TVP Dokument                         Wtorek, 26.09.2023


Zmiany z dnia 07.09.2023
w stosunku do raportu z dnia 28.08.2023

(zmodyfikowano opis: Omówienie)
12:20 NUTA CZŁOWIECZA.

Film dokumentalny, 40 min, Polska, 1998
Scenariusz: Hanna Etemandi
Lektor: Andrzej Ferenc
Zdjęcia: Janusz Kędziora

Józef Czechowicz (1903 - 1939), przez wielu krytyków literackich uważany za najbardziej utalentowanego i oryginalnego polskiego poetę pierwszej połowy XX wieku, zginął tragicznie podczas pierwszych bombardowań Lublina, swego ukochanego miasta. Pochodził z ubogiej rodziny, jego dzieciństwo i młodość nie były usłane różami. Rodzice, mimo fatalnej sytuacji finansowej, starali się w miarę możliwości wykształcić trójkę swoich dzieci. Józef ukończył Seminarium Nauczycielskie w 1920 roku, jako ochotnik walczył w wojnie polsko - bolszewickiej, do końca życia był zdeklarowanym piłsudczykiem. Pracował jako nauczyciel na Wileńszczyźnie, w 1922 roku powrócił do Lublina. Tu, wraz z młodymi poetami z grupy literackiej Lucyfer, założył czasopismo "Reflektor", na łamach którego zadebiutował w roku 1923 "Opowieścią o papierowej koronie". Wówczas po raz pierwszy ujawnił się talent organizacyjny Czechowicza i jego zdolności dziennikarskie - w ciągu swego krótkiego życia brał udział w wielu literackich i poetyckich przedsięwzięciach. W latach 1925 - 27 był kierownikiem Lubelskiej Szkoły Specjalnej. Zachowane notatki poety z tego okresu świadczą o jego ogromnej wrażliwości i nowatorskim podejściu do edukacji i rehabilitacji upośledzonych dzieci. W 1928 roku, dzięki stypendium, rozpoczął studia na Wydziale Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Rozstanie z ukochanym Lublinem, którego senna, bajkowa atmosfera obecna jest w wielu wierszach, nie przyszło poecie łatwo. Korespondował z kolegami z grupy "Reflektor" i nadal brał udział w życiu literackim swego miasta. Po powrocie, w 1932 roku założył Lubelski Związek Literatów Polskich, pracował jako redaktor naczelny "Kuriera Lubelskiego", współpracował też z dwutygodnikiem "Zet". W 1933 roku przeniósł się do Warszawy i podjął pracę w Centrali Wydawnictw ZNP. Szybko odnalazł się w środowisku młodych warszawskich poetów, tych należących do autentycznej bohemy - utalentowanych, ubogich i bez koneksji. Nie pasował do środowiska literackiej kliki przesiadującej w "Ziemiańskiej", pisującej na łamach "Wiadomości Literackich". Kontestowanie stołecznych autorytetów nie wyszło mu na zdrowie. Na łamach "Wiadomości Literackich" rozpętano kampanię przeciwko niemu, wysuwając oskarżenia o niemoralne prowadzenie się i opiewanie homoseksualizmu. Czechowicz stracił posadę w ZNP. W latach 1937 - 39 współpracował z miesięcznikiem "Zwierciadło" i z Polskim Radiem, wspólnie z Ludwikiem Fryde założył kwartalnik artystyczny "Pióro". We wrześniu 1939 roku powrócił do Lublina, dokąd ewakuowano redakcję Polskiego Radia. Zginął 9 września. Józef Czechowicz jako pierwszy w polskiej poezji zrezygnował z interpunkcji i wielkich liter. Stworzył własną odmianę Awangardy, uprawiał lirykę nastrojową i wizyjno - symboliczną, w końcowej fazie twórczości - katastroficzną. Wydał kilka zbiorów wierszy: "kamień", "dzień jak codzień", "ballada z tamtej strony", "w błyskawicy", "nic więcej", "nuta człowiecza", pisał też wiersze dla dzieci i prozę. W filmie wspominają go Czesław Miłosz, Julia Hartwig i Edward Hartwig - jako przyjaciela, kogoś bliskiego, przedwcześnie zgasłą iskrę, człowieka niezwykle serdecznego, wrażliwego i otwartego. Kreślą interesujący portret Czechowicza jako poety i człowieka, wspominają atmosferę niejednorodnego i targanego różnymi konfliktami środowiska literackiego przedwojennej Warszawy.