TVP Historia Wtorek, 01.08.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 1 SIERPNIA Felieton, 2 min, Polska, 2008 Autor: Janusz Weychert 1873 - ustalono międzynarodowy wzorzec kilograma; 1914 - Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji; 1944 - godzina "W"; 07:05 KALENDARIUM POWSTANIA WARSZAWSKIEGO Felieton, 1 min, Polska, 2018 Autor: Anna Szałajska Lektor: Krzysztof Ziemiec Kalendarium Powstania Warszawskiego obejmie dni od 1 sierpnia do 3 października 1944 roku. Jest to cykl 63 felietonów, poświęconych wydarzeniom poszczególnych dni Powstania. Każdego dnia zostanie wyemitowany 60 - sekundowy felieton na temat tego, co danego dnia działo się w Warszawie roku 1944. Kalendarium opatrzone zostanie specjalną grafiką, archiwalnymi zdjęciami oraz nagraniami obrazującymi wydarzenia z poszczególnych dni Powstania oraz wypowiedziami świadków. Walorem kalendarium ma być także jego warstwa wizualna i muzyczna. Poszczególne felietony będą charakteryzowały się dynamicznym montażem oraz muzyką. Opiekę merytoryczną nad projektem sprawować będą historycy z Muzeum Powstania Warszawskiego oraz eksperci z TVP Historia. Kalendarium będzie miało dynamiczną formę, dlatego będzie trwało dokładnie 1 minutę. W rolę lektora wcieli się Krzysztof Ziemiec. Produkcją zajmie się Wojciech Kasprzyk. Redaktorem odpowiedzialnym z ramienia Agencji Publicystyki, Dokumentu i Audycji Społecznych będzie Teresa Litkowska. W dzisiejszym odcinku: "Alarm, do rąk własnych Komendantom Obwodów. Nakazuję W dnia 1.08. godzina 17.00". - Tak brzmiał rozkaz wydany przez komendanta Okręgu Warszawskiego AK pułkownika Antoniego Chruściela, pseudonim "Monter", na polecenie dowódcy Armii Krajowej generała Tadeusza Komorowskiego pseudonim Bór. Warszawa stawała do walki z okupującymi ją wojskami niemieckimi. Powstańcy chcieli wyzwolić stolicę jeszcze przed wejściem do miasta Armii Czerwonej. Młodzi ludzie, słabo uzbrojeni, czekali na komendę do ataku. W niektórych miejscach strzały padły jeszcze przed siedemnastą. O godzinie "W" rozpoczęło się powstanie. 07:10 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 15 WYCIECZKA W NIEDZIELĘ. ROK 1941 Serial historyczny, 73 min, Polska, 1986 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Tomasz Zaliwski, Zbigniew Zaniewski, Czesław Stopka, Krzysztof Stroiński, Jacek Milczanowski, Dorota Pomykała, Grażyna Barszczewska, Eugeniusz Kujawski Czerwiec 1941 roku. Stanik po operacji leży w szpitalu, opiekuje się nim Wisia. Rekonwalescent musi jednak opuścić lecznicę, gdyż Wehrmacht rozkazuje zwolnić łóżka dla rannych hitlerowców. Tymczasem Zygmunt współpracuje z doktorem Kulickim w dostarczeniu specyfiku powodującego długotrwałą chorobę u Ślązaków, którzy nie chcą służyć w niemieckim wojsku. Pomaga mu w tym Gustek. W upalną niedzielę Zygmunt, będąc z Wisią na wycieczce za miastem, widzi śmierć więźnia, który podjął próbę ucieczki z transportu jadącego do Oświęcimia. Hitlerowcy nakazują dwojgu młodym wykopać grób dla niedoszłego zbiega. Po powrocie do domu Wisia długo nie może dojść do siebie. 08:40 HISTORIA POLSKI - CZŁOWIEK, KTÓRY ROZPOCZĄŁ POWSTANIE Film dokumentalny, 44 min, Polska, 1998 Reżyseria: Krzysztof Buczkowski Wykonawcy: Zdzisław Sierpiński, Stefania Wójtowicz, Wiesław Ochman, Władysław Bartoszewski Zdjęcia: Jacek Mierosławski Film poświęcony Zdzisławowi Sierpińskiemu, znanemu przede wszystkim z dziennikarstwa. Mniej znana jest jego okupacyjna biografia - żołnierza dywersyjnej kompanii "Żniwiarz" Armii Krajowej. Tak się złożyło, że to on i żołnierze jego plutonu oddali pierwsze strzały w Powstaniu Warszawskim. W filmie obok bohatera wypowiadają się jego przyjaciele i znajomi: Stefania Wojtowicz, Wiesław Ochman, Stefan Bratkowski, Władysław Bartoszewski. 