TVP Historia Środa, 04.10.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 4 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1582 - we Francji wprowadzono; kalendarz gregoriański; 1944 - oddziały powstańcze składały broń; 1957 - Sputnik 1, pierwszy sztuczny satelita Ziemi został wystrzelony przez Związek Radziecki; 1999 - samobójstwo francuskiego malarza i grafika Bernarda Buffeta; 07:10 STULECIE WINNYCH S.III - ODC. 27 (S. III, ODC. 1) Serial historyczny, obyczajowy, 45 min, Polska, 2021 Reżyseria: Piotr Śliskowski Zdjęcia: Piotr Śliskowski Muzyka: Wojciech Lemański, Paweł Lucewicz Aktorzy: Jan Wieczorkowski, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Barbara Wypych, Urszula Grabowska, Magdalena Walach, Weronika Humaj, Lesław Żurek, Patryk Szwichtenberg, Stefan Pawłowski, Piotr Rogucki, Kamila Bujalska, Sonia Mietielica, Bartłomiej Kotschedoff, Bruno Campbell Rodzina Winnych szykuje się na wielkie rodzinne wydarzenie jakim będzie ślub Stanisława i Andzi. Nieoczekiwanie Andzia stawia poważne ultimatum. Po czterech latach pobytu w więzieniu, na wolność wychodzi Michał. Przed więzieniem czeka na niego stęskniona Ania. Czy Michał odnajdzie się w nowej rzeczywistości? Po śmierci Stalina, w Polsce nastaje odwilż. Gomułka przemawia w Warszawie i porywa tłumy. Wszyscy mają nadzieję na zelżenie reżimu i powrót do życia w choćby umiarkowanej wolności. Ania, Mania i Ryszard są świadkami tego wystąpienia. Tymczasem życie na wsi płynie własnym rytmem. Ewa, Kasia i Basia, dorastające córki Ani i Mani rywalizują o względy Benka, przystojnego syna Andzi. 08:05 ALFABET ANDRZEJA DOBOSZA - PISARZE I MALARZE: MONIKA ŻEROMSKA, LEOPOLD BUCZKOWSKI. Program publicystyczny, 15 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Jęksa Scenariusz: Agnieszka Jęksa, Zuzanna Elbert - Stelmach Prowadzący: Andrzej Dobosz Zdjęcia: Grzegorz Myjkowski, Mateusz Wołoczko Muzyka: Filip Kuncewicz Cykl poświęcony życiu kulturalnemu w czasach PRL. Przewodnikiem po tych czasach jest Andrzej Dobosz, felietonista, krytyk literacki, autor książek: "Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia", "Generał w bibliotece" oraz "Z różnych półek". Każdy odcinek opowiada o innym bohaterze czy miejscu. Bohaterami tego odcinka są Monika Żeromska i Leopold Buczkowski. 08:30 HISTORIA POLSKI - KILOF ZAMIAST KARABINU Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2022 Reżyseria: Aleksandra Fudala - Barańska Scenariusz: Aleksandra Fudala - Barańska Zdjęcia: Sławomir Chudowski, Michał Sławiński Film dokumentalny poświęcony żołnierzom odbywającym przymusową służbę wojskową w kopalniach. Przez 10 lat, od 1949 roku aż po rok 1959, blisko 200 tysięcy młodych ludzi zostało poddanych tej okrutnej represji. 09:40 SAGA PRASTAREJ PUSZCZY - OPOWIEŚĆ O KRUKU: SKAZA ODMIEŃCA Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2007 Reżyseria: Jan Walencik, Bożena Walencik Scenariusz: Bożena Walencik, Jan Walencik Zdjęcia: Jan Walencik Wykonawcy: Krzysztof Gosztyła, Tadeusz Karolak, Marcin Pospieszalski, Agnieszka Bemowska, Polska Orkiestra Radiowa, Marta Maślanka, Mohammad Rasouli W tym odcinku cyklicznego programu opowieść o kruku. Uratowany przez człowieka od pewnej śmierci młody kruk poszukuje własnej drogi. Wrodzona ciekawość sprawia, że niespodziewanie staje się "prześladowcą" kłusownika, cichym świadkiem jego haniebnych czynów. Ta ryzykowna gra, w połączeniu z nabytą za młodu przypadłością, doprowadza do życiowej tragedii. 