TVP Dokument Sobota, 21.10.2023 06:00 DZIKA POLSKA - LASY PEŁNE ŻYCIA - ŚWIATOWA UNIA ŻUBRÓW Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2011 Reżyseria: Monika Purzycka, Monika Purzycka Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Jest symbolem skutecznej ochrony przyrody i eksportową chlubą polskich przyrodników. Nasz kraj wręcz kojarzy się z żubrem. Ale - dodajmy: z żubrem w Puszczy Białowieskiej, bo tu, w ostatnim pierwotnym lesie Europy został ocalony od zagłady i przywrócony naturze. W ich cieniu pozostają żubry, sprowadzone w połowie minionego stulecia w Bieszczady. Mają niewielką przymieszkę krwi górskich, wymarłych już dziś żubrów kaukaskich. To zwierzęta naprawdę dzikie, których zresztą nikt tutaj nie zaprasza zbyt szerokim gestem do żłobu i nie oswaja. Nie mają, jak białowieskie, pokazowych wybiegów. Ich historia jest nie mniej ciekawa i równie pełna meandrów, jak tamtych. Zna ją dobrze, bo i prawie od początku czynnie się jej przypatruje prof. Kajetan Perzanowski. Traktuje zwierzęta nieledwie jak dalszych członków rodziny. Ale prace, zmierzające do odnowy górskiego stada żubrów wykraczają poza wszelką rodzinność, a nawet poza granicę państwa. Chodzi o stworzenie całego karpackiego państwa leśnych i zarazem górskich żubrów, sięgającego po Bałkany. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.II - ODC. 20 JAK POWSTAŁA POLSKA? Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 2016 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Jak spośród setek tysięcy plemion i grup wyłoniło się polskie państwo? Autorzy cyklu sprawdzają tropy powiązane z ewentualnym wpływem wikingów na formowanie się naszego kraju oraz to, jakie znaczenie miało dla nas przyjęcie chrześcijaństwa. Odwiedzamy Gniezno, Wolin, Poznań i Ostrów Lednicki i sprawdzamy, jak wyglądało codzienne życie, system wierzeń i obyczaje w okresie Chrztu Polski. Radosław Kotarski podąża śladami naszych praprzodków. 07:05 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 216 PRZEWORSK Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Reżyseria: Adam Molak Scenariusz: Barbara Adamczyk Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tym razem odwiedzimy Przeworsk. Mieszkańcy tego miasta mówią o nim, że jest małe, ciche i że dobrze się tu żyje. Zwiedzanie rozpoczniemy od jednego z najważniejszych tutejszych zabytków - Pałacu Lubomirskich. Położony w pięknym parku pałac jest siedzibą Muzeum, w którym możemy dokładnie poznać historię miasta i regionu. Muzeum kryje w sobie atrakcje, które warto zobaczyć. W dawnych stajniach cugowych prezentowana jest historia straży pożarnych z Przeworska i okolicy od drugiej połowy XIX w. do czasów współczesnych. Kolekcja pożarnicza jest różnorodna - od sikawek konnych, hełmów paradnych i bojowych, poprzez sprzęt bojowy, urządzenia sygnalizacyjne, umundurowanie, po odznaczenia strażackie. Uzupełnieniem tej bogatej kolekcji są fotografie oddziałów straży ogniowej z Przeworska i z regionu, strażnic, remiz, dętych orkiestr strażackich oraz zdjęcia z zawodów. 07:35 NAJDZIKSZE WYSPY ŚWIATA - DZIKIE WYSPY. FALKLANDY RAJ PINGWINÓW (WILDEST ISLANDS: FALKLAND ISLANDS: PENGUIN PARADISE) Cykl dokumentalny, 51 min, Niderlandy (Holandia), 2013 Falklandy to wyspy, gdzie natura wyjątkowo umiejętnie strzeże swoich tajemnic. Surowe góry i dziewicze wybrzeże pozostają nietknięte przez człowieka. Dzięki temu tutejsza przyroda wspaniale się rozwija. Falklandy to raj pingwinów. To terytorium jednych z największych kolonii pingwinów na świecie. Dziewicze wybrzeża i wody pełne pożywienia są znakomitym miejscem do życia dla wielu gatunków. Dla falklandzkich nielotów nie może być lepszego życia niż tu. Ponad 700 wysp tworzy Archipelag Falklandzki oddalony blisko 500 km od lądu Ameryki Południowej. W odizolowanej od świata krainie nie ma drzew, rodzimych ssaków, gadów. Na pierwszy rzut oka region wydaje się pozbawiony życia. A jednak każdego lata odbywa się tu inwazja ponad miliona pingwinów. Z 17 gatunków pingwinów na świecie, trzy wykorzystują Falklandy do corocznych godów i składania jaj. Pingwiny królewskie są drugie co do wielkości na naszej planecie. Mają