TVP Kultura Wtorek, 25.07.2023 07:10 ZAGINIONE - ODNALEZIONE - OBRAZ KRZYSZTOFA LUBIENIECKIEGO "PORTRET MĘŻCZYZNY" Magazyn, 10 min, Polska, 2021 Prowadzący: Rafał Wiśniewski Krzysztof Lubieniecki urodził się w 1659 r. w Szczecinie. "Portret mężczyzny" powstał ok. 1728 r. , krótko przed śmiercią artysty. Obraz został zakupiony do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie w 1938 r. od Józefa Stieglitza, właściciela Salonu Antyków A. Stieglitz w Krakowie. Według Kroniki z okresu powstania warszawskiego Stanisława Lorentza, ówczesnego dyrektora MNW, skrzynia znalazła się wśród kilkudziesięciu innych wywiezionych 9 października 1944 r. do zamku Fischhorn w Austrii. Zamek z przeszło siedemsetletnią historią w 1942 r. stał się kwaterą dowództwa dywizji SS i rezydencją Hansa Fegeleina, ostatniego szefa adiutantury Adolfa Hitlera, prywatnie szwagra Ewy Braun, a od jesieni 1944 r. składnicą zarekwirowanych dzieł sztuki. Oprócz zbiorów MNW trafiły tam m.in. zabytki z Zamku Królewskiego, Biblioteki Krasińskich, Biblioteki Narodowej oraz Pałacu Błękitnego. Na początku maja 1945 r. stało się jasne, że niebawem łupy dostaną się w ręce aliantów. Wojsko niemieckie w pośpiechu opuszczające zamek zabrało zatem ze sobą część przywiezionych tam wcześniej dzieł sztuki. Reszta została wydana na pastwę okolicznych mieszkańców, którzy do 8 maja 1945 r. , tzn. do momentu wkroczenia oddziałów amerykańskich, mieli łatwy dostęp do składnicy. Ponadto obiekty rabowali również amerykańscy żołnierze, traktując je jako rodzaj pamiątki chętnie przywożonej z wojny w Europie. Jak okazało się wiele dziesięcioleci później, taki właśnie los spotkał portret Lubienieckiego. Na zdjęcia obrazu w 2009 r. natrafił, w trakcie badań nad genealogią własnej rodziny, Bob Wittmann, syn amerykańskiego żołnierza Roberta F. Wittmanna, służącego w trakcie wojny w 42. Dywizji Piechoty, tzw. Rainbow Division, stacjonującej w Austrii. Na przesłanej do ministerstwa fotografii widać młodego mężczyznę w amerykańskim mundurze przykładającego pistolet do głowy popiersia Adolfa Hitlera. W tle, na ścianie, wisi poszukiwany przez polski rząd "Portret młodzieńca". W trakcie dalszych poszukiwań Wittmann ustalił, że dzieło miało na odwrocie nalepki własnościowe Muzeum Narodowego w Warszawie i zostało najprawdopodobniej zrabowane z Polski. Z informacji przekazanych Ministerstwu Kultury RP wynikało, że dzieło zostało przywiezione do USA w 1945 lub 1946 r. i znajdowało się w posiadaniu Roberta F. Wittmanna do chwili jego śmierci w 1971 r. Na przełomie lat 80. i 90. obraz miał zostać sprzedany przez jego drugą żonę antykwariuszowi o imieniu lub nazwisku Bobb. Od 2009 r. trwały bezskuteczne poszukiwania obrazu na terenie Stanów Zjednoczonych. W sprawę została zaangażowana amerykańska agencja śledcza Homeland Security Investigations. Obraz niezwłocznie zarejestrowano w prowadzonej przez Sekretariat Generalny Interpolu bazie Stolen Works of Art. Wiosną 2015 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zwróciło się z prośbą o wsparcie do FBI. W wyniku działań agencji udało się odnaleźć kolekcjonera, który w latach 