09:45 SENSACJE XX WIEKU - BROŃ CHEMICZNA Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 1990 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Prowadzący: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski W tym odcinku Bogusław Wołoszański prezentuje historię produkcji broni chemicznej na świecie. 10:10 SENSACJE XX WIEKU - YPRES - POCZĄTEK KOSZMARU Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1999 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Bogusław Wołoszański prezentuje nowe fakty dotyczące pierwszego w historii przypadku użycia gazów bojowych; posłużono się nimi w 1915 roku, w Belgii, w pobliżu miejscowości Ypres. Nazwa tego miasteczka kojarzy się jednak większości z rokiem 1917, kiedy to Niemcy użyli nowego, strasznego gazu, jakim był iperyt. Mało kto natomiast wie, że już dwa lata wcześniej, właśnie w tym miejscu, wykonano atak falowy chlorem. Autor programu opowiada o skutkach i konsekwencjach tych wydarzeń, przechadzając się po polach bitewnych Belgii i Francji. 10:40 POWSTANIE ZWYKŁYCH LUDZI Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2004 Reżyseria: Paweł Kędzierski Scenariusz: Paweł Kędzierski Zdjęcia: Michał Bukojemski Zebrane od cywilnych uczestników Powstania Warszawskiego relacje posłużyły do zbudowania wielowątkowej, pozbawionej patosu filmowej opowieści o życiu codziennym powstańczej Warszawy. Od początkowej radości z wywalczonej na kilku ulicach wolności po rozpacz zniszczonego miasta. Są to losy mieszkańców zasypywanych piwnic i podwórek zamienionych w cmentarze. Nie byli powstańcami, nie walczyli na barykadach, jednak również są bohaterami tego powstania. To ich gnano przed czołgami, wywożono do obozów, to ich zginęło najwięcej. 12:15 BIAŁA WIZYTÓWKA - ODC. 5 ŚLUB PRZED PAŁACEM (ODC. 5 ŚLUB PRZED PAŁACEM) Serial obyczajowy, historyczny, 56 min, Polska/Niemcy, 1986 Scenariusz i reżyseria: Filip Bajon Zdjęcia: Piotr Sobociński Aktorzy: Olgierd Łukaszewicz, Jan Englert, Jan Nowicki, Maria Gładkowska, Bogusław Linda, Grażyna Szapołowska, Zygmunt Bielawski, Jerzy Binczycki, Marek Barbasiewicz, Włodzimierz Musiał, Mieczysław Janowski, Ryszard Zaorski, Emir Buczacki, Wiesław Wójcik, Mirosława Poślad, Mirosława Marcheluk, Erwin Niwaszak, Zygmunt Józefczak Na żądanie Franzla dochodzi do rozwodu Hansa Heinricha i Mariski, po czym Marisca wychodzi za Bolka. Wesele odbywa się w ogrodach pałacowych, natomiast do pałacu państwo młodzi nie mają prawa wstępu. Książę ma chwilę satysfakcji, gdy na gości spada potworna ulewa, a on zamyka drzwi i trzyma ich na zewnątrz. Po ślubie Franzel wyprawia Bolka i Mariskę do Szwajcarii. Conrad przezwycięża swój homoseksualizm i rozpoczyna współżycie z kobietami. Zdradza też tajemnicę finansowych machinacji Franzla na rzecz faszystów. W kopalniach znowu wybuchają strajki. Majątkowi von Teussów grozi licytacja lub zarząd przymusowy. 15:35 LISTY Z BARYKADY Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2008 Reżyseria: Ewa Żmigrodzka Scenariusz: Ewa Żmigrodzka Zdjęcia: Michał Jarosiński, Robert Jażdżyk Muzyka: Jan Zawierski Wiosną 2008 roku media obiegła wiadomość, że w jednym z niemieckich domów aukcyjnych są wystawione na sprzedaż listy pisane i przenoszone przez członków Harcerskiej Poczty Polowej podczas Powstania Warszawskiego. Listy te, kupione przez Polskę, wzbogaciły zbiory Muzeum Powstania Warszawskiego i stały się punktem wyjścia niezwykłej opowieści o uczestnikach Powstania, o życiu w ogniu walk, w mieście obracającym się stopniowo w morze gruzów. Poprzez nie widz poznaje przebieg Powstania, jego najważniejsze epizody. Cytowane listy (odczytywane zza kadru) przeplatają wypowiedzi dawnych żołnierzy, m. in.: Edmunda Baranowskiego, Jerzego Kaczyńskiego, Zbigniewa Ścibora - Rylskiego czy Marka Wallmodena oraz łączników Harcerskiej Poczty Polowej: Macieja