TVP Kultura Wtorek, 08.08.2023 07:00 ZAGINIONE - ODNALEZIONE - OBRAZ FRANCISZKA MRAŻKA "NA PRZYPIECKU" Magazyn, 10 min, Polska, 2021 Prowadzący: Rafał Wiśniewski Dobrowolny zwrot zagrabionego dzieła sztuki przez potomka żołnierza Wehrmachtu. Obraz nie był wcześniej odnotowany w bazie strat wojennych (baza jest nadal zbiorem otwartym). Kluczowym dowodem na potwierdzenie pochodzenia obrazu ze Spały była analiza tapety na podstawie przedwojennych zdjęć wnętrza. Przy okazji zwrotu obrazu odnalazły się bezcenne, nieznane dotąd zdjęcia z obławy na Hubala, które trafiły do zasobu IPN. Mieszkaniec Bawarii, Ulrich Gauer, po śmierci ojca porządkował strych w swym rodzinnym domu, gdzie natknął się na liczne pamiątki, nie tylko po ojcu, ale także po dziadku, żołnierzu Wehrmachtu. Wśród rzeczy był m.in. obraz Franciszka Mrażka oraz albumy ze zdjęciami z okresu wojny, listy i filmy. Ów dziadek to August Gauer, porucznik Wehrmachtu służący od września 1939 r. do lipca 1940 r. w okupowanej Polsce, w jednostkach ochraniających kwaterę Głównodowodzącego na Wschód, gen. płk. Johannesa Blaskowitza w Spale. Z materiałów IPN wynika, że Gauer był dowódcą jednej z kompanii batalionu obrony terytorialnej. August Gauer podczas pobytu w Polsce miał aparat fotograficzny i niemal z zegarmistrzowską dokładnością dokumentował codzienne życie swych kompanów, fotografując ich także we wnętrzach pałacu. Na kilku zdjęciach jest widoczny obraz wiszący na ścianie, stanowiący tło, istnieje również zdjęcie, na którym dzieło usytuowane jest na stole, a w tle uchwycony został jeden z oficerów. W styczniu 2017 r. Ulrich Gauer napisał wiadomość e - mail do polskiej ambasady w Berlinie, informując o chęci zwrotu obrazu, który według niego prawdopodobnie jest własnością Polski. Sprawą od razu zajęło się Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i w ślad za pierwszą wiadomością e - mail przesłane zostały aktualne zdjęcia obrazu, jak i archiwalne fotografie ze starego albumu, na których widoczny był obiekt. Kwerenda przeprowadzona przez resort kultury potwierdziła, iż omawiany obiekt stanowił element wystroju Pałacu Prezydenckiego w Spale. Nie było to oczywiste, bowiem nie zachowały się żadne dokumenty wprost poświadczające obecność dzieła w tym pałacu. Świadczy o tym m.in. fakt, iż na otrzymanych fotografiach widniał również w tym samym pomieszczeniu obraz Juliana Fałata Zima niebieska i daleka. Obraz ten wpisany został w inwentarz wyposażenia rezydencji. Informacje te potwierdza także przeprowadzona kwerenda w przedwojennej prasie oraz w literaturze tematu. Dodatkowych argumentów dostarczyła analiza porównawcza tapety na ścianach pokoju, w których sfotografowany został obraz ze zdjęciami pochodzącymi z innych źródeł archiwalnych. Argumenty zebrane przez MKiDN pozwoliły na sfinalizowanie zwrotu obrazu Mrażka. Podczas uroczystości przekazania straty wojennej w konsulacie, Ulrich Gauer pokazał także dwa albumy fotograficzne zawierające ok. 1400 czarno - białych zdjęć. Fotografie wykonane przez jego dziadka dokumentowały codzienne życie stacjonujących w Spale żołnierzy Wehrmachtu. Od scen rodzajowych, jak gra w karty, apele wojskowe, zbiórki, grupy Żydów, po zimowe krajobrazy Spały i okolic. Wśród zdjęć w albumie znalazły się także drastyczne fotografie przedstawiające ciało polskiego żołnierza majora Henryka Dobrzańskiego Hubala. Zostały one prawdopodobnie wykonane zaraz po jego śmierci, a August Gauer mógł być świadkiem tego zdarzenia. Ulrich Gauer bez wahania zgodził się na udostępnienie albumów fotograficznych do dalszych badań historycznych. Sprawę przejął Instytut Pamięci Narodowej, który nabył prawa autorskie do całej dokumentacji. Cenny materiał wzbogacił zbiory dokumentujące II wojnę światową. 