TVP Historia Wtorek, 17.10.2023 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 17 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1849 - zmarł Fryderyk Chopin; 1947 - spadek słyszalności nowo uruchomionego Programu II PR wskutek działania ubeckich zagłuszarek; 1960 - wielka rola Jacka Woszczerowicza w Ryszardzie III w warszawskim "Ateneum"; 1973 - sławny mecz Anglia - Polska na Wembley i awans "Orłów Górskiego" do Mistrzostw Świata w piłce nożnej w RFN. 07:10 STULECIE WINNYCH S.III - ODC. 36 (S. III, ODC. 10) Serial historyczny, obyczajowy, 45 min, Polska, 2021 Reżyseria: Piotr Śliskowski Scenariusz: Marek Kreutz, Małgorzata Retei Aktorzy: Jan Wieczorkowski, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Barbara Wypych, Urszula Grabowska, Magdalena Walach, Weronika Humaj, Lesław Żurek, Patryk Szwichtenberg, Stefan Pawłowski, Piotr Rogucki, Kamila Bujalska, Filip Gurłacz, Marcin Franc, Ina Sobala Zdjęcia: Piotr Śliskowski Muzyka: Wojciech Lemański, Paweł Lucewicz Michał junior robi rodzicom niespodziankę i przedstawia im swoją dziewczynę Agnieszkę. Ania wciąż ma nadzieję na powrót Ewy. Zastanawia się, co może zrobić, żeby spotkać się z ukochaną córką. Basia coraz gorzej znosi mieszkanie z teściową. Tym bardziej że ta buntuje syna i sugeruje, że żona "wchodzi mu na głowę". Jasiek bardzo tęskni za Antkiem i jedzie do niego. Lotta stawia mu ultimatum, może zamieszkać z nią i synem, ale tylko w NRD. Jasiek wraca do Polski i zaczyna załatwiać swoją przeprowadzkę do Niemiec. Ryszard angażuje się w ruch antykomunistyczny. Mania jest przerażona. Nie może pozwolić, aby jej mężowi stała się krzywda. 08:00 ŚLADAMI PUŁKOWNIKA Reportaż, 26 min, Polska, 2018 Reżyseria: Katarzyna Pawlina Scenariusz: Katarzyna Pawlina Zdjęcia: Michał Tuliński, Jacek Idziaszczyk Film biograficzny o pułkowniku Stanisławie Sobieszczaku, bohaterze wojny bolszewickiej. Historycy twierdzą, że świat o nim zapomniał, bo nie zginął na polu walki. I trudno się z takim stwierdzeniem nie zgodzić. Jego podwładny, który zginął w trakcie walk 1920 roku, Stefan Pogonowski, ma w Łodzi ulicę swego imienia i piękny pomnik na Starym Cmentarzu. 08:30 KŁAMSTWA I MITY POLSKI LUDOWEJ - ODC. 12 Magazyn, 10 min, Polska, 2023 Scenariusz: Monika Kwasigroch, Sebastian Ligarski, Edyta Strub Wielu młodych ludzi, urodzonych już w wolnej Polsce wiedzę o tym, jak wyglądała współczesna historia naszego kraju, czerpie z filmów, czasem z opowieści rodziny. Na lekcjach historii poznaje tylko najważniejsze z wydarzeń i nie zawsze potrafi zrozumieć, jak wyglądał ten system i jak żyło się w Polsce Ludowej. Zwłaszcza, że kultywowana jest moda na PRL, pojawiają się lokale nawiązujące do tej nazwy, modne gadżety czy kultowe filmy. Sielankowy obraz kraju, w którym żyło się może biednie, ale było wesoło, pojawia się gdzieś w społecznej świadomości. Kłamstwo Polski Ludowej wciąż nie zostało odkłamane. Autorzy cyklu postawili sobie za cel próbę odkłamania tych lat, nie tylko w kwestiach fundamentalnych, ale też drobiazgach, by pokazać, jak wyglądało życie w najzabawniejszym baraku Układu Warszawskiego. Punktem wyjścia będą mniejsze i większe kłamstwa Polski Ludowej, z jakimi do dziś obcujemy - od słynnego referendum w 1946 roku, poprzez słynne gierkowskie "pomożecie", aż po Okrągły Stół. Aby to osiągnąć, w krótkiej formie dokumentalnej połączymy wiele źródeł: filmy archiwalne, stare zdjęcia, wspomnienia żyjących lub zachowane archiwalne wypowiedzi świadków, stare nagrania radiowe, gazety, filmy fabularne, piosenki z tych lat, a wszystko opatrzone komentarzem lektorskim. 