TVP Historia Poniedziałek, 13.11.2023 06:40 BYŁ TAKI DZIEŃ - 13 LISTOPADA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1817 - utworzenie Ossolineum we Lwowie; 1924 - Nobel dla Reymonta; 1956 - do Moskwy wrócił Konstanty Rokossowski, dotychczasowy polski minister obrony narodowej z nadania Stalina; 07:10 CZAS HONORU - ODC. 2 NA POLSKIEJ ZIEMI Serial wojenny, 47 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski Oddział dywersyjny podejmuje kolejną próbę dotarcia nad terytorium Polski. Tym razem się udaje, chociaż cała piątka omyłkowo ląduje ok. 20 km od planowanego miejsca zrzutu. Nie obywa się też bez poważniejszych kłopotów - spadochron Władka zaczepia się o gałęzie drzew, chłopak musi skakać ze sporej wysokości i skręca nogę. Co gorsza, spadochroniarze natykają się na niemiecki patrol: są zmuszeni zabić dwóch żołnierzy, nie wiedząc, że wśród drzew ukrył się trzeci z nich. Zakopują też pasy z przywiezionym złotem i kierują się w stronę Warszawy. Ponieważ przygotowana przez gestapo obława na "zrzut" z Anglii kończy się fiaskiem, rozwścieczony standartenfuhrer Gerd Keller dochodzi do wniosku, że Karol Ryszkowski go oszukał. Oddaje go w ręce sadysty Rappkego, który torturuje go podczas przesłuchań. Niewiele pomaga interwencja majora Halbe z Abwehry. Dopiero kiedy zostaje odnaleziony jeden ze spadochronów, Karol odzyskuje zaufanie Niemców. Wanda prosi doktor Marię o skontaktowanie jej z działaczami podziemia. Chce się włączyć do walki. Lekarka początkowo odmawia, sytuacja zmusza ją jednak do skorzystania z oferty Wandy. Kiedy gestapo przeszukuje szpitale w poszukiwaniu zbiegłego Antka, ciężko ranny i wciąż bardzo osłabiony, chłopak zostaje ukryty w mieszkaniu Wandy i jej matki Heleny (Ewa Wencel). Oddział majora Konarskiego trafia do pierwszego punktu kontaktowego, którym jest mieszkanie niejakiego Rogalskiego (Leon Charewicz). Wskutek nieporozumienia dywersanci biorą Rogalskiego za zdrajcę, o mały włos nie dochodzi do strzelaniny. Poznają też łączniczkę Olę (Paulina Chapko), studentkę medycyny i podopieczną doktor Marii, która ma im pomóc w przemieszczaniu się po Warszawie. 08:25 HISTORIA POLSKI - PO LATACH NIEWOLI WSTAJE POLSKA 1914 - 1918 Dokument fabularyzowany, 51 min, Polska, 2008 Reżyseria: Lucyna Smolińska-Sroka, Mieczysław Sroka Scenariusz: Lucyna Smolińska-Sroka, Mieczysław Sroka Zdjęcia: Józef Romasz Aktorzy: Grzegorz Miśtal, Grzegorz Małecki, Jacek Rozenek, Mariusz Bonaszewski, Dorota Segda Myśmy się porwali z motyką na słońce, dmuchali przeciwko wichurze nieufności i pogardy dla tych, co się ważą na takie szalone czyny. Ale jeden nas strach ogarniał: abyśmy nie stali się śmiesznymi w historii. Aby nie przysporzyć narodowi polskiemu jeszcze jednego upokorzenia - tak mógłby odpowiedzieć marszałek Józef Piłsudski, pytany o ocenę z perspektywy czasu wysiłku Polaków w walce o odzyskanie niepodległości. - Żyła w nas ta wściekła ambicja, by własnymi siłami wytworzyć nowe wartości Polski - kontynuowałby ten mąż stanu, przywołując z pamięci wydarzenia ważne i groźne. Piłsudski nie miałby wątpliwości co do oddania sprawie wszystkich zaangażowanych w proces przywrócenia Polsce państwowości po 123 latach niebytu. Zginąć możemy, ale hańby imieniu naszemu nie przyniesiemy. Józef Piłsudski był jedną z najważniejszych postaci biorących udział w marszu do wolności. Przed wojną stał on na czele związanego z Polską Partią Socjalistyczną stronnictwa proaustriackiego, widząc przyszłość Polski u boku Austro - Węgier, w opozycji do carskiej Rosji. Odmienną koncepcję mieli członkowie Narodowej