08:05 OWSZEM MAZOWSZE Magazyn, 21 min, Polska, 2020 Reżyseria: Adam Strug Scenariusz: Adam Strug Bohaterem odcinka jest Maciej Klociński, piosenkarz, aktor estradowy, muzyk. Wykonawca piosenek retro i rosyjskich romansów. Doktorant na Wydziale Nauk Humanistycznych UKSW w Warszawie. Laureat Międzynarodowych Konkursów, m.in. Włodzimierza Pietrzaka w Turku oraz XIX Międzynarodowego Konkursu Młodych Wykonawców Rosyjskiego Romansu Romansjada 2015 w Moskwie. Laureat Złotego Liścia Retro 2013 za popularyzację dorobku kulturowego okresu dwudziestolecia międzywojennego. Ambasador Fundacji im. Ałły Bajanowej w Polsce. Cykl "Owszem Mazowsze" opowiada o ludziach żyjących na Mazowszu. To, co ich łączy, to twórczy obłęd, który uprawiają niezależnie od koniunktury lub dekoniunktury. Adam Strug, polski śpiewak i instrumentalista, autor piosenek, dziennikarz w swoim autorskim programie przybliża widzom niezwykłe postaci. 10:05 JADZIA Komedia, 88 min, Polska, 1936 Reżyseria: Mirosław Krawicz Scenariusz: Karol Jarossy, Emanuel Schlechter Zdjęcia: Zbigniew Gniazdowski Muzyka: Alfred Scher Aktorzy: Jadwiga Smosarska, Józef Orwid, Józef Kudła, Aleksander Żabczyński, Mieczysława Ćwiklińska, Michał Znicz, Stanisław Sielański, Ludwik Liedtke, Wanda Zawiszanka, Eugeniusz Koszutski, Wacław Zdanowicz, Mieczysław Winkler, Klara Belska, Maria Bożejewiczówna, Józef Redo Ulotność sztuki teatralnej sprawiła, że do naszych czasów przetrwała pamięć o Jadwidze Smosarskiej jedynie jako o największej "pierwszej naiwnej" przedwojennego filmu. W rzeczywistości ta piękna aktorka łączyła pracę na planie z występami na wielu scenach kraju. Urodziła się w Warszawie, tu też zmarła. Pierwszy raz wystąpiła na scenie jeszcze jako pensjonarka w amatorskim teatrze studentów Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki w roli - nomen omen - Dziewicy Pierwszej w "Nie - Boskiej komedii" Krasińskiego w 1916 r. Zawodowo debiutowała jako Lili w "Ciotce Karola" w warszawskim Teatrze Letnim. Dopiero potem, w 1920 r. , ukończyła w stolicy Szkołę Dramatyczną. Od początku została zauważona. Po przedstawieniu dyplomowym krytyk napisał: "Największym talentem wydaje się nam p. Smosarska, która posiada piękną aparycję, szczerość interpretacji, ładny, dźwięczny głos obok niezaprzeczonego nerwu scenicznego". Te właśnie aktorskie walory sprawiły, że odniosła sukcesy na scenie, a także w filmie. Romans z X Muzą rozpoczęła od kina niemego, w 1919 r. w filmie "Dla szczęścia" wg Stanisława Przybyszewskiego. Potem zagrała w dwunastu innych. Z obrazu na obraz rosła jej popularność. W niemej wersji "Trędowatej" wyciska morze łez. Na próżno zżymał się Antoni Słonimski: "Trędowata", bożyszcze kucht i szwaczek, ma powodzenie graniczące z masowym obłędem". Po filmie "Jadzia", w którym zagrała w 1936 r. rolę