blisko metr i ważą 15 kilogramów. Każdej wiosny 1000 pingwinów wraca na trawiaste tereny Falklandów Wschodnich, by wychować kolejne pokolenie piskląt. Wiele gatunków jest monogamicznych, ale pingwiny królewskie są jednymi z niewielu, które mają więcej niż jednego partnera w życiu. W jadłospisie pingwinów królewskich znajdują się głównie ryby i kalmary. Lwy morskie - inaczej uchatki patagońskie - mają swoje kolonie rozrodcze na Falklandach Wschodnich. Ponad 5 tysięcy osobników mieszka na stałe na wyspach. Dorosłe osiągają długość 3 metrów i ważą do 350 kilogramów, więcej niż dzikie koty, od których wzięły nazwę. Samiec pilnuje swojego haremu. Samice uchatek patagońskich są trzy razy mniejsze od masywnych samców. Lwy morskie patrolują całe wybrzeże Falklandów. Odwiedzają nawet najdalsze wyspy przez cały rok. New Island jest jedną z najbardziej wysuniętych wysp na zachód archipelagu. Ma blisko 13 km długości, pół kilometra szerokości i 85 - kilometrowy pas piaszczystej plaży na klifowym wybrzeżu. To idealny dom dla stałego rezydenta, jedynego wśród gatunków pingwinów. Pingwiny białobrewe mają 75 cm wysokości, co czyni je trzecim co do wielkości gatunkiem tych nielotów. Karakara falklandzka jest gatunkiem ptaka z rodziny sokołowatych i jednym z najinteligentniejszych ptaków drapieżnych na świecie. Ma metrową rozpiętość skrzydeł. To szybki latający drapieżca, chociaż woli spędzać gros czasu na ziemi. Karakary potrafią chodzić i biegać sprawniej niż inne ptaki drapieżne, ponieważ mają bardziej płaskie szpony. Mimo że zasadniczo są padlinożercami, atakują niechronione pisklęta pingwinów i porzucone jaja. Wydrzyki falklandzkie są podgatunkiem wydrzyków brunatnych. Ważą blisko dwa kilogramy i są najcięższymi przedstawicielami tego gatunku. To też jedne z najśmielszych ptaków na Falklandach. Najliczniejsze na Falklandach są kolonie najmniejszych pingwinów. Gniazduje tu ponad 600 tysięcy pingwinów skalnych. Niektóre kolonie rozrodcze liczą ponad 100 tysięcy gniazd. Mimo że pingwiny skalne mają tylko 50 cm wzrostu, są najbardziej wytrzymałe. Pingwiny magellańskie mają blisko 70 cm wzrostu i ważą 6 kilogramów. Przez pół roku żyją, śpią i jedzą na falach, przemierzając nawet do 15 tysięcy km, zanim połączą się ze swoim stałym partnerem na lądzie. Pingwiny te są jednymi z najwierniejszych par w królestwie zwierząt. 08:35 FIORDY PEŁNE PLASTIKU (PLASTIC FJORDS / PLASTHAVET) Film dokumentalny, 59 min, Norwegia, 2022 Reżyseria: Jan Inge Skogheim Film dokumentalny o norweskich fiordach, które są bezpieczną przystanią dla natury, choć niestety nie do końca jest to prawdą. Plastikowe śmieci można znaleźć tu wszędzie. Dzieje się to w jednym z najbardziej odległych miejsc i zarazem w jednym z najbogatszych krajów na świecie. Norweskie fiordy są piękne, dopóki nie widzi się plastiku. Mogłoby się wydawać, że to zanieczyszczenie jest problemem dla obszarów zabudowanych lub krajów rozwijających się. Plastik przenika do łańcucha pokarmowego zwierząt i tak trafia do naszych ciał. Ponad 80% chemikaliów, które znajdujemy w plastiku, to chemikalia nam nieznane, nie mają nawet nazwy. Skąd możemy wiedzieć, że są one bezpieczne? Naukowcy odkryli, że toksyny w plastiku powodują gromadzenie się dodatkowego tłuszczu w komórkach tłuszczowych. Czy to może być czynnikiem globalnego kryzysu otyłości? I czy bakterie, które jedzą plastik, mogą pomóc nam posprzątać to, z czym sami sobie nie poradzimy? Musimy dbać o to, by plastik nie trafiał do środowiska naturalnego. Musimy sprzątać. Bo jeśli Norwegia, bogaty kraj z najnowocześniejszym systemem gospodarowania odpadami, jest zasypana plastikiem, to co z resztą świata? Musimy coś zrobić. Będzie trudno, ale trzeba zacząć działać już teraz! 