TVP Historia Wtorek, 14.11.2023 06:30 BYŁ TAKI DZIEŃ - 14 LISTOPADA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1925 - pierwsza wystawa surrealistów w Paryżu; 1926 - odsłonięto pomnik Chopina w Łazienkach; 1978 - pierwsze zebranie grupy dyskusyjnej DiP utworzonej przez Stefana Bratkowskiego, kontestującej sytuację gospodarczą i społeczną PRL; 1990 - zmarł Adolf Rudnicki; 06:32 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - CZŁOWIEK, KTÓRY PODMINOWAŁ KREML Magazyn, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Prowadzący: Andrzej Mietkowski W historii USA żaden obywatel polskiego pochodzenia nie doszedł tak wysoko - pisał Jan Nowak - Jeziorański do Zbiga Brzezińskiego, gdy dowiedział się o jego nowej funkcji u boku prezydenta Cartera. Kierowanie Narodową Radą Bezpieczeństwa to podejmowanie decyzji, które kształtują politykę globalną supermocarstwa. 07:10 CZAS HONORU - ODC. 3 PRZYDZIAŁ Serial wojenny, 47 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski, Anna Romantowska, Agnieszka Więdłocha, Krzysztof Globisz, Michał Krzysztof Kowalczyk Major Halbe z Abwehry proponuje Karolowi współpracę, szantażując go groźbą uśmiercenia siostry więzionej w Oświęcimiu. Karol ma podawać się za specjalnego wysłannika władz londyńskich przysłanego do Warszawy jako swego rodzaju kontroler. Członkowie oddziału dywersantów zostają rozmieszczeni w różnych kwaterach. Nie wolno im kontaktować się z rodziną i znajomymi. Ten rozkaz nie będzie jednak ściśle przestrzegany. Antek zaprzyjaźnia się z Wandą. Michał widzi ich oboje przez okno, ma wrażenie, że tych dwoje coś łączy. Mówi Bronkowi, że Wanda chyba kogoś ma. Helena odwiedza Marię. Nie chce, aby w jej mieszkaniu ukrywał się ranny człowiek, obawia się, że to zbyt ryzykowne. W takiej sytuacji Maria postanawia przenieść Antka w inne miejsce. Janek odwiedza mieszkanie swojej narzeczonej, Leny Sajkowskiej. Mieszkają tam już Niemcy. Chłopak dowiaduje się, że Lena wraz z rodziną została przesiedlona do getta. Niemcy dogrzebali się w papierach, że Sajkowscy mają żydowskie pochodzenie. Władek, mimo wyraźnych rozkazów, odwiedza matkę w szpitalu. Po wyjściu zostaje aresztowany w ulicznej łapance. Trafia do siedziby gestapo w alei Szucha. Karol po zwolnieniu odwiedza swoją byłą żonę Wandę. Mówi, że jest poszukiwany przez gestapo. Wanda postanawia przez jakiś czas ukryć go u siebie. Karol przedstawia jej swoją sfabrykowaną legendę i wciąga Wandę do konspiracji. Janek zostaje przydzielony do komórki, która zajmuje się produkcją fałszywych dokumentów. Bronek spotyka Helenę. Na prośbę kobiety postanawiają, że lepiej będzie nie mówić Wandzie, że jest on znów w Warszawie, bo dziewczyna już się pogodziła z jego śmiercią. Bronek ma przejąć dowództwo nad oddziałem, który dokonuje egzekucji na zdrajcach. Władek trafia na przesłuchanie do Rappkego. Jest torturowany. 