Demokracji pod przywództwem Romana Dmowskiego. Za głównego wroga wyśnionej polskiej państwowości uważali prowadzące akcję germanizacji Prusy. Wybuch I wojny światowej oznaczał dla wielu patriotów realną szansę na urzeczywistnienie marzeń o wolnej ojczyźnie. Do odzyskania niepoległości oraz kształtowania się nowo powstałego państwa przyczynili się także między innymi Ignacy Paderewski, Ignacy Daszyński, Wincenty Witos oraz generał Józef Haller. Autorzy dokumentu "Po latach niewoli wstaje Polska" z wielką starannością zainscenizowali wywiad z Józefem Piłsudskim. Choć taka rozmowa nigdy nie miała miejsca, tekst odpowiedzi oparto na autentycznych wypowiedziach marszałka. W filmie wykorzystano też wiele archiwalnych materiałów, nagrań i fotografii, dokumentów oraz wspomnień. Tematem przewodnim był długi i skomplikowany proces odzyskania przez Polskę niepodległości. Rozpoczął się on długo przed 11 listopada 1918 roku, która to data jest obchodzona jako Święto Narodowe. Dokumentaliści prześledzili także losy polskich formacji, I Kompanii Kadrowej i Legionów, których żołnierze przelewali krew wierząc, że ta najwyższa ofiara nie pójdzie na marne. 09:35 PO PRL-U - POLSKA WIEŚ CZASÓW TRANSFORMACJI Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Michał Jarosiński, Witold Karaś, Marcin Krynicki Prowadzący: Beata Michniewicz Polska wieś czasów transformacji. W sierpniu 1989 roku doszło do rozszerzenia zasad gospodarki rynkowej również na sektor rolniczy. Doszło do urynkowienia cen produktów, a jednocześnie otwarcia polskiego rynku na produkty zagraniczne i likwidacji całego szeregu dotacji do produkcji. W następnym roku zniesiona została regulacja wysokości stóp procentowych kredytów rolniczych. Skutki transformacji były dla rolnictwa bardzo negatywne w początkowych latach, po upadku PRL. W roku 1990 wzrost cen środków produkcji był dwukrotnie wyższy niż wzrost cen produktów rolnych. Wzrosły też gwałtownie koszty obsługi kredytów. Zmiany te doprowadziły przede wszystkim do spadku rentowności dużych gospodarstw rolnych. Wśród drobnych rolników pojawiła się znaczna grupa zarejestrowanych bezrobotnych. W kolejnych latach rządy zaczęły prowadzić politykę ograniczania importu produktów rolno - spożywczych. Jednocześnie polepszyły się wyniki gospodarcze. Nie lada paradoksem jest, jest to, że w wyniku zderzenia z realiami terapii szokowej to właśnie rolnicy okazali się pierwszymi, najgłośniejszymi i najbardziej zatwardziałymi przeciwnikami nowego systemu. Problem polegał bowiem na tym, że plan Balcerowicza w swej pierwotnej postaci zakładał bardzo szerokie otwarcie polskiej gospodarki na towary z importu. I to było dla polskich rolników zabójcze. W skali makro oznaczało bowiem, że z dnia na dzień musieli ścigać się na przykład z holenderskimi producentami płodów rolnych, którzy w swoim kraju korzystali z wielu państwowych ułatwień i preferencji. A już na pewno ze stabilnego kredytowania. To polska wieś poniosła w pierwszej fazie polskiej transformacji olbrzymią cenę za terapię szokową. Kto wie, czy nie największą ze wszystkich. 