10:45 WĘGRZY W WARSZAWIE Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2020 Reżyseria: Tadeusz Pawlicki Scenariusz: Tadeusz Pawlicki, Monika Krzyżaniak Zdjęcia: Monika Krzyżaniak Muzyka: Mateusz Pospieszalski Film przedstawia historię oddziałów węgierskich sprzymierzonych z III Rzeszą, stacjonujących wokół Warszawy latem 1944 roku. Węgrzy potajemnie negocjowali z dowództwem powstania warszawskiego przejście potężnego (20 000 żołnierzy) i dobrze uzbrojonego oddziału węgierskiego na stronę Polaków. Gdyby negocjacje się powiodły, los powstania mógłby być inny. Narratorem jest Istvan Elek, który uczestniczył w negocjacjach i pomocy, jakiej Węgrzy udzielali warszawskim powstańcom. Istvan Elek został niedawno odznaczony przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę. Historia Istvna jest tylko pretekstem, aby pokazać podobieństwo sytuacji w trzech trudnych dla obu narodów okresach 1920, 1944 i 1956 roku. Polacy i Węgrzy uwikłani w sytuacje narzucone im przez okupantów i sąsiadów, drogo zapłaciłli za swoje wybory. W 1920 r. bolszewicka agresja omal nie zmiotła młodego Państwa Polskiego. W 1944 r. na froncie wschodnim zginęło tysiące honwedów, a próba uniezależnienia się od hitlerowców, doprowadziła do zajęcia Budapesztu i zagłady węgierskich Żydów. Walka o niezależność od sowieckiej dominacji w 1956 roku doprowadziła do likwidacji - na wiele lat - wszelkich form niezależności. 11:45 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - INNA ROSJA W "KULTURZE" Magazyn, 30 min, Polska, 2023 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Jan Sosiński, Andrzej Mietkowski Prowadzący: Andrzej Mietkowski Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz "Nasza polityka wschodnia to Rosja i narody przez nią ujarzmione"- pisali autorzy "Kultury". Czesław Miłosz już po upadku Związku Sowieckiego ostrzegał redaktora "Kultury": "Żadna siła nie zmusi Rosjanina, żeby uznał Ukraińców za odrębną narodowość". A Jerzy Giedroyc pod koniec życia jakby zaglądał w przyszłość: "Lansowana przez Rosję koncepcja związku państw słowiańskich - Rosji, Białorusi i Ukrainy - jest cynicznym przykładem tendencji imperialistycznych - ciągle żywych w Rosji". O kulisach polityki wschodniej "Kultury" m.in. historyk, poeta i badacz Rosji prof. Piotr Mitzner; historyk, sowietolog i politolog prof. Andrzej Nowak i historyk, badacz Rosji prof. Grzegorz Przebinda. Ponadto rzadkie archiwalne nagrania z autorami "Kultury". 12:20 KRÓLOWA BONA - ODC. 4 Serial historyczny 57 min, Polska, 1980 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Halina Auderska Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Zdzisław Szostak Aktorzy: Aleksandra Śląska, Zdzisław Kozień, Piotr Garlicki, Lidia Korsakówna, Zdzisław Wardejn, Piotr Fronczewski, Leonard Pietraszak, Jerzy Kamas, Jan Machulski, Edmund Fetting, Józef Duriasz, Jan Tesarz, Wiktor Nanowski, Wiktor Sadecki, Józef Para Podczas polowania w Puszczy Niepołomickiej Bona spada z konia. W piątym miesiącu ciąży wskutek wypadku przedwcześnie rodzi się i wkrótce umiera drugi syn królewski, Olbracht. Zrozpaczona królowa dowiaduje się, że już nigdy nie będzie mogła mieć dziecka. Teraz wszystkie nadzieje na utrzymanie dynastii Jagiellonów wiążą się z jej jedynym synem, Augustem. Bona postanawia złamać prawo Rzeczypospolitej i doprowadzić do elekcji syna jeszcze za życia Zygmunta Starego. Aby zrealizować ten projekt, zmusza Sejm Litewski do uznania królewicza Wielkim Księciem Litwy. Cztery miesiące później, 20 lutego 1530 roku, 10 - letni Zygmunt zostaje koronowany na króla Polski. Teraz Bona przystępuje do uporządkowania skarbca królewskiego. 