TVP Kultura Wtorek, 21.11.2023 09:00 PORA UMIERAĆ Film obyczajowy, Polska 2007 Scenariusz i reżyseria: Dorota Kędzierzawska Zdjęcia: Artur Reinhart Muzyka: Włodzimierz Pawlik Aktorzy: Danuta Szaflarska, Krzysztof Globisz, Patrycja Szewczyk, Kamil Bitau, Robert Tomaszewski, Małgorzata Rożniatowska, Witold Kaczanowski, Weronika Karwowska, Kai Schoenhals i inni Tak jak dla 88 - letniej Krystyny Feldman rolą życia okazała się zagrana w wieku 88 lat postać Nikifora, tak starsza od niej o rok Danuta Szaflarska (rocznik 1915) dała brawurowy popis swoich umiejętności aktorskich w filmie "Pora umierać", gdzie wystąpiła już jako dama 92 - letnia, ale wspaniałej formy mógłby jej pozazdrościć niejeden 60 - latek. Jej występ doceniło jury FPFF w Gdyni w 2007 r. , gdzie aktorka zdobyła nagrodę za główną rolę kobiecą (za rolę Anieli otrzymała również Orła - Polską Nagrodę Filmową). Ponadto dziełu Doroty Kędzierzawskiej przyznano też nagrodę za dźwięk, nagrodę dziennikarzy i Złotego Klakiera dla najdłużej oklaskiwanego filmu. Obraz ten doceniono również na festiwalach w Trieście, San Francisco, Leeds i Malmoe oraz na krajowych festiwalach i przeglądach. "Pora umierać" to utrzymana w nostalgicznej, poetyckiej tonacji (jak zresztą wszystkie filmy Doroty Kędzierzawskiej) opowieść o starości, przemijaniu i samotności, o pragnieniu bycia potrzebnym aż do końca, o wierności zasadom i wartościom, które nie powinny ustępować przed naporem nowego tylko dlatego, że to nowe jest silniejsze, bardziej przebojowe, zachłanne. W filmie niewiele się dzieje, ale od wydarzeń i wartkich dialogów ważniejsze są tu nastroje, spojrzenia, gesty. Bohaterka filmu, sędziwa pani Aniela, mieszka z ukochaną suczką Filą w przedwojennej, mocno już nadgryzionej zębem czasu drewnianej willi pod Warszawą, utrzymanej w stylu falenicko - otwockim. Po latach dzielenia obszernego lokum z licznymi, dokwaterowanymi jej lokatorami, wreszcie pozbywa się ostatniego z nich. Znów może się poczuć naprawdę u siebie. Z satysfakcją i dumą właścicielki przechadza się po opustoszałych pomieszczeniach, wierzy, że teraz zacznie nowy etap w życiu. Ale syn Witek, który odwiedza ją od czasu do czasu z wnuczką, otyłą 8 - latką w okularach, nie zamierza spełniać matczynych marzeń o zamieszkaniu z nią z powrotem w rodzinnym domu. Nie ma na to również ochoty ani jego żona Marzenka, która nigdy nie była z teściową w najlepszych stosunkach, ani wnuczka, bardziej zainteresowana otrzymaniem w prezencie babcinego pierścionka niż mieszkaniem w nieciekawym dla niej miejscu. Na domiar złego, staruszkę nachodzą wysłannicy jej nowobogackiego sąsiada, który chętnie odkupiłby atrakcyjną działkę, a drewnianą ruderę po prostu rozebrał, żeby nie zasłaniała mu widoku. Dla Anieli jednak ten dom ma przede wszystkim wartość sentymentalną i nie wyobraża sobie jego sprzedaży: to przecież jej młodość, życie rodzinne, rozliczne pamiątki i wspomnienia. Każdy kąt, każdy sprzęt ma tutaj swoją historię, która jest także jej historią. Staruszka liczy więc, że syn przynajmniej wyperswaduje sąsiadowi próby wywierania na nią nacisków. Zamiast tego odkrywa jednak, że Witek potajemnie, późnym wieczorem, odwiedził wraz z żoną sąsiada, i że to właśnie on, a nie synowa, usiłuje dogadać się z "wrogiem" za plecami