Krokosa, Witalisa Hoppe, Jerzego Czajkowskiego. Tytułowe listy z barykady pisali zarówno żołnierze AK, jak i ludność cywilna. Wybuch Powstania zastał mieszkańców stolicy w różnych punktach miasta, szybko zmieniająca się sytuacja i zacięte walki we wszystkich dzielnicach uniemożliwiały inny kontakt. Zorganizowana już w pierwszych godzinach powstania Harcerska Poczta Polowa pozwalała na przekazanie najpilniejszych wiadomości: kto żyje, kto zginął, kto został ranny, czy dom jeszcze stoi, czy też padł pod gradem bomb, ale także przesłanie słów pokrzepienia, zapewnienia, że wszystko będzie dobrze, że walki wkrótce się skończą. Ostatni list dotarł do adresata w 1968 roku - jego doręczyciel występuje w filmie. Cennym dopełnieniem wypowiedzi uczestników Powstania oraz cytowanych listów są fragmenty filmowych kronik powstańczych. Autorka filmu dotarła do ujęć, które nigdy wcześniej nie były prezentowane publicznie. 16:05 TĘDY PRZESZŁA HISTORIA - PODZIEMNE MIASTO Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 2007 Autor: Jadwiga Nowakowska Reżyseria: Krzysztof Rzączyński Scenariusz: Jadwiga Nowakowska Zdjęcia: Maciej Kozłowski Film z dokumentalnej serii "Tędy przeszła historia" wyprodukowanej przez European Broadcasting Union (EBU), poświęconej nieznanym, czasem tajemniczym miejscom w Europie. W międzynarodowym przedsięwzięciu brała udział również TVP. Twórcy tego odcinka, zrealizowanego przez Telewizję Polską, przedstawiają niezwykłą historię wykorzystania kanałów kanalizacyjnych podczas powstania warszawskiego. Te zazwyczaj niedostępne miejsca, w czasie walk o Warszawę w 1944 roku, zostały wykorzystane przez powstańców w niekonwencjonalny sposób - do komunikacji pomiędzy placówkami i dzielnicami. To jeden z najmocniejszych symboli powstania warszawskiego. Podziemną wędrówkę kanałami, w straszliwych warunkach, odbywali żołnierze i ludność cywilna. Tak utrzymywano łączność pomiędzy odciętymi rejonami Warszawy. Kanałami dostarczano amunicję, a także wykorzystywano tę drogę droge do ewakuacji. Do dziś żyją ostatni świadkowie i uczestnicy tamtych wydarzeń: sanitariuszki, łączniczki i żołnierze powstańczej armii oraz cywile, którzy byli ewakuowani kanałami. Większość z nich ma już po około 80 lat. To ostatnia chwila, by zapisać ich wspomnienia i przeżycia. 17:05 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 16 NASI SĄ DALEKO. ROK 1943 Serial historyczny, 73 min, Polska, 1986 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Tomasz Zaliwski, Zbigniew Zaniewski, Czesław Stopka, Krzysztof Stroiński, Ewa Ziętek, Teresa Lipowska, Tadeusz Szaniecki, Eugeniusz Kujawski, Lidia Bienias, Maria Mielnikow-Krawczyk, Adrianna Biedrzyńska Paulina za radą Tomasza podpisuje niemiecką listę narodowościową. Gestapo prowadzi śledztwo w sprawie dziwnej choroby, na którą zapadają Ślązacy służący w Wehrmachcie. Efektem jest aresztowanie i w końcu śmierć doktora Kulickiego. Zygmunt w obawie przed służbą w wojsku szuka ratunku u ojca ukrywającego się na terenie GG. 18:25 ARSENAŁ. MAGAZYN MILITARNO - HISTORYCZNY - SHERMAN - BITWA POD FALAISE Magazyn, 24 min, Polska, 2022 Reżyseria: Grzegorz Płaza, Andrzej Borowiecki, Jerzy Grabowski Scenariusz: Grzegorz Płaza, Andrzej Borowiecki, Jerzy Grabowski Prowadzący: Przemysław Predygier Lektor: Jacek Sobieszczański Zdjęcia: Maciej Brola, Rafał Biernacki Cykl przedstawiający pojazdy militarne, broń oraz obiekty historyczne będące w posiadaniu muzeów, kolekcjonerów militariów lub grup rekonstrukcyjnych, które odegrały istotną rolę w historii polskiego oręża. Tym razem o czołgu amerykańskim Sherman i I Dywizji Pancernej generała Stanisława Maczka 19:00 HISTORIA POLSKI - UMRZEĆ ZA WARSZAWĘ (POWSTANIE WARSZAWSKIE) Film dokumentalny, 51 min, Polska/Francja, 2013 Reżyseria: Krzysztof Talczewski