80. kupił obraz. Wówczas na odwrocie nie było już nalepek wskazujących na proweniencję dzieła, nadal znajdowały się tam jednak przedwojenne numery inwentarzowe. Po uzyskaniu informacji o pochodzeniu obrazu John Bobb zdecydował się zwrócić go, nie oczekując w zamian żadnej rekompensaty. Uroczyste przekazanie obrazu odbyło się 8 października 2015 r. w gmachu Muzeum Narodowego w Warszawie. W ceremonii wzięli również udział Robert i Yvette Wittmann oraz John i Janis Bobb. W podziękowaniu za etyczną i godną naśladowania postawę John Bobb i jego małżonka Janis Bobb oraz Robert Wittmann zostali uhonorowani przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego dyplomem uznania. 08:05 OWSZEM MAZOWSZE Magazyn, 21 min, Polska, 2020 Reżyseria: Adam Strug Scenariusz: Adam Strug Bohaterem odcinka jest Kapela Niwińskich w składzie Mateusz Niwiński skrzypce/śpiew/lider zespołu i Agnieszka Niwińska baraban/bębenek/ śpiew. Kapela w swoim repertuarze ma przede wszystkim starodawne oberki, powiślaki, radomskie mazurki, kujawiaki oraz polki zasłyszane od znamienitych wiejskich skrzypków i harmonistów mazowieckich. Wykonuje także melodie obrzędowe. Repertuar kapeli pochodzi głównie z obszaru Mazowsza południowo - wschodniego, w tym Powiśla Maciejowickiego oraz pogranicza Mazowsza i Małopolski, w szczególności Radomszczyzny. Muzycy w swej grze starają się zachować jak najwięcej z ludowej maniery swoich Mistrzów, uzyskać energetyczne brzmienie dawnych kapel weselnych, dlatego też muzyka, która grają, jest spontaniczna i pozbawiona aranżacji, przede wszystkim taneczna. Mateusz Niwiński jako skrzypek, gra także w innych składach wraz z ludowymi muzykami m. in. z Tadeuszem i Marianem Lipcami, Stefanem Nowaczkiem, Wiesławą Gromadzką. Członkowie kapeli zgłębiają i dokumentują przejawy kultury tradycyjnej Polski Centralnej. Grali na licznych przeglądach i festiwalach, zdobywając nagrody i wyróżnienia m. in. w Mińsku Mazowieckim, Maciejowicach, Wieniawie, II nagrodę w kategorii folkloru rekonstruowanego podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w 2011 roku, II nagrodę w konkursie Stara Tradycja 2011. Muzycy chętnie wracają ze swoją muzyką do miejsc, z których ona wyszła. Grali wielokrotnie na lokalnych festiwalach, pograjkach, Wiejskich Klubach Tańca, Taborach Domu Tańca, ale także dla Środowiska Miejskiego, zafascynowanego muzyką tradycyjną. 09:10 ARABELA S.I - ODC. 5/13 - UCIECZKA ARABELI (ARABELA NA UTEKU) Serial fantasy, 28 min, Czechosłowacja, 1979 Reżyseria: Vaclav Vorlicek Muzyka: Lubos Fiser Aktorzy: Jana Nagyova, Jiri Sovak, Ondrej Kepka, Dagmar Patrasova, Jana Brejchova Wykonawcy: Anna Gornostaj, Wojciech Machnicki, Irena Kownas, Jacek Czyż, Zofia Gładyszewska, Wiesław Machowski, Ryszard Dembiński, Zofia Saretok, Ewa Smolińska, Krystian Tomczak Królowa, w którą wcześniej zamieniona została Baba Jaga, donosi Rumburakowi o decyzji króla. Rumburak zgłasza chęć uratowania królestwa i odebrania nagrody. Arabela nie zgadza się na małżeństwo. Rumburak porywa ją i więzi na zamku. Królewnie jednak udaje się znaleźć czarodziejskie rekwizyty czarodzieja Hakaty. Dzięki nim ucieka na Ziemię, do mieszkania Majerów. Piotr jest szczęśliwy, a jego ojciec, dzięki Arabeli, odzyskuje ludzką postać. 