matki. Wzburzona nielojalnością i zdradą syna Aniela dochodzi do wniosku, że w takiej sytuacji pora umierać. Odwołuje telefonicznie dalsze wizyty syna, zakrywa kirem lustra, zatrzymuje stary zegar, wkłada czarną suknię, zapala świecę i z różańcem w rękach układa się na łóżku, by czekać na śmierć. Szybko jednak zmienia zdanie. Postanawia działać, biorąc sprawy w swoje ręce. 11:00 MODRZEJEWSKA - POCZĄTEK ODC. 1/7 Serial biograficzny, 77 min, Polska 1987 Reżyseria: Jan Łomnicki Scenariusz: Anna Bojarska, Jan Łomnicki Zdjęcia: Edward Kłosiński Muzyka: Piotr Hertel Występują: Krystyna Janda, Bożena Adamek, Marek Bargiełowski, Jan Englert, Barbara Horawianka, Danuta Wodyńska, Hanna Skarżanka i inni Serial poświęcony największej polskiej aktorce o światowej sławie, która podbiła publiczność za oceanem przede wszystkim wielkimi kreacjami w tragediach Szekspirowskich, wzbudzał ogromne zainteresowanie już w fazie realizacji. Zastanawiano się, czy współczesna odtwórczyni tej roli, dynamiczna, pewna siebie, żywiołowa w swoim aktorstwie, zdoła przekazać całe bogactwo osobowości Heleny Modrzejewskiej (1840 - 1909), legendarnej gwiazdy, uznawanej za jedną z największych tragiczek w historii światowego teatru. Widzowie uznali jednak, że i tę rolę Krystyna Janda może zapisać na koncie swoich sukcesów zawodowych. Opowieść rozpoczyna się w połowie ubiegłego stulecia, w Krakowie. Czternastoletnia Helena Misel kończy szkołę "u sióstr". Atmosfera jej domu, bliskiego cyganerii artystycznej, żywo kontrastuje z mieszczańskim otoczeniem. Źródłem utrzymania całej rodziny jest kawiarnia prowadzona przez matkę. Jej sublokator i prawdopodobnie kochanek, Gustaw Zimajer, aktor żyjący w separacji z żoną, ma coraz większy wpływ na dorastającą dziewczynę. Przyjaciel i opiekun rodziny rozbudza jej ambicje, podtrzymuje fascynację teatrem. Helena podejmuje pierwsze próby pisania, zgłasza się też na przesłuchanie u znanej aktorki Hubertowej, która jednak uznaje ją za miernotę zupełnie pozbawioną talentu. Coraz silniejszy związek uczuciowy Heleny z Zimajerem przekształca się w romans. Gdy ciąża dziewczyny staje się widoczna, wybucha skandal. W 1861roku rodzina wyjeżdża do Bochni. 12:30 NIEBIESKIE KWIATY - FILM O MIŁOŚCI KATARZYNY KOBRO I WŁADYSŁAWA STRZEMIŃSKIEGO Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2011 Reżyseria: Tadeusz Król Scenariusz: Tadeusz Król Zdjęcia: Michał Bukojemski Muzyka: Agim Dzeljilji Wykonawcy: Zenobia Karnicka, Krystyna Krygierowa, Georg Kobro, Janusz Zagrodzki, Artur Zaguła Głównym tematem filmu jest historia miłości i nienawiści dwojga wielkich i zapomnianych postaci kultury europejskiej, Katarzyny Kobro i Władysława Strzemińskiego. Jest rok 1916. Trwa pierwsza wojna światowa. W carskiej Rosji bunty zapowiadają rewolucję październikową, we Francji ma miejsce ożywczy ferment na polu sztuki. W takich historycznych okolicznościach spotykają się Władysław Strzemiński i Katarzyna Kobro. On młody, ciężko ranny w wojnie. Ona młoda, zafascynowana sztuką. Tak zaczyna się ich historia miłości. Osią kompozycyjną filmu będzie historyczna podróż przez lata 1916 - 1951, w kontekście życia dwojga wielkich artystów. Polaka i Rosjanki. Oboje uwikłani w tragiczne momenty pierwszej wojny światowej, rewolucji