16:10 SUBMARINES - ODC. 1/2 (SUBMARINES) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2020 Dzisiejsze okręty podwodne to skomplikowane maszyny naszpikowane technologią i bronią. Ich konstrukcja jest równie imponująca, co ich niszczycielska siła. Mało która broń wywołuje tyle emocji co okręt podwodny. Uderza z zaskoczenia i może wystrzelić pociski nuklearne, wciągając cały świat w dramatyczny konflikt. Okręty podwodne powstały z zupełnie innego powodu - z chęci ludzi do oglądania świata pod wodą. Jednak zainteresowanie wojskowym wykorzystaniem łodzi podwodnych wkrótce przeważyło. 17:15 HISTORIA POLSKI - KOSA. OPOWIEŚĆ O KAROLU PNIAKU Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2021 Reżyseria: Krzysztof Mroczkowski Scenariusz: Krzysztof Mroczkowski Zdjęcia: Jakub Malec, Wiktor Kornaś, Wiktor Pawuska Muzyka: Artur Majewski Film opowiada o Karolu Pniaku, wybitnym pilocie myśliwców podczas II wojny światowej. Karol Pniak był wybitnym lotnikiem, asem myśliwskim czasów II wojny światowej, pochodzącym z Jaworzna. Udział w bitwie o Anglię stanowi jedynie fragment bogatego życiorysu Karola obok kampanii wrześniowej, walk w Afryce czy członkostwa w Trójce Bajana. Niepodważalne walory pilota myśliwskiego uzupełnia pochodzący z wypowiedzi i wspomnień ówczesnych kolegów obraz człowieka niezwykle koleżeńskiego, prostolinijnego, życzliwego i chętnego do pomocy. Karol Pniak urodził się w 1910 roku, w Jaworznie. Do wojska zaciągnął się w październiku 1928 rpku. W czerwcu 1939 ukończył Szkołę Podchorążych w Dęblinie. Staż odbył w 142. eskadrze myśliwskiej, a w sierpniu 1939 roku promowano go do stopnia podporucznika. Karol Pniak był zdobywcą szeregu najwyższych nagród, w tym trzykrotnym Mistrzem Polski, a po śmierci kpt. pil. Franciszka Żwirki najbardziej popularnym pilotem II Rzeczypospolitej. Po wybuchu II wojny światowej znalazł się w Anglii, gdzie po przeszkoleniu, trafił do 32. dywizjonu RAF. W czasie bitwy o Anglię znacznie powiększył liczbę zniszczonych maszyn wroga. Należał do Polish Fighting Team, zwanym również "Cyrkiem Skalskiego". Był dowódcą dywizjonu 308. Do Polski wrócił w 1947 roku. Zamieszkał w rodzinnej Szczakowej, w Pieczyskach. Z uwagi na pobyt na Zachodzie miał problemy ze Służbą Bezpieczeństwa. Zmarł 17 października 1980 roku. Wielokrotnie odznaczany m.in. Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari i czterokrotnie Krzyżem Walecznych. 18:05 SPÓR O HISTORIĘ - BILANS WOJNY OBRONNEJ Debata, 30 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller "Zniszczenie Polski jest naszym pierwszym zadaniem. Celem musi być nie dotarcie do jakiejś oznaczonej linii, lecz zniszczenie żywej siły. Nawet gdyby wojna miała wybuchnąć na Zachodzie, zniszczenie Polski musi być naszym pierwszym zadaniem (...). Podam dla celów propagandowych jakąś przyczynę wybuchu wojny. Mniejsza z tym, czy będzie ona wiarygodna, czy nie. Zwycięzcy nikt nie pyta, czy powiedział prawdę, czy też nie. (...). Bądźcie bez litości, bądźcie brutalni." - mówił Adolf Hitler do dowódców w przededniu podpisania paktu Ribbentrop - Mołotow. 1 września zaatakował. Kilkanaście dni później, 17 września przyłączył się Stalin. W czasie trwających do 6 października walk straciliśmy około 70 tys. żołnierzy i oficerów. Rannych było 133 tys. Do niewoli niemieckiej trafiło około 400 tys. żołnierzy i oficerów. Zaś w niewoli sowieckiej znalazło się 230 tysięcy żołnierzy. Około 88 tysięcy żołnierz przedostało się za granicę. 