TVP Historia Wtorek, 26.09.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 26 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1908 - akcja pod Bezdanami; 1957 - premiera "West Side Story"; 1978 - zmarł Jan Parandowski; 1985 - aresztowano w Toruniu grupę astronomów nielegalnie emitujących programy TV Solidarność; 07:10 STULECIE WINNYCH S.II - ODC. 21 (S. II, ODC. 8) Serial historyczny, obyczajowy, 44 min, Polska, 2020 Reżyseria: Michał Rogalski, Piotr Trzaskalski, Piotr Śliskowski Scenariusz: Ilona Łepkowska Muzyka: Wojciech Lemański, Paweł Lucewicz Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Weronika Humaj, Karolina Bacia, Stefan Pawłowski, Aleksandra Pisula, Tomasz Włosok, Piotr Rogucki, Patryk Szwichtenberg, Lesław Żurek, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Lidia Sadowa, Mariusz Bonaszewski, Jakub Guszkowski Wiosną 1945 roku Paweł pojawia się w Brwinowie z misją do wykonania. W willi Iwaszkiewiczów władza komunistyczna lokuje nowych lokatorów. Jarosław próbuje pracować, ale wrzaski pijanych radzieckich towarzyszy sprawiają, że między enkawudzistami i pisarzem dochodzi do awantury. Z armią wyzwolicieli do Brwinowa dociera również Jasiek. Pod koniec wojny pałac Wieruszów jest pełen rannych. Wśród nich jest Ryszard, kompan Jaśka z wojennej tułaczki. W szpitalu poznaje Manię. W ruinach Warszawy powoli budzi się życie. Warszawiacy wracają do swoich domów, szukają bliskich. Michał dostaje list z Czerwonego Krzyża z informacją, że jego żona przeżyła wojnę. 08:25 HISTORIA POLSKI - KOBIETY I WOJNA Film dokumentalny, 60 min, Polska, 2005 Reżyseria: Marek Widarski Scenariusz: Marek Widarski Zdjęcia: Grzegorz Borowski "W piątek, pierwszego września - wspomina jedna z bohaterek filmu - w pewnej chwili rozległo się coś w rodzaju bardzo głośnego trzepania dywanów. Moja matka wyszła do ogródka, bo mieszkaliśmy w domku z ogródkiem, i zapytała: Kto tak strasznie głośno trzepie od rana? A były to pierwsze bomby lecące na Warszawę..." Elżbieta, Genowefa, Eugenia, Zofia, Teresa, Marzenna i Maria były łączniczkami Armii Krajowej, imienniczka tej ostatniej - telefonistką w 1. Dywizji Kościuszkowskiej. Kolejna Maria pracowała w Biuletynie Informacyjnym AK, a Lidia, Halina i Eleonora służyły jako sanitariuszki w polskich siłach podziemnych. Tę samą służbę pełniła w wojsku Berlinga Janina, zaś Jadwiga, pilotka Air Transport Auxiliary, dostarczała nowiutkie myśliwce z wytwórni lotniczych do formacji bojowych. Przedtem młodziutkie dziewczęta zaznały goryczy przegranej batalii, bólu po utracie bliskich, represji okupantów, wywózki na kazachstańskie stepy, tułaczki na obczyźnie. Ale żadna z czternastu kobiet pochodzących z różnych stron kraju i różnych środowisk nie upadła na duchu. "Mężczyźni poszli do obozów - komentują - więc obowiązek walki spadł na nas. Byłyśmy dumne z powołania nas do służby w konspiracji. Byłyśmy uradowane, wkładając mundury kościuszkowców - prawdziwego wojska, z przysięgą, księdzem, śpiewaną przez oddziały "Rotą", polskimi sztandarami i orłami na czapkach, choć okaleczonymi, bo bez korony. Marzyłyśmy o zwycięstwie, liczyłyśmy dni dzielące nas od