TVP Historia Piątek, 18.08.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 18 SIERPNIA Felieton, 2 min, Polska, 2008 Autor: Janusz Weychert 1850 - zmarł Honoriusz Balzac; 1943 - lotnictwo RAF - u zbombardowało Peenemuende; 1980 - sformułowano pierwsze postulaty sierpniowe; 07:10 POLSKIE DROGI - ODC. 5/11 - LEKCJA GEOGRAFII Serial wojenno - obyczajowy, 72 min, Polska 1977 Reżyseria: Janusz Morgenstern Scenariusz: Jerzy Janicki Zdjęcia: Edward Kłosiński Muzyka: Andrzej Kurylewicz Występują: Karol Strasburger, Kazimierz Kaczor, Zofia Mrozowska, Bronisław Pawlik, Aleksander Bardini, Beata Tyszkiewicz, Zygmunt Kęstowicz, Jan Englert, Leszek Herdegen, Barbara Sołtysik, Roman Stankiewicz, Bohdan Ejmont, Stanisław Zaczyk, Piotr Fronczewski, Maciej Góraj, Henryk Talar, Mieczysław Milecki, Monika Goździk, Zbigniew Zapasiewicz, Anna Nehrebecka, Arkadiusz Bazak, Stanisław Mikulski, Jan Machulski, Jerzy Kaliszewski, Emil Karewicz, Mieczysław Kalenik i inni Niemcy nadal poszukują Tadeusza Miszczyka, nie wiedząc, że ktoś inny posługuje się dokumentami poległego kapitana. Dzięki sprytowi Kurasia Władkowi Niwińskiemu, który występuje teraz pod nazwiskiem Miszczyka, udaje się wyjść cało z zastawionej na niego pułapki. Szczęśliwie dociera do Warszawy, próbuje odszukać rodziców. Jego ojciec bierze udział w tajnym nauczaniu. Matka pracuje na poczcie - z polecenia organizacji podziemnej zajmuje się przechwytywaniem listów adresowanych do gestapo. Pewnego dnia w jej ręce wpada donos na Henryka Gorączkę. Jak zwykle pani Zofia ostrzega niewinnego - jak sądzi - człowieka przed grożącym mu niebezpieczeństwem, nie wiedząc, że Gorączko jest konfidentem. Poszukiwani przez Niemców państwo Niwińscy ukrywają się, syn nie może ich odnaleźć. Przedwojenny dozorca Tosio Szkudlarek namawia Władka, by skontaktował się z jego synem, warszawskim tramwajarzem. Uniknąwszy w ostatniej chwili aresztowania, Niwiński znajduje schronienie w mieszkaniu Mundka. Dom młodego Szkudlarka odwiedzają konspiratorzy, dyskutują o sytuacji na froncie zachodnim. Wielu Polaków jeszcze liczy na sojuszniczą Francję. Kapitulacja Paryża odbiera ludziom ostatnią nadzieję. Profesor Jedliński, który wykładał geografię na tajnych kompletach, bezgranicznie wierzący w zwycięstwo Francji, popełnia samobójstwo. 08:35 HISTORIA POLSKI - KONFRONTACJA Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2005 Reżyseria: Andrzej Trzos-Rastawiecki Scenariusz: Andrzej Trzos-Rastawiecki Zdjęcia: Jacek Mierosławski - Mamy wreszcie niezależne, samorządne, związki zawodowe - te słowa Lecha Wałęsy przeszły do historii. Po trwającej od lipca 1980 roku fali strajków, niepokojach w kraju, burzliwych rokowaniach i zaciętych targach protestujących z przedstawicielami rządu władze skapitulowały. Międzyzakładowe komitety strajkowe stały się zalążkami nowych związków zawodowych. Te zaś powstawały jak grzyby po deszczu. Dzięki sukcesowi "porozumień sierpniowych" przedstawiciele załóg robotniczych i wspomagający ich intelektualiści dojrzeli w nowych organizacjach skuteczne narzędzie walki z państwową biurokracją w polepszeniu bytu. Niektórzy sięgali wzrokiem jeszcze dalej w przyszłość. Na