09:40 SKARBY DZIKIEJ AUSTRALII (AUSTRALIA’S WILD TREASURE (4/6) AUSTRALIAN ALPS) Cykl dokumentalny, 52 min, Australia, 2020 Reżyseria: Aaron Pedersen Zrealizowany przez doświadczoną ekipę filmowców serial dokumentalny pokazujący różnorodne i wyjątkowe krajobrazy i ekosystemy Australii, które nie mają sobie równych. Sześć wyjątkowych miejsc o znaczeniu ekologicznym i naturalnie pięknych, w których zwierzęta przystosowały się do swoich konkretnych siedlisk, każde niesamowite na swój własny sposób. Niezapomniana podróż po niezwykłych krajobrazach, które tworzą ten australijski kontynent. Część 4. Alpy Australijskie są biologiczną siłownią. Dwa biliony litrów wody spływa tu, tworząc największe rzeki kontynentu, które dają życie bujnym lasom eukaliptusowym i rozległym równinom ciągnącym się w dolnym biegu rzek, w głąb suchych obszarów kontynentu. Potężny szlak życia rozpoczyna się właśnie w tych górach. Australia jest krajem głównie płaskim, z zaledwie jednym potężnym łańcuchem górskim. Najwyższym szczytem Australii jest Góra Kościuszki. Tylko tu jest wystarczająco wysoko, by śnieg mógł utrzymywać się na szczytach przez całą zimę. O tej porze zwierzęta, które żyją powyżej granicy wiecznych śniegów, nie mają łatwo. Wschodnie stoki Alp Australijskich tętnią życiem. Miejscowe lasy eukaliptusowe należą do największych na świecie. Góry zapewniają im wodę z obfitych opadów. 10:45 DOOKOŁA ŚWIATA - ODC. 22 SKARBY ZIEMI (AROUND THE GLOBE / REGARDE LE MONDE EP. 22 L’OR DE LA TERRE) Serial dokumentalny, 26 min, Francja, 2018 Reżyseria: Yann Streff Seria dokumentalna, geograficzno - podróżnicza. 2 sezony po 15 półgodzinnych odcinków. Jules Verne mawiał - "Życie jest krótkie, a świat jest szeroki." Przemierzając planetę z lekceważeniem odległości, ale z pragnieniem autentycznych spotkań, ten cykl oferuje niezwykłą wizualnie podróż dookoła świata: odkrycia, sport, przyroda, tradycja, gastronomia, niezwykłe środki transportu Każdy odcinek zawiera jeden motyw z pięcioma niesamowitymi miejscami docelowymi. Odc. 22 - "Skarby Ziemi". Senegal. Nanercz to bardzo pożyteczne drzewo. Obecnie w Casamance nie ma cenniejszej rośliny. W mieście Kolan na południu kraju działają przetwórnie orzechów nerkowca. Zamówienia spływają z całej Europy. Te orzechy mają wiele wartości odżywczych. Są bogate zwłaszcza w białko. Korea Południowa. Tutejszy żeńszeń jest uznawany za najlepszy na świecie. Produkuje się go w mieście Geumsan. Koreańczycy spożywają żeńszeń od ponad czterech tysięcy lat. Mauritius. Wyspa ta przez długi czas była kolonią brytyjską i w większości zamieszkuje ją ludność pochodzenia hinduskiego, jednak uprawy herbaty zawdzięcza Francuzowi. Pod koniec XVIII wieku Pierre Poivre, gubernator Mauritiusu, przywiózł z Chin kilka sadzonek krzewów herbacianych. Oman. Jednym z najpopularniejszych towarów jest tu żywica olibanum, znana szerzej pod nazwą kadzidła. Sprzedaje się ją w kilogramowych paczkach. Omańczycy nie tylko palą ją, lecz także spożywają. Na koniec zajrzymy do Francji. Rejon Perigord słynie z wyśmienitych, lokalnych produktów. Trufle nazywane są "czarnymi diamentami" regionu. W 1938 roku pewien naukowiec wyodrębnił gatunek występujący wyłącznie w tej okolicy. Trufle rosną zimą. Ponieważ trudno je znaleźć, cena za kilogram wynosi około tysiąca euro. Rozwijają się w wapiennej glebie, pod określonymi gatunkami drzew. 11:15 DOOKOŁA ŚWIATA - ODC. 23 CUDA NATURY (AROUND THE GLOBE / REGARDE LE MONDE EP. 23 BEAUTS NATURELLES) Serial dokumentalny, 25 min, Francja, 2018 Reżyseria: Yann Streff Seria dokumentalna, geograficzno - podróżnicza. 2 sezony po 15 półgodzinnych odcinków. Jules Verne mawiał - "Życie jest krótkie, a świat jest szeroki." Przemierzając planetę z lekceważeniem odległości, ale z pragnieniem autentycznych spotkań, ten cykl oferuje niezwykłą wizualnie podróż dookoła świata: odkrycia, sport, przyroda, tradycja, gastronomia, niezwykłe środki transportu Każdy odcinek zawiera jeden motyw z pięcioma niesamowitymi miejscami docelowymi. Odc. 23 - "Cuda natury". Wielki Kanion. Chris i jego ojciec latali już nad Wielkim Kanionem. Teraz będą go eksplorować. Należą do nielicznych zwiedzających, którzy mają odwagę zejść na dno Kanionu. Wyprawa potrwa cztery dni. Przewodnikiem jest Jeremy, który zna to miejsce jak własną kieszeń. Wędrując po Wielkim Kanionie dostrzegamy, jaki jest ogromny. Brzegi północny i południowy dzieli szesnaście kilometrów. Gwadelupa. W zachodniej części Gwadelupy wznosi się Basse - Terre, górzysty, wilgotny region, nad którym góruje wulkan La Soufrire. Jest to obszar Parku Narodowego. Zajrzyjmy też do Meksyku i Turcji. Pejzaż Kapadocji powstawał w ciągu dziesięciu milionów lat. Uhisar wygląda jak księżycowa twierdza, którą ludzie nadal próbują sobie zawłaszczyć. Na koniec odwiedzimy Nową Zelandię. 