powrotu do Polski!" Niestety, dla wielu z nich wytęskniona ojczyzna okazała się macochą. Obcą, złą, sadystyczną macochą. Z końcem wojny nie zakończyły się trudy i cierpienia dziewcząt. Nowi władcy Polski, teraz Ludowej, okrutnie potraktowali walczące po "niesłusznej" stronie bojowniczki akowskiego podziemia. Po koszmarze okupacji i gehennie powstania nadszedł dla kombatantek czas aresztowań, przesłuchań, tortur, wyroków, więzień o zaostrzonym rygorze, niekiedy samobójstw popełnianych w skrajnym zwątpieniu i rozpaczy. "Trudno mi o tym spokojnie opowiadać, nawet teraz, po latach" - mówi jedna z bohaterek. Jednak nie traci ducha. Wie, po co żyła i w jakim celu. Dziękuje Bogu, że dał jej takie życie, jakie dał. Przejmujący dokument Marka Widarskiego nie tylko ukazuje trudne do przecenienia bojowe zasługi kobiet - żołnierzy. Jest także hołdem złożonym osiemdziesięciu tysiącom Polek walczących w II wojnie światowej w Armii Krajowej i innych formacjach podziemnych, w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie, w I i II Armii Wojska Polskiego. Około pięć tysięcy z nich było represjonowanych i uwięzionych. 317 udekorowano krzyżami Virtuti Militari. 10:50 300 MILIONÓW LAT - WIELKA KOLIZJA - ODC. 1 (300 MILIONS YEARS) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2016 300 milionów lat obejmuje okres dramatycznego kształtowania się europejskiego kontynentu: od karbonu do dzisiaj. Podczas tego długiego okresu Europa podróżowała pomiędzy różnymi strefami klimatycznymi, była przemieniana przez różne żywioły i kolizje z innymi kontynentami. Z perspektywy geologicznej ludzie żyją na Ziemi zaledwie od kilku chwil, jednak już podczas tego krótkiego okresu przemienili naszą planetę. Za pomocą grafiki komputerowej i wyjątkowych zdjęć filmu ukazuje geologiczną historię Europy: odc. 1: Wielka kolizja; odc. 2: Ziemia człowieka. 11:45 KRÓTKA HISTORIA - (325) MUZY NACZELNIKA KOŚCIUSZKI Felieton, 5 min, Polska, 2017 Autor: Andrzej Kapkowski Prowadzący: Prof. W. Wysocki "Muzy Naczelnika Kościuszki" Prof. J. W. Wysocki przypomina w tym odcinku, że Naczelnik Tadeusz Kościuszko, ogłaszając insurekcję 24 marca 1794 r. w Krakowie, wydał też Odezwę do kobiet - był to pierwszy akt emancypacyjny dla polskich kobiet, będący wezwaniem ich do służby obywatelskiej, a ściślej do służb pomocniczych. Kobiety odpowiedziały na wezwanie Naczelnika i wiele z nich zgłaszało się do służb samarytańskich. W Warszawie po odbiciu miasta, wobec dużej liczby poległych oraz rannych zorganizowano Komitet Ratunkowy, w którego prace włączyły się panie ze wszystkich sfer społecznych, a w powstaniu 1794 r. kobiety zaktywizowały się w skądinąd mało znanych wojskowych służbach pomocniczych, zwłaszcza w wywiadzie. 