TVP Dokument Piątek, 20.10.2023 06:00 DZIKA POLSKA - LASY PEŁNE ŻYCIA - BOCIAN CIEMNEGO LASU Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2011 Reżyseria: Monika Purzycka Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Czarne i białe. To jedno z najczęściej wymienianych przeciwieństw. Mamy takie i w naszej, polskiej przyrodzie. To bocian czarny i bocian biały. Dwaj przedstawiciele tej samej grupy ptaków, nawet tego samego rodzaju o nazwie łacińskiej Ciconia, ale o innym upierzeniu i życiowych upodobaniach. Powszechnie znany bocian biały zamieszkuje widne obszary łąk i pól, a gniazda zakłada wśród jasnych ścian budynków. Bocian czarny pasuje kolorytem do ciemnej zieleni pierwotnych puszcz. I były obawy, że wraz z tymi puszczami wyginie. Ale dzięki ochronie powiększył swój stan liczebny, a ponieważ nauczył się gniazdować także w lasach zagospodarowanych i podkradać ryby ze stawów - zaświtała nadzieja, że pójdzie w ślady swego białego krewniaka i zagości w pobliżu ludzi. Zatrzymał się jednak w pół kroku, nie chcąc najwyraźniej opuszczać leśnych ostępów. O krętych ścieżkach losów tego gatunku i o perypetiach, towarzyszących tym, którzy chcą poznać jego życie i przyjrzeć mu się z bliska, opowiadają jego zapaleni tropiciele i badacze. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.II - ODC. 19 NA TORACH HISTORII Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2016 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Radosław Kotarski tym razem dosłownie i w przenośni podąża torami historii. Sprawdza, jak dawniej podróżowano koleją i dowiaduje się czym było piąte koło u wozu. Poznaje także sekrety, które skrywa zabytkowa parowozownia w Wolsztynie oraz próbuje uruchomić dawne maszyny i drezyny. To prawdziwie historyczna podróż. 07:10 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 215 LANCKORONA Magazyn, 22 min, Polska, 2020 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Tomasz Malkowski Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor W trakcie kolejnej wyprawy odwiedzimy Lanckoronę. To miejsce, w którym czas jakby się zatrzymał. Ta sielska wieś ma Rynek, który okalają drewniane chaty. Główny plac jest nie tylko pochyły, ale i dostarcza krajobrazowych widoków. W dobrą pogodę widać stąd Babią Górę, a nawet Tatry. Lanckorona to obecnie duża wieś. Centralnie położony Rynek to jednak pamiątka z czasów, kiedy miejscowość była miastem, w którym bywali polscy monarchowie. Plac ma nachylenie wynoszące około 9, 5%, co stawia go wśród najbardziej stromych na całym Bursztynowym Szlaku. 07:40 NAJDZIKSZE WYSPY ŚWIATA - DZIKIE WYSPY. FILIPINY WYSPY TAJEMNIC (WILDEST ISLANDS: THE PHILIPPINES: ISLAND OF MYSTERY) Cykl dokumentalny, 52 min, Niderlandy (Holandia), 2013 Filipiny to łańcuch wysp tropikalnych na Zachodnim Pacyfiku, które należą do najbardziej widowiskowych na Ziemi, bogatych w egzotyczną przyrodę. Tajemnicze stworzenia zamieszkują lasy i namorzyny. Rośliny stają się drapieżne, a ciemności wyciągają z kryjówek najbardziej skryte zwierzęta. Filipiny to ponad 7 tysięcy wysp na Pacyfiku Zachodnim. Są jednymi z najstarszych wysp na naszej planecie. Większość lądu pokrywają gęste lasy. Długość wybrzeża wysp stawia je na piątym miejscu na świecie. Położone na groźnym, pacyficznym pierścieniu ognia nieustannie są narażone na tajfuny, trzęsienia ziemi i wybuchy blisko dwudziestu aktywnych wulkanów. Te wyspy są również miejscem jednych z najbardziej zróżnicowanych na świecie gatunków zwierząt i roślin. Wśród występujących tu w dużej liczbie drapieżników, są jedne z najsprawniejszych, zamieszkujące gęste lasy wyspy Palawan, która leży między Morzem Południowochińskim na północnym zachodzie a morzem Sulu, na południowym wschodzie. To szósta co do wielkości wyspa na Filipinach, jest również najrzadziej zaludniona i najgęściej zalesiona. Gęsty las deszczowy i zamglone góry ciągną się przez całą długość wyspy. Pod koroną drzew znajduje się plątanina gałęzi i lian, będąca idealnym domem dla pewnych nadzwyczajnych myśliwych filipińskich - skorpiona, uzbrojonego w jadowite żądło, paraliżujące komórki nerwowe każdej ofiar. Równie groźna jest skolopendra olbrzymia, największa stonoga na świecie. Dorosły osobnik osiąga długość 20 cm. Palawańską dżunglą rządzi jednak binturong palawański, jedno z najrzadszych zwierząt filipińskich. Nie tylko zwierzęta rozwinęły specjalne umiejętności, by przetrwać w tutejszej dżungli, ale również flora. Dziwaczne, bulwiaste rośliny gęsto porastające skraj lasu, to dzbaneczniki, nazywane tak ze względu na swój kształt. Są groźniejsze niż wyglądają. To drapieżniki, ich źródłem pokarmu są żywe stworzenia. Istnieje ponad