08:00 KŁAMSTWA I MITY POLSKI LUDOWEJ - ODC. 16 Magazyn, 10 min, Polska, 2023 Scenariusz: Sebastian Ligarski, Monika Kwasigroch, Edyta Strub Wielu młodych ludzi, urodzonych już w wolnej Polsce wiedzę o tym, jak wyglądała współczesna historia naszego kraju, czerpie z filmów, czasem z opowieści rodziny. Na lekcjach historii poznaje tylko najważniejsze z wydarzeń i nie zawsze potrafi zrozumieć, jak wyglądał ten system i jak żyło się w Polsce Ludowej. Zwłaszcza że kultywowana jest moda na PRL, pojawiają się lokale nawiązujące do tej nazwy, modne gadżety czy kultowe filmy. Sielankowy obraz kraju, w którym żyło się może biednie, ale było wesoło, pojawia się gdzieś w społecznej świadomości. Kłamstwo Polski Ludowej wciąż nie zostało odkłamane. Autorzy cyklu postawili sobie za cel próbę odkłamania tych lat, nie tylko w kwestiach fundamentalnych, ale też drobiazgach, by pokazać, jak wyglądało życie w najzabawniejszym baraku Układu Warszawskiego. Punktem wyjścia będą mniejsze i większe kłamstwa Polski Ludowej, z jakimi do dziś obcujemy - od słynnego referendum w 1946 roku, poprzez słynne gierkowskie "pomożecie", aż po Okrągły Stół. Aby to osiągnąć, w krótkiej formie dokumentalnej połączymy wiele źródeł: filmy archiwalne, stare zdjęcia, wspomnienia żyjących lub zachowane archiwalne wypowiedzi świadków, stare nagrania radiowe, gazety, filmy fabularne, piosenki z tych lat, a wszystko opatrzone komentarzem lektorskim. 08:40 HISTORIA POLSKI - ATLAS NIEPODLEGŁOŚCI Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2017 Reżyseria: Piotr Kuciński Scenariusz: Piotr Kuciński Lektor: Jerzy Zelnik Zdjęcia: Mirosław Basaj Celem filmu jest przedstawienie faktów i okoliczności, które doprowadziły do odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Działania ruchu strzeleckiego i legionowego na terenie ziem polskich oraz działania dyplomatyczne na forum międzynarodowym związane z Komitetem Narodowym Polskim zostały przedstawione na zasadzie akcji równoległej. W filmie wykorzystano materiały archiwalne: fotografie, dokumenty, mapy, fragmenty filmów. Prace malarskie zilustrują wybrane zagadnienia historyczne. 10:00 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 10:50 KLEJNOTY ALP, WIELKIE JEZIORA WŁOCH - ODC. 1 MAGGIORE (JEWELS OF THE ALPS - ITALY'S GREAT LAKES) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2021 Reżyseria: Mi - Yong Brehm Pięcioodcinkowa seria dokumentalna, opowiadająca o najpiękniejszych alpejskich jeziorach zwanych Klejnotami Alp. W tej serii poznamy pięć największych z nich: jezioro Maggiore, jezioro Como, jezioro Iseo, jezioro Lugano i jezioro Garda. Każdy film przedstawia jedno z nich, ukazując nam wyjątkowe środowisko naturalne w cyklu zmieniających się pór roku oraz przybliżając miejscową ludność ze szczególnym powiązaniem z jeziorem. Wszystkie pięć jezior powstało z lodowców. Są unikalne w Europie jako połączenie dwóch kontrastujących ze sobą światów: miejsca, w którym spotykają się środowiska alpejskie i śródziemnomorskie. Wyrafinowany widok z helikoptera na niezwykłe cechy terenu - od alpejskich szczytów po płaską równinę doliny rzeki Pad. Królestwo zwierząt w Górnych Włoszech kryje w sobie wiele niespodzianek. Stado dzikich jeleni nad jeziorem Como, mała salamandra ognista, która jest uderzająco podobna do podwodnego smoka, czy świstaki na warcie przy ujściu ich nory nad jeziorem Garda. Odwiedzamy osoby, których życie jest ściśle związane z jeziorami. Ich historie: autentyczne i nieoczekiwane. Towarzyszymy speleologom w wyprawie do niezbadanej wcześniej wapiennej jaskini nad jeziorem Iseo; spotykamy mężczyznę uprawiającego herbatę nad jeziorem Maggiore; a nad jeziorem Como 94 - letnia Nonna Pupa pokazuje nam, jak zamieniła wysypisko śmieci w wyjątkowy ogród. Odcinek 1. Jezioro Maggiore (Lago Maggiore) to drugie