11:45 PORTRETY DOKUMENTALNE. S.II - PAWEŁ WYSOCZAŃSKI Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 2022 Panorama polskiego dokumentu - portrety twórców, ich drodze artystycznej i twórczości na przykładzie wybranych dzieł. Bohaterem odcinka jest Paweł Wysoczański. 12:20 BRIGITTE BARDOT, BUNTOWNICZKA NIE BEZ POWODU (BARDOT, REBEL WITH A CAUSE / BRIGITTE BARDOT, LE SEREMENT FAIT AUX ANIMAUX) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Rachel Kahn, Francois Chaumont Film dokumentalny o Brigitte Bardot. W 1973 roku, w wieku 39 lat, Brigitte Bardot postanowiła przerwać karierę aktorską u szczytu sławy, aby poświęcić się ochronie zwierząt. Jej buntownicza natura znalazła prawdziwy wyraz tego, kim naprawdę jest. To intymny portret, ekskluzywne wywiady, opis jej podróży jako ikony kina, która wyprzedziła swój czas stając się radykalną orędowniczką ochrony przyrody. 13:20 PRZEMIANY WĘGLA Film dokumentalny, 13 min, Polska, 1952 Reżyseria: Roman Woźniakowski Scenariusz: J Borowski, Roman Woźniakowski Film instruktażowo - oświatowy ukazuje drogę chemicznej przeróbki węgla. Podstawowym procesem przetwarzania węgla jest sucha destylacja, która daje nam pięć zasadniczych składników: koks, smołę, benzol, amoniak i gaz. Składniki te, zwłaszcza smoła i benzol są surowcami wyjściowymi do dalszej produkcji. Nowoczesna chemia zna ponad 70 tysięcy przetworów z węgla. Twórcy skupiają się na ukazaniu podstawowych zastosowań surowca. Przykładami są tu barwniki anilinowe, oleje, smary, guma, stal i masy plastyczne do wyrobów samochodowych, bakelit, a także pończochy, włókna syntetyczne, czy lekarstwa. Film zawiera zdjęcia rysunkowo - trickowe, dzięki którym można dokładnie zaznajomić się procesem przemiany. 13:35 PRZYGODA NA SZCZELIŃCU Film dokumentalny, 17 min, Polska, 1958 Reżyseria: Edward Pałczyński Scenariusz: Edward Pałczyński Wędrówka dwóch chłopców po Górach Stołowych, którego najwyższym szczytem jest Szczeliniec Wielki. 13:55 ALPEJSKIE SKARBY - ODC. 1 LATO (THE ALPS) Film dokumentalny, 51 min, Austria, 2020 Reżyseria: Steve Nicholls Dwuczęściowy film dokumentalny o Alpach. Dzikie góry, ekstremalne życie, ale też magiczny świat. To majestatyczne pasmo górskie łączy osiem krajów i osiąga wysokość do 4 000 metrów nad poziomem morza. Alpy o długości 1200 kilometrów tworzą zarówno most łączący Europę Zachodnią i Wschodnią, jak i wysoką barierę między Europą Południową i Środkową. Góry działają jak potężny zbiornik wodny i kontynentalny dział wodny, zasilając niezliczone rzeki, które wpływają do trzech różnych oceanów. Ich najwyższy szczyt, Mont Blanc, otoczony jest długimi, strzelistymi górami o pokrytych lodem zboczach. Te wielkie szczyty to tylko jeden z powodów, dla których tak zwany Dach Europy nadal fascynuje na całym kontynencie i na całym świecie. Niesamowita różnorodność krajobrazów, flory i fauny sprawia, że Alpy są wyjątkowym skarbem przyrody w sercu Europy. Odc. 1 - "Lato". Najlepiej podziwiać je z lotu ptaka. Ich majestat i ogrom. Wschodzące u podnóży Alp słońce potrzebuje niemal godziny, by wznieść się nad zachodnie doliny. Srogie, skute lodem ściany północy stykają się ze skąpanymi w słońcu zboczami południa. Ta lodowa bariera dzieli Europę na północ i południe. Tymczasem doliny, na podobieństwo mostu, łączą wschód z zachodem. Ten łańcuch górski ma niemal tysiąc kilometrów długości. Po długiej zimowej głodówce z lasu wyłaniają się sarny europejskie. Szczególnie spragnione witamin są samice. Wkrótce zaczną rodzić. Po roztopach ziemia jest wilgotna. Szczeliny i jamy pod powierzchnią wypełniają się wodą. Wiosną niedojedzone nasiona zaczną kiełkować. 