze przedstawienie współczesności". Ponadto Marek Koterski oraz Marek Kondrat otrzymali Polską Nagrodę Filmową Orzeł. "Dzień świra" zajął piąte miejsce w rankingu oglądalności i otrzymał Złoty Bilet stowarzyszenia "Kina Polskie". Stałym bohaterem filmów Marka Koterskiego jest Adam Miauczyński występujący w różnych życiowych rolach. W kolejnej odsłonie przygód Miauczyńskiego, który nie jest już kochliwym facetem, przeżywającym głównie dylematy natury damsko - męskiej, lecz statecznym mężczyzną dobiegającym pięćdziesiątki, wystąpił rewelacyjny Marek Kondrat. "Dzień świra" to znakomity komediodramat - przedstawiony w formie monologu wewnętrznego bohatera - odzwierciedlający otaczającą nas absurdalną rzeczywistość i oddający wnikliwy obraz kondycji współczesnego polskiego inteligenta. Adaś Miauczyński jest tutaj polonistą o zacięciu poety, nauczycielem z powołania, wykładającym w jednym z liceów. Zdaje sobie sprawę, że w dobie życia konsumpcyjnego został zdeklasowany, utracił swój dawny społeczny status. Jako inteligent czuje się zepchnięty na sam dół, odarty z poczucia własnej wartości. Przybity tą sytuacją, zrezygnowany i owładnięty bezsensownymi natręctwami, miewa nawet samobójcze myśli. Próbuje się jeszcze ratować romantyczną poezją i marzeniami o prawdziwej miłości. Ma wielkie ambicje, chciałby pisać wiersze, przysłużyć się narodowi, wznieść się ponad przygnębiającą go beznadziejność. Film przedstawia jeden dzień z życia 49 - letniego Adasia. Rozwiedziony mężczyzna ze skromnej nauczycielskiej pensji co miesiąc płaci alimenty. Żona (Joanna Sienkiewicz), która porzuciła męża nieudacznika, sama wychowuje ich jedynego syna (Michał Koterski). Niskie zarobki i słaba pozycja społeczna wywołują w bohaterze filmu głębokie frustracje i agresję. Cierpi na nerwicę natręctw, przymusowo licząc wszystkie wykonywane rano czynności. Kiedy się budzi, boi się wstać, z lękiem myśli co przyniesie kolejny dzień. Z równą żarliwością klnie i żegna się. Broniąc się przed otaczającym go światem, tworzy swoisty "dławiący rytuał codziennego życia". Gimnastykuje się siedem razy, pociąga siedem łyków wody mineralnej, myje się siedmioma ruchami ręki, wsypuje do miseczki siedem garści płatków śniadaniowych. Do rytualnych czynności porannych należy też łykanie medykamentów: prozac - na chęć do życia, geriavit - na witalność, wreszcie neotropil - na dobre funkcjonowanie mózgu. Kiedy zasiada do pracy, ciszę i spokój burzą mu jednak różne hałasy. Najpierw sąsiad z dołu nastawia głośno koncert Chopina, potem z zewnątrz dochodzi przeraźliwy odgłos pracującej kosiarki do trawy. Adaś wybucha gniewem. A tego dnia czeka go jeszcze wiele: trudna lekcja polskiego, którą uczniowie w ogóle nie są zainteresowani, obiad u matki (Janina Traczykówna), u której wizyty przebiegają zawsze tak samo, kłótnia z byłą żoną oraz spacer z niezbyt rozgarniętym synem, którego mało obchodzą życiowe mądrości ojca. 02:50 SCENA MUZYCZNA - KWAŚNY DESZCZ Koncert, 42 min, Polska, 2020 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Wykonawcy: Kwaśny Deszcz W kolejnym odcinku "Sceny muzycznej" wystąpi Kwaśny Deszcz. Zespół jest jednym z laureatów konkursu Jazz Juniors 2019; muzycy zdobyli 3. miejsce oraz nagrodę specjalną TVP, której częścią jest koncert w TVP Kultura. Kwaśny Deszcz to trio, w skład którego wchodzą przedstawiciele młodej, niezależnej sceny jazzowej. Zespół tworzą muzycy z Poznania: Kacper Krupa (saksofon tenorowy), Piotr Cienkowski (kontrabas) oraz Stanisław Aleksandrowicz (perkusja). Grają muzykę przeciwstawiającą się mainstreamowi, kreując własne charakterystyczne brzmienie. 03:50 ZOBACZYĆ GŁOS (SEEING VOICES) Film dokumentalny, 89 min, Austria, 2016 Reżyseria: Dariusz Kowalski Scenariusz: Dariusz Kowalski Zdjęcia: Martin Putz Austria jest jednym z czterech krajów europejskich, które uznają język migowy w swojej konstytucji. Mimo to na 10 000 niesłyszących i niedosłyszących przypada w kraju jedynie 50 osób z wyższym wykształceniem. Dostęp do tłumaczy jest bardzo ograniczony, a szkoła wciąż stawia na naukę języka mówionego, zaprzepaszczając szansę na pełny rozwój lingwistycznej kompetencji niesłyszących uczniów i nie doceniając budowanej wraz z językiem migowym tożsamości i kultury. O zmianę tej sytuacji walczy w parlamencie niesłysząca polityk Helene Jarmer. Barbara Hager napisała o tożsamości niesłyszących doktorat i, korzystając z tłumacza, uczy na uniwersytecie. Ma niesłyszącego męża i słyszącą córkę, a teraz ze spokojem przyjmuje do wiadomości fakt, że jej nowonarodzony syn także nie słyszy. Młodsza od nich Ayse korzysta już z owoców ich pionierskiej pracy - po ukończeniu szkolenia dla niesłyszących podejmuje pracę w firmie odzieżowej wśród słyszącej załogi. Dariusz Kowalski, autor subtelnego filmowego portretu wiedeńskiej społeczności niesłyszących, sam nauczył się języka migowego, a na ekranie oddał jego pełne ekspresji piękno.