październikowej, drugiej wojny światowej i okupacji, stalinizmu. W tamtych czasach dzieliło ich prawie wszystko. Lecz wbrew wszystkiemu zakochali się w sobie. Byli razem i byli szczęśliwi. I byli artystami, zaliczanymi do grona najważniejszych w europejskiej kulturze. Pokażemy, jak machina historii zniszczyła tych dwoje wielkich artystów. Oboje, z głębokim poczuciem przynależności do swojego narodu, głębokim patriotyzmem, niestety, nie mogli znaleźć sposobu, by być szczęśliwymi. Odchodzą zapomniani i samotni. 15:55 DZIEWCZYNA Z WALIZKĄ (LA RAGAZZA CON LA VALIGIA) Komedia, 116 min, Włochy/Francja, 1960 Reżyseria: Valerio Zurlini Scenariusz: Leonardo Benvenuti, Piero De Bernardi Aktorzy: Claudia Cardinale, Jacques Perrin Piękna Aida, piosenkarka z klubu nocnego jest porzucana przez mężczyzn, którzy traktują ją jak zabawkę. Młody Lorenzo czując się odpowiedzialny za poczynania brata, opiekuje się starszą od siebie kobietą, wspiera ją i staje się jej powiernikiem. Owocuje to rozkwitem przyjaźni, która naturalnie kończy się po interwencji starszych, dla których takie relacje wydają się podejrzane. Reżyser Valerio Zurlini pokazuje w swoim filmie relacje między młodym chłopakiem a starszą kobietą. 18:05 RES POLONIAE - O POLSCE Z ODDALI - NATASZA LOMOURI I SEVDIJA UGREGHELIDZE Rozmowa, 24 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Poraj Poleski Scenariusz: Piotr Poraj Poleski, Anna Szałańska, Jolanta Rzegocka Program "Res Poloniae - o Polsce z oddali" to cykl wywiadów przeprowadzonych przez Jolantę Rzegocką w różnych krajach. Tym razem dziennikarka odwiedza Gruzję, gdzie rozmawia z przedstawicielami kulturalnych elit. Misją programu jest wzajemne poznanie się Polaków i Gruzinów, odnalezienie w Gruzji polskich śladów, a także uświadomienie sobie wszystkiego, co może łączyć obydwa narody. W odcinku Jolanta Rzegocka rozmawia z Nataszą Lomouri, dyrektorką gruzińskiego Domu Pisarzy, oraz z Sevdiją Ugrehelidze, gruzińską ekonomistką, bratanicą Witalisa Ugrehelidze, polskiego żołnierza, autora przekładu "Pana Tadeusza" na język gruziński. 18:40 STAWKA WIĘKSZA NIŻ ŻYCIE - ODC. 12/18 - ZDRADA Serial sensacyjny, wojenny, 63 min, Polska, 1968 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Andrzej Zbych Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Stanisław Mikulski, Beata Tyszkiewicz, Lidia Korsakówna, Leszek Herdegen, Ryszard Filipski, Wojciech Duryasz, Artur Młodnicki, Eugeniusz Kujawski, Adolf Chronicki, Roman Sykała, Anna Seniuk, Marek Barbasiewicz Do Berlina wyrusza łączniczka podziemnej organizacji z bardzo ważnymi informacjami. Ma je przekazać agentce - szwedzkiej aktorce Christin Kield. W rzeczywistości Christin jest agentką podwójną. Kiedy jej narzeczony, niemiecki oficer Heini, został zabity przez Polaków, Christin poprzysięgła zemstę polskiemu ruchowi oporu. Kloss musi albo ją zlikwidować, by nie wsypała łączniczki, albo przekonać Christin, że jest w błędzie: Heiniego zabili gestapowcy, gdyż pracował dla Polaków. Tymczasem z usług szwedzkiej aktorki chce skorzystać zarówno gestapo, jak i kontrwywiad. Christin zostaje porwana, a Kloss ma się natychmiast zameldować u samego admirała Canarisa. 