15:00 NA KRAWĘDZI - ODC. 5 WYSOKOŚĆ (ON THE EDGE 5. ALTITUDE) Serial dokumentalny, 51 min, Francja, 2018 Reżyseria: Laurent Ramamonjiarisoa Mini - seria dokumentalna (6 odcinków) opowiadająca o tym, co dzieje się z ludzkim organizmem w ekstremalnych warunkach. Marc poddaje się kolejnym wyzwaniom, które spowodują, że znajdzie się w ekstremalnie niskich lub wysokich temperaturach, na wysokości lub bardzo głęboko oraz poddany będzie ogromnym prędkościom lub bardzo wymagającym testom na refleks. Spotka się z różnymi specjalistami, naukowcami i sportowcami, którzy będą go trenować, testować i dawać rady jak robić postępy. Odc. 5 - "Wysokość". W tym odcinku Marc zmierzy się z wysokościami i przygotowaniem się do ekstremalnego górskiego środowiska i wysiłku fizycznego, aby wspiąć się na sześciotysięcznik w Andach. Fascynują nas alpiniści, którzy przekraczają własne uwarunkowania. Jak udaje im się przetrwać przy braku tlenu? Atmosfera ziemska ma około 14 - stu kilometrów grubości na równiku i tylko 8 kilometrów na biegunach. Im dalej na południe, tym bardziej powietrze jest rozrzedzone. Na wysokości powyżej 5 - ciu i pół tysiąca metrów brak tlenu zaczyna być uciążliwy dla organizmu. Wraz ze wzrostem wysokości maleje ciśnienie powietrza. Powietrze się rozrzedza, więc mniej tlenu dociera do mózgu, który przestaje prawidłowo funkcjonować. 16:00 CHEMICZNY ŚWIAT - ODC. 3 WPŁYW LUDZKOŚCI (THE CHEMICAL WORLD EP. 3 HUMAN IMPACT) Cykl dokumentalny, 51 min, Australia, 2021 Reżyseria: Marck Radomsky, Alice Tylor Scenariusz: Dr Jordan Nguyen Seria dokumentalna (3 odcinki) o tym, jak chemia ukształtowała naszą planetę, ludzkie życie i całe życie na Ziemi od gigantycznego płetwala błękitnego do najmniejszego organizmu jednokomórkowego. Co zaskakujące, ze wszystkich pierwiastków chemicznych w układzie okresowym tylko sześć: węgiel, wodór, azot, tlen, fosfor i siarka łączy się, tworząc wszystko, co znamy, od planet w naszym Układzie Słonecznym po niewidzialne bakterie i wirusy. Odc. 3. Tym razem o niekorzystnym wpływie chemii na środowisko, zagrożeniach dla ludzkiego życia i zdrowia oraz o kilku niedawnych przełomach naukowych, które mogą pomóc w odwróceniu szkód spowodowanych przez człowieka. Innowacje obejmują węglowe panele słoneczne nowej generacji (nadające się do montażu w oknach samochodów, domów i budynków), wirowe urządzenie przepływowe, które redukuje toksyczne produkty uboczne w produkcji żywności i leków, rewolucyjną technikę usuwania węgla z atmosfery i magazynowania jej w cemencie budynków, odzyskiwanie fosforu niezbędnego do produkcji żywności z własnych odchodów oraz przywracanie do życia wymarłych gatunków. 17:05 ŚWIATOWE DZIEDZICTWO HISZPAŃSKICH MIAST - TARRAGONA (WORLD HERRITAGE SPANISH CITIES) Cykl dokumentalny, 49 min, Hiszpania, 2019 Reżyseria: Antonio Urrea, Ivan Bayon Spektakularna seria dokumentalna - wycieczka po 5 miastach w Hiszpanii, które są wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Zabytki, ciekawostki, najpiękniejsze miejsca i ludzie - mieszkańcy tych miast. W tym odcinku - Tarragona. 18:05 PASJONACI S.II - SEZON 2 ODC. 7 KONKURENCJA Dokument fabularyzowany, 24 min, Polska, 2023 Reżyseria: Artur Dziurman, Artur Dziurman Scenariusz: Ewa Zuberek, Artur Dziurman, Aneta Wróbel, Danuta Damek, Artur Dziurman, Agnieszka Szygenda Aktorzy: Barbara Dyduła, Stefania Mleko, Barbara Cekiera, Anna Sikora, Janina Sitarz, Maria Słowiak, Stanisław Zając, Kinga Maciuszek, Artur Dziurman, Maria Siedlecka, Małgorzata Wiecha, Elżbieta Sielawa, Helena Suchan, Anna Korcz, Dominika Zamarlik Zdjęcia: Artur Michalik, Jacek Fabrowicz Muzyka: Robert Bylica Na próbie pojawiają się nowe osoby. To trudny egzamin dla obu stron, bo stary, zgrany zespół czuje się zagrożony. Renata jedzie do Wrocławia odwiedzić przyjaciół - Sandrę i Wita. Bierze udział w warsztatach, które przyjaciele prowadzą dla grupy seniorów. Aktorzy ITAN - a jadą ze spektaklem "Brat naszego Boga" do Niepołomic. Kiedy Mietek się spóźnia, dochodzi do konfliktu między nim a Danką. Zmęczona i rozżalona Danka postanawia odejść z teatru. 