09:45 ARABELA S.I - ODC. 6/13 - ZNIKNIĘCIE PETRA (PETROVO ZMIZENI) Serial fantasy, 28 min, Czechosłowacja, 1979 Reżyseria: Vaclav Vorlicek Muzyka: Lubos Fiser Aktorzy: Jana Nagyova, Jiri Sovak, Ondrej Kepka, Dagmar Patrasova, Jana Brejchova Wykonawcy: Anna Gornostaj, Wojciech Machnicki, Irena Kownas, Jacek Czyż, Zofia Gładyszewska, Wiesław Machowski, Ryszard Dembiński, Zofia Saretok, Ewa Smolińska, Krystian Tomczak Rumburak podąża za Arabelą do świata ludzi. Udają się tam też czarodziej vigo i król Hiacynt. Ten ostatni nie chce zmienić swojego wyglądu i stroju, co sprawia, że on i Vigo szybko trafiają do szpitala psychiatrycznego. Wkrótce dołącza do nich, na skutek nowych, nieprzewidzianych zdarzeń, pan Majer. W tym czasie Rumburak, który tym razem pokazał się w telewizji w swojej postaci, powoduje wypadek samochodowy, zostaje rozpoznany jako przestępca i trafia do szpitala więziennego. Zdarza się też nowe nieszczęście: Piotr, który przypadkiem przymierzył czarodziejski płaszcz - znika. 10:30 CHŁOPCY Komediodramat, 80 min, Polska 1973 Reżyseria: Ryszard Ber Scenariusz: Stanisław Grochowiak Zdjęcia: Wiesław Rutowicz, Jerzy Łukaszewicz Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Kazimierz Opaliński, Zofia Mrozowska, Zdzisław Mrożewski, Aleksander Dzwonkowski, Ignacy Machowski, Wacław Kowalski, Barbara Ludwiżanka, Maja Komorowska, Zofia Małynicz, Joanna Poraska, Krystyna Kołodziejczyk, Alina Szpakówna i inni "Kto z nas nie schodzi w kopalnie dzieciństwa? Kto z nas nie błądzi światłem po tych ścianach Gdzie w czarnych rzeźbach węgla kamiennego Pełno odcisków Paproci i zwierząt" - - pisał Stanisław Grochowiak w wierszu "Zejście", będącym swego rodzaju hołdem dla tego, co w człowieku jakże cenne - krainy dzieciństwa. Motyw powrotu do młodości, do czasu, kiedy kształtuje się ludzka osobowość, legł też u podstaw innego utworu autora "Ahaswera" - sztuki "Chłopcy", którą na ekran przeniósł Ryszard Ber. Głównymi bohaterami filmu są Kalmita, Pożarski, Jo - Jo, Smarkul, profesor Perlec i hrabina De Profundis - pensjonariusze domu starców, prowadzonego przez siostry zakonne. Jedna z nich, Maria, pragnie wprowadzić w życie ośrodka rządy silnej ręki i żelazną dyscyplinę. Czeka ją wszakże trudne zadanie. Mimo zaawansowanego wieku, jej podopieczni robią wszystko, by zachować jak największą niezależność. Ich walka z zasadniczą siostrą staje się miejscami groteskowa i przypomina sztubackie wybryki. Staruszkowie chichoczą z uciechy, gdy komuś uda się w łazience narysować "świński" obrazek. Niczym grupa młokosów przemycają do pokoju alkohol i kieliszki. Duchowym przywódcą buntowników jest 75 - letni Kalmita, umieszczony niegdyś w pensjonacie przez znacznie młodszą żonę. Małżonka, która do tej pory odwiedzała go raz do roku, niespodziewanie postanawia zabrać Kalmitę do domu. Czy pozostali na placu boju kontestatorzy znajdą w sobie dość siły, by skutecznie przeciwstawić się zakusom siostry Marii? Film Ryszarda Bera to wzruszająca, poetycka, znakomicie