12:20 PANNY I WDOWY - ODC. 4/5 Serial historyczny, obyczajowy, 50 min, Polska, 1991 Reżyseria: Janusz Zaorski Scenariusz: Maria Nurowska Zdjęcia: Witold Adamek Aktorzy: Maja Komorowska, Joanna Trzepiecińska, Andrzej Zaorski, Jan Nowicki, Władysław Kowalski, Artur Żmijewski, Mirosława Dubrawska, Jerzy Dominik, Ewa Dałkowska, Marcin Troński, Henryk Bista, Krzysztof Tyniec, Janusz Gajos, Piotr Kazimierski, Wojciech Malajkat Jest rok 1939. Po śmierci brata bliźniaka, szesnastoletnia Ewelina, zamiast wyjechać na studia do Paryża, angażuje się do kabaretu w Warszawie. Poślubia aktora, który okazuje się być kolaborantem. Ewelina publicznie policzkuje męża za to, że występuje dla niemieckiej publiczności, za co zostaje aresztowana przez gestapo. Uwolniona dzięki pieniądzom Suzanne Ewelina rodzi córkę. Wszyscy w Lechicach cieszą się z zakończenia wojny, nie przeczuwając tragedii. Suzanne, która przebywa u rządcy pod Warszawą, napastowana przez żołnierzy NKWD umiera. Z Lechic żołnierze NKWD wywożą w głąb Rosji Ewelinę i wszystkich domowników. Maleńka Zuzanna, córka Eweliny pozostaje sama w pałacu. Komendant łagru próbuje pozyskać sympatię Eweliny, która traci w obozie wszystkich najbliższych przyjaciół, a zyskuje nową miłość - Herberta. 15:40 SERCE DLA POLSKI. KAROLINA KACZOROWSKA Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jadwiga Nowakowska Scenariusz: Jadwiga Nowakowska Film dokumentalny o śp. Karolinie Kaczorowskiej - nauczycielce i działaczce emigracyjnej. Pierwsza dama Polski, żona ostatniego prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego. 16:40 PRASKIE POŻEGNANIA Film dokumentalny, 19 min, Polska, 1976 Reżyseria: Tadeusz Makarczyński Sentymentalna podróż po Pradze, dzielnicy Warszawy, która zachowała po wojnie więcej ze starej Warszawy niż Śródmieście. Autor odwiedza stare zaułki Pragi. Odwiedzamy straż pożarną, bazar Różyckiego, stuletnie kamienice, stare zakłady pracy. 17:05 HISTORIA POLSKI - NA PÓŁNOC OD PIEKŁA Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Maciej Janiszewski Scenariusz: Krzysztof Gutowski Film dokumentalny przedstawia nieznane wydarzenia z przedmieść Warszawy, wchodzących dziś w obszar dzielnicy Białołęka, w okresie od wkroczenia wojsk niemieckich do ich ucieczki we wrześniu 1944 roku. W latach 1939 - 1945 tereny te nie wchodziły w skład Warszawy i ich historia nie została opracowana tak dokładnie, jak dzieje okupacji stolicy. Do tej zbiorowej amnezji przyczynił się fakt, że większość przedwojennych mieszkańców zginęła, uciekła lub została wywieziona. Niewielu wróciło z powrotem. Domy, fabryki i gmachy użyteczności publicznej (szkoły, urzędy) uległy zniszczeniu. Postacie katów odpowiedzialnych za morderstwa, masowe egzekucje i inne formy prześladowania polskiej i żydowskiej społeczności pozostają do dziś anonimowe. 19:05 STULECIE WINNYCH S.II - ODC. 22 (S. II, ODC. 9) Serial historyczny, obyczajowy, 46 min, Polska, 2020 Reżyseria: Michał Rogalski, Piotr Trzaskalski, Piotr Śliskowski Scenariusz: Katarzyna Terechowicz Muzyka: Wojciech Lemański, Paweł Lucewicz Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Weronika Humaj, Karolina Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Patryk Szwichtenberg, Lesław Żurek, Stefan Pawłowski, Mateusz Janicki, Piotr Rogucki, Sandra Drzymalska, Rema Kos, Ekaterina Krakovnaia, Veronika Voytsekhovska Brwinów, 1950. Rozpoczyna się nowy rok szkolny. Ania naraża się dyrektorce, która w rezultacie zarzuca jej, że psuje młodzież i nie wychowuje zgodnie z linią partii. Mania wciąż zwodzi Ryszarda, a ten pomału