18:35 POLSKIE DZIEDZICTWO S.III - SEZON 3 ODC. 3 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2023 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Bartosz Kucharski, Tomasz Kępski, Kamil Szymański W kolejnym odcinku cyklu "Polskie Dziedzictwo" prowadzący Stefan Tompson zabierze widzów w niezwykle ciekawą, historyczną podróż śladami polskiego dziedzictwa po włościach rodu Borchów, czyli potomkach starej, niemieckiej szlachty, którzy w Rzeczpospolitej odnaleźli swoją nową ojczyznę. Odwiedzimy miejscowość Preli, gdzie zachowały się ruiny pierwszego zamku Borchów na tych terenach, a także świeżo odrestaurowany późniejszy ich zamek oraz pozostałości zabudowań gospodarczych, które dobrze świadczą o wysokich umiejętnościach rodu Borchów w tej materii. Pokażemy także łotewską Częstochowę, czyli Agłonę, największy ośrodek kultu maryjnego na Łotwie. Opowiemy historię pałacu w Warklanach oraz zamku w Lucynie, a także przypomnimy twórczość Ferdynanda Ossendowskiego, który właśnie w Lucynie przyszedł na świat. 19:10 Z WIESZAKA HISTORII - ODC. 3 BUNTOWNIK Z UBIORU Magazyn, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jarosław Migoń Scenariusz: Lucyna Rotter, Jarosław Migoń Prowadzący: Lucyna Rotter Lektor: Magdalena Zbylut - Wiśniewska Zdjęcia: Kacper Solan, Bartłomiej Gąsienica Muzyka: Marcin Gałażyn Wciągająca fashion story dla każdego, kto dostrzega rolę i znaczenie ubioru. Program o tematyce dokumentalno - historycznej, która w nowoczesnej, choć kostiumowej formule, odsłania ukryte znaczenia, symbole i dzieje ubioru. W odcinku prof. Lucyna Rotter opisuje, jak ubiór na przestrzeni lat definiował płeć, w jaki sposób stał się wyrazem buntu, czy wręcz prowokacji. O subkulturze bikiniarzy i modzie czasów PRL opowiada prof. dr hab. Józef Marecki. Z Michałem Massą Mąsiorem - fotografem mody, prowadząca rozmawia o buncie w świecie mody i o tym, w jaki sposób wypowiadają się współcześni zbuntowani kreatorzy. 19:40 HISTORIE SOLECZNICKIE - KAROLINA MICHAJŁOWSKA Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Wojciech Klimala Zdjęcia: Radosław Wikiera Soleczniki, najbardziej polski rejon w Litwie, gdzie kultura i polska tradycja jest kultywowana od pokoleń. To właśnie tutaj będziemy szukali niezwykłych historii i pasji ludzi, podobnie jak w pierwszej serii dokumentalnej z Wilna. Historie wileńskie pokazały nam jak ciekawa i złożona jest społeczność Polaków na Litwie. Podobnie jak poprzednio zamierzam przyjrzeć się kolejnym polskim bohaterom na Litwie, którzy swe korzenia mają w oddalonym o 40 kilometrów od Wilna okręgu solecznickim. Odcinek 2. Karolina Michajłowska ma 18 lat i jest maturzystką, która marzy o studiowaniu medycyny w wielkim mieście. Zastanawia się, czy po ukończeniu nauki wróci do rodzimych Solecznik, by tu założyć rodzinę i pracować jako lekarka. A może jej życie potoczy się zupełnie inaczej? 20:15 KRÓLEWSKI POCIĄG (THE ROYAL TRAIN) Film dokumentalny, 92 min, Austria, 2019 Reżyseria: Johannes Holzhausen Nostalgiczna podróż przez Rumunię pociągiem, a jednocześnie filmowa wyprawa zarówno w przeszłość, jak i teraźniejszość tego wschodnioeuropejskiego państwa. To również prezentacja rojalistów w postkomunistycznej republice. Raz w roku specjalny pociąg wyrusza w podróż po rumuńskich wsiach. Na jego trasie gromadzą się tysiące ludzi, aby entuzjastycznie witać i kibicować niektórym potomkom ostatniego króla Rumunii. Podróżowanie odbywa się w historycznych wagonach. Rumunia. Przez czterdzieści lat kraj komunistyczny. Przedtem monarchia przez niespełna stulecie. Jej ostatnim królem został młody Michał Pierwszy. W 1947 r. komuniści zmusili króla Michała do opuszczenia kraju. Wyjechał pociągiem. Udał się na wygnanie do Szwajcarii. W 1989 roku w Rumunii wybuchła rewolucja. Kraj stał się republiką demokratyczną. Jednak rząd postkomunistyczny nie pozwolił królowi na powrót do kraju. Wiekowy monarcha żyje nadal na wygnaniu w Szwajcarii. Córka króla, księżniczka Małgorzata i jej mąż Radu mieszkają w Rumunii. Od lat, dzięki prywatnej fundacji, próbują przywrócić rodzinie dawną pozycję. Zwieńczeniem ich starań jest wznowienie tradycji podróży po kraju królewskim pociągiem. 