razie jednak bohaterowie ruchów robotniczych musieli myśleć o konsolidacji wobec spodziewanej reakcji władz PRL. 17 września 1980 roku utworzono ogólnopolski NSZZ "Solidarność". Tymczasem w Warszawie kończyły się porządki po politycznej burzy. Edwarda Gierka na stanowisku szefa partii i I sekretarza KC PZPR zastąpił Stanisław Kania. Władze zaczęły planować posunięcia przeciw nowo powstałej "Solidarności". Jeszcze w trakcie strajków pojawiły się głosy, aby zdławić opozycję siłą. W chwili gdy przedstawiciele Warszawy dyskutowali z protestującymi na Wybrzeżu, przygotowywano mobilizację ZOMO i sił resortu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Wykorzystane miały być także jednostki Marynarki Wojennej. Po powstaniu "Solidarności" władze postanowiły rozbić ten sojusz robotników i inteligentów. Szykowano nową ofensywę. W październiku, w tym samym czasie, kiedy rejestrowano związek, rozpoczęto kompletowanie list przyszłych internowanych. W szeregi "Solidarności" wmieszali się liczni agenci. Armia ponad półtora tysięcy tajnych współpracowników i informatorów inwigilowała związek. Przywódcy ruchu byli ciągle śledzeni przez członków Służby Bezpieczeństwa. Esbecy polowali na "brudy" - poszukiwali materiałów, dzięki którym udałoby się skompromitować przeciwników partii. Jeszcze w sierpniu 1980 roku rozważano wprowadzenie stanu wojennego i poproszenie o "bratnią" ZSRR. Pojawił się nawet pomysł uśmiercenia Lecha Wałęsy... Po latach badacze i dziennikarze docierają do materiałów dokumentujących pierwsze 16 miesięcyistnienia "Solidarności". Przed kamerą o tych odległych czasach opowiadają bohaterowie i świadkowie owych wydarzeń, między innymi prezydent Lech Wałęsa, Bogdan Borusewicz, prezydent USA Jimmy Carter, profesor Zbigniew Brzeziński, a także ludzie z drugiej strony barykady - oficerowie SB. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - PUCZ JANAJEWA, CZ. 1 Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1998 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program przedstawia okoliczności dojścia do władzy w 1985 roku Michaiła Gorbaczowa, próbę zreformowania ZSRR i gwałtowne nasilenie ruchów wolnościowych w republikach, na co władze centralne postanowiły zareagować wprowadzeniem stanu wyjątkowego. 10:15 SENSACJE XX WIEKU - PUCZ JANAJEWA, CZ. 2 Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1998 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański W kolejnym odcinku Bogusław Wołoszański przedstawia wydarzenia związane z puczem 1991 r. W sierpniu 1991 r. grupa szefów KGB i członków rządu ZSRR podjęła próbę przechwycenia władzy. Według oficjalnej wersji Michaił Gorbaczow został uwięziony w swojej wilii na Krymie. W Moskwie spiskowcy przystąpili do internowania członków najwyższych władz. Taka jest oficjalna wersja, ale dziś wiadomo, że można ją podważyć. Wiele wskazuje na to, że Gorbaczow postanowił dokonać puczu przeciwko sobie, jednakże jego rachuby zawiodły. 