sfotografowana historia o ludziach zamkniętych we własnym, izolowanym świecie, żyjących wspomnieniami z "dawnych, dobrych lat". Wielką siłą "Chłopców" jest rewelacyjne aktorstwo. Po premierze filmu byli nawet krytycy, którzy pisali, że jest ono "za dobre". "Chłopcy" stali się także jednym z ważniejszych dokonań w artystycznej biografii Bera, którego kilka lat wcześniej krytycy w zasadzie spisali na straty. Tym filmem reżyser udowodnił, że negatywne oceny jego możliwości twórczych były przedwczesne. Sukces "Chłopców" to wprawdzie w dużej mierze zasługa doskonałego scenariusza Grochowiaka, ale autonomiczność filmowej inscenizacji Bera nie podlega dyskusji. Nagroda dla Kazimierza Opalińskiego na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Telewizyjnych w Pradze w 1973 roku. 12:15 NAJWAŻNIEJSZY DZIEŃ ŻYCIA - ODC. 9/9 - KARUZELA Serial obyczajowy, 50 min, Polska, 1974 Reżyseria: Ryszard Ber Scenariusz: Andrzej Zbych Zdjęcia: Maciej Kijowski Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Halina Buyno, Maria Zbyszewska, Irena Szymkiewicz, Andrzej Kierc, Anna Dymna, Małgorzata Pritulak, Halina Buyno, Władysław Dewoyno, Andrzej Gazdeczka, Wiktor Grotowicz, Zdzisław Kuźniar, Eugeniusz Priwieziencew, Cezary Kussyk, Andrzej Skupień, Leonard Szewczuk Tym razem reporter radiowy pyta o najważniejszy dzień życia młodego chłopaka, pochodzącego ze wsi. Indagowany przyjechał do miasta, aby ułożyć sobie życie wedle swoich marzeń i nadziei. Rzeczywistość wszakże - jak to często bywa - rozmija się boleśnie z młodzieńczymi marzeniami. Rozczarowany bohater postanawia wrócić do swej pierwszej dziewczyny. Jego "najważniejszy dzień życia" jeszcze nie nadszedł... 13:15 HITCHCOCK/TRUFFAUT Film dokumentalny, 76 min, Francja/USA, 2015 Reżyseria: Kent Jones Film to oglądany po latach zapis legendarnego spotkania dwóch wizjonerów kina. Historia realizacji wywiadu rzeki, przeprowadzonej przez osiem dni rozmowy między wielkimi reżyserami, których na pierwszy rzut oka, poza pasją do kina, nic nie łączy. Z jednej strony dystyngowany człowiek legenda: Alfred Hitchcock, uznawany wówczas za najsprawniejszego rzemieślnika w historii kina, z drugiej młody gniewny: znajdujący się u progu kariery Francois Truffaut, wywrotowiec, rzecznik kina autorskiego, współtwórca francuskiej Nowej Fali. Autorzy filmu, korzystając ze wspaniałych materiałów archiwalnych, wzbogacają historię wypowiedziami twórców współczesnego kina: Martina Scorsese, Oliviera Assayasa, Petera Bogdanovicha, Wesa Andersona, Kiyoshi Kurosawy i wielu innych, by opowiedzieć historię spotkania dwóch pozornie przeciwstawnych żywiołów. Oglądane dziś zderzenie tych osobowości budzi na nowo pytanie: czym jest kino? Czy tylko tanią, wyrastającą z jarmarcznych sztuczek, wyolbrzymioną i spulchnioną przez gigantyczne budżety i lata pogoni za nowinkami technicznymi papką dla mas? Czy może polem dla artystów, narzędziem umożliwiającym przekazywanie swojego credo w sposób najpełniejszy, w stopniu nieosiągalnym dla malarzy, rzeźbiarzy, poetów, pisarzy, muzyków? Zapis spotkania Truffauta z Hitchcockiem to prawdziwa uczta dla kinomanów, swoisty podręcznik myślenia o i pojmowania kina. To film o historii powstania biblii kinomanów, wydanej po raz pierwszy w 1966 roku, kształtującej kilka pokoleń twórców i miłośników X Muzy. Ale przede wszystkim film oddaje sprawiedliwość wielkiemu Alfredowi Hitchcockowi, twórcy, który udowodnił, że nawet najbardziej dopasowany klucz do serca widzów, otwiera je dopiero w rękach prawdziwego artysty. 