TVP Nauka Piątek, 24.11.2023 06:00 NOBLE 2023 - NAGRODA NOBLA W DZIEDZINIE EKONOMII 90 min, Polska, 2023 Transmisja ze Sztokholmu, gdzie tradycyjnie na początku października ogłaszane są nominacje do Nagród Nobla. 9 października poznajemy nagrodzonego w kategorii Nauk Ekonomicznych. Tylko w TVP Nauka pełna transmisja z wydarzenia oraz komentarze ekspertów specjalizujących się w tej dziedzinie nauki. Czym jest Nagroda Nobla? Czy wśród noblistów byli Polacy? Jakie znaczenie mają naukowe odkrycia dla naszej życiowej codzienności? O tym wszystkim w TVP Nauka. 07:35 WOJCIECH CEJROWSKI- BOSO PRZEZ ŚWIAT - (98) - ARCHIWUM - INDIAŃSKIE AMORY Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2010 "Halik i indiańskie amory" Jak wyglądały obrzędy ślubne u Indian amazońskich? Co należało do obowiązków żony, a czym zajmował się mąż? Na te pytania szukał odpowiedzi Tony Halik. W programie przypomnimy jego filmy. 08:05 OPERACJA ZDROWIE - ENDOMETRIOZA Magazyn medyczny, 25 min, Polska, 2020 Autor: Piotr Poraj - Poleski W dzisiejszym odcinku: endometrioza, choroba cierpienia. Po pierwsze to wielki, przykuwający do łóżka ból, pod drugie - często niepłodność. Cierpi na nią około 10 % kobiet. Niestety, dotychczas nie znaleziono na nią lekarstwa. Jest niezwykle podstępna ponieważ jej objawy są nieswoiste, mylące. Jeżeli masz bóle podbrzusza występujące w różnych miejscach, a lekarz nie może dokładnie zdiagnozować przyczyny, pora udać się do ginekologa. 08:40 ASTRONARIUM - 17/22 (148) - MISJA DART Magazyn, 22 min, Polska, 2022 Reżyseria: Bogumił Radajewski Scenariusz: Agnieszka Słowikowska, Bogumił Radajewski, Krzysztof Czart, Maciej Mikołajewski Prowadzący: Bogumił Radajewski Wykonawcy: Maciej Gudowski Pierwszy, udany test systemu obrony planetarnej. Sonda DART została wysłana w przestrzeń kosmiczną, aby zderzyć się z planetoidą i zmienić jej tor lotu. W ten sposób ludzkość zyskała narzędzie, które mogłoby nam pozwolić uniknąć zagłady. W tym programie pokażemy, co oznacza sukces misji DART. 09:10 ZAGADKA JOWISZA (THE JUPITER ENIGMA) Film dokumentalny, 52 min, USA, 2018 Co tajemnice Jowisza mogą ujawnić na temat stanu wszechświata sprzed czterech miliardów lat? Opierając się na nowych odkryciach misji NASA Juno, naukowcy zaglądają do burzliwego serca Jowisza, aby odkryć pochodzenie naszego Układu Słonecznego; kiedy planety zostały po raz pierwszy wyrzucone w kosmos, los Ziemi wisiał na włosku, a Jowisz zniszczył wszystko, co miał na swojej drodze. 10:10 . - NOWE POCZĄTKI: TAJEMNICE CZŁOWIEKA Z IRHOUD (SAPIENS. THE NEW ORIGINS) Cykl dokumentalny, 45 min, Francja, 2020 W odległym Maroku na stanowisku archeologicznym Jebel Irhoud dokonano niezwykłego znaleziska: szczątków Homo Sapiens. Dziś możemy datować je na 300 000 lat. To odkrycie, które na nowo zapisuje historię początków ludzkości. Do tej pory najstarsze znalezione szczątki sięgały 200 000 lat. Nie tylko wydłuża to oś czasu historii Homo Sapiens, ale także zmienia geografię miejsca, z którego pochodzimy, całego regionu subsaharyjskiego. 