co do wielkości jezioro we Włoszech, leżące na granicy Włoch i Szwajcarii, około 80 km. od Mediolanu. Nad taflą turkusowej wody górują zaśnieżone masywy Alp. Starożytni Rzymianie nazywali ten akwen Lacus Verbanus, od bujnie porastającej go werbeny. Do dziś można podziwiać wspaniałą śródziemnomorską roślinność, występującą tu dzięki łagodnemu klimatowi. Na jeziorze Maggiore znajduje się 11 wysp. Najpopularniejszą z nich jest, najbliższa stałego lądu, Isola Bella, czyli Piękna Wyspa. Nazwana została na cześć Isabelli D'Addy, hrabiny Borromeo. W centralnej części wyspy znajduje się wspaniały pałac w stylu barokowym, nazwany od jego fundatorów i właścicieli Pałacem Boromeuszy. W Szwajcarii, w kantonie Ticino znajduje się jest jedna czwarta jeziora Maggiore. Oszałamiająco piękne widoki górskich masywów, rześkie powietrze, łagodny klimat sprawiają, że ta część jeziora również jest warta uwagi. Kanton jest włoskojęzyczny, wpływy Italii są tutaj widoczne w architekturze, kuchni oraz w mieszance włoskiego i szwajcarskiego stylu życia. 12:20 ZIEMIA OBIECANA - ODC. 1/4 Miniserial obyczajowy, 49 min, Polska 1975 Scenariusz na podstawie powieści Władysława Reymonta i reżyseria: Andrzej Wajda Zdjęcia: Witold Sobociński, Edward Kłosiński, Wacław Dybowski Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Daniel Olbrychski, Wojciech Pszoniak, Andrzej Seweryn, Anna Nehrebecka, Tadeusz Białoszczyński, Wojciech Siemion, Piotr Fronczewski, Jerzy Nowak, Jerzy Zelnik, Marek Walczewski, Franciszek Pieczka, Andrzej Szalawski, Kalina Jędrusik, Bożena Dykiel i inni Telewizyjna premiera "Ziemi obiecanej" odbyła się 21 maja 1978 roku. Trzy lata wcześniej kinowa wersja filmu, w tej samej obsadzie i reżyserii, odniosła niekwestionowany sukces. Andrzej Wajda zdecydował się na zrealizowanie wersji telewizyjnej, gdyż chciał wykorzystać w pełni materiał zdjęciowy, który wystarczał na cztery godziny (film kinowy trwa trzy godziny). Adaptacja powieści Władysława Reymonta była ogromnym przedsięwzięciem produkcyjnym i została zrealizowana w rekordowym tempie 77 dni zdjęciowych. Zdjęcia kręcono w kilkudziesięciu miejscach Łodzi, pobliskich miasteczkach i na Śląsku, gdzie zachowały się fragmenty dziewiętnastowiecznej zabudowy. Pod koniec XVIII wieku Łódź była małą wioską liczącą niespełna dwustu mieszkańców. W połowie następnego stulecia było ich już 20 tysięcy, pod koniec XIX wieku - aż trzysta tysięcy. Tak gwałtowny rozwój miasta jest trudny do wyobrażenia nawet dziś. Z całego kraju - z miasteczek, wiosek ciągnęły do Łodzi tysiące ludzi w poszukiwaniu pracy, zarobku i lepszego życia. W tej "ziemi obiecanej" zastawali ciasnotę, brud, nędzę i wyzysk, a nieliczni na nadludzkiej pracy tłumów zbijali majątki. Takie były początki kapitalistycznych przemian na ziemiach polskich, które doprowadziły do powstania przemysłu i robotniczych społeczności miejskich. Powieść Władysława Reymonta niezwykle obrazowo i barwnie oddaje dynamiczne i burzliwe przemiany społeczne towarzyszące gwałtownemu rozwojowi Łodzi. "Ziemia obiecana" to historia kariery trzech zaprzyjaźnionych przemysłowców. Karol Borowiecki pracuje jako inżynier w fabryce Buchholza, Moryc Welt jest pośrednikiem handlowym, Maks Baum - synem właściciela upadającej tkalni. Trzej przyjaciele - Polak, Żyd i Niemiec - marzą o założeniu własnej fabryki i bogactwie. Karol jest zaręczony z ubogą szlachcianką, Anną Kurowską; wolny czas spędza z nią w majątku ojca w pobliżu Łodzi. Ma go mało - Buchholz, podobnie jak inni kapitaliści, każe pracować do upadłego, a płaci minimalne stawki. Bezwzględnie depcze ludzką godność, a przeciwstawia mu się tylko jeden urzędnik - von Horn. Płaci za to wyrzuceniem z pracy. 