sto gatunków dzbaneczników, ale w palawańskiej dżungli występują tylko te z gatunku nepenthes philippinensis. Specjalne gruczoły wydzielają słodko pachnący nektar, co przyciąga zastępy mrówek, które wpadają w pułapkę. Poza gęstymi lasami porastającymi wyspę, na Palawanie jest jeszcze inny, ukryty świat. To wyrzeźbiona przez rzeki, spektakularna sieć jaskiń - Park Narodowy Rzeki Podziemnej Puerto Princesa. Gdy znika światło dzienne, mieszkańcy jaskini wypełzają z cienia. Ściany jaskini penetruje biczykoodwłokowiec, bliżej spokrewniony z pająkiem niż ze skorpionem. Tarantula jaskiniowa czeka, aż cieniutkie włoski na jej ciele się poruszą, sygnalizując obecność przyszłej ofiary. Olbrzymie kolonie nietoperzy tłoczą się na sklepieniu jaskini. Ciemne pęknięcia w skale, to idealne miejsce do spania w zwisie i ochrona przed drapieżnikami. Palawan jest siedzibą współcześnie żyjącego smoka, warana paskowanego. Waży ponad 25 kg i jest drugim co do wielkości jaszczurem na świecie. Spędza jedną trzecią życia w wodzie, lubi zamieszkiwać tereny przy rzekach i blisko morza. Palawan zapewnia mu idealne warunki. Warany mają tu łatwy dostęp do morza i są głównymi drapieżnikami na wyspie. W jaskiniach i klifach w całej Azji Południowo - Wschodniej gniazdują małe ptaszki collocalini z rodziny jerzykowatych. Budują gniazdka nie z gałązek i mchu, ale ze śliny. Ślina idealnie przywiera do ścian i schnie na powietrzu. Budowa gniazda trwa dwa miesiące. Gniazda te to główny składnik zupy z gniazda ptasiego, są tak cenne, że nazywają je białym złotem. Dla Tagbanua, jednego z najstarszych plemion filipińskich, gniazda collocalini od wieków są ważnym źródłem dochodu. Gniazda collocalini nie tylko zawierają cenne minerały, ale są też uważane za afrodyzjaki i lekarstwo dobre na wszystko. Są trudne do zdobycia, co sprawia że kilogram osiąga cenę nawet 10 tysięcy dolarów. Morze Południowochińskie nie tylko kształtuje wybrzeże wyspy, ale również pomaga w formowaniu bardzo skomplikowanych ekosystemów, czyli lasów namorzynowych. Tam gdzie słone wody spotykają się ze słodkimi, tworzy się unikalne środowisko. Błoto jest wszechobecne, a poziom zasolenia może zniszczyć większość roślin w ciągu kilku godzin. Niektóre rośliny świetnie się tu jednak rozwijają, tak jak namorzyny. To najbardziej wytrzymała formacja roślinna na świecie. Na wyspie Palawan istnieje mnóstwo egzotycznego pożywienia, ale jedno znalezione na namorzynach jest szczególnie ulubione. To olbrzymie, robakopodobne stworzenia zwane świdrakami okrętowcami. Świdrak nie jest robakiem, ale wydłużonym małżem z malutką skorupą. Żyje w obumarłych korzeniach namorzyn. Znalezienie ich wymaga czasu i cierpliwości. Miejscowe restauracje czasami serwują świdraki w specjalnej marynacie, podobno najsmaczniejsze są jednak wprost z korzenia. Namorzyny nie tylko dostarczają niezwykłego pożywienia ludziom. 550 km na wschód od Palawan, na wyspie Bohol, namorzyny stały się ulubionym miejscem posiłku naszych najbliższych kuzynów. Makaki długoogoniaste okupują namorzyny dla bardzo niecodziennego dla siebie przysmaku - dla krabów. Po posiłku wracają do jednego z najniezwyklejszych miejsc na Filipinach - do Wzgórz Czekoladowych. W samym sercu wyspy Bohol znajduje się 1200 stożkowatych wzgórz. Są zadziwiająco podobne kształtem i rozmiarem, mają od 30 do 50 metrów wysokości. Widok jest urzekający. 08:40 EDYCJA GENÓW - NOWE WYZWANIE (GENE EDITING - A NEW ETHICAL CHALLENGE / NATUR NACH MASS - WIE GENE MANIPULIERT WERDEN) Film dokumentalny, 52 min, Austria, 2021 Reżyseria: Kurt Langbein Film dokumentalny o inżynierii genetycznej. Świat jutra tworzą ludzie. Dzięki nowej metodzie Crispr materiał genetyczny może być wycinany, zmieniany i ponownie włączany. Genetyczne nożyczki mogą być używane do wstawiania lub usuwania genów. To jest nadzieja dla osób z chorobami genetycznymi. technologia CRISPR - Cas otwiera zupełnie nowe możliwości. Proces jest szybszy, dokładniejszy i bezpieczniejszy niż kiedykolwiek wcześniej. Crispr fundamentalnie zmieni relacje między człowiekiem a naturą a także samymi ludźmi. Celem ma być stworzenie ludzi odpornych na HIV. Ale naukowcy na całym świecie ostrzegają również, że eksperymenty zmienią zdolność do myślenia. Ponadto opracowywane są Xenoboty maleńkie żywe istoty, które można wbudować w narządy ludzkie i zmieniać ich funkcje. Cywilizacja stoi być może przed największym wyzwaniem etycznym w dotychczasowych dziejach. Nożyczki do genów rozpoczęły rewolucję w świecie roślin i technologii rolniczej, w hodowli zwierząt i w medycynie. Wiele z nich jest pomocnych, niektóre budzą wątpliwości i są niebezpieczne. 