20:00 TEATR TELEWIZJI - WIELKIE KAZANIE KSIĘDZA BERNARDA Transmisja, 56 min, Polska, 2006 Autor: Leszek Kołakowski Reżyseria: Krzysztof Jasiński Aktorzy: Jerzy Trela Przewrotny traktat Leszka Kołakowskiego - mistrza w opisywaniu paradoksów ludzkiego życia - w Teatrze STU przybiera formę efektownego przedstawienia. Jego bohaterem jest tytułowy kaznodzieja, w którego wciela się Jerzy Trela. Wybitny aktor - który 40 lat temu zaczynał swą karierę - zachwyca inteligentnym humorem oraz mistrzostwem słowa. Tadeusz Nyczek po premierze napisał: "Gdy dziś w pierwszym życiowym monodramie wchodził [Jerzy Trela] na jubileuszową scenę STU jako przewrotny, inteligentny i zgorzkniały diabeł w skórze starego kaznodziei przez godzinę wodził nas po Himalajach aktorstwa, pomyślałem: nie ma już teatru naszej młodości. Ale nadal jest TEATR". 21:40 LEKKIE OBYCZAJE - OSIEM KOBIET (8 FEMMES) Komediodramat, 106 min, Francja/Włochy 2001 Reżyseria: Francois Ozon Scenariusz na motywach sztuki Roberta Thomasa: Francois Ozon, Marina de Van Muzyka: Krishna Levy Aktorzy: Catherine Deneuve, Isabelle Huppert, Emmanuelle Beart, Fanny Ardant, Danielle Darrieux, Virginie Ledoyen, Ludivine Sagnier, Firmine Richard, Dominique Lamure Komediodramat, kryminał i musical w jednym - dzieło niebanalne, urzekające wdziękiem i urodą występujących w nim aktorek - kilku pokoleń największych gwiazd francuskiego kina, reprezentujących różne typy kobiecości, odmienne temperamenty i osobowości. Za występ w tym filmie uhonorowano je wspólnym Srebrnym Niedźwiedziem na festiwalu w Berlinie w 2002 r. oraz wspólną Europejską Nagrodą Filmową. Za kanwę scenariusza posłużyła Ozonowi wydana w 1964 r. sztuka Roberta Thomasa pod tym samym tytułem i ten teatralno-bulwarowy rodowód swego filmu, nawiązanie do musicali lat 50. i 60., świadomie sztuczną, wystylizowaną rzeczywistość ówczesnych produkcji reżyser z upodobaniem podkreśla. Na tym sztucznym tle tym bardziej prawdziwe - prawem kontrastu - stają się emocje bohaterek, ich skrywane namiętności i cierpienia, pożądanie, zazdrość, rywalizacja, nienawiść, głód uczuć maskowane wystudiowanymi pozami i minami, ściśnięte gorsetem konwenansu. Środek zimy. Do rezydencji na odludziu, gdzie oprócz pana domu, Marcela, mieszka jego żona Gaby, młodsza córka Catherine, szwagierka Augustine, teściowa Mamie, oraz dwie służące - czarnoskóra Chanel i młodsza, ponętna Louise, przyjeżdża rankiem na święta Bożego Narodzenia starsza córka Marcela i Gaby, Suzon, ucząca się na co dzień z dala od domu. Wszystkie panie czekają, aż obudzi się Marcel, który długo w nocy siedział w swoim pokoju. W końcu Gaby posyła do jego pokoju pokojówkę Louise, która ma zanieść mu śniadanie. Louise odkrywa zwłoki Marcela, którego ktoś zamordował w jego własnym łóżku, wbijając mu nóż w plecy. Po pierwszym szoku i nieudanej próbie wezwania policji (ktoś odciął bowiem kabel telefoniczny i uszkodził samochód), panie zaczynają głośno się zastanawiać, jak mogło dojść do tragedii. Rozważają różne możliwości, przypominają sobie, co która z nich robiła ostatniej nocy i która ostatnia widziała Marcela żywego. Dochodzą zgodnie do wniosku, że morderstwa dokonała któraś z nich siedmiu, a właściwie ośmiu, bo chwilę później w rezydencji zjawia się również Pierrette, siostra Marcela, twierdząc, że ktoś wezwał ją telefonicznie do domu brata. Odcięte od świata, zdane tylko na