traci nadzieję, że ukochana przestanie czekać na powrót Pawła. Bronia widzi, że Ryszard bardzo kocha jej wnuczkę. Radzi Mani, żeby się dłużej nie zastanawiała. W Brwinowie pojawia się Łucja, aby odzyskać rodzinny majątek. Jej powrót martwi Winnych. Jak zareaguje na to Jasiek? W Warszawie trwa budowa osiedla MDM, na której Michał Śniegocki jest głównym inżynierem. Kierownik wypomina mu, że nie jest w partii i z tego powodu może stracić pracę. Pewnego dnia na placu budowy pojawia się asystentka architekta. Jej rude włosy uświadamiają Michałowi, że wciąż myśli o Ani. Śniegocki utrzymuje bliski kontakt z Ignacym. Wspomina mu o swojej zagubionej, wojennej miłości. Ksiądz zaprasza go do Brwinowa. 20:05 BAŁKANY W OGNIU - CZĘŚĆ 4. JUGOSŁOWIAŃSKA BECZKA PROCHU (THE BALKANS IN FLAMES / BALKAN IN FLAMMEN 4. SPECIAL) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Veronika Mendler, Klaus Kastenholz Czteroodcinkowa seria dokumentalna o sytuacji na Półwyspie Bałkańskim. Upadek Jugosławii w XX wieku był wynikiem wielu wojen i konfliktów, które nękały Europę Południowo - Wschodnią od ponad stu lat. Przerażające okrucieństwa z przeszłości wciąż tkwią w wielu sercach i umysłach mieszkańców dużych części regionu, powodując trwającą brutalną konfrontację, która jest jedną z przyczyn dalszego rozmieszczania żołnierzy ONZ w niebieskich hełmach. Często nie sposób zapomnieć o krwawej przeszłości. Ten serial dokumentalny dociera do sedna przyczyn konfliktów i wojen. Wypowiedzi współczesnych świadków i międzynarodowych ekspertów pomagają w dochodzeniu w sprawie kryzysu południowo - wschodniego. Jest to badanie genezy państwa, epoki dyktatora Tity, wojen jugosłowiańskich lat 90. , a także wpływu przeszłości na współczesność. Odcinek 4 - "Jugosłowiańska beczka prochu" Jugosłowiańska tragedia - dekada grozy. Cztery miliony ludzi traci domy, ponad 100 tysięcy ginie. Skala okrucieństwa w południowo - wschodniej Europie przeraża świat. Konflikt, który wydawał się niemożliwy. Jego ideologicznymi podpalaczami są Tudjman i Milosevic. Po prawie 40 latach pokoju pod rządami Tito, kraj pogrąża się w chaosie. Europa i USA przyglądają się bezczynnie. Dlaczego narody Jugosławii stały się wrogami? I jaką winę za rozmiary tej wojny ponosi społeczność światowa? Rok 1991, Jugosławia się rozpada. Pokój na Bałkanach Zachodnich jest nadal kruchy. Wystarczy tylko iskra, by beczka prochu znów wybuchła. 21:05 VABANK Komedia sensacyjna, 104 min, Polska, 1981 Reżyseria: Juliusz Machulski Scenariusz: Juliusz Machulski Zdjęcia: Jerzy Łukaszewicz Muzyka: Henryk Kuźniak Aktorzy: Jan Machulski, Leonard Pietraszak, Witold Pyrkosz, Jacek Chmielnik, Krzysztof Kiersznowski, Ewa Szykulska, Józef Para, Henryk Bista, Leon Niemczyk, Zdzisław Wardejn. Juliusz Machulski debiutujący tym filmem jako reżyser (ur. 1955) był również autorem scenariusza, który powstał jeszcze w czasie jego studiów reżyserskich w łódzkiej szkole filmowej. Film cieszył się ogromną popularnością. Powszechnie przyrównywano go do obsypanego Oscarami amerykańskiego "Żądła" z Paulem Newmanem i Robertem Redfordem. Do sukcesu filmu przyczynił się niemało ojciec reżysera, Jan