09:45 SKARBY DZIKIEJ AUSTRALII (AUSTRALIA’S WILD TREASURE (3/6) KAKADU) Cykl dokumentalny, 51 min, Australia, 2020 Reżyseria: Aaron Pedersen Zrealizowany przez doświadczoną ekipę filmowców serial dokumentalny pokazujący różnorodne i wyjątkowe krajobrazy i ekosystemy Australii, które nie mają sobie równych. Sześć wyjątkowych miejsc o znaczeniu ekologicznym i naturalnie pięknych, w których zwierzęta przystosowały się do swoich konkretnych siedlisk, każde niesamowite na swój własny sposób. Niezapomniana podróż po niezwykłych krajobrazach, które tworzą ten australijski kontynent. Część 3 - "Kakadu". Na północy kraju znajduje się jeden z najbardziej malowniczych obszarów podmokłych na świecie. W Parku Narodowym Kakadu życie wyznaczają pory roku. Park Narodowy Kakadu ciągnie się od skalnych formacji na południu po północne wybrzeże Australii. To niezwykły tygiel życia utworzony przez coroczne monsuny. W połowie października nastaje pora roku, o której rdzenna ludność mówi Kunumeleng - "pora oczekiwania". Na obszarach zalewowych koryta rzek wypełniają się wodą. Przed nadejściem monsunu ze wszystkich tutejszych zwierząt chyba najbardziej wygłodzone są krokodyle różańcowe. 10:45 DOOKOŁA ŚWIATA - ODC. 20 DLA ZMOTORYZOWANYCH (AROUND THE GLOBE / REGARDE LE MONDE EP. 20 PLANATE MACANIQUE) Serial dokumentalny, 28 min, Francja, 2018 Reżyseria: Yann Streff Seria dokumentalna, geograficzno - podróżnicza. 2 sezony po 15 półgodzinnych odcinków. Jules Verne mawiał - "Życie jest krótkie, a świat jest szeroki." Przemierzając planetę z lekceważeniem odległości, ale z pragnieniem autentycznych spotkań, ten cykl oferuje niezwykłą wizualnie podróż dookoła świata: odkrycia, sport, przyroda, tradycja, gastronomia, niezwykłe środki transportu Każdy odcinek zawiera jeden motyw z pięcioma niesamowitymi miejscami docelowymi. Odc. 20 - "Dla zmotoryzowanych". Mieszkańcy Gwadelupy dbają o swoje pojazdy. Zarówno jednoślady, jak i cztery kółka zajmują w ich sercach wyjątkowe miejsce. Gwadelupczycy kochają samochody. Często je tuningują. Przeniesiemy się do Stanów Zjednoczonych. Specjalnością stanu Montana są tak zwane Demolition Derby. Zasada tej zabawy jest prosta - należy zbudować pojazd i rozbić go o inne wraki. Zajrzymy teraz na Maltę. Na całej Malcie jest około pięciu tysięcy starych samochodów. To dużo, jak na tę małą wyspę. Malta była kolonią brytyjską, dlatego tak wiele tutaj klasycznych, angielskich automobili. Przeniesiemy się do Wielkiej Brytanii. Taksówki to nieodzowny element londyńskiego pejzażu. Londyńscy taksówkarze znają nie tylko ulice miasta, lecz także ich historię i wszystkie zaułki. Na zakończenie odwiedzimy Indie. Motocykl jest jednym z najczęściej używanych środków transportu w Indiach. Większość używanych tu jednośladów pochodzi z Japonii. Jednak ulubioną marką pozostaje brytyjski Royal Enfield. 11:20 DOOKOŁA ŚWIATA - ODC. 21 MIEJSKIE HISTORIE (AROUND THE GLOBE / REGARDE LE MONDE EP. 21 HISTOIRES DE VILLES) Serial dokumentalny, 26 min, Francja, 2018 Reżyseria: Yann Streff Seria dokumentalna, geograficzno - podróżnicza. 2 sezony po 15 półgodzinnych odcinków. Jules Verne mawiał - "Życie jest krótkie, a świat jest szeroki." Przemierzając planetę z lekceważeniem odległości, ale z pragnieniem autentycznych spotkań, ten cykl oferuje niezwykłą wizualnie podróż dookoła świata: odkrycia, sport, przyroda, tradycja, gastronomia, niezwykłe środki transportu Każdy odcinek zawiera jeden motyw z pięcioma niesamowitymi miejscami docelowymi. Odc. 21 - "Miejskie historie". Las Vegas Strip to ulica, przy której każdy znajdzie coś dla siebie: magia, rozrywka, rewie, spektakle dla dorosłych - dla każdego coś dobrego. Artyści marzą o występach w Vegas, jednak nie jest łatwo dotrzeć na szczyt. To jest jak gigantyczna ruletka. RPA. W Kapsztadzie można pocałować dziewczynę na ulicy. Każdego roku blisko milion osób odwiedza Kapsztad. Pora też na wizytę w Limie. Lima rozrasta się z roku na rok i jak magnes przyciąga ludzi, którzy pragną korzystać z dobrodziejstw tego rozwoju. Stolica Peru to dobry przykład bogactwa, jakie wynika z zetknięcia się różnych kultur. Zajrzyjmy też do Gibraltaru. To kawałek Anglii nad Morzem Śródziemnym. W tej brytyjskiej enklawie na andaluzyjskiej ziemi wszystko przypomina Zjednoczone Królestwo: puby, budki telefoniczne, a nawet audycje radiowe. 