10:10 SENSACJE XX WIEKU - POJEDYNEK W VENLO Widowisko historyczne, 50 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Piotr Garlicki, Tomasz Dedek, Wojciech Wysocki, Marek Kalita, Jerzy Schejbal Opatrzność czuwała nad wodzem. Choć ładunek dynamitu z aż trzema, dla pewności, zapalnikami i dwoma mechanizmami zegarowymi eksplodował w ściśle wyznaczonym czasie, to jest 8 listopada 1939 o godzinie 21:20, zabijając sześciu i raniąc wielu towarzyszy partyjnych, w monachijskiej piwiarni "Buergerbraeukeller" Hitlera już nie było. Wbrew obyczajom, wcześniej niż zwykle opuścił siedzibę corocznego zjazdu nazistów. Szczęście uśmiechnęło się też do organów ścigania. Hans Georg Elser, stolarz z zawodu i komunista z przekonania, został schwytany tego samego dnia, wieczorem, podczas próby ucieczki do Szwajcarii. Podobno zachowywał się podejrzanie na przejściu granicznym. Nie sposób pojąć, dlaczego tak wytrawny i przezorny zamachowiec zamiast spokojnie wrócić do domu, usiłował opuścić Niemcy. Pytań jest więcej. Ktoś musiał pomagać Elserowi w składaniu tajnych wizyt w piwiarni. Ktoś musiał nie słyszeć - przez trzydzieści nocy z rzędu! - hałasu towarzyszącego drążeniu w filarze wnęki na bombę. Kto? Skąd u prostego stolarza imponująca wiedza pirotechniczna? I wreszcie dlaczego pojmany zbrodniarz nie stanął natychmiast pod murem ani nawet przed sądem? Został osadzony w Dachau, w którym przebywał przez kilka lat w dobrych, jak na obóz koncentracyjny, warunkach. Został zamordowany dopiero w kwietniu 1945 roku. Tego samego dnia stracono byłego szefa Abwehry, Wilhelma Canarisa, dzień później - bliskiego współpracownika admirała, Hansa Ostera. Ktoś zadbał o to, aby zwycięscy alianci nie poznali sekretów tajnych służb Trzeciej Rzeszy. W kolejnym odcinku "Sensacji XX wieku" Bogusław Wołoszański przedstawia zagadkowe, do dziś nie w pełni wyjaśnione kulisy zamachu na Hitlera dokonanego w listopadzie 1939 roku. Wojna z Polską już się skończyła, wojna z Zachodem - pomijając farsę "drole de guerre" - jeszcze się nie zaczęła. Trwały za to intensywne gry polityczne i dyplomatyczne, zmagania stronnictw i koterii, a także walki służb wywiadowczych. Nie tylko z przeciwnikami zza linii frontu. Niemiecka generalicja obawiała się przedwczesnego uderzenia na mocarstwa zachodnie. Z niepokojem patrzyła na rosnące wpływy SS. Wywiad wojskowy admirała Canarisa ostro konkurował z kierowanym przez Waltera Schellenberga wywiadem SS. Zamach monachijski i wydarzenia późniejsze, w tym nader łatwe schwytanie sprawcy, oraz porwanie przez Sicherheitsdienst w nadgranicznym holenderskim miasteczku Venlo dwóch wywiadowców brytyjskich, mogły być następstwem rywalizacji niemieckich tajnych służb - Abwehry i SS, jak też pokłosiem znacznie poważniejszego konfliktu w najwyższych kręgach kierowniczych Trzeciej Rzeszy. Czyżby Elser miał zabić nieobliczalnego Adolfa Hitlera, by nowy przywódca, rozsądny Heinrich Himmler, mógł szybko wynegocjować warunki pokoju z zachodnimi aliantami i pomaszerować na Wschód? 11:05 TROPIKALNE WYSPY ŚWIATA - MADAGASKAR ODC. 1 (EARTH'S TROPICAL ISLANDS 1. MADAGASCAR) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Kathryn Jeffs, Roger Webb Film dokumentalny BBC Studios opowiadający o wyspach: Madagaskar, Borneo i Hawaje. Wszystkie stanowią odzielne ekosystemy, a ich unikalna przyroda jest od lat zagrożona wyginięciem. Odcinek pierwszy to podróż na wyspę Madagaskar. Oddalone od kontynentów, na otwartych oceanach leżą tropikalne wyspy zamieszkane przez zwierzęta, które ewoluowały w izolacji oraz ludzi, którzy przystosowywali się tu do życia w szczególnych warunkach. Od lasów deszczowych Borneo z ich nadzwyczajną różnorodnością dzikiej przyrody po Hawaje, najbardziej odległy archipelag, skolonizowany przez najodporniejszych pionierów, po Madagaskar - najstarszą z wysp, gdzie powstały tysiące wyjątkowych gatunków. Każda z tych wysp z czasem stała się jedynym w swoim rodzaju światem, domem dla wspaniałych form życia niewystępujących nigdzie indziej na Ziemi. Wśród tropikalnych wód Oceanu Indyjskiego leży