10:40 SŁAWOMIR MROŻEK. SZKIC DO PORTRETU SKRZĘTNIE PRZEZ BOHATERA ZAMAZYWANEGO Film dokumentalny, 49 min, Polska, 1999 Reżyseria: Waldemar Janda Scenariusz: Marta Węgiel Wykonawcy: Sławomir Mrożek Kraków to niezwykłe miejsce. "Gdy się okrąży Rynek sto albo i trzysta razy, można pójść prosto wzdłuż Błoń, przez Salwator na kopiec Kościuszki albo i dalej, cały czas na zachód". Bohater filmu opuścił miasto przed ponad trzydziestoma trzema laty i ruszył na Zachód. Zatrzymał się na dłużej w Paryżu, później zawędrował aż do Meksyku, gdzie spędził kolejnych kilka lat. Teraz znowu jest w domu, u siebie. Sławomir Mrożek urodził się w 1930 roku w Borzęcinie. Samego wydarzenia nie przypomina sobie, musi zawierzyć relacjom z drugiej ręki. Pamięta za to swój pierwszy krakowski dom przy ulicy Bandurskiego, stojącą naprzeciw willę generała Bernarda Monda, i liczbę koni zaprzęganych do generalskiej bryczki. Potem były kolejne adresy - przy Kieleckiej i inne. Pierwszym własnym mieszkaniem dwudziestolatka, już po wojnie, stała się klitka o powierzchni siedmiu metrów kwadratowych w budynku przy ulicy Krupniczej. Mieściły się tam: łóżko, szafa, stół i krzesło. Dwa ostatnie meble były przydatne do pracy twórczej. Od 1950 roku Mrożek pracował w "Dzienniku Polskim" w charakterze pomocy redakcyjnej, a potem redaktora. W tym samym roku zadebiutował na łamach "Przekroju". W następnych latach współpracował z gdańskim teatrem studenckim Bim-Bom, współredagował "Życie Literackie", ogłaszał zbiory opowiadań, powieści, a przede wszystkim utwory sceniczne. Dramaty "Policjanci", "Indyk", "Tango", czy "Emigranci", były tłumaczone na wiele języków i wystawiane na całym świecie. Tymczasem autorowi wiodło się w ojczyźnie coraz gorzej. Mrożek opuścił kraj. Od 1963 roku przebywał we Włoszech, potem w Paryżu. Rezydował na Montmartre, później przeniósł się na lewy brzeg Sekwany i zamieszkał w okazałej, mieszczańskiej kamienicy opodal wieży Eiffla.Dobiegał sześćdziesiątki, gdy ruszył na szerokie, oceaniczne wody. Pokonał Atlantyk i osiedlił się w Meksyku. Wytrzymał tam kilka lat, z rzadka opuszczając dom. W końcu wyczerpało go życie na dwuhektarowej posiadłości. Po trzydziestu trzech latach pobytu na obczyźnie Sławomir Mrożek powrócił do kraju. Przetrwał huczną fetę zorganizowaną na jego cześć w Borzęcinie i zamieszkał w Krakowie. Może do woli spacerować wokół rynku i zapuszczać się dalej, grzbietem Sikornik na zachód. Bohater filmowego portretu mówi o latach dojrzewania, pierwszych sukcesach, literackiej karierze, trudnych wyborach, życiowych decyzjach i cenie, jaką mu przyszło na nie płacić. Opowieść ilustrowana jest fragmentami najsłynniejszych sztuk scenicznych oraz rysunkami Mrożka. 12:15 1920. WOJNA I MIŁOŚĆ - ODC. 9/13 - DO BRONI Serial historyczny, wojenny, TVP, 45 min, Polska, 2010 Reżyseria: Maciej Migas Scenariusz: Janusz Petelski, Robert Miękus Aktorzy: Jakub Wesołowski, Wojciech Zieliński, Tomasz Borkowski, Karolina Chapko, Monika Kwiatkowska, Katarzyna Maciąg, Lesław Żurek, Karolina Nolbrzak, Michał Żurawski, Danuta Stenka, Marek Bukowski, Eryk Lubos, Mirosław Baka, Piotr Gąsowski, Krzysztof Globisz Zdjęcia: Marek Traskowski Muzyka: Zygmunt Konieczny Odc. 9 Kompania karna z Bronkiem niespodziewanie znajduje się na tyłach wojsk bolszewickich. Muszą przebijać się do polskich stanowisk, choć nie ma jasno wyznaczonej linii frontu. Przeciwnik