09:10 HISTORIA POLSKI - MÓJ WUJEK PAPIEŻ Film dokumentalny, 38 min, Polska, 2022 Reżyseria: Marcin Sroka Scenariusz: Marcin Sroka Postać Jana Pawła II jest znana każdemu, jednak dzielić z nim najważniejsze chwile w życiu i cieszyć się jego dozgonną przyjaźnią mogli tylko nieliczni. Poznajmy bardziej prywatną twarz Ojca Świętego oraz nieznane fakty z jego życia przedstawione w opowieści bohatera filmu - Andrzeja Kozłowskiego, ulubionego chrześniaka papieża. 10:10 BYĆ KOBIETĄ W HIMALAJACH Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2018 Reżyseria: Eliza Kubarska Scenariusz: Eliza Kubarska Film dokumentalny o kobietach wspinających się na najwyższe górskie szczyty w Himalajach. W 1978 roku Polka Wanda Rutkiewicz stanęła na szczycie Everestu jako pierwsza Europejka i trzecia kobieta na świecie. W kwietniu 1993 roku pierwsza Nepalka Pasang Lhamu Sherpa, po trzech nieudanych próbach z poprzednich lat, również zdobywa Everest. Niestety, z tej wyprawy nigdy nie powróciła. Zginęła podobnie jak Wanda, która zaledwie miesiąc później zaginęła na Kanczendzondze - trzecim co do wysokości szczycie świata. Obie stały się ikonami kobiet niezależnych, silnych, dążących do celu. Każda z nich zapłaciła za swoje marzenia najwyższą cenę. Historie Wandy i Pasang, kobiet z odległych kultur, spotykają się nie tylko w Himalajach. Piękne kobiety, które musiały walczyć o swoje prawa i marzenia, które musiały udowadniać mężczyznom, że stać je na realizację swoich pasji. Aby tego dokonać, musiały stać się lepsze i bardziej wytrzymałe niż mężczyźni. Wandę i Pasang spotkamy nie tylko w ujęciach archiwalnych. Obie stały się inspiracją dla młodego pokolenia himalaistek swoich krajów. W Polsce spotykamy przedstawicielkę młodego pokolenia: 25 - letnią Sylwię Bojek, która zainspirowana Wandą, wyruszyła na Everest, aby go zdobyć jako najmłodsza Polka (kwiecień, maj 2017). We wschodnim Nepalu spotykamy Chhurim Sherpa, która pochodzi z wioski pod Kanczendzongą, na której zboczach zaginęła Wanda. Zafascynowana od dzieciństwa bohaterką Pasang Lhamu, Chhurim marzyła o Evereście. Udaje się jej tego dokonać w 2012 roku, ale idzie o krok dalej. Chhurim zdobywa Everest dwukrotnie w jednym sezonie (12 i 19 maja), dzięki czemu wchodzi do księgi rekordów Guinessa. Zderzając historie kobiet z dwóch krańców świata (Polska i Nepal), które łączy pasja gór, tworzymy ciekawy obraz kobiety w górach. Każda z bohaterek musiała walczyć nie tylko z przeciwnościami żywiołów, ale również z porządkiem świata, według którego kobieta miała spędzać czas w domu, opiekując się mężem i dziećmi, a nie zdobywać niebezpieczne szczyty. 11:05 GRECJA. OD GÓR DO MORZA - ODC. 2 POŁUDNIOWE WYBRZEŻE I ATTYKA (GREECE! FROM THE MOUNTAINS TO THE SHORELINE EPISODE 2 SOUTH COAST & ATTICA) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Johannes Backes, Dennis Wells Seria filmów dokumentalnych (5 odcinków) o Grecji. Od bujnych, zielonych lasów po ośnieżone góry, od wysokich klifów po nagie mielizny, Grecja jest krainą o naturalnym pięknie, z którą może konkurować jedynie jej historyczne znaczenie. Widziała najwcześniejsze cywilizacje Europy, jej filozoficznych założycieli i decydujące bitwy. Wspaniałe zdjęcia lotnicze tej wyjątkowej części Europy pokazują malownicze