TVP Kultura                         Piątek, 06.10.2023


Zmiany z dnia 27.09.2023
w stosunku do raportu z dnia 20.09.2023

(dodano pozycję programową)
19:35 ZAGINIONE - ODNALEZIONE - OBRAZ LEONARDA DA VINCI "DAMA Z GRONOSTAJEM"

Magazyn, 9 min, Polska, 2021
Prowadzący: Rafał Wiśniewski

Jeden z najcenniejszych i najlepiej rozpoznawalnych obiektów w polskich zbiorach. Długo podróżował podczas wojny ze słynnym nadal nieodnalezionym Portretem Młodzieńca Rafaela. Ukradziony przez Hansa Franka; Odnaleziony w jego willi w maju 1945 r. Przywieziony triumfalnie przez Karola Estreichera do Krakowa w 1946 r. Obraz powstał, 
gdy Leonardo przebywał w Mediolanie na dworze Lodovica Sforzy, którego Cecylia była faworytą. Gronostaj symbol czystości znajdował się w godle księcia. Portret prawdopodobnie pozostawał w posiadaniu Cecylii, późniejszej signory Bergamini, aż do jej śmierci w 1536 r. Co działo się z obrazem przez następne 300 lat, pozostaje zagadką. Tajemnicze są również okoliczności, w jakich książę Adam Jerzy Czartoryski go zakupił. Po upadku powstania listopadowego w 1831 roku rodzina Czartoryskich musiała uciekać z ziem polskich w obawie przed represjami ze strony cara. Obraz Leonarda uratowała 85 - letnia Izabela, ewakuując go do Sieniawy w zaborze austriackim. Wnuk Izabeli, Władysław, pragnął spełnić marzenie babki o powrocie skarbów narodowych do Polski. Wybór padł na leżący w zaborze austriackim Kraków, gdzie w 1877 roku, 
po długich staraniach, zostało otwarte Muzeum Czartoryskich. "Dama" dotarła tam przez Wiedeń dopiero w 1882 roku; w galerii została wystawiona 10 lat później. Po wybuchu 
I wojny światowej, obraz został przetransportowany do Drezna, gdzie w pawilonie Galerii Drezdeńskiej w dni płatne udostępniany był zwiedzającym. Dopiero w 1920 roku Dama z gronostajem z innymi skarbami Czartoryskich wróciła do Polski, tym razem na 19 lat. Przed wybuchem II wojny światowej Augustyn Czartoryski postanowił ewakuować najcenniejsze zbiory z Krakowa do Sieniawy. 14 września Sieniawę zajęli Niemcy. "Dama..." miała być zabezpieczona w majątku Pełkiń. 23 października gestapo zabrało z Pełkiń do Rzeszowa skrzynie, zawierające m.in. "Damę". Tydzień później dr Kajetan Muhlmann, brygadier SS, mianowany przez Goeringa Specjalnym Pełnomocnikiem dla Rejestracji 
i Zabezpieczania Skarbów Sztuki i Kultury zabrał obraz Leonarda do Krakowa. Stamtąd "Dama" trafiła do Kaiser - Fiedrich - Museum (dziś Muzeum Bodego) w Berlinie, gdzie została zarezerwowana do muzeum Hitlera w Linzu. W 1943 r. Dama znowu trafiła na Wawel, który Hans Frank, generalny gubernator okupowanych przez nazistów ziem polskich, uczynił swoją rezydencją. W styczniu 1945 roku, Frank, uciekając z Krakowa, wziął ze sobą Leonarda. Dwa konwoje ciężarówek z najcenniejszymi łupami dotarły 
do Sichowa na Dolnym Śląsku, gdzie w wynajętym pałacu majora von Richthoffena Frank urządził swoją tymczasową siedzibę. 
Po przeglądzie dokumentów i obiektów ciężarówki łupów Hansa Franska pojechały do pałacu w Morawie, ówczesnym Muhrau pod Strzegomiem.  4 maja 1945 r. Amerykanie po zajęciu jego domu w Schliersee koło Nauhaus przekazali obraz do składnicy w Monachium. Po odebraniu go Karol Estreicher w 31 kwietnia 1946 roku dojechał triumfalnie na dworzec w Krakowie. Przywiózł Ołtarz Wita Stwosza, Damę z gronostajem, Miłosiernego Samarytanina Rembrandta. Na peronie czekały tłumy. Obraz złożono na Wawelu, ale już następnego dnia został przewieziony do Muzeum Czartoryskich. Portret młodzieńca Rafaela jednak z Etsreicherem nie wrócił i poszukiwany jest do chwili obecnej.