może być wszędzie. Rozbity oddział Władka obserwuje z ukrycia scenę wymordowania polskich oficerów. Niestety, nie mogą nic zrobić. Józef wciąż nie ufa Jadwidze. Bez wiedzy kontrwywiadu zmienia treść meldunku, który trafia potem do Sabiny. Narzeczona Miecia, Pola, decyduje się zgłosić na front jako sanitariuszka. Miecio jest temu przeciwny. Wkrótce sam musi uciekać przed grożącą mu karą za udział w aferze mącznej. Zgłasza się na ochotnika do wojska. Zdziesiątkowany oddział Władka podczas odwrotu spotyka polskich kawalerzystów, a wśród nich Teofila. Władek, jako świetny jeździec, wstępuje do szwadronu jazdy. Wkrótce wyruszają do miejsca koncentracji polskich wojsk nad Wieprzem. Po drodze wstępują do Dąbrówki, żegnają się z Olszyńską i Zosią. Kobiety zostają same. 13:10 NA RATUNEK NOTRE DAME - CZĘŚĆ 1. (SAVING NOTRE DAME / SAUVER NOTRE DAME) Film dokumentalny, 42 min, Francja, 2020 Reżyseria: Charlene Gravel, Quentin Domart Dwuczęściowy film dokumentalny. Kiedy 15 kwietnia 2019 roku wybuchł pożar Katedry Notre Dame, świat wstrzymał oddech. Ogień ugaszono, ale wszyscy byli przerażeni ogromem zniszczeń. Katedra nadal stoi, ale ogólna stabilność budynku została osłabiona. Archeolodzy badają każdy kawałek zwęglonego gruzu, aby dowiedzieć się więcej o konstrukcji budynku, podczas gdy technicy, kamieniarze i stolarze, pod nadzorem głównego architekta Notre - Dame, pracują niestrudzenie, aby wzmocnić pozostałą konstrukcję, zanim będzie zbyt późno. Ten kluczowy etap jest pełen niebezpieczeństw, ale jest niezbędny do odrodzenia Notre - Dame. W filmie ukazano prace po 53 i 252 dniach od pożaru. 15:25 GUŁAG - BUDOWANIE IMPERIUM. ODC. 1/3 (GULAG, THE STORY) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Patrick Rotman Niezwykle ważne polityczne, historyczne, ludzkie i gospodarcze zjawisko XX wieku, GUŁag, represyjny system sowieckich obozów pracy przymusowej, pozostaje w dużej mierze nieznany. Historia GUŁagu jest długa, złożona i pod wieloma względami specyficzna. Seria pokazuje funkcjonowanie GUŁagu od czasów rewolucji z 1917 roku do rządów Gorbaczowa, przez wojnę domową w Rosji, okres wielkiego terroru, II wojnę światową, zimną wojnę i śmierć Stalina. Widzowie dowiedzą się, kiedy i dlaczego ZSRS stworzył system obozów pracy przymusowej, w którym miliony ludzi wykonywały niewolniczą pracę często kończącą się śmiercią. Seria przybliża losy zarówno katów, jak i ofiar na podstawie wcześniej niepublikowanych materiałów archiwalnych i badań znanych historyków i ekspertów. 16:55 POLSKIE DROGI - ODC. 6/11 - ROCZNICA Serial wojenno - obyczajowy, 84 min, Polska 1977 Reżyseria: Janusz Morgenstern Scenariusz: Jerzy Janicki Zdjęcia: Edward Kłosiński, Witold Adamek Muzyka: Andrzej Kurylewicz Aktorzy: Karol Strasburger, Kazimierz Kaczor, Zofia Mrozowska, Piotr Pawłowski, Marek Walczewski, Henryk Bąk, Jadwiga Jankowska - Cieślak, Włodzimierz Boruński, Franciszek Trzeciak, Bronisław Pawlik, Aleksander Bardini, Beata Tyszkiewicz, Zygmunt Kęstowicz, Jan Englert, Leszek Herdegen, Barbara Sołtysik, Roman Stankiewicz, Bohdan Ejmont, Stanisław Zaczyk, Piotr Frączewski, Maciej Góraj, Henryk Talar, Mieczysław Milecki, Monika