najstarsza wyspa na świecie. Madagaskar. Na obszarze odizolowanym od reszty świata dłużej niż jakakolwiek inna wyspa, życie miało wystarczająco dużo czasu, by wyewoluować do najbardziej zaskakujących form. Ponad 15 tysięcy miejscowych gatunków nie występuje nigdzie indziej na świecie. Na żadnej z pozostałych wysp naszej planety nie spotkamy tak dużo wyjątkowych roślin i zwierząt. Madagaskar uformował się blisko 90 milionów lat temu, kiedy rozpadła się olbrzymia masa lądowa superkontynentu Gondwany. Obecne Indie odłączyły się od Afryki, a Madagaskar pozostał u jej wybrzeży. Tę rozległą wyspę, wielkością niemal dorównującą powierzchni Francji, zapełniają niezwykłe pradawne środowiska. W centralnej części Madagaskaru znajduje się Płaskowyż Centralny - górzysta formacja, która w istotny sposób wpływa na klimat wyspy. Ciepłe, wilgotne powietrze nadpływa znad Oceanu Indyjskiego, przynosząc deszcze nad wschodnią część krainy. Góry zatrzymują deszcz kierujący się na zachód, co powoduje powstanie rozległych suchych obszarów. Jałowy krajobraz ciągnie się daleko ku południowo - zachodniemu wybrzeżu. To właśnie tu 55 milionów lat temu morze wyrzuciło na brzeg nielicznych zwierzęcych rozbitków, którzy zdołali przetrwać 400 - kilometrową przeprawę z Afryki. 12:05 ZAGINIONE? OCALONE? HISTORIE ZAWODÓW RÓŻNYCH - ZABAWKARZ Magazyn, 20 min, Polska, 2023 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Andrzej Kaczmarczyk Prowadzący: Andrzej Kaczmarczyk W tym odcinku cyklu "Zaginione? Ocalone? Historie zawodów różnych" odwiedzimy zabawkarza. 12:30 LEGIONY Dramat wojenny, Polska 2019 Reżyseria: Dariusz Gajewski Scenariusz: Tomasz Łysiak, Michał Godzic Aktorzy: Sebastian Fabijański, Bartosz Gelner, Wiktoria Wolańska, Mirosław Baka, Jan Frycz, Grzegorz Małecki, Piotr Cyrwus Filmowa superprodukcja o legionowym pokoleniu lat 1914 - 1916, które wywalczyło Polsce niepodległość. To epickie widowisko historyczne, rozgrywające się podczas I wojny światowej, zrealizowane przy użyciu najnowocześniejszych technik filmowych. Ukazuje młodych ludzi, bez wahania rzucających się w wir walki o odzyskanie państwowości, ale także tych, którzy dopiero zrozumieli, że tylko w wolnej Polsce spełnią swoje marzenia. Uniwersalna opowieść o wkraczaniu w dorosłość w trudnych czasach i dojrzewaniu do wspólnoty. Wielka historia jest tu tylko tłem dla rozgrywającej się na pierwszym planie love story. Uwikłani w nią są: dezerter z carskiego wojska - Józek Wieża, a także Ola Tubilewicz, agentka wywiadu Pierwszej Brygady, członkini Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego oraz jej narzeczony Tadek Zbarski, ułan i członek Drużyn Strzeleckich. Historia fikcyjnych bohaterów została zainspirowana losami prawdziwych legionistów. 14:50 KŁAMSTWA I MITY POLSKI LUDOWEJ - ODC. 16 Magazyn, 10 min, Polska, 2023 Scenariusz: Sebastian Ligarski, Monika Kwasigroch, Edyta Strub Wielu młodych ludzi, urodzonych już w wolnej Polsce wiedzę o tym, jak wyglądała współczesna historia naszego kraju, czerpie z filmów, czasem z opowieści rodziny. Na lekcjach historii poznaje tylko najważniejsze z wydarzeń i nie zawsze potrafi zrozumieć, jak wyglądał ten system i jak żyło się w Polsce Ludowej. Zwłaszcza że kultywowana jest moda na PRL, pojawiają się lokale nawiązujące do tej nazwy, modne gadżety czy kultowe filmy. Sielankowy obraz kraju, w którym żyło się może biednie, ale było wesoło, pojawia się gdzieś w społecznej świadomości. Kłamstwo Polski Ludowej wciąż nie zostało odkłamane. Autorzy cyklu postawili sobie za cel próbę odkłamania tych lat, nie tylko