11:10 CZAS W LAS - /7/ Magazyn, 22 min, Polska, 2022 Reżyseria: Sławomir Czyrnek Scenariusz: Sławomir Czyrnek Prowadzący: Magdalena Turowska, Sławomir Makaruk Prowadzący: Magdalena Turowska - iławianka znad Jezioraka i Sławomir Makaruk - podróżnik, koordynator wypraw. W tym odcinku Magda i Sławek jadą w Bieszczady. Celem ich wyprawy jest Nadleśnictwo Baligród - 20 000 ha lasów, głównie bukowo-jodłowych, które jesienią wyglądają wyjątkowo malowniczo. Miejscową ciekawostką są górskie kryształy, tzw. diamenty marmaroskie oraz jodła "Lasumiła" - najgrubsza jodła w Polsce. Nadleśnictwo Baligród to miejsce idealne dla pasjonatów górskiej turystyki również rowerowej. Wszystkie trasy są tutaj świetnie przygotowane i oznakowane. Miejsce znane jest też z bogactwa świata zwierząt; żyją tu m.in. wilki, żubry, niedźwiedzie oraz jenoty obserwowane przez leśników dzięki fotopułapkom. Obecność tych zwierząt w nadleśnictwie potwierdzają także pozostawione ślady i tropy, które warto zobaczyć. 11:40 WETERYNARZE Z SERCEM - /104/ Reality show, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska Zapraszamy na spotkanie z żyrafami. Te piękne, egzotyczne zwierzęta pokażemy w naszym programie po raz pierwszy. W gdańskim ogrodzie zoologicznym obserwowaliśmy ich trening medyczny. Dowiecie się też, ile kręgów szyjnych ma żyrafa i co oznacza układ kolorowych plamek na jej szyi. "Okno Życia" dla małych zwierząt? Tak! To inicjatywa Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Na stronie internetowej "Okna Życia" czytamy motto: "Nie wyrzucaj, oddaj do nas. Przyjedziemy, zabierzemy, bez pytań". Na Oddziale Drobnych Ssaków lubelskiego UP czeka ich nowe, lepsze życie. Jeśli lubicie gryzonie i chcielibyście hodować np. chomika lub szynszylę, posłuchajcie cennych porad. Jakich warunków do życia potrzebują? Jakie klatki i ich wyposażenie, jaka karma? Okazuje się, że nie są to zwierzęta, które łatwo zadowolić. 12:10 WOJCIECH CEJROWSKI- BOSO PRZEZ ŚWIAT - (98) - ARCHIWUM - INDIAŃSKIE AMORY Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2010 "Halik i indiańskie amory" Jak wyglądały obrzędy ślubne u Indian amazońskich? Co należało do obowiązków żony, a czym zajmował się mąż? Na te pytania szukał odpowiedzi Tony Halik. W programie przypomnimy jego filmy. 12:45 CZY WIESZ, ŻE? - /222/ (DID YOU KNOW?) Cykl dokumentalny, 26 min, Francja, 2021 Gdybyś musiał wyjaśnić naukę komuś, kto nic o niej nie wie, jak byś to zrobił? Nie musisz już zadawać sobie tego pytania. Program "Czy wiesz, że?" jest właśnie po to! Każdy odcinek w jasny i prosty sposób wyjaśnia Twoje codzienne otoczenie: zdrowie i dobre samopoczucie, ludzkie ciało, zwierzęta, ziemię, dom, żywność, technologie. 13:20 OPERACJA ZDROWIE - ENDOMETRIOZA Magazyn medyczny, 25 min, Polska, 2020 Autor: Piotr Poraj - Poleski W dzisiejszym odcinku: endometrioza, choroba cierpienia. Po pierwsze to wielki, przykuwający do łóżka ból, pod drugie - często niepłodność. Cierpi na nią około 10 % kobiet. Niestety, dotychczas nie znaleziono na nią lekarstwa. Jest niezwykle podstępna ponieważ jej objawy są nieswoiste, mylące. Jeżeli masz bóle podbrzusza występujące w różnych miejscach, a lekarz nie może dokładnie zdiagnozować przyczyny, pora udać się do ginekologa. 14:00 ZAGADKA JOWISZA (THE JUPITER ENIGMA) Film dokumentalny, 52 min, USA, 2018 Co tajemnice Jowisza mogą ujawnić na temat stanu wszechświata sprzed czterech miliardów lat? Opierając się na nowych odkryciach misji NASA Juno, naukowcy zaglądają do burzliwego serca Jowisza, aby odkryć pochodzenie naszego Układu Słonecznego; kiedy planety zostały po raz pierwszy wyrzucone w kosmos, los Ziemi wisiał na włosku, a Jowisz zniszczył wszystko, co miał na swojej drodze. 