tytułową, nazywała ją tak cała Polska. Kilkakrotnie została mianowana przez publiczność "Królową polskiego ekranu". Od 1939 r. przebywała w Stanach Zjednoczonych. Tam również występowała, zajmowała się działalnością społeczno - kulturalną wśród Polonii. W 1970 r. na rok przed śmiercią, powróciła do Warszawy. Nie zrobiła międzynarodowej kariery, jak Pola Negri, ale była niezaprzeczalną królową polskiego ekranu lat międzywojennych. Akcja filmu "Jadzia" rozgrywa się w Warszawie w środowisku mieszczańskim. Jadzia Maliczówna, jest sprzedawczynią w sklepie sportowym należącym do jej rodziny. Z oferowanych przez sklep towarów najważniejsza stanie się rakieta tenisowa. Za kilka dni ma się odbyć mecz tenisowy z udziałem Jadwigi Jędruszewskiej, na który czeka cała Warszawa. Firma Malicz zabiega, by tenisowa idolka zagrała rakietą właśnie u niej wyprodukowaną. Konkurencja jednak nie próżnuje. Wielka firma"Oksza"staje do przetargu, stosując nie zawsze uczciwe metody. Rozpoczyna się swoista walka "o rękę" panny Jadzi Jędruszewskiej, która zresztą jest łudząco podobna do Jadzi Malicz. Sytuacja zmienia się, gdy z zagranicy powraca młody Jan Oksza i przejmuje firmę. Wprowadza nowatorskie metody handlu i reklamy. Gdy poznaje Jadzię Maliczównę, bierze ją omyłkowo za słynną sportsmenkę. Sam przedstawia się jako rzeźbiarz. Gdy dziewczyna odkrywa jego kłamstwo, postanawia utrzeć nosa przystojnemu młodzieńcowi. 11:50 ANHELLI Film krótkometrażowy, 13 min, Polska, 2021 Reżyseria: Barbara Szewczyk Scenariusz: Halina Wernikowska, Barbara Szewczyk Muzyka: Michał E - Shu Szerląg Aktorzy: Krzysztof Kwiatkowski, Monika Buchowiec, Karolina Kleniewska Film zrealizowany na podstawie utworu Juliusza Słowackiego pt. "Anhelli". Film jest autorską adaptacją poematu, nieco uwspółcześnioną, wskazującą na jego aktualną wymowę. Akcja rozgrywa się na alternatywnej scenie teatralnej w stodole na wsi, gdzie grupa aktorów przygotowuje się do spektaklu na podstawie "Anhellego". W którymś momencie rzeczywistość zaczyna im się mieszać z fikcją literacką i sami nie wiedzą, kiedy naprawdę stają się postaciami z utworu. 12:15 W SŁOŃCU I W DESZCZU - ODC. 2/7 - NIE ZAPOMNISZ NIGDY Serial obyczajowy, 48 min, Polska 1979 Reżyseria: Sylwester Szyszko Scenariusz: Marian Pilot Aktorzy: Jarosław Kopaczewski, Wanda Łuczycka, Hanna Bieniuszewicz, Marzena Trybała, Tatiana Sosna - Sarno, Włodzimierz Musiał, Zdzisław Szymański, Ryszard Mróz, Ryszard Kotys, Marian Glinka i inni Główna troska nowego gospodarza to postawienie na nogi zapuszczonej gospodarki i jej unowocześnienie. W tym celu bierze pożyczki bankowe i zaczyna budować oborę. Brakuje mu jednak materiałów. Drugie, również poważne zmartwienie Bolka, który pozostał na ojcowiźnie tylko ze starą, coraz słabszą matką, to brak żony i zarazem gospodyni. Jego dawna sympatia Krysia, do której się zaleca, wybiera jednak konkurenta, organistę Wojtka. Z kolei w Bolku kocha się młoda wdowa Wanda, ale ona mu jednak nie odpowiada. Chłopak postanawia dać do gazety ogłoszenie matrymonialne, choć matka ma wątpliwości, czy zechce go jakaś "pisana" panna, skoro nie chciała prawdziwa. 