zatoki, zapierające dech w piersiach góry, dzikie delty rzek, malownicze wioski i klasztory. Krajobrazy, które widzimy, mogą oddychać i opowiadać swoje historie. Codzienne historie ludzi, którzy tu mieszkają i pracują, tworzą równowagę dla widoku z lotu ptaka i zapraszają publiczność do doświadczenia najbardziej autentycznej kultury greckiej. Rybacy, mnisi, rzeźbiarze - zwykli ludzie żyjący w wyjątkowych miejscach - dają oryginalny wgląd w historyczne budowle, miejsca sakralne, starożytne tradycje i tradycje kulinarne, które od wieków wpływają na Europę. Odcinki: - Epir; - Południowe Wybrzeże i Attyka; - Tesalia; - Saloniki i Chalkidiki; - Macedonia Wschodnia i Tracja. 12:30 KRÓLOWA BONA - ODC. 11 Serial historyczny TVP, 49 min, Polska, 1980 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Halina Auderska Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Zdzisław Szostak Aktorzy: Aleksandra Śląska, Jerzy Zelnik, Zdzisław Wardejn, Lidia Korsakówna, Maria Kowalik, Jerzy Kamas, Piotr Fronczewski, Jerzy Trela, Stanisław Ptak, Wieńczysław Gliński, Edmund Fetting, Marek Kondrat, Mariusz Benoit, Wojciech Alaborski, Ewa Milde W 1553 roku dochodzi do zaślubin Zygmunta Augusta z Katarzyną, córką Ferdynanda Habsburga. Król pokłada w tym małżeństwie wielkie nadzieje na zapewnienie ciągłości dynastii Jagiellonów. Ciąża młodej królowej okazuje się jednak mistyfikacją. Katarzyna jest chora na epilepsję i bezpłodna, tak jak jej siostra. Bona, pozbawiona nadziei na wnuka i już zmęczona walką z synem, postanawia, za namową swego doradcy Pappacody i dwórki Mariny, odwiedzić rodzinne Bari. Zygmunt nie stawia przeszkód, nie zgadza się jednak na wywiezienie skarbca, posagu i aktów nadania. Zadawniony konflikt między matką a synem wybucha z nową siłą. 13:25 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - MIKOŁAJ II (TZAR NICHOLAS II) Cykl dokumentalny, 117 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Mikołaj II był ostatnim carem Rosji. Jego ogromne imperium rozciągało się od terytoriów polskich po granice Chin. Choć nie miał usposobienia tyrana, to żył i rządził zgodnie z tradycją swojej dynastii. Car dysponował władzą absolutną, czemu sprzeciwiali się deputowani marzący o podziale władzy. A to wywoływało niepokoje społeczne i było zarzewiem pierwszych ruchów rewolucyjnych. W sierpniu 1914 roku Mikołaj II postanowił przystąpić do wojny z Niemcami. Objął dowództwo nad armią. Jako generał przestał być, w oczach ludu, carem reprezentującym Boga, a został Batiuszką. W lutym 1917 doszło do manifestacji kobiet i robotników, na ulicach Sankt Petersburga wybuchły rozruchy. Duma poparła rewolucję i powołała rząd tymczasowy. Pod naciskiem generałów i Dumy Mikołaj II podpisał akt abdykacji, a z wygnania wrócił Lenin, który głosząc hasła: ziemia dla chłopów, koniec wojny, władza w ręce rad, błyskawicznie przejmował władzę w kraju. Rodzina carska jeszcze przez jakiś czas mogła cieszyć się względną wolnością. Jednak bolszewicy już wkrótce w tajemniczych okolicznościach zabili cara, jego żonę Aleksandrę i ich dzieci. 