13:15 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - FRYDERYK II, KRÓL PRUS (FRDRIC II) Cykl dokumentalny, 93 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Lektor: Marek Ciunel Fryderyk II, król Prus, był estetą, kochającym architekturę i ogrody, fanatykiem muzyki, kompozytorem, niespełnionym poetą, ale jednocześnie oświeconym despotą i królem filozofem. W życiu uczuciowym bardziej pociągał go Adonis niż piękna Wenus. Jego pałac w Sanssouci, który sam zaprojektował, odzwierciedla złożony charakter króla. Mając ogromną władzę, wywoływał strach. Z armii pruskiej uczynił wzór do naśladowania dla generałów z innych krajów ówczesnej Europy. Po śmierci nadano mu przydomek Wielki, uznając jego wielkie zasługi dla wzmocnienia państwa, poszerzenia granic i uczynienia z Prus piątej potęgi w Europie. 14:50 SKARBY OPACTWA W KRZESZOWIE Film dokumentalny, 29 min, Polska, 2012 Reżyseria: Zdzisław Cozac Scenariusz: Zdzisław Cozac Zdjęcia: Zdzisław Cozac, Stanisław Plewa Lektor: Janusz Szydłowski Mamy jeszcze w Polsce mało znane miejscowości, które mogą się poszczycić zabytkami najwyższej światowej klasy. Jednym z takich miejsc, budzących największe zdziwienie i podziw, jest Krzeszów koło Kamiennej Góry na Dolnym Śląsku. W malowniczym krajobrazie sudeckim dominuje monumentalne pocysterskie opactwo, którego początki sięgają XIII wieku, dziś sanktuarium Matki Bożej Łaskawej, określane przez znawców europejską perłą baroku. Filmową opowieść o historii i skarbach opactwa rozpoczyna słynna toccata d - mol Jana Sebastiana Bacha wykonana na krzeszowskich organach, o wschodzie słońca, przez wybitnego organistę prof. Andrzeja Chorosińskiego. Końcówka tego samego utworu, o zachodzie słońca, stanowi zakończenie filmu. Ta muzyczna klamra zawiera prezentację najważniejszych obiektów opactwa: Bazylikę Łaski Najświętszej Maryi Panny o dwuwieżowej fasadzie z unikalną dekoracją rzeźbiarską, Mauzoleum Piastów świdnicko - jaworskich, kościół pw. św. Józefa oraz okazały budynek klasztorny. Obiekty te kryją wspaniałe dzieła sztuki: m.in. malowidła sklepienne śląskiego Rembrandta Michała Willmanna; zaliczane do najwspanialszych w Europie, bogato dekorowane figurami świętych stalle; największe na Śląsku organy czy ikonę Matki Bożej Łaskawej z połowy XIII wieku - najstarszy wizerunek maryjny w Polsce. W olśniewającej barokowej oprawie toczy się współczesne życie krzeszowskiego Sanktuarium: uroczyste msze i procesje. To wielkie dzieło mecenasów sztuki i artystów wielu nacji dzięki rewaloryzacji przeprowadzonej przez Diecezję Legnicką z pomocą funduszy unijnych, prezentuje się dziś okazale, jak nigdy w swojej długiej, burzliwej historii. Warto to miejsce odwiedzić! 