15:00 WIELKIE WYNALAZKI - /16/ (GREAT INVENTIONS) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania/Niemcy/Niderlandy (Holandia), 2020 Nasi przodkowie z trudem rozpoznaliby świat, w którym my żyjemy dziś. Wszędzie, na całej planecie diametralnie zmienił się krajobraz, istniejące niegdyś nieprzyjazne człowiekowi środowiska zostały okiełznane w sposób, jaki naszych antenatów wprawiłby w najwyższe zdumienie i niedowierzanie. Zmieniło się życie codzienne, ale ludzkość sięgnęła także po to, co niecodzienne - wylądowaliśmy na Księżycu oraz spojrzeliśmy miliardy lat wstecz, bo chcieliśmy wiedzieć, jakie były początki wszechświata. Siłą napędową tych wszystkich osiągnięć jest niezwykły dar człowieka - wynalazczość. W tej 35-odcinkowej serii przyglądamy się sukcesom i porażkom człowieka na przestrzeni dziejów, jego genialnym pomysłom i niektórym... cóż, także niektórym mniej genialnym. Każdy odcinek celebruje wielkie wynalazki, które zmieniły nasz świat. 16:00 . - NOWE POCZĄTKI: TAJEMNICE CZŁOWIEKA Z IRHOUD (SAPIENS. THE NEW ORIGINS) Cykl dokumentalny, 45 min, Francja, 2020 W odległym Maroku na stanowisku archeologicznym Jebel Irhoud dokonano niezwykłego znaleziska: szczątków Homo Sapiens. Dziś możemy datować je na 300 000 lat. To odkrycie, które na nowo zapisuje historię początków ludzkości. Do tej pory najstarsze znalezione szczątki sięgały 200 000 lat. Nie tylko wydłuża to oś czasu historii Homo Sapiens, ale także zmienia geografię miejsca, z którego pochodzimy, całego regionu subsaharyjskiego. 17:00 JAK ŻYJE LAS... - ZAWSZE DO USŁUG Magazyn, 23 min, Polska, 2023 Scenariusz: Robert Słowik Las służy człowiekowi i gospodarce na wiele sposobów, jest bezcennym stabilizatorem równowagi ekosystemu naszej planety. W tym odcinku przypomnimy o rozmaitych funkcjach lasu - od procesów glebotwórczych, produkcji tlenu, siedliska roślin i zwierząt, po różne role lasów w rozwoju gospodarki. Przede wszystkim jednak przedstawimy niematerialne walory lasu jako miejsca odpoczynku, relaksu i doznań estetycznych. Nad tym, by ta funkcja była spełniana, a las był miejscem otwartym i bezpiecznym, czuwa sztab ludzi. W tym odcinku opowiemy, na czym polega ich praca. Dokumentalny cykl "Jak żyje las...", realizowany wspólnie z Lasami Państwowymi, przybliża widzom tajniki gospodarki leśnej, obala mity, tłumaczy pojęcia i definicje z nią związane. Leśników, naukowców i ekspertów występujących w programie łączy wspólna pasja - las jako ekosystem istotny dla życia ludzi, cenne środowisko przyrodnicze dostarczające tlenu, pochłaniające dwutlenek węgla i gwarantujące równowagę zasobów wodnych, a jednocześnie źródło ważnych dla gospodarki surowców. 