TVP Kultura Wtorek, 17.10.2023 09:15 NIEDŹWIADEK (L'OURS) Film przygodowy, 90 min, Francja/USA, 1988 Reżyseria: Jean Jacques Annaud Scenariusz: Gerard Brach Aktorzy: Jack Wallace, Tcheky Karyo Familijny film przygodowy. Ekranizacja prozy Jamesa Oliviera Curwooda. Jest rok 1885. Wysoko w górach niedźwiedzica wybierająca miód z gniazda dzikich pszczół ginie pod oberwanym głazem. Mały niedźwiadek zostaje sierotą. Błąkając się po lesie, napotyka innego niedźwiedzia - rannego samotnika. Naśladuje go z bezpiecznej odległości i stara się do niego zbliżyć. Mimo początkowej nieufności, wielki, kulawy niedźwiedź akceptuje go. Tymczasem myśliwi rozpoczynają nagonkę na niedźwiedzie. Dużemu udaje się uciec, ale malec zostaje schwytany. Z ciekawością obserwuje ludzi i ich konie. Gdy podczas polowania duży niedźwiedź daruje życie jednemu z myśliwych, osaczywszy go przedtem na skalnej półce, myśliwi rezygnują z dalszego polowania i postanawiają uwolnić niedźwiadka. Ale malec wcale nie ma ochoty rozstać się z nimi... Film nagrodzony wieloma prestiżowymi nagrodami i nominowany do Oscara. (tekst: Beata Rodewald Mazurkiewicz) 11:00 ZAKLĘTY DWÓR - ODC. 1/7 CIEŃ STAROŚCICA Serial historyczny, przygodowy, 56 min, Polska, 1976 Reżyseria: Antoni Krauze Scenariusz: Andrzej Wydrzyński Zdjęcia: Stefan Pindelski, Maciej Kijowski Aktorzy: Krzysztof Jasiński, Gustaw Lutkiewicz, Roman Wilhelmi, Jerzy Binczycki, Tadeusz Bartosik, Zofia Czerwińska, Bruno O'Ya, Mieczysław Voit, Janusz Zakrzeński, Janusz Paluszkiewicz, Józef Kalita, Jerzy Cnota, Leon Pietraszkiewicz, Wiesław Gołas, Grażyna Kruk-Frymar "Zaklęty dwór" skupia jak w soczewce główne cechy powieści romantycznej. Przy jego realizacji Antoni Krauze objawił zręczność w operowaniu efektem sensacji, tajemniczości i romantyczną symboliką wielu obrazów, a zarazem pokazał świetne wyczucie w prowadzeniu scen satyryczno - komicznych"- komplementowała twórcę filmu krytyka. Równocześnie powodzenie serialu skłoniło recenzentów do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, kim był autor "tej powieści z dreszczykiem", według której nakręcono film. Istotnie, Walery Łoziński (1837 - 61) jest dziś pisarzem zapomnianym. Zginął młodo w pojedynku, nie dotarłszy do armii Garibaldiego, do której zamierzał się zaciągnąć (był gorącym patriotą, już w młodości"zarażonym"demokratycznymi ideami epoki - z gimnazjum w Samborze został relegowany za"wrogie nastawienie do rządu" austriackiego). Zdążył napisać pięć powieści, sporo wierszy, utwór sceniczny, dziesiątki artykułów i drobiazgów literackich do wszystkich gazet lwowskich. W powieściach"Szlachcic chodaczkowy","Szaraczek i karmazyn"przeciwstawiał kosmopolityzm i egoizm"karmazynów"szczeremu patriotyzmowi drobnej szlachty. Do jego najdojrzalszych utworów należą"Czarny Matwij"oraz dwie powieści o spiskach galicyjskich przed rokiem 1848 -"Zaklęty dwór"i jego kontynuacja "Dwie noce", gdzie wprowadził postać emisariusza Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, który działa na terenie zaboru austriackiego przed wybuchem Wiosny Ludów. "Zaklęty dwór", jedna z najciekawszych powieści politycznych epoki, jednocześnie jest dowodem na to, jak zręcznie umiał Łoziński budować sensacyjną, awanturniczą intrygę i nastrój niesamowitości i grozy. Trzej główni bohaterowie serialu to tajemniczy maziarz oraz Juliusz Żwirski, spadkobierca znanego z dziwactw starościca Mikołaja, i jego szkolny kolega Damazy Czorgut (obu młodzieńców autor obdarzył pewnymi przymiotami i elementami własnej biografii). Damazy przyjeżdża właśnie do Żwirowa, rodowej siedziby przodków Juliusza. Intryguje go stary, opuszczony dwór starościca Mikołaja strzeżony przez Kostię Bulija, a wśród miejscowej ludności budzący zabobonną trwogę. Miejscowy sędzia opowiada Czorgutowi historię starościca i ujawnia treść jego testamentu. 