15:30 CZAS PIENIĄDZA - ODC. 4. BANKOWOŚĆ CENTRALNA W POLSCE Cykl historyczny, 15 min, Polska, 2021 Reżyseria: Agnieszka Żmijewska Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Dzisiaj wydaje się, że Narodowy Bank Polski, który jest jedynym emitentem środków płatniczych w Polsce, działa od zawsze. Tymczasem NBP powstał w 1945 roku, po zakończeniu II wojny światowej. Ale nie oznacza to że w Polsce nie było wcześniej banku centralnego. Jego historia sięga jeszcze czasów I Rzeczpospolitej. Pomysł stworzenia w Polsce banku, który miał charakter narodowego emitenta pojawił się w drugiej połowie XVIII w, jego powołanie rozważano podczas prac Sejmu Czteroletniego. Kwestia stworzenia banku emisyjnego powróciła kilkadziesiąt lat później już po zaborach - w Królestwie Polskim. Powstały wówczas z inicjatywy księcia Ksawerego Druckiego - Lubeckiego dwie instytucje: Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i Bank Polski. Bank Polski rozpoczął działalność 6 maja 1828 roku jego siedziba znajdowała się w specjalnie wybudowanym gmachu u zbiegu ulic Elektoralnej i Senatorskiej w Warszawie. Bank Polski był bankiem państwowym. Załamanie Banku przyniósł wybuch powstania listopadowego. Kiedy Polska odzyskała niepodległość, trudna sytuacja gospodarcza sprawiła, że bank centralny odrodzonego państwa powstał dopiero 28 kwietnia 1924 roku, wraz z reformami Władysława Grabskiego. Bank uruchomił oddziały w większych miastach Polski, oprócz emisji pieniędzy wykonywał także operacje kredytowe. Po wybuchu II wojny światowej zabezpieczano do ewakuacji złoto, waluty obce, bilety złotowe, klisze i dokumenty. Władze banku ewakuowały się do Paryża. Od 1 lipca 1940 roku Bank znalazł się w Londynie. W 1945 roku nowa, komunistyczna władza, powołała Narodowy Bank Polski. Bank Polski w styczniu 1952 roku przestał istnieć. Pierwszym i podstawowym zadaniem Narodowego Banku Polskiego jest emisja znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Dba, aby pieniądze, którymi się posługujemy, były należycie zabezpieczone przed fałszowaniem. Ale NBP także nadzoruje ilość pieniądza w gospodarce, prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych. Narodowy Bank Polski to zwornik polskiego systemu bankowego i polskiej gospodarki. 16:00 11 LISTOPADA W PRL - U Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2016 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Sławomir Koehler Zdjęcia: Marcin Krynicki, Tomasz Kornat Film dokumentalny o obchodach Święta Niepodległości w PRL - u. Wtedy za udział w manifestacji niepodległościowej można było trafić do więzienia, a interwencje SB lub ZOMO kończyły się niekiedy śmiercią dla maniefestujących. 11 listopada 1918 r. Rada Regencyjna Królestwa Polskiego przekazała zwierzchnią władzę wojskową oraz naczelne dowództwo nad wojskiem polskim Józefowi Piłsudskiemu, ale dzień ten ustanowiono Świętem Niepodległości dopiero ustawą z 23 kwietnia 1937 roku. Przed wojną święto to obchodzono dwa razy. W latach okupacji za obchodzenie święta groziła kara śmierci. W PRL - u Święto Niepodległości zastąpiono innymi uroczystościami. W filmie przedstawiono zakazane obchody Święta Niepodległości w Warszawie, Krakowie i Lublinie. Wykorzystano liczne filmowe i fotograficzne materiały SB z kilku miast, pokazujące zakazane demonstracje. Na jednym z nich widać, jak jedna z manifestantek, Bożena Huget, okłada esbeka parasolką. Ilustracją są także archiwalne materiały z reportażu telewizyjnego. Wystąpią m. in.: Antoni Macierewicz, Piotr Naimski, Andrzej Melak, Adam Macedoński, Stanisław Palczewski, Krzysztof Bzdyl, Bożena Huget, Ryszard Bocian, Ryszard Terlecki, Maciej Gawlikowski, Jerzy Bukowski, o. Ludwik Wiśniewski, Ryszard Jankowski, Piotr Tomczak, Andrzej Czuma, Grzegorz Nowik, Tomasz Sikorski, Witold Sikorski, Jan Jarosz. Ponadto wystąpią młodzi ludzie kultywujący niepodległościowe tradycje swoich dziadków, m.in. Jarosław Decewicz tworzący w stylu techno i house parafrazy legionowych piosenek. 