w kwestiach fundamentalnych, ale też drobiazgach, by pokazać, jak wyglądało życie w najzabawniejszym baraku Układu Warszawskiego. Punktem wyjścia będą mniejsze i większe kłamstwa Polski Ludowej, z jakimi do dziś obcujemy - od słynnego referendum w 1946 roku, poprzez słynne gierkowskie "pomożecie", aż po Okrągły Stół. Aby to osiągnąć, w krótkiej formie dokumentalnej połączymy wiele źródeł: filmy archiwalne, stare zdjęcia, wspomnienia żyjących lub zachowane archiwalne wypowiedzi świadków, stare nagrania radiowe, gazety, filmy fabularne, piosenki z tych lat, a wszystko opatrzone komentarzem lektorskim. 15:05 SPÓR O HISTORIĘ - RADA REGENCYJNA Debata, 30 min, Polska, 2023 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller Rada Regencyjna utworzona została przez Tymczasową Radę Stanu na podstawie patentu wydanego 12 września 1917 r. przez generał - gubernatorów: niemieckiego - Hansa von Beselera i austriackiego - Stanisława Szeptyckiego. Miała stanowić najwyższą władzę w Królestwie Polskim do czasu przekazania jej w ręce regenta lub króla. 15 października 1917 r. mianowano uzgodnionych przez Tymczasową Radę Stanu z władzami Niemiec i Austro - Węgier członków Rady Regencyjnej - arcybiskupa warszawskiego Aleksandra Kakowskiego, prezydenta Warszawy księcia Zdzisława Lubomirskiego i honorowego prezesa Stronnictwa Polityki Realnej hrabiego Józefa Ostrowskiego. Siedzibą Rady Regencyjnej został Zamek Królewski w Warszawie. 7 października 1918 roku Rada Regencyjna proklamowała niepodległość Polski, odwołując się do 14 punktów prezydenta Wilsona. Dyskutują profesorowie: Małgorzata Gmurczyk - Wrońska, Marek Kornat i Włodzimierz Suleja. 15:40 KALENDARIUM POWSTANIA STYCZNIOWEGO 1863 - ODC. 45 Cykl dokumentalny, 5 min, Polska, 2023 Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Celem cyklu Kalendarium powstania styczniowego 1863 jest przypomnienie współczesnym Polakom wydarzeń jakie miały miejsce 160 lat temu. Powstanie styczniowe było największym i najdłużej trwającym zrywem niepodległościowym Polaków, jaki miał miejsce w okresie zaborów. Jego wybuch 22 stycznia 1863 r. wywołało ogłoszenie branki czyli poboru do wojska rosyjskiego. Choć powstanie zakończyło się klęską, pamięć o nim trwała w narodzie do końca zaborów. Doświadczenie tajnego państwa z okresu powstania było wzorem dla państwa podziemnego z czasu okupacji niemieckiej i sowieckiej. Jego herb Orzeł Biały, Pogoń i św. Michał Archanioł przypominał niezrealizowaną ideę Rzeczpospolitej trojga narodów. Z doświadczenia powstania styczniowego czerpał Piłsudski, planując walkę o odzyskanie niepodległości. Powiedział m.in. Dla nas, żołnierzy wolnej Polski, powstańcy 1863 r. są i pozostaną ostatnimi żołnierzami Polski, walczącej o swą swobodę, pozostaną wzorem wielu cnót żołnierskich, które naśladować będziemy. Kalendarium powstania styczniowego 1863 będzie zawierać cotygodniowy przegląd wydarzeń na ziemiach polskich, ale także reakcji świata na wybuch powstania, biogramy postaci, przegląd prasy powstańczej i rosyjskiej. W każdym odcinku znakomici polscy historycy tj. Włodzimierz Suleja, Janusz Odziemkowski, Andrzej Nowak, Wojciech Karwat, Michał Kopczyński, Mariusz Wołos opowiedzą o jednym, najważniejszym wydarzeniu z danego tygodnia bądź przypomną ważną, a często zapomnianą postać z okresu powstania. Cykl będzie ilustrowany archiwaliami pochodzącymi z zasobów TVP oraz archiwów polskich i zagranicznych. 15:50 DZIKIE KRAINY AUSTRALII - LASY DESZCZOWE (AUSTRALIA’S WILD PLACES. 3) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2013 Reżyseria: Peters Moers, Rory McGuinness Wielka Rafa Koralowa ciągnie się wzdłuż północno - wschodniego wybrzeża Australii przez prawie 3 tysiące kilometrów. To najdłuższy i najbardziej rozległy system raf koralowych na świecie. Tuż obok od plaży aż po górskie szczyty rosną wspaniałe lasy deszczowe. To powstały w 1981 roku Park Narodowy Daintree. Ochroną objęto wyjątkowy ekosystem, który wiele milionów lat temu ukształtował się w całej północnej części Australii. Wskutek zmian klimatu powierzchnia tropikalnych lasów deszczowych skurczyła się i zajmuje jeden procent obszaru lądowego Australii. W czasach nowożytnych działalność człowieka doprowadziła do dalszego wyniszczenia tej formacji roślinnej. W ciągu ostatnich 150 lat wycięto 80 procent lasów. Wiele gatunków roślin i zwierząt, których rozwój sięga początków kontynentu, przetrwało do dziś tylko na terenie Parku Narodowego Daintree. Lasy Daintree to prawdziwy skarb dla biologów i miłośników przyrody. Klasyczny las deszczowy ma niemal zupełnie zamknięte sklepienie, utworzone z koron drzew. Wiele gatunków zaskakuje tu swoją obecnością. Na przykład orły. Lasy namorzynowe rosną wzdłuż brzegów delty rzeki (Daintree). Namorzyny są niezbędne dla całego ekosystemu rafy. Namorzyny nie tylko tworzą ważną strefę buforową rafy. Są także żłobkiem dla wielu gatunków żyjących w tej strefie ryb. Wśród gęstych gałęzi namorzynów żyje wiele gatunków ptaków. W tym niewielkim zakątku Australii żyje jedna piąta gatunków ptaków i ponad jedna trzecia gatunków ssaków całego kontynentu. Liczne tutejsze gatunki wciąż czekają na odkrycie. 16:50 HISTORIA POLSKI - ATLAS NIEPODLEGŁOŚCI Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2017 Reżyseria: Piotr Kuciński Scenariusz: Piotr Kuciński Lektor: Jerzy Zelnik Zdjęcia: Mirosław Basaj Celem filmu jest przedstawienie faktów i okoliczności, które doprowadziły do odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Działania ruchu strzeleckiego i legionowego na terenie ziem polskich oraz działania dyplomatyczne na forum międzynarodowym związane z Komitetem Narodowym Polskim zostały przedstawione na zasadzie akcji równoległej. W filmie wykorzystano materiały archiwalne: fotografie, dokumenty, mapy, fragmenty filmów. Prace malarskie zilustrują wybrane zagadnienia historyczne. 18:15 TOWARZYSZE SEKRETARZE ORAZ INNI DYGNITARZE - ODC. 12 CZESŁAW KISZCZAK. CZŁOWIEK HONORU OD BRUDNEJ ROBOTY Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2023 Autor: Dobrosław Rodziewicz Scenariusz: Dobrosław Rodziewicz Wykonawcy: Dobrosław Rodziewicz Czesław Kiszczak komunistycznym dygnitarzem został dopiero w roku 1980, ale komunistycznym zbrodniarzem już w roku 1945, kiedy wstąpił w szeregi zbrodniczego, stworzonego i kontrolowanego przez Sowietów Głównego Zarządu Informacji WP. Zostanie komunistycznym dygnitarzem Kiszczak zawdzięczał najpierw ministrowi, a potem premierowi i I sekretarzowi KC PZPR Wojciechowi Jaruzelskiemu, któremu był potrzebny jako zaufany człowiek od brudnej roboty. Odcinek pt. "Człowiek honoru od brudnej roboty" przypomina życiorys i karierę polityczną Czesława Kiszczaka. Opowiadają o nich historyk dr hab. Mirosław Szumiło oraz autor i narrator cyklu "Towarzysze sekretarze oraz inni dygnitarze" Dobrosław Rodziewicz. 