15:35 CZAS PIENIĄDZA - ODC. 2. SIŁA PIENIĄDZA Magazyn, 15 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Bartłomiej Grudnik W tym odcinku przyjrzymy się pieniądzom w różnych epokach historycznych pod kątem tego, jaką siłę miał pieniądz, w jaki sposób gwarantowano, by pieniądze były prawdziwe, czyli zawierały tyle kruszcu ile powinno i co fałszowanie monet znaczyło dla władców i gospodarek ich królestw. Będzie także o sztuce wytwarzania pieniędzy i o tym, że monety miały nie tylko wartość jako pieniądze, ale także były małymi dziełami sztuki i świadectwami prestiżu władców. Ta historia zaczyna się od krezerek powstałych za czasów ostatniego lidijskiego króla, Krezusa. Były bite z czystego złota i srebra. Dostęp do dużej ilości szlachetnych kruszców spowodował, że lidyjscy władcy rozpoczęli bicie monet. Ok. 546 r p.n. Ch. Persowie z dynastii Achemenidów podbili Lidię, przejęli jej skarby i kontynuowali wytwarzanie krezejek. Dopiero perski król Dariusz I zaczął bić swoje monety zwane darejkami. Dużo później w okresie Cesarstwa Rzymskiego kolejni władcy imperium bili złote aureusy i srebrne denary z własnymi podobiznami. Podobnie czynili później cesarze bizantyjscy. Średniowieczni władcy, nowej chrześcijańskiej Europy również rozpoczęli bicie własnego pieniądza. Wśród nich królowie państwa Franków z dynastii Merowingów, a później Karolingowie - począwszy od Karola Młota, Pepina Krótkiego, a skończywszy na jego synu Karolu Wielkim. Monety królewskie stanowiły o samodzielności władcy, o jego zamożności, o zdolności do prowadzenia przez niego własnej polityki gospodarczej. Podobnie rzecz miała się na ziemiach polskich. Pierwszym polskim władcą, który rozpoczął bicie monet, był król Bolesław Chrobry, a później jego syn Mieszko II. Z czasem książęta i królowie zaczęli używać własnego pieniądza jako zarówno narzędzia fiskalnego zapewniającego zysk oraz narzędzia sterowania gospodarką. Bito przede wszystkim denary, a więc monety srebrne. Reformę polskiego pieniądza przeprowadził Kazimierz Wielki. Król wprowadził grosz krakowski, który miał być konkurencją przeciwwagą dla grosza praskiego - silnej i popularnej monety w regionie. Chciał także zunifikować środki płatnicze, co niestety się nie udało i miało swoje konsekwencje, gdyż władcy w psuciu pieniądza znaleźli sposób na zwiększanie własnych zysków. 16:05 OSTATNIE ZDJĘCIA (ANDRZEJ MUNK) Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2000 Autor: Andrzej Brzozowski Reżyseria: Andrzej Brzozowski Wykonawcy: Roman Polański, Anna Ciepielewska, Andrzej Brzozowski, Andrzej Wajda Wsiadł do samochodu i pojechał do Warszawy. Nim ruszył, krzyknął jeszcze: "Spotkamy się w środę!". Ale do spotkania z ekipą realizatorów "Pasażerki" już nigdy nie doszło. Nie zginął natychmiast na miejscu wypadku. Żył przez jakiś czas. Powtarzał próbującym ratować go ludziom: "Łódź - telefon...". "Pasażerka" weszła na ekrany już po tragicznej śmierci reżysera. Pracę nad filmem zakończył Witold Lesiewicz. Jednak najbardziej przejmujące epizody kręcone w obozie oświęcimskim wyszły spod ręki Andrzeja Munka. Praca nad nimi była szczególnie trudna, nie tylko i nie przede wszystkim, z powodów technicznych. Od zakończenia wojny upłynęło zaledwie szesnaście lat. Upływający czas nie zdążył zatrzeć pamięci straszliwych wydarzeń rozgrywających się przecież na oczach pokolenia realizatorów filmu. Ludzie pracowali i mieszkali na terenie kacetu, w przerażającym, klaustrofobicznym miejscu pełnym duchów i zjaw. Do dziś wspominają szczególny dźwięk niosący się ponad obozem - jękliwy płacz poruszanych wiatrem kolczastych drutów. Atmosfera gęstniała po zmroku, gdy wokół rozkołysanych latarni rozpoczynał się taniec upiornych cieni. Aby dodać otuchy zestresowanym paniom, Munk przynosił im na kwaterę obozowego kota. Sam