16:55 HISTORIA POLSKI - RZECZPOSPOLITA REAKTYWACJA Film dokumentalny, 59 min, Polska, 2018 Reżyseria: Anna Ferens Scenariusz: Anna Ferens Zdjęcia: Michał Ślusarczyk, Marcin Peresada Film w atrakcyjny i nowoczesny sposób opowiada o odbudowie Polski po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Pokazuje tę niezwykłą energię, która wyzwoliła się w Polsce po odzyskaniu niepodległości zarówno wśród intelektualnych elit, jak i zwykłych ludzi. Bohaterami są wynalazcy, naukowcy, ekonomiści, których myśli i osiągnięcia przyczyniły się do rozkwitu Polski w okresie międzywojennym. Wiele z tych wynalazków zostało wykorzystanych na całym świecie i przyczyniło się do rozwoju ważnych dziedzin nauki. W filmie występują potomkowie, często nieznanych bohaterów 20 - lecia oraz historycy z Polski, USA i Francji, m.in.: prof. Wacław Szybalski z Madison, prof. Donald Pienkos z Milwaukee, prof. Dominic Pacyga z Chicago, dr Christophe Laforest z Paryża. Film nagrodzony na Polish Film Festival in America w Chicago w 2018 r. - nagroda za najlepszą reżyserię. 18:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - "PARADYŻ ZNACZY RAJ" ODC. 318 Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2023 Autor: Bartek Wieczorek Reżyseria: Adam Sikorski Scenariusz: Izabela Fatalska Tym razem autorzy programu odwiedzają miejscowość Paradyż - wieś położoną w województwie łódzkim, w powiecie opoczyńskim, siedzibę gminy Paradyż. Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Przemienienia Pańskiego. Program zaczynamy od gratulacji dla Stowarzyszenia Wizna 1939, które zostało wyróżnione w konkursie "Strażnik Pamięci" zorganizowanym przez tygodnik "Do Rzeczy". Członkowie Stowarzyszenia i proboszcz miejscowej parafii opowiadają o dziejach Paradyża i pięknego, barokowego kościoła parafialnego. Prowadzą też jak zwykle swoje badania geofizyczne. 19:00 CZAS HONORU - ODC. 4 PRZYSIĘGA Serial wojenny, 45 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski, Łukasz Konopka, Agnieszka Więdłocha, Anna Romantowska Janek mieszka u stolarza Maciejewskiego. Jego 16-letnia wnuczka Jadzia podkochuje się w Janku. Z kolei Bronek mieszka u kolejarza Edwarda, którego żona, Wisia, próbuje uwieść przystojnego dywersanta. Czesław i Michał mieszkają w dworku Dobrzańskich. Mają zorganizować komórkę kontrwywiadu. Bronek spotyka się ze swoimi ludźmi, którzy przeprowadzili ostatnio nieudaną akcję i chcą wbrew rozkazom naprawić swój błąd - zlikwidować zdrajcę. Władek podejmuje nieudaną próbę ucieczki. Jest przesłuchiwany i torturowany. Leon Sajkowski próbuje bezskutecznie wydostać się razem z rodziną z getta. Składa podania do władz, twierdzi, że on i jego bliscy nie są żydowskiego pochodzenia. Karol zaprzysięga Wandę i swojego dawnego podwładnego Woźniaka. Wykorzystuje w tym celu zaprzyjaźnionego księdza. 