12:10 NIEŚMIERTELNY VERMEER (VERMEER, BEYOND TIME) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2016 Reżyseria: Guillaume Cottet, Jean - Pierre Cottet Scenariusz: Jean - Pierre Cottet Dokument przedstawia sylwetkę holenderskiego malarza epoki baroku, Jana Vermeera. Artysta malował głównie sceny rodzajowe, także historyczne i inspirowane motywami religijnymi. Dążył do maksymalnego uproszczenia przestrzeni swoich obrazów, a jego prace cechuje powtarzalność tych samych motywów: gry kolorów, światła, przedstawienia perspektywy. Widz wyczuwa spokój wewnętrzny i harmonię malowanych przez niego postaci i miejsc. Najbardziej znane jego dzieła to "Dziewczyna z perłą", "Mleczarka", "Dziewczyna czytająca list", "Przerwana lekcja muzyki", "Koronczarka" czy "Widok Delftu". Zapomniany na niemal dwa stulecia, został odkryty dopiero w połowie XIX wieku. 13:20 KONIEC SEZONU Film dokumentalny, 20 min, Polska, 2019 Reżyseria: Stanisław Cuske Starsze małżeństwo wypływa w rejs po jeziorach, na których spędziło całe swoje życie. Zamknięta przestrzeń jachtu prowokuje do refleksji nad przyszłością, ale także nad tym, co minęło. Wieczorami rozbrzmiewają stare melodie. 13:50 HITCHCOCK/TRUFFAUT Film dokumentalny, 76 min, Francja/USA, 2015 Reżyseria: Kent Jones Film to oglądany po latach zapis legendarnego spotkania dwóch wizjonerów kina. Historia realizacji wywiadu rzeki, przeprowadzonej przez osiem dni rozmowy między wielkimi reżyserami, których na pierwszy rzut oka, poza pasją do kina, nic nie łączy. Z jednej strony dystyngowany człowiek legenda: Alfred Hitchcock, uznawany wówczas za najsprawniejszego rzemieślnika w historii kina, z drugiej młody gniewny: znajdujący się u progu kariery Francois Truffaut, wywrotowiec, rzecznik kina autorskiego, współtwórca francuskiej Nowej Fali. Autorzy filmu, korzystając ze wspaniałych materiałów archiwalnych, wzbogacają historię wypowiedziami twórców współczesnego kina: Martina Scorsese, Oliviera Assayasa, Petera Bogdanovicha, Wesa Andersona, Kiyoshi Kurosawy i wielu innych, by opowiedzieć historię spotkania dwóch pozornie przeciwstawnych żywiołów. Oglądane dziś zderzenie tych osobowości budzi na nowo pytanie: czym jest kino? Czy tylko tanią, wyrastającą z jarmarcznych sztuczek, wyolbrzymioną i spulchnioną przez gigantyczne budżety i lata pogoni za nowinkami technicznymi papką dla mas? Czy może polem dla artystów, narzędziem umożliwiającym przekazywanie swojego credo w sposób najpełniejszy, w stopniu nieosiągalnym dla malarzy, rzeźbiarzy, poetów, pisarzy, muzyków? Zapis spotkania Truffauta z Hitchcockiem to prawdziwa uczta dla kinomanów, swoisty podręcznik myślenia o i pojmowania kina. To film o historii powstania biblii kinomanów, wydanej po raz pierwszy w 1966 roku, kształtującej kilka pokoleń twórców i miłośników X Muzy. Ale przede wszystkim film oddaje sprawiedliwość wielkiemu Alfredowi Hitchcockowi, twórcy, który udowodnił, że nawet najbardziej dopasowany klucz do serca widzów, otwiera je dopiero w rękach prawdziwego artysty. 