14:50 W ZALEWIE REKLAMY (YOU'RE SOAKING IN IT) Film dokumentalny, 73 min, Kanada, 2017 Reżyseria: Scott Harper Współczesna reklama jest nie tylko wszechobecna, ale też zupełnie inna niż jeszcze kilka lat temu. Reklama jest dziś spersonalizowana, interaktywna i doskonale dopasowana do preferencji poszczególnych grup konsumentów. Jest tworzona na podstawie solidnych badań różnych danych, z wykorzystaniem skomplikowanych algorytmów i najnowszej technologii. Dawne przeczucia czy kreatywna intuicja pracowników agencji reklamowych zostały zastąpione dokładną i wnikliwą obserwacją i analizą udostępnianych przez nas codziennie danych. Korzystając z luk prawnych i naszej niefrasobliwości lub lenistwa, firmy są w stanie gromadzić ogromne zasoby danych dotyczących każdego, kto korzysta z internetu. Ludzie z branży nazywają tę nową rzeczywistość reklamową "Dzikim Zachodem". Badacze rynku precyzyjnie prognozują preferencje konsumentów płatków śniadaniowych, mydła i papierosów. Co minuta w sieci pojawia się 400 godzin nowych treści. Ludzkie doświadczenia można katalogować. I temu służy analiza danych: porządkujemy to, co zastaliśmy i przedstawiamy w nowy sposób. Ludzkie reakcje można prześledzić. Trzeba tylko dobrych analityków, twórców programów i algorytmów, którzy mają dostęp do danych. Jedno kliknięcie wystarczy, żeby firma, która ma odpowiedni budżet, wiedziała z góry, co zrobimy. Ten dokument ukazuje kulisy procesu gromadzenia naszych danych i tworzenia zindywidualizowanych, "chodzących za nami" reklam, których zadaniem jest wpłynięcie na nasze decyzje w chwilach naszej słabości. Czy współczesna reklama to niedozwolona ingerencja w naszą prywatność, czy cena, jaką godzimy się płacić za bezpłatny dostęp do internetu? 18:10 MAZURKI NAD WISŁĄ - MARIZA NAWROCKA Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Marzena Strąk Scenariusz: Janusz Prusinowski Mariza Nawrocka jest konserwatorką dzieł sztuki oraz pasjonatką śpiewu tradycyjnego. Jest uczennicą Marii Siwiec, z którą prowadziła cykl warsztatów pieśni ludowych. Wielokrotnie występowała na festiwalach, wiejskich i miejskich potańcówkach, weselach, a także współorganizowała warsztaty i muzyczne zabawy z dziećmi. Badaczka muzycznych tradycji Polski. 18:45 ARABELA S.I - ODC. 7/13 - BAJKI WĘDRUJĄ DO LAMUSA (POHADKY JDOU DO SBERU (W WIDEOTECE: ZMIANY W KRAINIE BAŚNI)) Serial fantasy, 28 min, Czechosłowacja, 1979 Reżyseria: Vaclav Vorlicek, Vaclav Vorlicek Muzyka: Lubos Fiser, Lubos Fiser Aktorzy: Jana Nagyova, Jiri Sovak, Ondrej Kepka, Dagmar Patrasova, Jana Brejchova Wykonawcy: Anna Gornostaj, Wojciech Machnicki, Irena Kownas, Jacek Czyż, Zofia Gładyszewska, Wiesław Machowski, Ryszard Dembiński, Zofia Saretok, Ewa Smolińska, Krystian