17:30 WETERYNARZE Z SERCEM - /105/ Reality show, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska Program prezentuje przypadki pacjentów pojawiających się w klinikach weterynaryjnych, pracę i opiekę medyczną nad zwierzętami w ogrodach zoologicznych i innych placówkach działających na rzecz zwierząt. Odwiedzamy ośrodki rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami i placówki wykorzystujące w swej pracy zwierzęta, np. policja czy służby celne. Zobaczymy także mniej popularne zwierzęta domowe, jak gryzonie czy zwierzęta egzotyczne. Program wskazuje, jak postępować ze zwierzętami i uczy empatii w stosunku do nich. 18:05 WOJCIECH CEJROWSKI- BOSO PRZEZ ŚWIAT - (99) - ARCHIWUM - TEPUI Cykl reportaży, 24 min, Polska, 2010 Tym razem Wojciech Cejrowski nie wyjeżdża osobiście w miejsca odludne i dzikie jak amazońska dżungla, lecz sięga do archiwów filmowych i odnajduje w nich interesujące, egzotyczne, unikatowe materiały filmowe zrealizowane kilkadziesiąt lat temu. Pokazujemy w ten sposób plemiona i kultury, których już nie ma, obrzędy i obyczaje, które zniknęły pod naporem cywilizacji. Jednocześnie przywracamy publiczności najlepsze podróżnicze filmy z dawnych lat oraz przypominamy postaci wielkich polskich podróżników. Tepui. Lata 70. i wyprawa polskich naukowców, którzy w Wenezueli badali niedostępny płaskowyż i jego tajemnicze kratery. 18:35 CZY WIESZ, ŻE? - /223/ (DID YOU KNOW?) Cykl dokumentalny, 26 min, Francja, 2021 Gdybyś musiał wyjaśnić naukę komuś, kto nic o niej nie wie, jak byś to zrobił? Nie musisz już zadawać sobie tego pytania. Program "Czy wiesz, że?" jest właśnie po to! Każdy odcinek w jasny i prosty sposób wyjaśnia Twoje codzienne otoczenie: zdrowie i dobre samopoczucie, ludzkie ciało, zwierzęta, ziemię, dom, żywność, technologie. 19:05 NA WSZELKI WYPADEK! - ROZCIĘCIE GŁOWY 22 min, Polska, 2023 Reżyseria: Alicja Chmielewska Scenariusz: Piotr Poraj - Poleski Nikt z nas przecież nie liczy się z tym, że niespodziewanie może spotkać go jakiś nagły wypadek czy uraz. Nikt też nie nosi cały czas przy sobie, tak na wszelki wypadek, apteczki pierwszej pomocy, leków czy środków opatrunkowych. Warto jednak wiedzieć, jak zachować się w różnych nagłych okolicznościach i jak można pomóc sobie lub innym w nieoczekiwanych sytuacjach, zwłaszcza takich, kiedy potrzebna jest natychmiastowa pomoc, a nie możemy wezwać karetki i liczyć na szybką i fachową pomoc medyczną. Urazy głowy zawsze powinny być traktowane jako potencjalnie niebezpieczne. Dlatego tak ważne jest, aby wiedzieć, w jaki sposób je opatrzyć czy rozpoznać rodzaj urazu. Ważne jest także postępowanie przy urazach głowy prowadzących do utraty przytomności. Jak udzielać pomocy osobom z urazem głowy i kiedy konieczne jest wezwanie pogotowia, wyjaśnią lekarze i ratownicy medyczni. 19:35 ASTRONARIUM - 14/23 (165) - RAKIETY ARIANE Magazyn, 24 min, Polska, 2023 Reżyseria: Bogumił Radajewski Scenariusz: Agnieszka Słowikowska, Krzysztof Czart, Bogumił Radajewski, Maciej Mikołajewski Prowadzący: Bogumił Radajewski Lektor: Maciej Gudowski Magazyn astronomiczny. 20:00 WĘDRÓWKA KONTYNENTÓW - ODC. 8 AMERYKA POŁUDNIOWA (VOYAGE OF THE CONTINENTS) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2015 Podróżujemy po całym świecie, aby spotkać naukowców, którzy prowadzą najnowocześniejsze badania nad najbardziej charakterystycznymi miejscami dla wydarzeń geologicznych. Dzięki naukowcom oraz ich pracy odkrywamy miejsca w nowym świetle, krajobrazy, które często widzimy, ale rzadko przyglądamy się im z bliska. Ustalamy również kluczowe momenty dla życia w geologicznej skali czasu - pojawienie się życia, roślin, życia naziemnego, dinozaurów i człowieka. 