19:00 CZAS HONORU - ODC. 3 PRZYDZIAŁ Serial wojenny, 47 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski, Anna Romantowska, Agnieszka Więdłocha, Krzysztof Globisz, Michał Krzysztof Kowalczyk Major Halbe z Abwehry proponuje Karolowi współpracę, szantażując go groźbą uśmiercenia siostry więzionej w Oświęcimiu. Karol ma podawać się za specjalnego wysłannika władz londyńskich przysłanego do Warszawy jako swego rodzaju kontroler. Członkowie oddziału dywersantów zostają rozmieszczeni w różnych kwaterach. Nie wolno im kontaktować się z rodziną i znajomymi. Ten rozkaz nie będzie jednak ściśle przestrzegany. Antek zaprzyjaźnia się z Wandą. Michał widzi ich oboje przez okno, ma wrażenie, że tych dwoje coś łączy. Mówi Bronkowi, że Wanda chyba kogoś ma. Helena odwiedza Marię. Nie chce, aby w jej mieszkaniu ukrywał się ranny człowiek, obawia się, że to zbyt ryzykowne. W takiej sytuacji Maria postanawia przenieść Antka w inne miejsce. Janek odwiedza mieszkanie swojej narzeczonej, Leny Sajkowskiej. Mieszkają tam już Niemcy. Chłopak dowiaduje się, że Lena wraz z rodziną została przesiedlona do getta. Niemcy dogrzebali się w papierach, że Sajkowscy mają żydowskie pochodzenie. Władek, mimo wyraźnych rozkazów, odwiedza matkę w szpitalu. Po wyjściu zostaje aresztowany w ulicznej łapance. Trafia do siedziby gestapo w alei Szucha. Karol po zwolnieniu odwiedza swoją byłą żonę Wandę. Mówi, że jest poszukiwany przez gestapo. Wanda postanawia przez jakiś czas ukryć go u siebie. Karol przedstawia jej swoją sfabrykowaną legendę i wciąga Wandę do konspiracji. Janek zostaje przydzielony do komórki, która zajmuje się produkcją fałszywych dokumentów. Bronek spotyka Helenę. Na prośbę kobiety postanawiają, że lepiej będzie nie mówić Wandzie, że jest on znów w Warszawie, bo dziewczyna już się pogodziła z jego śmiercią. Bronek ma przejąć dowództwo nad oddziałem, który dokonuje egzekucji na zdrajcach. Władek trafia na przesłuchanie do Rappkego. Jest torturowany. 22:10 MATUSIA Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2022 Reżyseria: Maciej Fijałkowski Scenariusz: Wojciech Kałużyński Historia Matyldy Getter - polskiej siostry zakonnej, matki przełożonej prowincji warszawskiej Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, która wraz z innymi zakonnicami, ryzykując życiem, udzielała schronienia żydowskim dzieciom, ratując je przed Holokaustem. Ten fabularyzowany dokument ukazuje niezwykłą postać głównej bohaterki w najtrudniejszych momentach okupacyjnej rzeczywistości. 23:50 TAJNE AKTA III RZESZY - ODC. 1/6 NARKOTYKI W ARMII HITLERA (ODC. 1/6) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Sam Taplin, Paul Jenkins, Sid Bennett Jak to było możliwe, że żołnierze niemieccy potrafili bez snu i odpoczynku atakować przez trzy dni z rzędu pozycje aliantów? Doping? Dopalacze? A może narkotyki? Tylko dzięki wspomagającej farmakologii był możliwy nadludzki wysiłek fizyczny żołnierzy wermachtu. Narkotyki zażywane przez niemieckich żołnierzy nie tylko ich pobudzały do działania, ale też wyzwalały niespotykaną agresję. Dopiero teraz historycy zaczynają w pełni rozumieć barbarzyństwo II wojny światowej. Rola metamfetaminy, stosowanego powszechnie w armii Hitlera narkotyku, w czasie tamtego globalnego konfliktu, jest niepodważalna. Wpływała na działania pojedynczych żołnierzy oraz ich przywódców, w wyniku decyzji których życie straciły miliony ludzi. 