18:10 RES POLONIAE - O POLSCE Z ODDALI - KSIĄŻĘ JUAN JORGE BAGRATION - MUKHRANI Rozmowa, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Poraj Poleski Scenariusz: Piotr Poraj Poleski, Anna Szałańska, Jolanta Rzegocka Program "Res Poloniae - o Polsce z oddali" to cykl wywiadów przeprowadzonych przez Jolantę Rzegocką w różnych krajach. Tym razem dziennikarka odwiedza Gruzję, gdzie rozmawia z przedstawicielami kulturalnych elit. Misją programu jest wzajemne poznanie się Polaków i Gruzinów, odnalezienie w Gruzji polskich śladów, a także uświadomienie sobie wszystkiego, co może łączyć obydwa narody. Bohaterem odcinka jest książę Juan Jorge Bagration - Mukhrani 18:50 STAWKA WIĘKSZA NIŻ ŻYCIE - ODC. 7/18 - PODWÓJNY NELSON Serial sensacyjny, wojenny, 54 min, Polska, 1968 Reżyseria: Janusz Morgenstern Scenariusz: Andrzej Zbych (właśc. Andrzej Szypulski i Zbigniew Safjan) Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Stanisław Mikulski, Wiesława Mazurkiewicz, Iwa Młodnicka, Henryk Bąk, Feliks Żukowski, Aleksander Sewruk, Adam Pawlikowski Aresztowana przez Niemców agentka aliancka Eva Fromm nie wytrzymuje tortur i zaczyna sypać. W efekcie Kloss i major Hanna Busel zostają wysłani do małej miejscowości wypoczynkowej Liski, by do końca rozpracować informacje wydobyte od Evy Fromm. Kloss i Busel prowadzą przed sobą grę. Każde z nich dociera do partyzanckiego oddziału "Kornela", oboje żądają, by Kornel zlikwidował "tajnego agenta". Okazuje się, że Hanna Busel też jest agentką aliancką, ale Kloss, któremu tamci nie wierzą, jest w śmiertelnym niebezpieczeństwie. Dopiero w ostatniej chwili Hans i Hanna sprzymierzają się przeciw prawdziwemu wrogowi. 20:00 TEATR TELEWIZJI - POSKROMIENIE ZŁOŚNICY Spektakl teatralny, 113 min, Polska, 2005 Reżyseria: Krzysztof Warlikowski Aktorzy: Adam Ferency, Danuta Stenka, Małgorzata Kożuchowska, Marcin Troński, Marcin Dorociński, Andrzej Szeremeta, Zygmunt Malanowicz, Paweł Tucholski, Sławomir Grzymkowski, Janusz Wituch, Maciej Szary, Michał Gadomski, Joanna Olszewska Muzyka: Paweł Mykietyn Jedna z najgłośniejszych inscenizacji dzieł Szekspira w polskim teatrze w ostatnich latach. O spektaklu jeden z krytyków napisał: "W > Poskromieniu złośnicy < Warlikowski dokonał głębokiej reinterpretacji tekstu sztuki. Z komedii o niesfornej sekutnicy wyparowały wszystkie treści godne kuchennych makatek, które pouczają, że > dobra żona tym się chlubi, że gotuje, co mąż lubi < . (...) W tym przedstawieniu zgodnie z regułą teatralnych opowieści Warlikowskiego, niemal wszystko może się zdarzyć. Mnogość atrakcji uzasadnia dodatkowo cyrkowa rama inscenizacyjna. Teatralna rzeczywistość nabiera własnego życia, pogrąża się w dekadenckim rozpadzie" Transmisja "Poskromienia złośnicy" w TVP Kultura była pierwszą realizacją w telewizji przedstawienia Krzysztofa Warlikowskiego, jednego z ciekawszych polskich reżyserów. W spektaklu w głównych rolach występują Dorota Stenka, Adam Ferency, Małgorzata Kożuchowska. Muzykę, wykonywaną na żywo, napisał Paweł Mykietyn. 00:35 JAN PAWEŁ II (JAN PAWEŁ II /POPE JOHN PAUL II /GIOVANNI PAOLO II) Film biograficzny, 123 min, Polska/Włochy/USA, 2006 Reżyseria: John Kent Harrison Scenariusz: John Kent Harrison, Salvatore Basile, Francesco Arlanch, Francesco Contaldo Zdjęcia: Fabrizio Lucci Aktorzy: Jon Voight, Cary Elwes, James Cromwell, Ben Gazzara, Wenanty Nosul, Christopher Lee, Vittoria Belvedere, Daniele Pecci, Ettore Bassi, Chiara Conti, Valeria Cavalli, Giulietta Revel Wykonawcy: Krzysztof Kolberger, Władysław Kowalski, Olgierd Łukaszewicz, Wojciech Malajkat, Marek Barbasiewicz, Joanna Koroniewska, Jolanta Fraszyńska, Maciej Marczewski, Marcin Przybylski, Anna Dereszowska, Robert Gonera, Krzysztof Janczar Wkrótce po śmierci papieża Jana Pawła II