21:10 WYNALAZKI, KTÓRE ZMIENIŁY ŚWIAT - TELESKOP. ODC. 1/6 (REVOLUTIONS: THE IDEAS THAT CHANGED THE WORLD) 50 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Stephen Mizelos Samochód. Samolot. Smartfon. Rakieta. Robot. Teleskop. Uznajemy te urządzenia za coś oczywistego, ale każde z nich jest szczytem ludzkich osiągnięć, a ich historia sięga daleko w przeszłość. Powstawały latami, często w wyniku zaskakujących przypadków albo dzięki wielkim, przełomowym odkryciom, a nawet cudom. Kosztowały lata walki i poświęcenia zdeterminowanych jednostek. Każdy z nich zrodził się, aby zaspokoić podstawowe ludzkie potrzeby i zrealizować odwieczne marzenia człowieka: potrzebę komunikacji, pragnienie odnalezienia naszego miejsca we wszechświecie czy potrzeby odkrywania i podróżowania. Ta seria to podróż przez historię człowieka, opowiedziana z perspektywy tych sześciu technologicznych cudów. Ujawnia, jak nauka, wynalazczość, często przypadek rozwijały się i uzupełniały, w wyniku czego zmieniły świat na zawsze, ale i ukształtowały współczesnego człowieka. Bohaterem odcinka jest teleskop. 22:10 . - NOWE POCZĄTKI: TAJEMNICE CZŁOWIEKA Z IRHOUD (SAPIENS. THE NEW ORIGINS) Cykl dokumentalny, 45 min, Francja, 2020 W odległym Maroku na stanowisku archeologicznym Jebel Irhoud dokonano niezwykłego znaleziska: szczątków Homo Sapiens. Dziś możemy datować je na 300 000 lat. To odkrycie, które na nowo zapisuje historię początków ludzkości. Do tej pory najstarsze znalezione szczątki sięgały 200 000 lat. Nie tylko wydłuża to oś czasu historii Homo Sapiens, ale także zmienia geografię miejsca, z którego pochodzimy, całego regionu subsaharyjskiego. 23:05 JAK ŻYJE LAS... - ZAWSZE DO USŁUG Magazyn, 23 min, Polska, 2023 Scenariusz: Robert Słowik Las służy człowiekowi i gospodarce na wiele sposobów, jest bezcennym stabilizatorem równowagi ekosystemu naszej planety. W tym odcinku przypomnimy o rozmaitych funkcjach lasu - od procesów glebotwórczych, produkcji tlenu, siedliska roślin i zwierząt, po różne role lasów w rozwoju gospodarki. Przede wszystkim jednak przedstawimy niematerialne walory lasu jako miejsca odpoczynku, relaksu i doznań estetycznych. Nad tym, by ta funkcja była spełniana, a las był miejscem otwartym i bezpiecznym, czuwa sztab ludzi. W tym odcinku opowiemy, na czym polega ich praca. Dokumentalny cykl "Jak żyje las...", realizowany wspólnie z Lasami Państwowymi, przybliża widzom tajniki gospodarki leśnej, obala mity, tłumaczy pojęcia i definicje z nią związane. Leśników, naukowców i ekspertów występujących w programie łączy wspólna pasja - las jako ekosystem istotny dla życia ludzi, cenne środowisko przyrodnicze dostarczające tlenu, pochłaniające dwutlenek węgla i gwarantujące równowagę zasobów wodnych, a jednocześnie źródło ważnych dla gospodarki surowców. 