rezydował w dawnym gabinecie Hoessa. Kiedy reżysera odwiedziła w Oświęcimiu żona, współpracownicy zadbali o przystrojenie surowego pomieszczenia bukietami kwiatów. Przedobrzyli. Wnętrze wyglądało jak cmentarna kaplica. Czyżby zły omen? Ostrzeżenie od losu reżyser otrzymał już wcześniej, gdy po motocyklowej kraksie wylądował na kolczastych drutach. Mocno poharatany, martwił się głównie o porwaną koszulę - prezent od małżonki. Uczynna charakteryzatorka zdążyła przed wizytą artystycznie pocerować przyodziewek. Dokument Andrzeja Brzozowskiego, drugiego reżysera "Pasażerki", opowiada nie tylko o ostatnich tygodniach pracy Munka nad tym filmem. Autor przedstawia także wcześniejsze koleje losów bohatera - krakowską młodość, trudne lata okupacji spędzone w Warszawie, epizod zakopiański, kiedy przyszły filmowiec pracował przy obsłudze kolejki linowej, przerwane chorobą studia architektoniczne, pobyt w łódzkiej Szkole Filmowej. Po fabularyzowanych dokumentach "Gwiazdy muszą płonąć" i "Błękitnym krzyżu" Andrzej Munk zrealizował głośne, będące dziś kanonem filmu polskiego obrazy: "Człowiek na torze", "Eroica", "Zezowate szczęście", wreszcie opartą na powieści Zofii Posmysz "Pasażerkę". O niezwykłej osobowość i profesjonalnych talentach reżysera opowiadają przyjaciele i współpracownicy tragicznie zmarłego artysty, m. in. Anna Ciepielewska, Andrzej Wajda i Roman Polański. Wspomnienia ilustrują materiały archiwalne z planu zdjęciowego w Auschwitz, fragmenty listów Munka i przejmujące kadry "Pasażerki". 17:05 HISTORIA POLSKI - AKCJA ŻYWIEC 28 min, Polska, 2018 Reżyseria: Rafał Geremek Scenariusz: Rafał Geremek Aktion Saybusch (Akcja Żywiec), jak nazwano tę operację, trwała w pierwszym rzucie do połowy grudnia 1940 roku. Wysiedlono wówczas głównie na tereny centralnej Polski zwanej Generalną Gubernią (GG) ponad 20 tys. osób. W sumie do 1944 roku na Żywiecczyźnie straciło domy ok. 50 tys. mieszkańców. Ówcześnie to była jedna trzecia tamtejszej ludności. W ich miejsce osiedlano głównie Niemców ze Wschodu, przeważnie z Ukrainy, krajów bałtyckich, z rumuńskiej Bukowiny. 17:35 JAK HRABIA ZAMOYSKI KUPIŁ ZAKOPANE Film dokumentalny, 23 min, Polska, 1983 Autor: Adam Kochanowski Zdjęcia: Witold Mickiewicz Film dokumentalny poświęcony życiu i działalności Władysława hrabiego Zamoyskiego (1853-1924) - działacza społecznego, filantropa, orędownika sprawy polskiej, fundatora Zakładów Kórnickich. W 1881 roku Władysław Zamoyski odziedziczył zapisane mu przez Jana Działyńskiego dobra kórnickie, cztery lata później wraz z rodziną został zmuszony do opuszczenia Wielkopolski, działał w Galicji. W 1889 roku nabył w drodze licytacji dobra zakopiańskie, czyli znaczną część dzisiejszych Tatr Polskich. Wygrał wieloletni spór o Morskie Oko, które w 1902 roku, na mocy wyroku Międzynarodowego Trybunału Rozjemczego w Grazu, zostało włączone do ziem polskich. Nie założył rodziny, cały swój majątek przekazał narodowi polskiemu, tworząc fundację Zakłady Kórnickie. Był współinicjatorem wielu lokalnych przedsięwzięć, m.in. linii kolejowej z Chabówki do Zakopanego i szosy do Morskiego Oka. Film przypomina działalność Władysława Zamoyskiego, ale kreśli też portret człowieka, do którego listy z gratulacjami pisywał Henryk Sienkiewicz, a Władysław Żeromski charakteryzował go jako "wzór i ideał rasy olbrzymów - arcytypów zaginionego szczepu sarmatów". 