Scenariusz: Krzysztof Talczewski Film "Umrzeć za Warszawę" w koprodukcji polsko - francuskiej przedstawia przyczyny i przebieg Powstania Warszawskiego. Pokazuje sytuację polityczną, w jakiej się znajdowała Polska w latach 1939 - 44 i która doprowadziła do podjęcia decyzji o rozpoczęciu bitwy o Warszawę. Przedstawia zarówno działania zbrojne w walczącej stolicy, jak i życie codzienne jej mieszkańców. W dokumencie wykorzystano przede wszystkim zdjęcia filmowe i fotografie zrobione przez żołnierzy - operatorów Armii Krajowej oraz w mniejszym stopniu niemieckie materiały propagandowe. Narracja filmu opiera się często na świadectwach uczestników powstania, co pozwala nadać bardziej osobisty i emocjonalny charakter. Prof. Norman Davies, dr Aleksandra Viatteau, dr Dariusz Gawin opowiadają o tym, co działo się w Londynie, Moskwie i Warszawie w kluczowych dla wydarzenia momentach. Tytuł filmu "Umrzeć za Warszawę" nawiązuje do popularnego w Europie Zachodniej, przed wybuchem drugiej wojny światowej, stwierdzenia poddającego w wątpliwość potrzebę umierania za Gdańsk. 21:05 WARSZAWA. ZMARTWYCHWSTAŁE MIASTO (DAN CRUICKSSHANK'S WARSAW) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: TIM DUNN Scenariusz: DAN CRUICKSHANK Opowieść o Warszawie przedstawiona przez Dana Cruickshanka, dziennikarza BBC, historyka sztuki i architektury, prezentera telewizji BBC, autora wielu publikacji historycznych. Od 7. roku życia przez kilka lat mieszkał w Warszawie, gdzie jego ojciec był korespondentem. Jako dziecko obserwował i rysował staromiejskie kamienice. Pamięta Warszawę piękną, tak jak na obrazach Canaletta i innych malarzy, ze wspaniałą architekturą. Po latach Dan wraca do stolicy Polski, by sprawdzić, jak miasto wygląda współcześnie. Nie mógł uwierzyć, że można było odbudować Warszawę po tak ogromnych zniszczeniach wojennych. Dokument bogato ilustrowany archiwaliami, osobistymi wspomnieniami, pięknymi zdjęciami. 22:05 KANAŁ Dramat wojenny, 92 min, Polska, 1956 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Jerzy Stefan Stawiński Zdjęcia: Jerzy Lipman Muzyka: Jerzy Krenz Aktorzy: Teresa Iżewska, Tadeusz Janczar, Wieńczysław Gliński, Stanisław Mikulski, Emil Karewicz, Tadeusz Gwiazdkowski, Władysław Sheybal, Teresa Berezowska, Zofia Lindorf, Jan Englert Tragiczne dzieje powstania warszawskiego domagały się nie tylko opartego na faktach surowego rozrachunku historycznego, ale także ich odzwierciedlenia i oceny w sztuce. Taką artystyczną próbę podjęli Wajda i Stawiński, ale ich "Kanał" przyjęto w kraju dość chłodno: zamiast pomnika tragicznej chwały obaj pokazali bowiem koszmar klęski i rozbitych psychicznie bojowników, których bohaterstwo okazało się daremne. Taka własna ocena najnowszej historii, próba osądu i demitologizacji powstania, wyprzedzała ówczesną literaturę i analizy historyków, stanowiła zamach na uświęcone wartości. Dopiero przyznanie "Kanałowi" w 1957 r. Nagrody Specjalnej Jury na festiwalu w Cannes sprawiło, że krajowa krytyka w pełni doceniła dzieło Wajdy i przyznała, że autorzy filmu mówią jednak prawdę, choć jest to prawda wycinkowa, odnosząca się do schyłkowej fazy operacji. "Kanał" nie jest filmem antybohaterskim, a jedynie antykoturnowym. Opisuje bohaterów takich, jakich ukształtowała ich historia: są tu czyny dobre, wątpliwe i złe, są charaktery mężnie trwających oraz tych, którzy załamali się w różny sposób - ich szczere ukazanie stanowi największą wartość filmu. Dzieło Wajdy składa się niejako z dwóch części: pierwszej, reportażowej w stylu, i drugiej - apokaliptycznej relacji z wędrówek przez kanały. Scenariusz oparty na osobistych doświadczeniach Stawińskiego, dowódcy powstańczego oddziału łączności, relacjonuje tragiczny koniec żołnierzy przedstawionej jednostki. Koniec września 1944 r. , powstanie