11:55 ZAWSZE GOTOWI. ZAWSZE BLISKO - ODC. 13 Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Bartosz Paduch Scenariusz: Bartosz Paduch Telewizyjny cykl dokumentalny, przedstawiający losy żołnierzy i kandydatów na żołnierzy Wojsk Obrony Terytorialnej - komponentu Wojska Polskiego. To, co wyróżnia żołnierzy WOT, czyli "Terytorialsów", to specyfika ich służby, tzn. każdy żołnierz WOT służy w swojej lokalnej jednostce, a jednocześnie normalnie pracuje w swoim środowisku, swojej miejscowości, jest częścią lokalnej społeczności, częścią zakładu pracy, częścią rodziny. Towarzyszymy naszym bohaterom podczas ich służby w batalionach WOT, na ćwiczeniach na poligonie, szkoleniach, akcjach służących pomocą lokalnym społecznościom podczas sytuacji awaryjnych (powódź, pożar, działania sanitarne związane z COVID - 19), ale też podczas ich normalnego życia, działalności zawodowej (często stojących w kontraście z rolą żołnierza WOT), życia rodzinnego. 12:20 ZAWSZE GOTOWI. ZAWSZE BLISKO - ODC. 14 Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Bartosz Paduch Scenariusz: Bartosz Paduch Telewizyjny cykl dokumentalny, przedstawiający losy żołnierzy i kandydatów na żołnierzy Wojsk Obrony Terytorialnej - komponentu Wojska Polskiego. To, co wyróżnia żołnierzy WOT, czyli "Terytorialsów", to specyfika ich służby, tzn. każdy żołnierz WOT służy w swojej lokalnej jednostce, a jednocześnie normalnie pracuje w swoim środowisku, swojej miejscowości, jest częścią lokalnej społeczności, częścią zakładu pracy, częścią rodziny. Towarzyszymy naszym bohaterom podczas ich służby w batalionach WOT, na ćwiczeniach na poligonie, szkoleniach, akcjach służących pomocą lokalnym społecznościom podczas sytuacji awaryjnych (powódź, pożar, działania sanitarne związane z COVID - 19), ale też podczas ich normalnego życia, działalności zawodowej (często stojących w kontraście z rolą żołnierza WOT), życia rodzinnego. 12:50 RAZEM - ORCHESTRE METROPOLITAIN Z MONTREALU (ENSEMBLE) Film dokumentalny, 49 min, Kanada, 2019 Reżyseria: Jean Nicolas Orhon Film dokumentalny. Rok za kulisami Orchestre Metropolitain z Montrealu, która rozpoczyna swoją pierwszą międzynarodową trasę koncertową po Europie. Muzycy zagrają w najbardziej prestiżowych salach koncertowych. Ta seria koncertów jest zwieńczeniem relacji pomiędzy muzykami i ich liderem Yannickiem Nzet - Sguin. Ponad cztery sezony kamera śledzi przygotowania do tej międzynarodowej przygody i delikatnie przenika do codziennego życia orkiestry. Film ujawnia cenną rolę maestro, emocje związane z występami na scenie, intymność muzyków i miłość do muzyki. Kiedy dobrze ci się z kimś gra, trudno to wyrazić słowami. To jak wspólne oddychanie. Z orkiestrą jest tak samo. Jeśli muzyka jest piękna, to znaczy, że zespoliliśmy naszą energię, która służy pięknu. Ludzie słyszą i widzą jedność, radość wspólnego grania. Ale czy nie na tym polega jakość? To wszystko jest nierozłączne, bo nie można pięknie grać muzyki bez miłości. 13:45 SKARBY DZIKIEJ AUSTRALII (AUSTRALIA’S WILD TREASURE (5/6) ANCIENT RAINFOREST) Cykl dokumentalny, 51 min, Australia, 2020 Reżyseria: Aaron Pedersen Zrealizowany przez doświadczoną ekipę filmowców serial dokumentalny pokazujący różnorodne i wyjątkowe krajobrazy i ekosystemy Australii, które nie mają sobie równych. Sześć wyjątkowych miejsc o znaczeniu ekologicznym i naturalnie pięknych, w których zwierzęta przystosowały się do swoich konkretnych siedlisk, każde niesamowite na swój własny sposób. Niezapomniana podróż po niezwykłych krajobrazach, które tworzą ten australijski kontynent. Część 5. Prastare lasy. Daintree to część australijskiego obszaru tropikalnych lasów deszczowych. Ten leśny raj zajmuje tylko jeden procent powierzchni głównie suchego kontynentu, a zapewnia przetrwanie jednej trzeciej gatunków roślin i zwierząt Australii. Wiele z nich wyewoluowało właśnie tutaj. Dzięki nim ten zakątek zaliczamy do najwspanialszych cudów przyrody. Tropikalny, wilgotny obszar Australii porastają głównie bujne lasy deszczowe. Zajmują powierzchnię 22 tysięcy kilometrów kwadratowych wzdłuż wybrzeży północnej części stanu Queensland. Rośnie tu najstarszy las deszczowy na Ziemi - Daintree. Ten wilgotny las jest pozostałością lasów, które niegdyś pokrywały cały kontynent. Tu powstała większość wyjątkowych gatunków Australii, takich jak kazuar hełmiasty. 