18:20 EX LIBRIS - KSIĄŻKA HISTORYCZNA ROKU 2023 ODC. 10 Magazyn, 5 min, Polska, 2023 Prowadzący: Wiktor Świetlik, Antoni Dudek Lektor: Marek Bocianiak Wykonawcy: Marek Bocianiak Ex Libris. Książka Historyczna Roku 2023. Telewizja Polska, Polskie Radio, Instytut Pamięci Narodowej oraz Narodowe Centrum Kultury ogłaszają kolejną edycję Konkursu "Książka Historyczna Roku" o Nagrodę im. Oskara Haleckiego. Ideą konkursu jest popularyzowanie dziejów Polski w XX wieku oraz promowanie czytelnictwa książek historycznych. Telewizję Polską w tym konkursie reprezentuje redakcja programu Ex Libris. Przygotujemy serię krótkich programów, które przedstawią widzom książki nominowane do poszczególnych kategorii. Rywalizacja o Nagrody im. Oskara Haleckiego będzie toczyć się w czterech kategoriach: a) najlepsza książka naukowa poświęcona dziejom Polski i Polaków w XX wieku; b) najlepsza książka popularnonaukowa poświęcona historii Polski w XX wieku; c) najlepsze wydawnictwo źródłowe poświęcone historii Polski i Polaków w XX wieku, rozumiane jako publikacja opracowana zgodnie ze standardami naukowymi, w tym zwłaszcza opatrzona wstępem naukowym oraz przypisami; d) najlepsze wspomnienia dotyczące historii Polski i Polaków w XX wieku, rozumiane jako dziennik, relacje lub wywiady, które nie muszą spełniać rygorów przyjętych przy publikacjach o charakterze naukowym. Jury konkursu w każdej kategorii wybierze maksymalnie 10 książek nominowanych do nagrody, które następnie zostaną szczegółowo omówione przez redakcję programu Ex Libris. Swoich zwycięzców wskażą również czytelnicy, którzy od 1 do 31 października 2023 r. wybiorą w drodze głosowania internetowego najlepsze książki w kategorii naukowej i popularnonaukowej. Oprócz nagród jury ma prawo przyznać czterem publikacjom z listy nominowanych wyróżnienia o charakterze honorowym. 19:00 STULECIE WINNYCH S.III - ODC. 37 (S. III, ODC. 11) Serial historyczny, obyczajowy, 45 min, Polska, 2021 Reżyseria: Piotr Śliskowski Scenariusz: Katarzyna Terechowicz, Małgorzata Retei Aktorzy: Jan Wieczorkowski, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Barbara Wypych, Urszula Grabowska, Magdalena Walach, Weronika Humaj, Lesław Żurek, Patryk Szwichtenberg, Stefan Pawłowski, Piotr Rogucki, Kamila Bujalska, Filip Gurłacz, Marcin Franc, Ina Sobala Zdjęcia: Piotr Śliskowski Muzyka: Wojciech Lemański, Paweł Lucewicz Kasia pomimo dramatycznych przejść staje na nogi i znowu zaczyna grać. Kiedy już odzyskuje równowagę i radość życia, o jej względy zaczyna walczyć były kochanek, ojciec Małgosi. Nasila się konflikt Basi z teściową i kryzys w małżeństwie z Tomkiem. Basia ma dosyć złego traktowania i braku oparcia w mężu. Stawia mu ultimatum. Do Brwinowa przyjeżdża Damian, syn Kazi i Władka ze swoją córką Michelle. Kazia jest przeszczęśliwa, bo w końcu ma swoich synów obok. Jasiek po przejściach z Lottą pogodził się z ojcem i pomaga rodzinie. 20:00 KRWAWA HISTORIA SZKOCKICH KLANÓW - ODC. 1 (BLOOD OF THE CLANS) Serial dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Craig Collinson W tym porywającym sequelu serii "Historia szkockich klanów" klany powracają jeszcze potężniejsze i jeszcze bardziej nikczemne. Narrator, Neil Oliver, zabiera widzów w podróż po najgorętszym okresie historii Wielkiej Brytanii. Klany, wciąż ze sobą skłócone, muszą stawić czoła brutalnej wojnie domowej, oszustwom legendarnego Rob Roya i zagrażającemu zagładą wyzwaniu rzuconemu przez nowego króla. Śmierć i zdrada kryją się za każdym