Goździk, Zbigniew Zapasiewicz, Anna Nehrebecka, Arkadiusz Bazak, Stanisław Mikulski, Jan Machulski, Jerzy Kaliszewski, Emil Karewicz, Mieczysław Kalenik Leon Kuraś, zgodnie ze swoją życiową dewizą "grunt to przeżyć i nie być frajerem", dynamicznie rozwija interes, a zarobione pieniądze zamienia na dolary, złoto, biżuterię. Władek Niwiński pracuje u niego jako kierowca. Matka Johanna Heimanna, mieszkająca u syna w Warszawie, wyznaje swojemu spowiednikowi. że nienawidzi Niwińskiego i pragnie zemścić się na człowieku, który - jak twierdzi - zabił jej męża. Przyjaciele ostrzegają Władysława przed grożącym mu niebezpieczeństwem. Niwiński musi wyrobić sobie nowe papiery. W momencie odbioru dokumentów zostaje aresztowany, wraz z nim trafia na Pawiak ojciec Mundka, Tosio Szkudlarek, dozorca z kamienicy, w której przed wojną mieszkali państwo Niwińscy. Na wieść o wpadce przyjaciela Kuraś wynosi z domu wszystkie kosztowności i pieniądze, wykorzystuje swoje kontakty handlowe z Niemcami, przez znajomego oficera załatwia zwolnienie Niwińskiego. Tosio Szkudlarek wraz z innymi więźniami zostaje wywieziony do Palmir i tam rozstrzelany. 18:30 HISTORIA POLSKI - STUDIUM ZBRODNI - ZAGŁADA SZTETLA W ŁOMAZACH Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2021 Reżyseria: Tadeusz Doroszuk, Małgorzata Orłowska Scenariusz: Tadeusz Doroszuk, Małgorzata Orłowska Zdjęcia: Wojciech Pacewicz, Michał Wilczopolski, Paweł Iwaniuk Film ten jest opowieścią o Zagładzie około 2000 Żydów, mieszkających w getcie w Łomazach, w powiecie bialskim, których bestialsko wymordowali żołnierze 101. Rezerwowego Batalionu Policji, w ramach akcji Reinhardt. Masakra z 18 sierpnia 1942 rok. odbiła się szerokim echem w regionie. Opisał ją miejscowy kronikarz, będący w tym czasie tłumaczem w gminie. Po wojnie, w latach 60. zbrodniami dokonanymi przez 101. Batalion zajął się sąd w Hamburgu. Na podstawie dokumentów procesowych i relacji powołanych świadków amerykański historyk Christopher Browning napisał książkę zatytułowaną "Zwykli ludzie. 101 Policyjny Batalion Rezerwy i < ostateczne rozwiązanie > w Polsce". Tam właśnie znajdujemy materiały procesowe dotyczące masakry w Łomazach. Szeroko została ona opisana także w "The Lomaz Book. A memorial to the Jewish Community of Lomaz Ed. Yitzak Alperovitz", pozycji wydanej w Tel Awiwie w 1994 roku oraz w książce izraelskiego historyka Meira Garbarza Govera "Zwykli Żydzi". 101. Batalion na terenie dystryktu lubelskiego dokonał szeregu potwornych zbrodni. Największe to: Łomazy (2000 straconych Żydów) i Józefów Biłgorajski (1500 straconych). Łomazy stanowią szokujące, a zarazem perfekcyjne studium zbrodni, jakiej dokonali zwykli Niemcy na społeczności żydowskiej. O masakrze opowiadają: ocaleni Żydzi, historycy z USA, Niemiec, Izraela i Polski, regionaliści, inicjatorzy upamiętnienia mordu poprzez budowę pomnika, najstarsi mieszkańcy Łomaz. 