Tomczak Piotr trafia do Krainy Baśni. Wykorzystuje to Ksenia, która z jego pomocą zamienia królestwo w nowoczesne miasto z drapaczami chmur. Postaci z bajek nie mogą zaadaptować się wśród cudów techniki, w nowym otoczeniu. Mimo że Petr wykonał zadanie, Ksenia nie pozwala mu wrócić na Ziemię. W tym czasie Arabela, odwiedzając Majera w szpitalu, odnajduje też ojca i czarodzieja Vigo. Odzyskuje z depozytu pierścień czarodzieja i uwalnia wszystkich ze szpitala. Młodszy syn Majera i jego koleżanka korzystają z pierścienia, który wcześniej ukradli Arabeli. Dzieci bawią się dobrze i wprowadzają trochę zamieszania. 19:20 ARABELA S.I - ODC. 8/13 - NIEZWYKŁE PERYPETIE (JENICEK A MARENKA (W WIDEOTECE: PERYPETIE Z PIERŚCIENIEM)) Serial fantasy, 28 min, Czechosłowacja, 1979 Reżyseria: Vaclav Vorlicek Muzyka: Lubos Fiser Aktorzy: Jana Nagyova, Jiri Sovak, Ondrej Kepka, Dagmar Patrasova, Jana Brejchova Wykonawcy: Anna Gornostaj, Wojciech Machnicki, Irena Kownas, Jacek Czyż, Zofia Gładyszewska, Wiesław Machowski, Ryszard Dembiński, Zofia Saretok, Ewa Smolińska, Krystian Tomczak Czarodziejski pierścień Arabeli, który po kryjomu wzięli do szkoły Honzk i Marenka, dostaje się w ręce ich kolegów Kozelki i Hromdki. Ci, nadużywając mocy pierścienia, zamieniają nauczyciela Adama w Myszkę Miki, a dyrektora szkoły w ogromną gąsienicę. Spotkanych zaś przypadkowo Rumburaka i włamywacza Fouska, którzy uciekają z więziennego szpitala, zamieniają w parasole. Parasole wpadają w ręce Honzka i Marenki, by wkrótce znaleźć się w domu państwa Majerów. Dzieci wykradają latający kufer wraz z czarodziejskim płaszczem i tak jak wcześniej Petr, przypadkiem zapinając guzik tego płaszcza, znikają ze Świata Ludzi... 01:00 PANORAMA KINA POLSKIEGO - ATAK PANIKI Komedia, 95 min, Polska, 2017 Reżyseria: Paweł Maślona Scenariusz: Paweł Maślona, Bartlomiej Kotschedoff, Aleksandra Pisula Aktorzy: Małgorzata Hajewska - Krzystofik, Artur Żmijewski, Dorota Segda, Magdalena Popławska, Grzegorz Damięcki, Julia Wyszyńska, Bartłomiej Kotchedoff, Aleksandra Pisula, Andrzej Konopka, Aleksandra Adamska, Olaf Marchwicki "Atak paniki" to brawurowa komedia, w której codzienność zmienia się w czyste szaleństwo, ukazując dzikie oblicze bohaterów. Radiowiec, kelner z ambicjami podbicia wszechświata, perfekcyjna panna młoda w opałach, odnosząca sukcesy autorka kryminałów, mąż i żona w podróży życia oraz specjalista od zwierzęcego behawioryzmu dochodzą do sytuacji, z której jest tylko jedno wyjście. 03:15 BERGMAN - ROK Z ŻYCIA (BERGMAN - ETT AR, ETT LIV) Film dokumentalny, dramat, 117 min, Szwecja, 2018 Reżyseria: Jane Magnusson Scenariusz: Mattias Nohrborg Zdjęcia: Emil Klang Muzyka: Jonas Beckman W 1957 roku Ingmar Bergman awansował do panteonu kina, wtedy to swoją premierę miały stworzone przez niego arcydzieła "Siódma pieczęć" i "Tam, gdzie rosną poziomki". Pokazywany premierowo w Cannes film Jane Magnusson przedstawia kulisy tego przełomowego czasu w życiu reżysera. Stworzony przez nią portret nie jest jednak kolejną laurką; na zasłużone nagrody i uznanie cieniem kładą się mitomania, despotyzm i egoizm Bergmana.