rogiem. W trzech częściach serii występują inni bohaterowie. Najpierw są to protagoniści wojny domowej z lat 1644 - 51, potem słynny szkocki Janosik Rob Roy, a w końcu animatorzy i pogromcy ostatniego powstania jakobitów, czyli zwolenników przywrócenia na brytyjski tron dynastii Stuartów. Twórcy postawili na inscenizacje. Akcja, częściej niż we wnętrzach historycznych budowli, rozgrywa się w plenerze, aby widzowie mogli poznać posępny urok Gór Kaledońskich. Cykl nie idealizuje jednak przeszłości: górale są bitni, kłótliwi i nie gardzą pieniędzmi. Religijne i polityczne spory bywają przykrywką dla ich egoistycznych pobudek. Oprócz fanatyków niepodległości, swoje argumenty przedstawiają także zwolennicy unii z Anglią. Neil Oliver nie komentuje zza kadru, towarzyszy bohaterom, przyciszonym głosem tłumacząc powody, okoliczności i następstwa ich działań. 21:05 NOCE I DNIE Film obyczajowy, 170 min, Polska 1975 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Antczak Zdjęcia: Stanisław Loth Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Jadwiga Barańska, Jerzy Binczycki, Barbara Ludwiżanka, Jerzy Kamas, Janina Traczykówna, Andrzej Seweryn, Olgierd Łukaszewicz, Elżbieta Starostecka, Emir Buczacki, Kazimierz Opaliński, Stanisława Celińska, Ilona Kuśmierska, Kazimierz Mazur, Karol Strasburger, Beata Tyszkiewicz, Andrzej Szczepkowski, Władysław Hańcza, Marek Walczewski Film po rekonstrukcji, w jednej części (wersja reżyserska). Ekranizacja wydanej w 1934 roku powieści Marii Dąbrowskiej. W kinach obejrzało ją blisko 25 mln widzów. Saga rodzinna, ukazująca losy rodzin Niechciców i Ostrzeńskich, od upadku powstania styczniowego do wybuchu I wojny światowej. Nominacja do Oscara w 1977 r. , Srebrny Niedźwiedź dla Jadwigi Barańskiej na MFF w Berlinie Zachodnim w 1976 r. , Złote Lwy Gdańskie oraz nagrody za role dla Jadwigi Barańskiej i dla Jerzego Binczyckiego na II FPFF w 1975 r. "Zafascynował mnie proces przemijania, śledzenie 40 lat życia bohaterów, Barbary i Bogumiła. W moim przekonaniu "Noce i dnie"są rzadko spotykanym utworem o przemijaniu, jakie wydała światowa literatura, a Barbara Niechcic to jeden z najpiękniejszych i równocześnie najbardziej złożonych portretów kobiecych w naszej literaturze" - mówił reżyser. Ekranizacja "Nocy i dni" Marii Dąbrowskiej to jedno z największych swego czasu przedsięwzięć polskiej kinematografii - przez trzy lata Jerzy Antczak pisał scenariusz, a realizacja trwała ponad dwa lata. W filmie udział wzięło kilkuset aktorów i tysiące statystów. Na terenie PGR - u Seroczyn koło Warszawy wybudowano Serbinów - dworek Niechciców, zabudowania gospodarcze, posadzono nawet trzysta starych wierzb i wykopano staw, a na wydzierżawionych gruntach powstały specjalne uprawy. Sceny rozgrywające się w Kalińcu nakręcono w Krakowie, w dawnej dzielnicy żydowskiej. Sierpień 1914 roku. Zajęty przez Niemców Kaliniec w pośpiechu opuszczają mieszkańcy. Jest wśród nich Barbara Niechcic. Zagubioną i bezradną odnajduje dawny znajomy, stary Żyd Szymszel. Ofiarowuje jej pomoc - zawiezie ją do pobliskiego Borowna, będącego posiadłością Józefa Toliboskiego. Po drodze Barbara wraca wspomnieniami do przeszłości. Toliboski był jej pierwszą młodzieńczą miłością. Adorował ją przez kilka lat, by nagle ożenić się z inną. Barbara jednak nigdy nie przestała go kochać. Gdy miała lat 25, podczas świąt spędzanych jak co roku u państwa Ładów w Borku, poznała dobiegającego