powstały, niemal równolegle, dwa filmy fabularne opowiadające o jego życiu i pontyfikacie: amerykański "Jan Paweł II. Nie lękajcie się" Jeffa Blecknera z Thomasem Kretschmannem w roli głównej oraz polsko - włosko - amerykański "Jan Paweł II" z Carym Elwesem i Jonem Voightem odtwarzającymi postać papieża Polaka w różnych okresach jego życia. Film ten zasługuje na pochwały nie tylko ze względu na rozmach i staranność, z jakimi potraktowano temat i samego bohatera. Zadbano zarówno o wierność faktom, jak i stworzenie możliwie największego podobieństwa zewnętrznego. Cary Elwes jako młody Karol Wojtyła, ale przede wszystkim Jon Voight odtwarzający postać papieża Polaka już w okresie jego pontyfikatu naśladuje charakterystyczny kształt jego postaci, pochylenie głowy, sposób poruszania się, gesty i zachowania, jakie pamiętamy z telewizyjnych transmisji papieskich pielgrzymek. Stara się również ukazać na ekranie jego bogatą, złożoną osobowość, niezwykłą religijność, prostotę i szczerość idące w parze z wyrafinowanym intelektualizmem i mistycyzmem. Dzieło Johna Kenta Harrisona opowiada o całym dorosłym życiu Karola Wojtyły, choć oczywiście większa część filmu poświęcona jest okresowi pontyfikatu Jana Pawła II i jego wpływowi na sprawy religii oraz zmiany polityczne zachodzące na świecie. Film otwiera scena zamachu na papieża, do którego doszło 13 maja 1981 r. na Placu Świętego Piotra w Rzymie. Pojazd z rannym Janem Pawłem II przedziera się przez plac w kierunku szpitala. Przed oczami papieża przewija się film, Ojciec Święty cofa się myślami do 1938 r. Wspomina swoją młodość, wspaniałą rodzinę, fascynację teatrem, literaturą, filozofią, sportem, ale też Bogiem i drugim człowiekiem. Nadchodzi rok 1939 - wojna i okupacja. Karol Wojtyła próbuje zrozumieć i poradzić sobie z nową sytuacją. Trafia na wspaniałego spowiednika - arcybiskupa Sapiehę. Studiuje w jego podziemnym seminarium i podejmuje decyzję o byciu księdzem. Na prośbę ojca, aby uniknąć wywiezienia na roboty, podejmuje ciężką, fizyczną harówkę w kamieniołomach. Kolejnym czasem wielkiej próby jest powojenna konfrontacja z komunizmem, który zwalcza na każdym kroku wszelkie przejawy religijności. Zabrania używania symboli religijnych poza budynkami należącymi do Kościoła. Odwraca uwagę polskiej młodzieży od religii. Zamyka katolickie szkoły. Kontroluje społeczną i charytatywną działalność Kościoła. Represjonuje duchownych. Ingeruje w obsadzanie kościelnych stanowisk. Zabrania lub utrudnia budowanie nowych świątyń. Z tym wszystkim musi zmierzyć się ksiądz, a później biskup i wreszcie kardynał Karol Wojtyła. 16 października 1978 r. nadchodzi najważniejszy moment w jego życiu: Karol Wojtyła staje na czele całego Kościoła katolickiego. Dla wielu wybór papieża Polaka jest olbrzymim zaskoczeniem, ale też nadzieją na zmiany. Później przychodzi okres długiej rekonwalescencji, który zbiega się z kolejnym smutnym wydarzeniem w życiu papieża - śmiercią prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego. Jan Paweł II jednak się nie poddaje. Wyznacza sobie zadanie: wprowadzić Kościół w nowe tysiąclecie bez wojen i przelewu krwi. Do pomocy w realizacji tego zadania wyznacza kardynała Ratzingera, powołując go na prefekta Kongregacji Doktryny Wiary. Zamach nie zmienia też stylu sprawowania władzy papieskiej: Jan Paweł II nadal jest aktywny, pielgrzymuje, wzywa do pokoju i pojednania, spotyka się z głowami państw i szefami dyplomacji, walczy o prawa człowieka - do życia, wolności słowa i wyznania. Wiele czasu poświęca problemowi