20:00 PERSOWIE. HISTORIA IRANU - ODC. 1/3 (PERSIA: A HISTORY OF IRAN) Serial dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: Samira Ahmed Dzięki tej serii widzowie będą mogli odkryć fascynującą i skomplikowaną historię Persji, pierwszego imperium na świecie, które powstało w szóstym wieku przed Chrystusem i wywarło wielki wpływ na kulturę rzymską, bizantyjską i arabską. To świat królów i najeźdźców, epickich poetów i wyjątkowych artystów. Twórców dokumentu najbardziej interesuje żywotność perskiej cywilizacji. Język farsi przetrwał wszystkie inwazje, rewolucje i religijne zawieruchy. Perską mowę i obyczaje przyjmowali Mongołowie, Turkmeni, Turcy i Afgańczycy. Islamizacji nie towarzyszyła arabizacja. Najeźdźcy zapożyczyli od Persów stroje, kuchnię, architekturę, administrację, nawet Aladyna i "Opowieści z tysiąca i jednej nocy". "Szahname", poetycki epos z przełomu X i XI wieku, do dziś jest publicznie recytowany, "Rubajaty" - wolnomyślicielskie wiersze Omara Chajjama stały się bestsellerem na Zachodzie 800 lat po śmierci autora. Kopuła meczetu w Isfahanie swego czasu była największa na świecie. Persowie mieli nawet swojego Machiavellego, który napisał podręcznik dobrego rządzenia. Jeden z szachów zajął Delhi i zasiadł na Pawim Tronie, lecz kres imperialnym ambicjom położyły europejskie potęgi. XX wiek zajmuje w tym cyklu zaledwie siedem minut i to głównie w kontekście polityki historycznej Mohammeda Rezy Pahlaviego uważającego się za nowego Cyrusa. Od 40 lat, gdy władzę przejęli ajatollahowie, niewielu ludzi z Zachodu widziało Iran. Brytyjczykom udało się dostać pozwolenie na filmowanie. Narratorka, Samira Ahmed, rozmawia z tubylcami, przechadza się po bazarze, zagląda do klubu - siłowni. Perskie dzieje przedstawione są w porządku chronologicznym. Od starożytnych wykopalisk, pozostałości zigguratu w Czoga Zanbil, ruin Suzy i Persepolis. Ahmed odwiedza świątynię zoroastrian, w której płonie wieczny ogień, zachwyca się perską kaligrafią, ceramiką i rzemiosłem artystycznym. Atrakcyjności filmowi dodają orientalna muzyka i niesamowite krajobrazy. 21:00 KRZYŻACY Film historyczny, 165 min, Polska, 1960 Reżyseria: Aleksander Ford Scenariusz na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza: Jerzy Stefan Stawiński i Aleksander Ford Zdjęcia: Mieczysław Jahoda Muzyka: Kazimierz Serocki Aktorzy: Emil Karewicz, Mieczysław Kalenik, Andrzej Szalawski, Grażyna Staniszewska, Aleksander Fogiel, Urszula Modrzyńska, Józef Kostecki, Tomasz Białoszyński, Lucyna Winnicka, Janusz Stachocki, Zdzisław Jasiukiewicz, Mieczysław Voit, Henryk Borowski, Seweryn Butrym, Leon Niemczyk Premiera "Krzyżaków" odbyła się 15 lipca 1960 r. , dokładnie w 550. rocznicę bitwy grunwaldzkiej. Dotrzymanie tego terminu miało wymowę niemal symboliczną. O tym, jak bardzo starano się go nie przekroczyć, świadczy fakt, że od powzięcia pomysłu o ekranizacji Sienkiewiczowskiej powieści do uroczystej premiery upłynęło zaledwie półtora roku. Poprzedziła ją bardzo szeroko zakrojona kampania reklamowa, dyskusje w radiu i w telewizji. Dziesiątki konsultantów dopasowywały literacki obraz wydarzeń i postaci do ówczesnego stanu badań historycznych nad tą epoką. Korekcie poddano przede wszystkim powieściowy wizerunek króla Władysława Jagiełły, niezbyt przychylnie ukazanego na kartach książki. Na jego filmowej rehabilitacji zyskała poetyka filmu, opiewającego królewską mądrość i odwagę. Obszerny materiał literacki wymagał - z konieczności - selekcji, ograniczenia