19:00 STULECIE WINNYCH S.III - ODC. 28 (S. III, ODC. 2) Serial historyczny, obyczajowy, 45 min, Polska, 2021 Reżyseria: Piotr Śliskowski Scenariusz: Katarzyna Terechowicz, Ilona Łepkowska, Małgorzata Retei Zdjęcia: Piotr Śliskowski Muzyka: Wojciech Lemański, Paweł Lucewicz Aktorzy: Jan Wieczorkowski, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Barbara Wypych, Urszula Grabowska, Magdalena Walach, Weronika Humaj, Lesław Żurek, Patryk Szwichtenberg, Stefan Pawłowski, Piotr Rogucki, Mateusz Janicki, Kamila Bujalska, Sonia Mietielica, Bartłomiej Kotschedoff Rodzinny dom Winnych zostaje strawiony przez pożar. Michał junior nie może się pogodzić z tym, że musi zaczynać grę na skrzypcach od nowa. Nieoczekiwanie do Brwinowa powraca Jasiek i obejmuje ważne stanowisko w PGR - ze, stworzonym w pałacu Wieruszów. Poznaje Lottę, Niemkę, która została po wojnie na terenach Polski. Nawiązuje się między nimi ciche porozumienie. Władek, mimo starszego wieku, jako zagorzały przeciwnik komunistycznej rzeczywistości odmawia jakiejkolwiek pomocy ze strony swojego syna przy uprawie pól. Kazia znowu jest rozdarta między miłością do syna i męża. Z więzienia wychodzi Kazimierz i po raz kolejny staje rodzinie Winnych na drodze do szczęścia i spokoju. Córki Ani i Mani szykują się do egzaminów na studia. Ku uciesze rodziny Ewa i Basia zdają na medycynę. Kasia oświadcza, że postanowiła zostać aktorką. 20:00 TAJEMNICE SZPIEGÓW WOJNY - SZPIEDZY ERY ATOMOWEJ ODC. 4/4 (SPIES OF WAR - THE A - BOMB SPIES EP. 4 THE ATOMIC SPIES) Serial dokumentalny, 51 min, Czechy, 2019 Reżyseria: Jobst Knigge Seria dokumentalna z tajnymi agentami w roli głównej. Byli największymi szpiegami XX wieku. To opowieści o szpiegostwie związanym z największymi wydarzeniami historycznymi. Nie znacie ich nazwisk ani ich twarzy, ale to oni zmienili bieg historii. 21:05 TAJNE AKTA III RZESZY - ODC. 4/6 BIOLOGICZNA BROŃ NAZISTÓW (ODC. 4/6) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Sam Taplin, Paul Jenkins, Sid Bennett Potworne zbrodnie III Rzeszy od dawna są obiektem drobiazgowych badań. Jednak dopiero otwarcie dotychczas niedostępnych archiwów pokazuje jeszcze mroczniejsze i niezwykle dziwaczne zakamarki pościgu nazistów za władzą. Autorzy tej interesującej serii odkrywają tajne do niedawna akta i prezentują najnowsze badania naukowe, które ujawniają absurdalne przekonania i lekkomyślne posunięcia Niemców dążących do globalnej dominacji, tym samym mogą zmienić dotychczasowe spojrzenie na temat II wojny światowej. Od mrocznej prawdy o aryjskim micie czy przekonaniu Hitlera o swoim mesjanizmie filmy z cyklu "Tajne akta III Rzeszy" wyciągają na światło dzienne odrażające i szaleńcze pomysły, które podsycały reżim hitlerowskich Niemiec i pozostały ukryte. Aż do teraz. 22:05 SELEKCJA - TEATR TELEWIZJI - SELEKCJA CZ. 2 Spektakl teatralny, 90 min, Polska, 1985 Autor: Waldemar Łysiak Reżyseria: Tadeusz Kijański Scenariusz: Waldemar Łysiak Aktorzy: Andrzej Szalawski, Henryk Talar, Zdzisław Wardejn, Marcin Troński, Michał Pawlicki, Paweł Wawrzecki, Marcin Sławiński, Andrzej Kopiczyński, Elżbieta Zającówna, Wojciech Alaborski, Ewa Borowik Druga część telewizyjnego tryptyku według opowiadania Waldemara Łysiaka z tomu pt. "Perfidia". Następcą szefa amerykańskiej mafii zostaje Vittorio Matta (w tej roli Henryk Talar) - najtwardszy z trzech "wyselekcjonowanych" kandydatów do roli ojca cosa nostra. Przetrzymał przesłuchania bezwzględnego i brutalnego Callaghana, nikogo nie wydał. Nie może jednak darować upokorzeń, jakich doświadczył podczas próby. Tymczasem ktoś zastawia na niego pułapkę. Nieznany przeciwnik doprowadza do jego uwięzienia, a w konsekwencji skazania na śmierć. Vittorio jest w tarapatach, pozoruje własną śmierć. Jednocześnie angażuje do pomocy w zemście szulera - bankruta. Daje mu szansę rozegrania życiowej partii pokera. 