komunizmu, uważając, że rozpad Związku Radzieckiego jest realny. Ważnym aspektem jego walki o pokój na ziemi jest tworzenie więzi z młodzieżą. Jan Paweł II, przyjaciel i wychowawca młodych ludzi, ustanawia Światowy Dzień Młodzieży. Wbrew spekulacjom nieprzychylnych Kościołowi środowisk odnosi olbrzymi sukces - na jego wezwanie odpowiadają tłumy. Młodzież udziela mu pełnego poparcia. Z biegiem lat pogarsza się stan zdrowia papieża. Konieczna staje się operacja wstawienia mu sztucznego stawu biodrowego, potem trwa długa rehabilitacja, daje znać o sobie choroba Parkinsona, która powoli atakuje całe ciało. Dla aktywnej i pełnej życia osoby tego typu ograniczenia są co najmniej niewygodne. Ale Jan Paweł II nie ma czasu na choroby, zbliża się bowiem rok 2000. Kościół ma już 2000 lat. Z tej okazji zostaje zorganizowana pielgrzymka do Ziemi Świętej. Nieuchronny upływ czasu i kolejne choroby utrudniają życie Karolowi Wojtyle, który przygotowuje się powoli na spotkanie z Bogiem. Do ostatnich chwil jego ukochana młodzież jest przy nim. Słyszy ją, przygotowując się do ostatniej drogi: "Szukałem was, a teraz wy przyszliście do mnie". 02:55 PANORAMA KINA POLSKIEGO - ZIEMIA OBIECANA Dramat, 162 min, Polska, 1974 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Andrzej Wajda Zdjęcia: Witold Sobociński, Edward Kłosiński, Wacław Dybowski Aktorzy: Daniel Olbrychski, Wojciech Pszoniak, Andrzej Seweryn, Bożena Dykiel, Piotr Fronczewski, Stanisław Igar, Kalina Jędrusik, Lidia Korsakówna, Kazimierz Opaliński, Franciszek Pieczka, Wojciech Siemion, Andrzej Szalawski, Danuta Wodyńska, Zbigniew Zapasiewicz, Jerzy Zelnik Adaptacja powieści Władysława Reymonta była ogromnym przedsięwzięciem produkcyjnym i została zrealizowana w rekordowym tempie 77 dni zdjęciowych. Zdjęcia kręcono w kilkudziesięciu miejscach w Łodzi, pobliskich miasteczkach i na Śląsku, gdzie zachowały się fragmenty XIX-wiecznej zabudowy. Pod koniec XVIII wieku Łódź była małą wioską liczącą niespełna dwustu mieszkańców. W połowie następnego stulecia było ich już 20 tysięcy, pod koniec XIX wieku zaś aż trzysta tysięcy. Tak gwałtowny rozwój miasta jest trudny do wyobrażenia nawet dziś. Z całego kraju - z miasteczek, wiosek, ciągnęły do Łodzi tysiące ludzi w poszukiwaniu pracy, zarobku i lepszego życia. Na tej "ziemi obiecanej" nieliczni, na nadludzkiej pracy tłumów, zbijali majątki. Takie były początki kapitalistycznych przemian na ziemiach polskich, które doprowadziły do powstania przemysłu i robotniczych społeczności miejskich. Powieść Władysława Reymonta niezwykle obrazowo i barwnie oddaje dynamiczne i burzliwe przemiany społeczne towarzyszące gwałtownemu rozwojowi Łodzi. "Ziemia obiecana" to historia kariery trzech zaprzyjaźnionych przemysłowców. Karol Borowiecki - Polak, syn ziemianina, Moryc Welt - Żyd i Niemiec Maks Baum decydują się założyć w Łodzi fabrykę włókienniczą. Walczą o jej budowę i egzystencję, pokonują piętrzące się trudności. Karol musi sprzedać rodzinny majątek. Nieubezpieczona fabryka zostaje spalona na polecenie innego przemysłowca, którego żona miała romans z Borowieckim. Po tym Karol decyduje się zerwać z narzeczoną Anką i wziąć ślub z córką niemieckiego fabrykanta, milionera. Za cenę rezygnacji ze swych ideałów i miłości zostaje wielkim łódzkim kapitalistą. "Ziemia obiecana" obsypana została nagrodami na festiwalach filmowych w Gdańsku, Chicago, Moskwie, Valladolid, Kartagenie i Łagowie, w roku 1975 otrzymała nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia, w roku 1976 - nominację do Oscara.