23:40 WETERYNARZE Z SERCEM - /105/ Reality show, 25 min, Polska, 2021 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska Program prezentuje przypadki pacjentów pojawiających się w klinikach weterynaryjnych, pracę i opiekę medyczną nad zwierzętami w ogrodach zoologicznych i innych placówkach działających na rzecz zwierząt. Odwiedzamy ośrodki rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami i placówki wykorzystujące w swej pracy zwierzęta, np. policja czy służby celne. Zobaczymy także mniej popularne zwierzęta domowe, jak gryzonie czy zwierzęta egzotyczne. Program wskazuje, jak postępować ze zwierzętami i uczy empatii w stosunku do nich. 00:20 WOJCIECH CEJROWSKI- BOSO PRZEZ ŚWIAT - (99) - ARCHIWUM - TEPUI Cykl reportaży, 24 min, Polska, 2010 Tym razem Wojciech Cejrowski nie wyjeżdża osobiście w miejsca odludne i dzikie jak amazońska dżungla, lecz sięga do archiwów filmowych i odnajduje w nich interesujące, egzotyczne, unikatowe materiały filmowe zrealizowane kilkadziesiąt lat temu. Pokazujemy w ten sposób plemiona i kultury, których już nie ma, obrzędy i obyczaje, które zniknęły pod naporem cywilizacji. Jednocześnie przywracamy publiczności najlepsze podróżnicze filmy z dawnych lat oraz przypominamy postaci wielkich polskich podróżników. Tepui. Lata 70. i wyprawa polskich naukowców, którzy w Wenezueli badali niedostępny płaskowyż i jego tajemnicze kratery. 00:55 CZY WIESZ, ŻE? - /223/ (DID YOU KNOW?) Cykl dokumentalny, 26 min, Francja, 2021 Gdybyś musiał wyjaśnić naukę komuś, kto nic o niej nie wie, jak byś to zrobił? Nie musisz już zadawać sobie tego pytania. Program "Czy wiesz, że?" jest właśnie po to! Każdy odcinek w jasny i prosty sposób wyjaśnia Twoje codzienne otoczenie: zdrowie i dobre samopoczucie, ludzkie ciało, zwierzęta, ziemię, dom, żywność, technologie. 01:30 NA WSZELKI WYPADEK! - ROZCIĘCIE GŁOWY 22 min, Polska, 2023 Reżyseria: Alicja Chmielewska Scenariusz: Piotr Poraj - Poleski Nikt z nas przecież nie liczy się z tym, że niespodziewanie może spotkać go jakiś nagły wypadek czy uraz. Nikt też nie nosi cały czas przy sobie, tak na wszelki wypadek, apteczki pierwszej pomocy, leków czy środków opatrunkowych. Warto jednak wiedzieć, jak zachować się w różnych nagłych okolicznościach i jak można pomóc sobie lub innym w nieoczekiwanych sytuacjach, zwłaszcza takich, kiedy potrzebna jest natychmiastowa pomoc, a nie możemy wezwać karetki i liczyć na szybką i fachową pomoc medyczną. Urazy głowy zawsze powinny być traktowane jako potencjalnie niebezpieczne. Dlatego tak ważne jest, aby wiedzieć, w jaki sposób je opatrzyć czy rozpoznać rodzaj urazu. Ważne jest także postępowanie przy urazach głowy prowadzących do utraty przytomności. Jak udzielać pomocy osobom z urazem głowy i kiedy konieczne jest wezwanie pogotowia, wyjaśnią lekarze i ratownicy medyczni. 02:10 ASTRONARIUM - 14/23 (165) - RAKIETY ARIANE Magazyn, 24 min, Polska, 2023 Reżyseria: Bogumił Radajewski Scenariusz: Agnieszka Słowikowska, Krzysztof Czart, Bogumił Radajewski, Maciej Mikołajewski Prowadzący: Bogumił Radajewski Lektor: Maciej Gudowski Magazyn astronomiczny. 02:50 WĘDRÓWKA KONTYNENTÓW - ODC. 8 AMERYKA POŁUDNIOWA (VOYAGE OF THE CONTINENTS) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2015 Podróżujemy po całym świecie, aby spotkać naukowców, którzy prowadzą najnowocześniejsze badania nad najbardziej charakterystycznymi miejscami dla wydarzeń geologicznych. Dzięki naukowcom oraz ich pracy odkrywamy miejsca w nowym świetle, krajobrazy, które często widzimy, ale rzadko przyglądamy się im z bliska. Ustalamy również kluczowe momenty dla życia w geologicznej skali czasu - pojawienie się życia, roślin, życia naziemnego, dinozaurów i człowieka.