Machulski, który znakomicie wcielił się w postać kasiarza Kwinto, dużą rolę odegrała też wspaniała oprawa muzyczna Henryka Kuźniaka. "Vabank" otrzymał nagrodę za najlepszy debiut 1981 roku FPFF w Gdańsku. Święcił również triumfy na festiwalach w Koszalinie, Karlovych Varach, Manili, Vevey, Marsylii. Reżyser otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki II stopnia w 1983 r. Akcja filmu dzieje się w epoce "retro" - w latach trzydziestych. Z więzienia, po odsiedzeniu wyroku za napad na bank, wychodzi Henryk Kwinto. Mówi się o nim z szacunkiem - pierwszy kasiarz Rzeczypospolitej. Jest kasiarzem perfekcjonistą, którego trudno złapać, a jeszcze trudniej udowodnić mu winę. Wpadł wydany policji przez wspólnika Kramera, wychodzi z więzienia z solennym postanowieniem ostatecznego zerwania ze swoim fachem. Okoliczności sprawią, że zmieni zdanie. Trafi mu się okazja dokonania zemsty na byłym kompanie. Zemsta będzie pomysłowa i perfidna. 23:00 NIE TYLKO GUSTLIK Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2013 Reżyseria: Adam Kraśnicki Scenariusz: Adam Kraśnicki Wykonawcy: Franciszek Pieczka Zdjęcia: Sławomir Chudowski, Tomasz Smolorz, Mieczyslaw Herba Franciszek Pieczka, jeden z najwybitniejszych polskich aktorów filmowych i teatralnych. Należy do najbardziej lubianych i popularnych aktorów kształtujących trzy pokolenia współczesnych Polaków. Sceniczne emploi, role teatralne i filmowe (od debiutu w 1954r.) oddają niezwykłą skalę jego talentu. Urodził się w 1928 r. w Godowie na ziemi wodzisławskiej, wychował na Śląsku w rodzinie o tradycjach górniczych. Jest jedną z ikon współczesnej kultury śląskiej. Film składa się z sekwencji - rozdziałów: prywatność aktora (dom rodzinny koło Warszawy), młodość - pierwsze aktorskie próby i studia w Akademii Teatralnej w Warszawie, praca w Teatrze Powszechnym w Warszawie od początku istnienia tej sceny, udział w serialu "Ranczo" (rola Stanisława Japycza), praca w Teatrze Polskiego Radia, miejsca rodzinne w Godowie (szkoła, parafia). Portret aktora uzupełniają archiwalia filmowe z zasobów TVP i Filmoteki Narodowej. 24:00 A WIĘC WOJNA - /26/ Felieton, 5 min, Polska, 2019 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska 26 września. Wtorek. Niemcy rozpoczynają generalny szturm na Warszawę. Warszawa płonie. Ludność wspólnie z wojskiem próbuje odgrzebać spod gruzów zasypane żywcem ofiary nalotu z poprzedniego dnia. Kilkadziesiąt tysięcy rannych cywilów przebywa w punktach medycznych. Internowany w Rumunii Naczelny Wódz marszałek Edward Śmigły - Rydz podpisuje ostatni rozkaz skierowany do dowódcy Armii "Warszawa" generała Juliusza Rómmla. Po południu Dowództwo Obrony Warszawy podejmuje decyzję o kapitulacji stolicy. Polscy parlamentariusze dostarczają Niemcom list, w którym generał Juliusz Rómmel prosi o nawiązanie rozmów kapitulacyjnych i dwudziestoczterogodzinne zawieszenie broni. Niemcy żądają natychmiastowego poddania się i oddania miasta. Generał Rómmel upoważnia generała Tadeusza Kutrzebę, pułkownika Aleksandra Pragłowskiego i kapitana Tadeusza Wojciechowskiego do prowadzenia rozmów kapitulacyjnych. Broni się twierdza Modlin.