22:00 WOJNY GANGÓW W SALWADORZE (EL SALVADOR: MS - 13 VS BARRIO 18) Film dokumentalny, 58 min, Francja, 2021 Reżyseria: Vincent Prado Z piaszczystymi plażami, hiszpańską architekturą kolonialną, wulkanicznymi jeziorami i z restauracjami, Salwador ma wszystkie atuty wymarzonego miejsca turystycznego. Jednak zagraniczni goście są rzadkością. Powód: ten maleńki kraj w Ameryce Środkowej jest najniebezpieczniejszy na świecie. Każdego roku mordowanych jest od 3000 do 6000 osób. W Salwadorze od trzydziestu lat toczą się wojny gangów, które pochłonęły już 60 tysięcy ofiar. Gangi terroryzują ludność, pobierają haracze i mordują wszystkich, którzy nie chcą współpracować. Od lat 90. kraj jest rozdzierany przez brutalną wojnę gangów. Członkowie MS - 13 i Barrio 18 toczą krwawą wojnę o kontrolę nad dzielnicami. Julio, jeden z liderów Barrio 18, decyduje się wystąpić w filmie, sfilmować brutalną ceremonię wprowadzenia nowego członka. Spotykamy także Zorro, zabójcę, który popełnił jedne z najgorszych okrucieństw. Patolog sądowy, Riccardo, specjalizuje się w najtrudniejszych miejscach zbrodni. Bada trzy poćwiartowane i pozbawione głowy ciała, które właśnie znaleziono w wąwozie. Jego kolega Israel Ticas, kryminolog sądowy, pracuje nad masowym grobem, w którym około 15 lat temu pochowano 26 ciał. Wśród ofiar jest policjant i żołnierze rozstrzelani przez gangi. W tym dokumencie rząd Salwadoru upoważnił filmowców do wejścia do więzienia o zaostrzonym rygorze w San Francisco Gotera. Wewnątrz 1700 członków gangów jest przetrzymywanych w opłakanych warunkach higienicznych i przeludnieniu. Od rana do wieczora więźniowie poddawani są prawdziwie ewangelicznym uwarunkowaniom religijnym, a zaprzysięgli wrogowie rywalizujących gangów muszą nauczyć się współżyć w tych samych celach. Każdego roku z powodu przemocy w Salwadorze ginie 3 tysiące ludzi. To proporcjonalnie 40 razy więcej niż we Francji. 23:10 NIEDZIELNY PORANEK Film dokumentalny, 19 min, Polska, 1955 Reżyseria: Andrzej Munk Scenariusz: Andrzej Munk Zdjęcia: Romuald Kropat Muzyka: Jan Krenz Film z 1955 roku, ukazujący nową, odbudowaną Warszawę. 23:30 SPACEREK STAROMIEJSKI Dokument fabularyzowany, 13 min, Polska, 1958 Reżyseria: Andrzej Munk Bohaterką fabularyzowanego dokumentu jest uczennica szkoły muzycznej, która spaceruje po Starówce w Warszawie. Dziewczynka słucha dźwięków miasta. Film powstał w oparciu o pomysł kompozytora Andrzeja Markowskiego. 24:00 DNA - KONIEC ZBRODNI? (DNA: THE END OF CRIME? / ADN, LA FIN DU CRIME?) Film dokumentalny, 54 min, Francja, 2022 Reżyseria: Jeremy Frey, Gabrielle Drean Było to przełomowe osiągnięcie, które pociągało za sobą rozwiązanie każdej zbrodni. W marcu 2018 r. policja amerykańska wytropiła seryjnego mordercę Golden State, który pozostawał niewykryty przez 40 lat, identyfikując członków jego rodziny w komercyjnej bazie danych DNA. Po raz pierwszy wykorzystano genealogię genealogiczną dochodzeniową do rozwiązania sprawy i pomogła stworzyć nową dyscyplinę. Od tego czasu genealogia genetyczna została wykorzystana do złapania prawie 300 zabójców. Jeśli w bazie danych znajdują się profile DNA zaledwie 3% populacji, możesz znaleźć każdego. Punkt już osiągnięty w Stanach Zjednoczonych i Chinach. Ale ponieważ DNA może łatwo ulec skażeniu lub przeniesieniu, profile DNA doprowadziły również do niesłusznego skazania ludzi. Na świecie technologia i nauka już do tego dojrzały. Dzięki ogromnym bazom danych DNA możliwe jest odnalezienie każdego. Gdzie może nas doprowadzić masowe wykorzystywanie danych DNA? Jeśli można odnaleźć zabójców, można by też wytropić oponentów politycznych, emigrantów, członków waszej rodziny i was samych. Niektóre najbardziej zaludnione stany, takie jak Kalifornia czy Teksas, zachowują dożywotnio DNA noworodków w ogromnych kartotekach. Oficjalnie dane te służą badaniom medycznym. Ale kto wie, czemu posłużą później. Policji? Rejestrom genealogicznym? Wojsku? Czy tak ma wyglądać świat? 