14:45 NAJDZIKSZE WYSPY ŚWIATA - DZIKIE WYSPY. FALKLANDY RAJ PINGWINÓW (WILDEST ISLANDS: FALKLAND ISLANDS: PENGUIN PARADISE) Cykl dokumentalny, 51 min, Niderlandy (Holandia), 2013 Falklandy to wyspy, gdzie natura wyjątkowo umiejętnie strzeże swoich tajemnic. Surowe góry i dziewicze wybrzeże pozostają nietknięte przez człowieka. Dzięki temu tutejsza przyroda wspaniale się rozwija. Falklandy to raj pingwinów. To terytorium jednych z największych kolonii pingwinów na świecie. Dziewicze wybrzeża i wody pełne pożywienia są znakomitym miejscem do życia dla wielu gatunków. Dla falklandzkich nielotów nie może być lepszego życia niż tu. Ponad 700 wysp tworzy Archipelag Falklandzki oddalony blisko 500 km od lądu Ameryki Południowej. W odizolowanej od świata krainie nie ma drzew, rodzimych ssaków, gadów. Na pierwszy rzut oka region wydaje się pozbawiony życia. A jednak każdego lata odbywa się tu inwazja ponad miliona pingwinów. Z 17 gatunków pingwinów na świecie, trzy wykorzystują Falklandy do corocznych godów i składania jaj. Pingwiny królewskie są drugie co do wielkości na naszej planecie. Mają blisko metr i ważą 15 kilogramów. Każdej wiosny 1000 pingwinów wraca na trawiaste tereny Falklandów Wschodnich, by wychować kolejne pokolenie piskląt. Wiele gatunków jest monogamicznych, ale pingwiny królewskie są jednymi z niewielu, które mają więcej niż jednego partnera w życiu. W jadłospisie pingwinów królewskich znajdują się głównie ryby i kalmary. Lwy morskie - inaczej uchatki patagońskie - mają swoje kolonie rozrodcze na Falklandach Wschodnich. Ponad 5 tysięcy osobników mieszka na stałe na wyspach. Dorosłe osiągają długość 3 metrów i ważą do 350 kilogramów, więcej niż dzikie koty, od których wzięły nazwę. Samiec pilnuje swojego haremu. Samice uchatek patagońskich są trzy razy mniejsze od masywnych samców. Lwy morskie patrolują całe wybrzeże Falklandów. Odwiedzają nawet najdalsze wyspy przez cały rok. New Island jest jedną z najbardziej wysuniętych wysp na zachód archipelagu. Ma blisko 13 km długości, pół kilometra szerokości i 85 - kilometrowy pas piaszczystej plaży na klifowym wybrzeżu. To idealny dom dla stałego rezydenta, jedynego wśród gatunków pingwinów. Pingwiny białobrewe mają 75 cm wysokości, co czyni je trzecim co do wielkości gatunkiem tych nielotów. Karakara falklandzka jest gatunkiem ptaka z rodziny sokołowatych i jednym z najinteligentniejszych ptaków drapieżnych na świecie. Ma metrową rozpiętość skrzydeł. To szybki latający drapieżca, chociaż woli spędzać gros czasu na ziemi. Karakary potrafią chodzić i biegać sprawniej niż inne ptaki drapieżne, ponieważ mają bardziej płaskie szpony. Mimo że zasadniczo są padlinożercami, atakują niechronione pisklęta pingwinów i porzucone jaja. Wydrzyki falklandzkie są podgatunkiem wydrzyków brunatnych. Ważą blisko dwa kilogramy i są najcięższymi przedstawicielami tego gatunku. To też jedne z najśmielszych ptaków na Falklandach. Najliczniejsze na Falklandach są kolonie najmniejszych pingwinów. Gniazduje tu ponad 600 tysięcy pingwinów skalnych. Niektóre kolonie rozrodcze liczą ponad 100 tysięcy gniazd. Mimo że pingwiny skalne mają tylko 50 cm wzrostu, są najbardziej wytrzymałe. Pingwiny magellańskie mają blisko 70 cm wzrostu i ważą 6 kilogramów. Przez pół roku żyją, śpią i jedzą na falach, przemierzając nawet do 15 tysięcy km, zanim połączą się ze swoim stałym partnerem na lądzie. Pingwiny te są jednymi z najwierniejszych par w królestwie zwierząt. 15:50 FIORDY PEŁNE PLASTIKU (PLASTIC FJORDS / PLASTHAVET) Film dokumentalny, 59 min, Norwegia, 2022 Reżyseria: Jan Inge Skogheim Film dokumentalny o norweskich fiordach, które są bezpieczną przystanią dla natury, choć niestety nie do końca jest to prawdą. Plastikowe śmieci można znaleźć tu wszędzie. Dzieje się to w jednym z najbardziej odległych miejsc i zarazem w jednym z najbogatszych krajów na świecie. Norweskie fiordy są piękne, dopóki nie widzi się plastiku. Mogłoby się wydawać, że to zanieczyszczenie jest problemem dla obszarów zabudowanych lub krajów rozwijających się. Plastik przenika do łańcucha pokarmowego zwierząt i tak trafia do naszych ciał. Ponad 80% chemikaliów, które znajdujemy w plastiku, to chemikalia nam nieznane, nie mają nawet nazwy. Skąd możemy wiedzieć, że są one bezpieczne? Naukowcy odkryli, że toksyny w plastiku powodują gromadzenie się dodatkowego tłuszczu w komórkach tłuszczowych. Czy to może być czynnikiem globalnego kryzysu otyłości? I czy bakterie, które jedzą plastik, mogą pomóc nam posprzątać to, z czym sami sobie nie poradzimy? Musimy dbać o to, by plastik nie trafiał do środowiska naturalnego. Musimy sprzątać. Bo jeśli Norwegia, bogaty kraj z najnowocześniejszym systemem gospodarowania odpadami, jest zasypana plastikiem, to co z resztą świata? Musimy coś zrobić. Będzie trudno, ale trzeba zacząć działać już teraz! 17:00 DOOKOŁA ŚWIATA - ODC. 22 SKARBY ZIEMI (AROUND THE GLOBE / REGARDE LE MONDE EP. 22 L’OR DE LA TERRE) Serial dokumentalny, 26 min, Francja, 2018 Reżyseria: Yann Streff Seria dokumentalna, geograficzno - podróżnicza. 