20:10 ŻYCIE NA GORĄCO - ODC. 8/9 - RZYM Serial sensacyjny, 81 min, Polska, 1978 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Andrzej Zbych Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Aktorzy: Leszek Teleszyński, Maria Kowalik-Kalinowska, Anna Szczepaniak, Henryk Bista, Wieńczysław Gliński, Eugeniusz Kujawski, Eliasz Kuziemski, Wanda Koczeska, Izabella Dziarska, Ryszard Pietruski, Józef Duriasz Włoski multimilioner, Skalkator, przekupuje amerykańskiego dowódcę bazy rakietowej NATO - pułkownika O'Neilla, który kradnie dwie rakiety z głowicami atomowymi i przewozi je na prywatną wyspę Skalkatora - Arkę Noego. Skalkator chce w ten sposób wywołać światowy konflikt atomowy. Dla zapewnienia bezpieczeństwa sobie i swemu przedsięwzięciu wynajmuje ludzi z organizacji "W". Majowi udaje się przedostać do Arki Noego. Tu następuje swoisty "zamach stanu", ludzie z organizacji "W" doprowadzają do uwięzienia Skalkatora i jego przyjaciół. Chcą wykorzystać broń atomową do swych własnych celów. O'Neill stawia im opór. W tajemnicy topi rakiety, chcąc w ten sposób zademonstrować światu, jak łatwo jest postawić go na krawędzi katastrofy. We wzajemnej strzelaninie giną ludzie O'Neilla i organizacji "W". 00:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - PIERWSZA OFIARA WRZEŚNIA '39 Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2020 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Samotnie przeciwko Rzeszy. W niemieckich kronikach atak na Polskę w roku 1939 roku opisywany jest jako atak niemalże rycerski w biały dzień i z otwartą przyłbicą - tak jak idą zwycięzcy. Sęk w tym, że to fałsz. Realia były zupełnie inne i o tym będzie nasza dzisiejsza opowieść. Rozpoczynamy ją w lasach nieopodal Piły, na linii dawnej granicy Rzeczypospolitej i Rzeszy Niemieckiej. Przypomnimy postać pierwszego poległego na ziemi wielkopolskiej 1 września 1939 roku polskiego żołnierza kaprala Piotra Konieczkę. 01:05 SENSACJE XX WIEKU - PUCZ JANAJEWA, CZ. 1 Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1998 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program przedstawia okoliczności dojścia do władzy w 1985 roku Michaiła Gorbaczowa, próbę zreformowania ZSRR i gwałtowne nasilenie ruchów wolnościowych w republikach, na co władze centralne postanowiły zareagować wprowadzeniem stanu wyjątkowego. 01:30 SENSACJE XX WIEKU - PUCZ JANAJEWA, CZ. 2 Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1998 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański W kolejnym odcinku Bogusław Wołoszański przedstawia wydarzenia związane z puczem 1991 r. W sierpniu 1991 r. grupa szefów KGB i członków rządu ZSRR podjęła próbę przechwycenia władzy. Według oficjalnej wersji Michaił Gorbaczow został uwięziony w swojej wilii na Krymie. W Moskwie spiskowcy przystąpili do internowania członków najwyższych władz. Taka jest oficjalna wersja, ale dziś wiadomo, że można ją podważyć. Wiele wskazuje na to, że Gorbaczow postanowił dokonać puczu przeciwko sobie, jednakże jego rachuby zawiodły. 02:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - GOEBBELS Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Prowadzący: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Zbigniew Maziarz W cyklu popularyzującym wiedzę o historii II wojny światowej, odcinek poświęcony Josephowi Goebbelsowi oraz roli propagandy w III Rzeszy. Obraz w całości tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.