13:40 ZAKAZANA POEZJA Film dokumentalny, 29 min, Polska, 2021 Reżyseria: Zbysław Kaczmarek Scenariusz: Zbysław Kaczmarek Zdjęcia: Witold Wieczorek, Lucjan Miłowski, Mirosław Kubiak Muzyka: Alicja Gandecka Wykonawcy: Piotr Grzelczak Film przedstawia postać Konrada Doberschuetza, zapomnianego poety, którego prywatne losy nierozerwalnie splotły się z wydarzeniami Czerwca 1956 roku. Konrad Doberschuetz był żołnierzem AK i WSGO Warta, więzniem NKWD i UB. Był dziennikarzem i poetą. W 1959 roku został skazany na 3 lata więzienia za to, że w swojej twórczości szkalował PRL. A pisał o Katyniu, Poznańskim Czerwcu 1956 i sowieckiej interwencji na Węgrzech. 14:20 DON GILLIAM I OLBRZYMY (HE DREAMS OF GIANTS) Film dokumentalny, 83 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Keith Fulton, Lou Pepe Dokument przedstawia historię zmagań Terry'ego Gilliama z przeniesieniem przygód Don Kichota na ekran. 16:00 FALSTAFF (CHIMES AT MIDNIGHT/CAMPANADAS A MEDIANOCHE) Komediodramat, 111 min, Szwajcaria/Hiszpania, 1965 Reżyseria: Orson Welles Scenariusz: Orson Welles Zdjęcia: Edmond Richard Aktorzy: John Gielgud, Jeanne Moreau, Norman Rodway, Orson Welles, Ralf Richardson, Fernando Rey, Marina Vlady Sir John Falstaff, bliski przyjaciel młodego Henryka V, stopniowo traci swoją pozycję, gdy jego towarzysz dochodzi do władzy w Anglii. 18:05 MAZURKI NAD WISŁĄ - MARIA BIENIAS Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Marzena Strąk Scenariusz: Janusz Prusinowski Bohaterką odcinka jest Maria Bienias z Woli Koryckiej, ur. 1943 r (powiat garwoliński). Znakomita śpiewaczka i znawczyni lokalnej tradycji, którą zna z opowieści swojej mamy i babci. Jej repertuar składa się z ponad 500 pieśni dorocznych, rodzinnych oraz pieśni lirycznych i religijnych. Przez wiele lat (od 14 roku życia) prowadziła wesela jako starsza druhna i starościna. Pani Maria zna także repertuar dawniej śpiewany tylko przez mężczyzn np. wielkanocne kolędy życzące. Jest też jedną z ostatnich w okolicy osób, które prowadzą czuwanie przy zmarłym i wygłaszają mowy pogrzebowe. Maria Bienias zna tradycyjne rzemiosła: potrafi tkać na krosnach, wycinać wycinanki nożycami do strzyżenia owiec, robić pająki ze słomy, zna się też na ziołach. Przez lata prowadziła sąsiedzki teatr obrzędowy (napisała scenariusze i zrealizowała 9 przedstawień obrzędowych), nadal spotyka się sąsiadkami i sąsiadami na wspólnym śpiewaniu. 20:00 LEKKIE OBYCZAJE - DIEGO (DIEGO MARADONA) Film dokumentalny, 129 min, Wielka Brytania, 2019 Scenariusz i reżyseria: Asif Kapadia Dokument o legendarnym, argentyńskim piłkarzu Diego Maradonie (1960 - 2020), bogato ilustrowany ciekawymi materiałami archiwalnymi, niepublikowanymi wcześniej. Twórcy filmu koncentrują się na okresie, kiedy Maradona grający w hiszpńskim FC Barcelona zdecydował się na przejście do włoskiego SSC Napoli. W Neapolu, gdzie piłka to religia, 24 - letni Diego obdarzony niezwykłym talentem, staje się bogiem nie tylko wśród zagorzałych fanów piłki. Wrzucony w sam środek neapolitańskiego kotła mafijnych rozgrywek, sukcesów, uwielbienia i skandali nie potrafi jednak udźwignąć swojej sławy. 03:45 MELVILLE, OSTATNI SAMURAJ (MELVILLE, THE LAST SAMOURAI) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Cyril Leuthy Film przybliża sylwetkę Jean - Pierre ' a Melville ' a, mistrza francuskiego kina gangsterskiego, autora m.in. takich obrazów jak: "W kręgu zła", "Armia cieni", "Samuraj".