2 sezony po 15 półgodzinnych odcinków. Jules Verne mawiał - "Życie jest krótkie, a świat jest szeroki." Przemierzając planetę z lekceważeniem odległości, ale z pragnieniem autentycznych spotkań, ten cykl oferuje niezwykłą wizualnie podróż dookoła świata: odkrycia, sport, przyroda, tradycja, gastronomia, niezwykłe środki transportu Każdy odcinek zawiera jeden motyw z pięcioma niesamowitymi miejscami docelowymi. Odc. 22 - "Skarby Ziemi". Senegal. Nanercz to bardzo pożyteczne drzewo. Obecnie w Casamance nie ma cenniejszej rośliny. W mieście Kolan na południu kraju działają przetwórnie orzechów nerkowca. Zamówienia spływają z całej Europy. Te orzechy mają wiele wartości odżywczych. Są bogate zwłaszcza w białko. Korea Południowa. Tutejszy żeńszeń jest uznawany za najlepszy na świecie. Produkuje się go w mieście Geumsan. Koreańczycy spożywają żeńszeń od ponad czterech tysięcy lat. Mauritius. Wyspa ta przez długi czas była kolonią brytyjską i w większości zamieszkuje ją ludność pochodzenia hinduskiego, jednak uprawy herbaty zawdzięcza Francuzowi. Pod koniec XVIII wieku Pierre Poivre, gubernator Mauritiusu, przywiózł z Chin kilka sadzonek krzewów herbacianych. Oman. Jednym z najpopularniejszych towarów jest tu żywica olibanum, znana szerzej pod nazwą kadzidła. Sprzedaje się ją w kilogramowych paczkach. Omańczycy nie tylko palą ją, lecz także spożywają. Na koniec zajrzymy do Francji. Rejon Perigord słynie z wyśmienitych, lokalnych produktów. Trufle nazywane są "czarnymi diamentami" regionu. W 1938 roku pewien naukowiec wyodrębnił gatunek występujący wyłącznie w tej okolicy. Trufle rosną zimą. Ponieważ trudno je znaleźć, cena za kilogram wynosi około tysiąca euro. Rozwijają się w wapiennej glebie, pod określonymi gatunkami drzew. 17:35 DOOKOŁA ŚWIATA - ODC. 23 CUDA NATURY (AROUND THE GLOBE / REGARDE LE MONDE EP. 23 BEAUTS NATURELLES) Serial dokumentalny, 25 min, Francja, 2018 Reżyseria: Yann Streff Seria dokumentalna, geograficzno - podróżnicza. 2 sezony po 15 półgodzinnych odcinków. Jules Verne mawiał - "Życie jest krótkie, a świat jest szeroki." Przemierzając planetę z lekceważeniem odległości, ale z pragnieniem autentycznych spotkań, ten cykl oferuje niezwykłą wizualnie podróż dookoła świata: odkrycia, sport, przyroda, tradycja, gastronomia, niezwykłe środki transportu Każdy odcinek zawiera jeden motyw z pięcioma niesamowitymi miejscami docelowymi. Odc. 23 - "Cuda natury". Wielki Kanion. Chris i jego ojciec latali już nad Wielkim Kanionem. Teraz będą go eksplorować. Należą do nielicznych zwiedzających, którzy mają odwagę zejść na dno Kanionu. Wyprawa potrwa cztery dni. Przewodnikiem jest Jeremy, który zna to miejsce jak własną kieszeń. Wędrując po Wielkim Kanionie dostrzegamy, jaki jest ogromny. Brzegi północny i południowy dzieli szesnaście kilometrów. Gwadelupa. W zachodniej części Gwadelupy wznosi się Basse - Terre, górzysty, wilgotny region, nad którym góruje wulkan La Soufrire. Jest to obszar Parku Narodowego. Zajrzyjmy też do Meksyku i Turcji. Pejzaż Kapadocji powstawał w ciągu dziesięciu milionów lat. Uhisar wygląda jak księżycowa twierdza, którą ludzie nadal próbują sobie zawłaszczyć. Na koniec odwiedzimy Nową Zelandię. 18:05 BRIGITTE BARDOT, BUNTOWNICZKA NIE BEZ POWODU (BARDOT, REBEL WITH A CAUSE / BRIGITTE BARDOT, LE SEREMENT FAIT AUX ANIMAUX) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Rachel Kahn, Francois Chaumont Film dokumentalny o Brigitte Bardot. W 1973 roku, w wieku 39 lat, Brigitte Bardot postanowiła przerwać karierę aktorską u szczytu sławy, aby poświęcić się ochronie zwierząt. Jej buntownicza natura znalazła prawdziwy wyraz tego, kim naprawdę jest. To intymny portret, ekskluzywne wywiady, opis jej podróży jako ikony kina, która wyprzedziła swój czas stając się radykalną orędowniczką ochrony przyrody. 19:10 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - MAURITIUS, PERŁA OCEANU INDYJSKIEGO (FLAVORS) Serial dokumentalny, 50 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. W tym odcinku - Mauritius. 20:15 TERROR W PARYŻU - ODC. 5 TO WOLNOŚĆ BĘDZIE MIAŁA OSTATNIE SŁOWO (THE TERROR TRIAL / V13 EPISODE 5 - FREEDOM WILL PREVAIL) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2021 Reżyseria: Theo Ivanez Mini - seria kryminalno - polityczna (5 odcinków) o śledztwach w sprawach o zamachy terrorystyczne we Francji. Proces, który rozpoczął się we wrześniu 2021 r. dotyczący ataków popełnionych od 13 listopada 2015 r. Nadzwyczajna sprawa sądowa z 20 oskarżonymi została skierowana do specjalnie utworzonego Sądu, 220 tomów postępowań i prawie 1700 osób. Jest to wydarzenie zgodne z oczekiwaniami, którego się obawiano: ponownie otworzy rany, które ledwo zaczęły się goić. Poprzez zeznania ofiar terroryzmu, prawników, organów ścigania i członków wymiaru sprawiedliwości, ten serial dokumentalny pokazuje, jak Francja przygotowuje się do otwarcia tego bezprecedensowego procesu. Śledząc podstawy sprawy i patrząc