01:05 PRAWNIK W CZASACH BEZPRAWIA Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2017 Reżyseria: Jolanta Kessler Scenariusz: Jolanta Kessler Zdjęcia: Andrzej Adamczak Fragment biografii wybitnego prawnika, byłego premiera Jana Olszewskiego na tle wydarzeń historycznych w Polsce. Olszewski zapisał się jako obrońca w procesach politycznych, domagając się sprawiedliwości w sądach komunistycznych. Wcześniej był jednym z redaktorów pisma "Po prostu" (1956 / 7), gdzie starał się poszerzać sferę wolności, poruszając tematy zakazane w PRL - u. W latach 70. był jednym z autorów Polskiego Porozumienia Niepodległościowego, kręgu intelektualnej opozycji, która z myślą o wolnej Polsce publikowała poza cenzurą teksty o ważnych problemach społecznych. Jan Olszewski angażował się w działania Komitetu Obrony Robotników i bronił robotników Ursusa. Od pierwszych dni strajków 1980 roku był razem z hutnikami w Katowicach, a potem ze stoczniowcami w Gdańsku. Po ogłoszeniu stanu wojennego Olszewski bronił wybitnych działaczy opozycji. W procesie morderców księdza Popiełuszki uczestniczył jako oskarżyciel posiłkowy. Przy rozmowach okrągłego stołu przyjął funkcję doradcy i nie kandydował do tzw. sejmu kontraktowego. Kiedy nadeszły wolne wybory w Polsce, w 1991 roku, Olszewski objął stanowisko premiera. Film przypomni działania jego rządu w warunkach zapaści ekonomicznej, braku lustracji i silnych wpływów agentury rosyjskiej. 02:05 PODRÓŻ DO KRAINY WSPOMNIEŃ Film dokumentalny, 30 min, Polska, 1990 Reżyseria: Grzegorz Dubowski Scenariusz: Grzegorz Dubowski Zdjęcia: Leon Kotowski Film dokumentalny o urodzonej w Kijowie artystce - scenografie Teresie Roszkowskiej, która opowiada o swoim życiu i twórczości. 02:45 ERES Z AŁTAJU Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2005 Reżyseria: Jacek Bławut Scenariusz: Anna Bławut Mazurkiewicz, Jacek Bławut "Pewne rzeczy są nieme. Aby to zrozumieć, trzeba pojechać do Ałtaju". Ta sentencja rozpoczyna film. Graniczący z Chinami, Mongolią, Kazachstanem i Rosją Ałtaj urzeka pięknem dzikiej przyrody, bezkresnymi stepami. W niewielkiej wsi Kokoria w Kraju Ałtajskim mieszka bohater filmu, jedenastoletni Eres, którego wychowują babcia i prababcia. Chłopiec jest najmłodszy z rodzeństwa. Jego dwaj starsi bracia, 16 - letni i 18 - letni, uczą się w mieście, tam też mieszkają w internacie. Rodzice gospodarzą na stepie, mają 50 wielbłądów, 150 owiec i krowy. Wolne od nauki chwile Eres spędza z rodzicami, pomagając im w pracy. Z wioski dojeżdża do nich konno. Oboje są dumni z syna, to dobre dziecko. Matka modli się o zdrowie członków rodziny, które według niej jest najważniejsze. Nie narzeka na swój los, choć musi jej być ciężko. Trudno podołać pracy w gospodarstwie w głębi stepu, żyć w miejscu, gdzie wokół rozciągają się jedynie pustkowia. W skromnej jurcie czuje się jednak klimat prawdziwego domowego ogniska, jest schludnie, czysto, stół zastawiony smakowicie wyglądającymi potrawami w niewielkich miseczkach. Życie toczy się tu leniwie. Nie widać pośpiechu, pogoni za sukcesem, pieniędzmi. W domu panuje senna atmosfera, jest spokój i cisza, jakby czas się zatrzymał. Przed kamerą matka opowiada o życiu rodziny, codziennych sprawach. Pragnie, by dzieciom było lżej, ich szczęście jest dla rodziców bardzo ważne. Kobieta mówi z namysłem i powoli, jest oszczędna w słowach, jak zresztą wszyscy Ałtajczycy. Milczący są zwłaszcza mężczyźni. "Tylko głupiec odpowiada szybko, w ten sposób nigdy nie odpowie mądrze" - powtarzają. Ojciec cieszy się z przyjazdu syna, spędza z nim beztroskie chwile w stepie, ale w ogóle ze sobą nie rozmawiają, rozumieją się bez słów. Kamera pokazuje również Eresa w wiejskiej szkole. Lekcje odbywają się w narodowym języku ałtajskim. Wraz z innymi dziećmi chłopiec poznaje ałtajską kulturę, poezję, historię. W przerwie między zajęciami, podobnie jak jego rówieśnicy na całym świecie, kopie z kolegami piłkę na szkolnym boisku. Ponadto Eres pięknie rzeźbi w drewnie, gra w piłkę, należy do zespołu folklorystycznego. Bardzo dobrze też jeździ konno, ma własnego wierzchowca. Jak co roku na jesieni, po sianokosach, w Kokorii przychodzi czas na uroczystości weselne. Towarzyszymy Eresowi, który jest drużbą panny młodej, w przygotowaniach do ważnej uroczystości. Poznajemy ciekawe miejscowe zwyczaje związane z zaślubinami. W nastrojowym filmie Jacka Bławuta podziwiamy wspaniałą przyrodę, oglądamy niezmierzone przestrzenie, dostrzegamy współczesność przenikającą do kraju o starych tradycjach i obyczajach. Wnikliwe obserwacje i ałtajska muzyka składają się na ciekawą opowieść o miejscu, które przez tubylców jest uważane za pępek świata, gdzie swój początek mają wszystkie narody ziemi.