00:55 SENSACJE XX WIEKU - POJEDYNEK W VENLO Widowisko historyczne, 50 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Piotr Garlicki, Tomasz Dedek, Wojciech Wysocki, Marek Kalita, Jerzy Schejbal Opatrzność czuwała nad wodzem. Choć ładunek dynamitu z aż trzema, dla pewności, zapalnikami i dwoma mechanizmami zegarowymi eksplodował w ściśle wyznaczonym czasie, to jest 8 listopada 1939 o godzinie 21:20, zabijając sześciu i raniąc wielu towarzyszy partyjnych, w monachijskiej piwiarni "Buergerbraeukeller" Hitlera już nie było. Wbrew obyczajom, wcześniej niż zwykle opuścił siedzibę corocznego zjazdu nazistów. Szczęście uśmiechnęło się też do organów ścigania. Hans Georg Elser, stolarz z zawodu i komunista z przekonania, został schwytany tego samego dnia, wieczorem, podczas próby ucieczki do Szwajcarii. Podobno zachowywał się podejrzanie na przejściu granicznym. Nie sposób pojąć, dlaczego tak wytrawny i przezorny zamachowiec zamiast spokojnie wrócić do domu, usiłował opuścić Niemcy. Pytań jest więcej. Ktoś musiał pomagać Elserowi w składaniu tajnych wizyt w piwiarni. Ktoś musiał nie słyszeć - przez trzydzieści nocy z rzędu! - hałasu towarzyszącego drążeniu w filarze wnęki na bombę. Kto? Skąd u prostego stolarza imponująca wiedza pirotechniczna? I wreszcie dlaczego pojmany zbrodniarz nie stanął natychmiast pod murem ani nawet przed sądem? Został osadzony w Dachau, w którym przebywał przez kilka lat w dobrych, jak na obóz koncentracyjny, warunkach. Został zamordowany dopiero w kwietniu 1945 roku. Tego samego dnia stracono byłego szefa Abwehry, Wilhelma Canarisa, dzień później - bliskiego współpracownika admirała, Hansa Ostera. Ktoś zadbał o to, aby zwycięscy alianci nie poznali sekretów tajnych służb Trzeciej Rzeszy. W kolejnym odcinku "Sensacji XX wieku" Bogusław Wołoszański przedstawia zagadkowe, do dziś nie w pełni wyjaśnione kulisy zamachu na Hitlera dokonanego w listopadzie 1939 roku. Wojna z Polską już się skończyła, wojna z Zachodem - pomijając farsę "drole de guerre" - jeszcze się nie zaczęła. Trwały za to intensywne gry polityczne i dyplomatyczne, zmagania stronnictw i koterii, a także walki służb wywiadowczych. Nie tylko z przeciwnikami zza linii frontu. Niemiecka generalicja obawiała się przedwczesnego uderzenia na mocarstwa zachodnie. Z niepokojem patrzyła na rosnące wpływy SS. Wywiad wojskowy admirała Canarisa ostro konkurował z kierowanym przez Waltera Schellenberga wywiadem SS. Zamach monachijski i wydarzenia późniejsze, w tym nader łatwe schwytanie sprawcy, oraz porwanie przez Sicherheitsdienst w nadgranicznym holenderskim miasteczku Venlo dwóch wywiadowców brytyjskich, mogły być następstwem rywalizacji niemieckich tajnych służb - Abwehry i SS, jak też pokłosiem znacznie poważniejszego konfliktu w najwyższych kręgach kierowniczych Trzeciej Rzeszy. Czyżby Elser miał zabić nieobliczalnego Adolfa Hitlera, by nowy przywódca, rozsądny Heinrich Himmler, mógł szybko wynegocjować warunki pokoju z zachodnimi aliantami i pomaszerować na Wschód? 02:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - OD JUTRA NA OBCZYŹNIE Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Od jutra na obczyźnie Dziś naszą wyprawę zaczynamy od podkrakowskich Staniątek. 800 lat historii zamkniętej za murami klasztoru sióstr benedyktynek. Sprowadził nas tu jeden z najsmutniejszych momentów w historii Polski: upadek Powstania Listopadowego i gorycz Wielkiej Emigracji. Klasztor, skromna z zewnątrz świątynia z czerwonej cegły, ma dziś wnętrze zapierające dech w piersiach. Ale naszym celem jest dziś klasztorna biblioteka. Znajduje się tu pierwszy tom kroniki staniąteckiej z czasu Powstania Listopadowego, a w niej interesująca nas opowieść o korpusie ułanów Karola Różyckiego i jego szlaku bojowym. 02:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - CHARLES DE GAULLE Cykl dokumentalny, 20 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Odcinek przedstawia sylwetkę generała Charles' a de Gaulle' a. Obraz w całości stworzony z czarno - białych archiwalnych materiałów filmowych.