wstecz na dowody z policyjnego śledztwa, zrozumiemy funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości antyterrorystycznej w krajach europejskich i sposób, w jaki społeczeństwo reaguje na to, co nie do pomyślenia. Odc. 5 - "To wolność będzie miała ostatnie słowo". To proces, którego nie można porównać z żadnym innym. Ten proces przejdzie do historii. Działania sprawców były przerażające. Zostaną skazani w sposób demokratyczny. Nie można wszystkich zadowolić. W procesie zawsze ścierają się przeciwstawne strony. Przychodzą setki dziennikarzy, powodów cywilnych i ofiar, i nie wszyscy są usatysfakcjonowani. Spodziewano się licznej publiczności. Uczestniczyło 300 adwokatów, a sala sądowa mogła pomieści tylko 550 osób. Wszyscy oskarżeni byli w klatce. Chodzi o to, by proces przebiegł w spokoju. Żeby odbył się tak, jak powinien, to znaczy z godnością, by każdy mógł się wypowiedzieć. To się należy ofiarom trzynastego listopada. 21:20 AGENT 566 - ODCINEK 1. KAMEL AMIN THAABET (AGENT 566 EP. 1 KAMEL AMIN THAABET) Serial dokumentalny, 56 min, Izrael, 2020 Reżyseria: Liora Amin Batmatz, Eyal Tavor Scenariusz: Itay Landsberg Serial dokumentalny opowiadający o losach izraelskiego szpiega Eli Cohena. W maju 1960 r. Mosad zaproponował mu współpracę, ponieważ potrzebował agentów w Syrii, a on potrafił mówić po arabsku z syryjskim akcentem przejętym od rodziców. Przyjął więc tożsamość zamożnego biznesmena branży tekstylnej, Kamela Amina Tabeta i pod tym nazwiskiem działał. Był on jednym z najskuteczniejszych agentów wywiadowczych, najlepszym izraelskim szpiegiem. Spenetrował najwyższe władze syryjskie cywilne i wojskowe przekazując władzom swojego kraju niezwykle cenne informacje wywiadowcze. Pierwszy obywatel Izraela stracony za szpiegostwo. Do tej pory strona syryjska nie wydała ciała Cohena jego krewnym. Cohen stał się bohaterem narodowym w Izraelu. Ten film to pierwsza opowieść o jego życiu, ale opowiedziana dokładnie i odsłaniająca całe mnóstwo sekretów na temat działalności agenta, które przez ponad 55 lat były trzymane w ścisłej tajemnicy. Cytaty z procesu Cohena oparto na oryginalnych zapisach z różnych źródeł w Izraelu i w Syrii. W imieniu arabskiego narodu Syrii specjalny sąd wojskowy wydał wyrok śmierci na Eliyahu, synu Szaula Gindi Kohena, pochodzącego z Tel Awiwu na terenach okupowanej Palestyny. Celem jest zbadanie sprawy Cohena. Rzadkie ujęcia wykonano kamerami Mossadu. Cohen odpowiadał na wszystkie pytania sędziów. Część zataił, możliwe, że dla dobra swojej rodziny. 22:25 MIASTO GNIEWU S.I - /7/ Serial fabularyzowany TVP, 30 min, Polska, 2017 Reżyseria: Dawid Sawicki Scenariusz: Dawid Sawicki Zdjęcia: Tomasz Nawrocki Muzyka: Tomasz Kamiński Odcinek 7. Przełom. Nowe narzędzia policji/nowe grupy przestępcze. Zabójstwo: Wojciech Brzózy ps. Brzóza. 22 października 1997 ul. Braci Załuskich 3a. Rozstrzelany pod swoim domem przez Czachę i Komandosa. Historia: Policja w związku z nowelizacją ustawy dostaje nowe środki do walki z przestępczością zorganizowaną, m.in. możliwość pobierania, gromadzenia i wykorzystywania w celach wykrywczych odcisków palców. Policja znalazła odciski palców na magazynku. Opowiadamy też, jak na nowe możliwości Policji reagowali gangsterzy. Anonimowi informatorzy policyjni ze środowisk przestępczych. Nowelizacja ustawy 1997 - nowe narzędzia dla Policji. Pierwsza przesyłka kontrolowana - Piotr Sajur - 3 kg amfetaminy. Wyrok 7 lat. Podsłuchiwanie gangsterów. Świadek incognito. 23:15 FIORDY PEŁNE PLASTIKU (PLASTIC FJORDS / PLASTHAVET) Film dokumentalny, 59 min, Norwegia, 2022 Reżyseria: Jan Inge Skogheim Film dokumentalny o norweskich fiordach, które są bezpieczną przystanią dla natury, choć niestety nie do końca jest to prawdą. Plastikowe śmieci można znaleźć tu wszędzie. Dzieje się to w jednym z najbardziej odległych miejsc i zarazem w jednym z najbogatszych krajów na świecie. Norweskie fiordy są piękne, dopóki nie widzi się plastiku. Mogłoby się wydawać, że to zanieczyszczenie jest problemem dla obszarów zabudowanych lub krajów rozwijających się. Plastik przenika do łańcucha pokarmowego zwierząt i tak trafia do naszych ciał. Ponad 80% chemikaliów, które znajdujemy w plastiku, to chemikalia nam nieznane, nie mają nawet nazwy. Skąd możemy wiedzieć, że są one bezpieczne? Naukowcy odkryli, że toksyny w plastiku powodują gromadzenie się dodatkowego tłuszczu w komórkach tłuszczowych. Czy to może być czynnikiem globalnego kryzysu otyłości? I czy bakterie, które jedzą plastik, mogą pomóc nam posprzątać to, z czym sami sobie nie poradzimy? Musimy dbać o to, by plastik nie trafiał do środowiska naturalnego. Musimy sprzątać. Bo jeśli Norwegia, bogaty kraj z najnowocześniejszym systemem gospodarowania odpadami, jest zasypana plastikiem, to co z resztą świata? Musimy coś zrobić. Będzie trudno, ale trzeba zacząć działać już teraz! 