23:40 A WIĘC WOJNA - /34/ Felieton, 5 min, Polska, 2019 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska 4 października. Środa. Trwa bitwa pod Kockiem. Zacięte boje toczą się o cmentarz i kościół w Woli Gułowskiej. Wśród żołnierzy Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie generała Franciszka Kleeberga jest także niewielki oddział lotniczy. Piloci na maszynach szkolnych RWD 8 i PWS 26 wykonują loty bojowe. Hitler ogłasza amnestię na wszystkie przestępstwa popełnione podczas kampanii w Polsce w okresie od 1 września do 4 października. Związek Sowiecki i Trzecia Rzesza podpisują dodatkowy protokół do zawartego 28 września układu o granicy i przyjaźni. Zapis przewiduje doprecyzowanie niektórych odcinków wspólnej granicy. Wielka Brytania uznaje rząd polski na obczyźnie. 23:55 SAGA PRASTAREJ PUSZCZY - OPOWIEŚĆ O KRUKU: SKAZA ODMIEŃCA Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2007 Reżyseria: Jan Walencik, Bożena Walencik Scenariusz: Bożena Walencik, Jan Walencik Zdjęcia: Jan Walencik Wykonawcy: Krzysztof Gosztyła, Tadeusz Karolak, Marcin Pospieszalski, Agnieszka Bemowska, Polska Orkiestra Radiowa, Marta Maślanka, Mohammad Rasouli W tym odcinku cyklicznego programu opowieść o kruku. Uratowany przez człowieka od pewnej śmierci młody kruk poszukuje własnej drogi. Wrodzona ciekawość sprawia, że niespodziewanie staje się "prześladowcą" kłusownika, cichym świadkiem jego haniebnych czynów. Ta ryzykowna gra, w połączeniu z nabytą za młodu przypadłością, doprowadza do życiowej tragedii. 01:05 MADE IN USSR Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2016 Reżyseria: Barbara Włodarczyk Scenariusz: Barbara Włodarczyk W grudniu 2016 r. minęło 25 lat od rozpadu radzieckiego imperium. To było wydarzenie epokowe! Punkt zwrotny w politycznej historii Europy, ale także w skali globalnej. Upadek ZSRR oznaczał koniec dwubiegunowego porządku międzynarodowego i całkowitą zmianę układu sił w świecie. W jednej chwili na mapie pojawiło się aż 15 nowych państw. Celem filmu jest pokazanie, w czym się przejawia powrót do radzieckiej epoki w Rosji, która uważa się za spadkobierczynię ZSRR. Jaka jest wiedza na temat rzeczywistości tamtych czasów, jakie są przyczyny odradzania się ideałów radzieckiego imperium, oraz jakie wynikają z tego konsekwencje i zagrożenia dla Rosji i świata. Zrozumienie sposobu myślenia Rosjan w tej kwestii jest niezwykle ważne dla zgłębienia ich postaw wobec konfliktu na Ukrainie i stosunku do państw Europy Zachodniej, w tym Polski. 01:55 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - UNITÓW WOJNA TRZYDZIESTOLETNIA Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Unitów wojna trzydziestoletnia. Zwykle po wielkich wydarzeniach historycznych pozostają wyraziste ślady, wyrastają muzea, pomniki, powstają cmentarze. Nie da się tego powiedzieć o wielkiej wojnie religijnej, która na 30 lat zagarnęła obszary Podlasia. Trzydzieści lat zmagali się unici, próbując oprzeć się rusyfikacji i zachować wiarę ojców. Przeciw nim stanęła cała moc imperium rosyjskiego. Historia podlaskich unitów rozpoczyna się w roku 1596, kiedy to na Synodzie w Brześciu hierarchowie prawosławni z terenu Rzeczpospolitej Obojga Narodów uznali zwierzchność papieża, zachowując własną strukturę administracyjną i wschodnią liturgię. Po trzecim rozbiorze Polski, carat rozpoczął likwidację diecezji Kościoła unickiego, najpierw na ziemiach zabranych, by jako ostatnią w roku 1875 zlikwidować diecezję chełmską, obejmującą także Podlasie. Ale unici nie zamierzali się z tym pogodzić.