ma wkrótce upaść. Walczący na Mokotowie zdziesiątkowany oddział porucznika "Zadry", po nieudanej próbie przebicia się przez otaczające go wojska niemieckie, podejmuje jedyną możliwą w tej sytuacji decyzję: schodzi do kanałów, aby tą drogą przedrzeć się do Śródmieścia, gdzie jeszcze bronią się powstańcy. W krętych, podziemnych korytarzach pełnych ekskrementów, gdzie u każdego włazu czuwają Niemcy rzucając do wnętrza granaty, czterdziestoosobowy oddział rozpada się na trzy grupy. Zasadniczą grupę prowadzi "Zadra" ze "Smukłym" i szefem kompanii "Kulą". Jest przekonany, że idzie za nim cały oddział, w czym utwierdza go "Kula", tchórz, który boi się, że porucznik zawróci w poszukiwaniu rozproszonych ludzi. Rannego "Koraba" prowadzi zakochana w nim łączniczka "Stokrotka". W trzeciej grupie idzie podporucznik "Mądry", zakochana w nim "Halinka" i muzyk o pseudonimie "Ogromny". "Stokrotka" i "Korab" giną z wyczerpania u kraty, którą Niemcy zamknęli wylot z kolektora nad Wisłą. "Halinka" popełnia samobójstwo, gdy "Mądry" wyznaje jej prawdę o żonie i dzieciach, a on sam wychodzi na powierzchnię wprost na niemiecki patrol. Kompozytor Michał, postradawszy zmysły, zabłąkuje się w plątaninie kanałów. Przy próbie sforsowania zaminowanego włazu ginie "Smukły". Dowódca i szef kompanii osiągają cel, ale gdy wychodzi na jaw oszustwo "Kuli", "Zadra", zastrzeliwszy podoficera, wraca do podziemi po swoich żołnierzy, nie wiedząc, że podzielili los "Mądrego". 23:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - TAJEMNICE NARWI Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Tajemnice Narwi. Są czyny, o których przez wieki opowiadać będą sobie pokolenia. Tak jest w przypadku, kiedy żołnierz, ponad własne życie stawia honor i dobro ojczyzny. We wrześniu 1939 roku dowódca umocnień na przeprawie przez Narew, pod miejscowością Wizna, kpt. Władysław Raginis i jego zastępca, artylerzysta por. Stanisław Brykalski złożyli przysięgę, że żywi pozycji Niemcom nie oddadzą. I słowa dotrzymali. To już dziesiąta rocznica naszej obecności na Strękowej Górze, gdzie odbywają się uroczystości upamiętniające te wydarzenia. Z niemieckiego punktu widzenia, zdobycie polskich umocnień na wschodnim brzegu Narwi było przedsięwzięciem strategicznym. Rzecz szła o odcięcie polskich oddziałów, zamierzających odskoczyć za Bug, by tam rozpocząć nową fazę oporu przeciw inwazji. Tam gdzie przeprawa była pod ostrzałem, będziemy dziś prowadzić poszukiwania. 00:20 SENSACJE XX WIEKU - BROŃ CHEMICZNA Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 1990 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Prowadzący: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski W tym odcinku Bogusław Wołoszański prezentuje historię produkcji broni chemicznej na świecie. 00:45 SENSACJE XX WIEKU - YPRES - POCZĄTEK KOSZMARU Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1999 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Bogusław Wołoszański prezentuje nowe fakty dotyczące pierwszego w historii przypadku użycia gazów bojowych; posłużono się nimi w 1915 roku, w Belgii, w pobliżu miejscowości Ypres. Nazwa tego miasteczka kojarzy się jednak większości z rokiem 1917, kiedy to Niemcy użyli nowego, strasznego gazu, jakim był iperyt. Mało kto natomiast wie, że już dwa lata wcześniej, właśnie w tym miejscu, wykonano atak falowy chlorem. Autor programu opowiada o skutkach i konsekwencjach tych wydarzeń, przechadzając się po polach bitewnych Belgii i Francji. 01:15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NA ZACHODZIE ZNÓW SPOKÓJ Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Ułłowicz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Odcinek poświęcony przygotowaniom niemieckim do inwazji na Wyspy Brytyjskie oraz bitwie powietrznej o Anglię.