00:25 OSTATNIA ROLA Felieton, 7 min, Polska, 1978 Scenariusz: A. Królikowski, M. Walczak Zdjęcia: Stanisław Ścieszko, T. Kośmider Wieś Siedlątków, w województwie sieradzkim, została wykupiona od rolników przez państwo. Jej tereny będą wkrótce dnem zbiornika retencyjnego, który poskromi kapryśną w tym miejscu Wartę i dostarczy wodę pitną mieszkańcom Poznania i Konina. Przed rozstaniem ze swoimi gospodarzami Siedlątków gra swoją ostatnią rolę. Płonąca wieś i uciekający z niej mieszkańcy stają się bohaterami jednego z odcinków cyklu "Polskich Pieśni Żołnierskich", w reżyserii Tadeusza Worontkiewicza, traktującego o wrześniu 1939 roku. 00:45 NIEWIADOMA HENRYKA FASTA Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2013 Reżyseria: Agnieszka Elbanowska "Potrafię oprzeć się wszystkiemu z wyjątkiem pokusy" - Henryk Fast, emerytowany profesor matematyki, z dumą podpisuje się pod słowami Oscara Wilde'a. W poszukiwaniu szczęśliwej miłości jest gotowy na podjęcie każdego ryzyka. Pogoń za marzeniami przerywa dopiero bolesna konfrontacja z przeszłością. 01:35 W JEDNYM - O PRZYJAŹNI, MIŁOŚCI I ŚMIERCI JANINY GARYCKIEJ Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2003 Reżyseria: Antoni Krauze Zdjęcia: Leszek Skuza Wykonawcy: Mieczysław Maliński, Kazimierz Wiśniak, Michał Rożek, Krystyna Zachwatowicz, Leszek Długosz, Dorota Terakowska, Zygmunt Konieczny, Zygmunt Stańczyk, Bożena Leszczyńska, Renata Leszczyńska, Stanisław Radwan, Jan Nowicki, Grzegorz Turnau, Leszek Wójtowicz Janina Garycka - doktor filologii, malarka, konserwator zabytków, scenograf. Od początku związana z Piwnicą pod Baranami. Kiedy powstał kabaret, została jego kierownikiem literackim, wynajdywała teksty, podsuwała pomysły programów, promowała. Była strażniczką tradycji i szarą eminencją Piwnicy. Jej mieszkanie na placu Na Groblach stało się centrum życia towarzyskiego Krakowa. Mieszkał w nim również Piotr Skrzynecki. Wspólne życie Piotra i Janiny do dziś pozostaje zagadką. Janina zmarła w 1997 roku, pół roku po śmierci Piotra. 02:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - TAJEMNICA PUSTELNIKA Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 03:00 SZALONA LOKOMOTYWA Film dokumentalny, 21 min, Polska, 1977 Scenariusz: Krzysztof Miklaszewski Aktorzy: Krzysztof Jasiński Wykonawcy: Marek Grechuta, Maryla Rodowicz Zdjęcia: Aleksander Wasilewicz Fragment archiwalnego filmu dokumentującego przygotowanie spektaklu "Szalona lokomotywa" według Witkacego z piosenkami Marka Grechuty w Teatrze STU w 1977 roku w Krakowie. 03:30 INGARDEN (FILM O PROF. ROMANIE INGARDENIE) Film dokumentalny, 57 min, Polska, 1997 Reżyseria: Wojciech Szulczyński Scenariusz: Wojciech Szulczyński Wykonawcy: Roman Ingarden (syn), Krzysztof Ingarden (wnuk), ks. Józef Tischner, O. Kempitz, H. Markiewicz, A. Pułtawski, K. Tarnowski, W. Stróżewski, M. Gołaszewska, A. Tymieniecka Dokument o polskim filozofie - Romanie Ingardenie, uczniu Edmunda Husserla. Najznakomitszy przedstawiciel fenomenologii w Polsce, czasem określany jako twórca "drugiej szkoły fenomenologicznej". Urodził się 5 lutego 1893 roku w Krakowie. Studia filozoficzne odbył na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie pod kierunkiem czołowego polskiego filozofa, Kazimierza Twardowskiego. Następnie wyjechał do Getyngi, aby rozpocząć przygotowywanie dysertacji doktorskiej pod kierunkiem Edmunda Husserla, słynnego inicjatora ruchu fenomenologicznego. Wraz z nim przeniósł się w roku 1916 do Fryburga Badeńskiego. Po obronie doktoratu w 1918 powrócił do kraju. Z Husserlem utrzymywał nadal stałe kontakty. Po II wojnie światowej osiadł w Krakowie, gdzie wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim. Tu zgromadził liczne grono uczniów i sformował wokół siebie środowisko fenomenologiczne. W ciągu swego życia opublikował olbrzymią liczbę prac filozoficznych, poświęconych głównie szczegółowym analizom fenomenologicznym. Zmarł w 1970 roku w Krakowie. Roman Ingarden jako przedstawiciel szkoły fenomenologicznej, stosował jej metody do szczegółowych analiz filozoficznych. Zajmował się estetyką, ontologią, teorią poznania, etyką i teorią człowieka. Największym uznaniem cieszył się jako twórca specyficznej teorii estetyki i drobiazgowych analiz dotyczących sposobu istnienia i budowy dzieła sztuki. Zainteresowania jego związane z estetyką wynikały z chęci rozpatrzenia istnienia przedmiotu intencjonalnego, aby następnie łatwiej zrozumieć istnienie przedmiotów realnych.