czterdziestki Bogumiła Niechcica. Mimo że brak mu było ogłady i polotu, a wizja spędzenia reszty życia na wsi przerażała ją, następnego roku wzięła z nim ślub. Powoli przyzwyczajała się do nowej sytuacji. Narodziny syna były dla obojga wielkim szczęściem. Piotruś jednak zmarł, mając cztery lata. Barbara popadła w głęboką depresję. Bogumił wierząc, że odmiana dobrze jej zrobi, zarządził przeprowadzkę do dużego, ale zaniedbanego majątku. Dewastacja Serbinowa początkowo przeraziła Barbarę. Jednak dzięki ciężkiej pracy i determinacji Bogumiła, by wydźwignąć posiadłość z ruiny, po roku Serbinów wyglądał "znośnie". Na świat przyszła ich pierwsza córka, Agnieszka. Choć w chwilach załamania Barbara obwiniała męża za "oderwanie od świata", na które zostali skazani, przyzwyczaiła się do życia u jego boku. Jego ogromna miłość dawała jej poczucie bezpieczeństwa, jego wyrozumiałość uspokajała. Urodziły się kolejne dzieci, rodzina Niechciców rozrastała się. 24:00 WCIELENIA ZŁA - ODC. 3/10 MAO. PRZEWODNICZĄCY ŚMIERCI (EVOLUTION OF EVIL) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2015 Lektor: Maciej Gudowski Galeria najbardziej znanych despotów w najnowszej historii. Od Hitlera do Saddama Husajna, od Stalina do Kim Dzong Ila, od Mao do pułkownika Kaddafiego. Bezlitośni psychopaci, chciwi, okrutni, a czasem po prostu szaleni, przejęli kontrolę nad swoim krajem i terroryzują swoich poddanych, ale zawsze pozostaje pytanie. Czy urodzili się źli, czy też coś się stało, że tak się zachowują? Mao Zedong jest kolejnym dyktatorem, którego sylwetkę spróbujemy przybliżyć. 01:50 EX LIBRIS - KSIĄŻKA HISTORYCZNA ROKU 2023 ODC. 10 Magazyn, 5 min, Polska, 2023 Prowadzący: Wiktor Świetlik, Antoni Dudek Lektor: Marek Bocianiak Wykonawcy: Marek Bocianiak Ex Libris. Książka Historyczna Roku 2023. Telewizja Polska, Polskie Radio, Instytut Pamięci Narodowej oraz Narodowe Centrum Kultury ogłaszają kolejną edycję Konkursu "Książka Historyczna Roku" o Nagrodę im. Oskara Haleckiego. Ideą konkursu jest popularyzowanie dziejów Polski w XX wieku oraz promowanie czytelnictwa książek historycznych. Telewizję Polską w tym konkursie reprezentuje redakcja programu Ex Libris. Przygotujemy serię krótkich programów, które przedstawią widzom książki nominowane do poszczególnych kategorii. Rywalizacja o Nagrody im. Oskara Haleckiego będzie toczyć się w czterech kategoriach: a) najlepsza książka naukowa poświęcona dziejom Polski i Polaków w XX wieku; b) najlepsza książka popularnonaukowa poświęcona historii Polski w XX wieku; c) najlepsze wydawnictwo źródłowe poświęcone historii Polski i Polaków w XX wieku, rozumiane jako publikacja opracowana zgodnie ze standardami naukowymi, w tym zwłaszcza opatrzona wstępem naukowym oraz przypisami; d) najlepsze wspomnienia dotyczące historii Polski i Polaków w XX wieku, rozumiane jako dziennik, relacje lub wywiady, które nie muszą spełniać rygorów przyjętych przy publikacjach o charakterze naukowym. Jury konkursu w każdej kategorii wybierze maksymalnie 10 książek nominowanych do nagrody, które następnie zostaną szczegółowo omówione przez redakcję programu Ex Libris. Swoich zwycięzców wskażą również czytelnicy, którzy od 1 do 31 października 2023 r. wybiorą w drodze głosowania internetowego najlepsze książki w kategorii naukowej i popularnonaukowej. Oprócz nagród jury ma prawo przyznać czterem publikacjom z listy nominowanych wyróżnienia o charakterze honorowym.