siebie, panie próbują znaleźć winowajczynię. Szukając klucza do kryminalnej zagadki, odsłaniają zaskakujące tajemnice każdej z nich. Okazuje się, że każda miała jakiś powód, żeby zamordować Marcela, a żadna nie ma stuprocentowego alibi. Śmierć pana domu wyzwala w nich emocje, których już nie muszą i nie potrafią dłużej ukrywać. Obnażają swe prawdziwe oblicza. W ciągu jednej nocy dowiadują się o sobie więcej niż przez całe lata życia pod jednym dachem. Ranek przynosi zaskakujące zakończenie. 01:40 PANORAMA KINA POLSKIEGO - POWIDOKI Film biograficzny, 95 min, Polska, 2016 Reżyseria: Andrzej Wajda, Andrzej Mularczyk, Andrzej Panufnik Zdjęcia: Paweł Edelman Aktorzy: Bogusław Linda, Zofia Wichłacz, Bronisława Zamachowska, Andrzej Konopka Bohaterem filmu "Powidoki" jest Władysław Strzemiński, artysta, który nie poddał się socrealizmowi i doświadczył dramatycznych skutków swoich wyborów artystycznych. To film o tym, jak socjalistyczna władza zniszczyła charyzmatycznego i niepokornego człowieka i artystę. 04:00 SZWEDZKA TEORIA MIŁOŚCI (THE SWEDISH THEORY OF LOVE) Film dokumentalny, 75 min, Szwecja, 2015 Reżyseria: Erik Gandini Scenariusz: Johan Söderberg Zdjęcia: Vania Tegamelli, Carl Nilsson Muzyka: Johan Soderberg W 1972 roku w Szwecji partia socjalistyczna opublikowała manifest "Family of the Future", kreślący wizję świata wolnych, równych ludzi, w którym znikną wszelkie więzy zależności ekonomicznej. Kobiety miały wyzwolić się spod władzy mężczyzn, starsi nie musieli już polegać na dobrej woli dorosłych dzieci, a najmłodsi zyskiwali pełnię praw i opiekę państwa. Reżyser przygląda się dzisiejszej Szwecji i pokazuje wielowymiarowe konsekwencje wprowadzenia rozwiązań wywiedzionych z ducha rewolucji obyczajowej 1968 roku. Okazuje się, że niezależność - podstawowa wartość u naszych skandynawskich sąsiadów - ma swoją ciemną stronę. Dziś aż jeden na czterech Szwedów umiera samotnie, a zdarza się, że ciała zmarłych znajdowane są dwa lata po ich śmierci. Szwedki są największą grupą wśród klientek banku nasienia. Pragną potomstwa, ale nie są w stanie zbudować trwałej relacji z partnerem, bo wymaga ona kompromisów i wyrzeczeń. Film jest brawurowo zrealizowanym, wielowymiarowym portretem tego geograficznie nam bliskiego, a zarazem bardzo egzotycznego z polskiej perspektywy kraju. To prawdziwe laboratorium przyszłości, przypominające niekiedy dystopijne filmy science fiction. Kontakty ludzkie realizowane za pośrednictwem organizacji społecznych, brak socjalizacji, ucieczka przed wszelkimi trudnościami, zanik umiejętności interakcji, niechęć do obcych (Szwecja to kraj, gdzie imigranci integrują się zdecydowanie najwolniej w Europie). To wszystko mroczne strony państwa, często stawianego za wzór. Występujący w filmie Zygmunt Bauman nie szczędzi Szwedom gorzkich słów. Państwo zapewnia im wszystko oprócz umiejętności bycia z innymi ludźmi. Film pokazuje także uciekinierów z pozbawionego ludzkiego ciepła raju - lekarza, który dopiero w Etiopii odnalazł sens życia czy dziwaczną sektę lubującą się w orgiach urządzanych na leśnych polanach. Film nie daje prostych odpowiedzi - każdy sam musi sobie odpowiedzieć na pytanie, czy z drogi ku niezależności da się w ogóle zawrócić i czy ceną za wolność musi być samotność i rozpacz.