się do kilku wybranych wątków. Na pierwszy plan wysunięto losy Juranda ze Spychowa, zdradziecko atakowanego przez Krzyżaków ze Szczytna, którym przewodzi okrutny komtur Zygfryd de Loewe. Równolegle poprowadzono wątek romansowy między Zbyszkiem, Danuśką i Jagienką. Punkt kulminacyjny stanowi finałowa bitwa pod Grunwaldem. Po premierze filmu opinie recenzentów były podzielone. Jedni widzieli w tym obrazie zrealizowanym w nowatorskiej jak na tamte czasy technice panoramicznej ogromny sukces polskiej kinematografii, inni - i ci byli w większości - wytykali brak szerszego spojrzenia na zderzenie nie tylko dwóch sił politycznych, ale także dwóch kultur, dwóch cywilizacji. Nie bacząc na zdanie krytyków, publiczność ciągnęła tłumnie do kin. Popularność filmu wzmagała zresztą powszechna znajomość książki. Rok 1409. Młody, porywczy rycerz Zbyszko z Bogdańca atakuje pod Krakowem poselstwo krzyżackie. W odwecie Kuno von Lichtenstein żąda od Jagiełły śmierci Zbyszka za znieważenie majestatu. Od śmierci ratuje młodzieńca dwórka księżnej Anny Mazowieckiej, Danusia Jurandówna, córka rycerza ze Spychowa. Staropolskim zwyczajem wybiera Zbyszka na męża, co uniemożliwia wykonanie wyroku. Wkrótce Krzyżacy najeżdżają siedzibę Juranda ze Spychowa - jednego z największych wrogów zakonu. Zabijają jego żonę i porywają córkę, którą trzymają w zamku malborskim. Zbyszko nadaremnie jej szuka, zbliżając się w tym czasie do zakochanej w nim Jagienki. Krzyżacy zaś wysyłają Jurandowi wiadomość, że uwolnią córkę, jeśli on sam stawi się w Malborku. Krzyżacy upokarzają Juranda i wtrącają do lochu, a zamiast córki pokazują mu obcą dziewczynę. Tymczasem Zbyszko w pojedynku zabija brata Rotgiera, przybranego syna komtura Zygfryda de Loewe. 24:00 WCIELENIA ZŁA - ODC. 7/10 SADDAM HUSAJN. (EVOLUTION OF EVIL) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2015 Lektor: Maciej Gudowski Galeria najbardziej znanych despotów w najnowszej historii. Od Hitlera do Saddama Husajna, od Stalina do Kim Dzong Ila, od Mao do pułkownika Kaddafiego. Bezlitośni psychopaci, chciwi, okrutni, a czasem po prostu szaleni, przejęli kontrolę nad swoim krajem i terroryzują swoich poddanych, ale zawsze pozostaje pytanie. Czy urodzili się źli, czy też coś się stało, że tak się zachowują? W tym odcinku przyglądamy się drodze życiowej Saddama Husseina. 01:00 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 02:00 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - "PARADYŻ ZNACZY RAJ" ODC. 318 Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2023 Autor: Bartek Wieczorek Reżyseria: Adam Sikorski Scenariusz: Izabela Fatalska Tym razem autorzy programu odwiedzają miejscowość Paradyż - wieś położoną w województwie łódzkim, w powiecie opoczyńskim, siedzibę gminy Paradyż. Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Przemienienia Pańskiego. Program zaczynamy od gratulacji dla Stowarzyszenia Wizna 1939, które zostało wyróżnione w konkursie "Strażnik Pamięci" zorganizowanym przez tygodnik "Do Rzeczy". Członkowie Stowarzyszenia i proboszcz miejscowej parafii opowiadają o dziejach Paradyża i pięknego, barokowego kościoła parafialnego. Prowadzą też jak zwykle swoje badania geofizyczne. 02:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - KURSK CZ. 1 Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego bitwie o Kursk.