TVP Dokument Niedziela, 10.12.2023 06:00 DZIKA POLSKA - PEŁNA ENERGII - NAJWYŻSZY STOPIEŃ ZASILANIA Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2010 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski Tatrzańskie schronisko w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, położone najwyżej ze wszystkich tutejszych schronisk, cierpiało zawsze energetyczną biedę. Nic dziwnego, skoro nawet dla wytrawnego górskiego piechura jest trudno dostępne. O podłączeniu go do sieci energetycznej nie można tu - i chyba całe szczęście - nawet marzyć. Od lat działała chałupniczym sposobem skonstruowana turbina wodna, ale oparty o nią system oświetlania schroniska jest kulawy, a i z ogrzewaniem budynku kiepsko. Projekt remontu schroniska ma tę sytuację radykalnie zmienić. Oświetlenie, ogrzewanie, a także zagospodarowanie ścieków i odpadów ma być nowoczesne, czyli ekologiczne i tak powiązane z przyrodą, że aż dla postronnych niezauważalne. Nowa turbina wykorzysta spadek wody w 200 - metrowym wodospadzie, powstałym między stawami położonymi na różnych poziomach. Musi to jednak robić tak, by nie zakłócić naturalnych stosunków wodnych w dolinie. Tym bardziej że strumień, z którego czerpie energię, ostatecznie zasila też w wodę słynną tatrzańską Siklawę. Pobór wody przez turbinę ma być więc odpowiednio monitorowany, a całość projektu pozostaje pod ścisłym nadzorem Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wszystkie urządzenia mają być instalowane tak, by nie zakłócały krajobrazu, a schronisko zachowało swój tradycyjny, wysokogórski charakter. Ten wątek jest dla ekipy "Dzikiej Polski" szczególnie wartościowy i interesujący. 06:30 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.II - ODC. 16 SMAK TORUNIA Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2016 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Jak wiele miasto może zawdzięczać piernikom? Okazuję się, że naprawdę sporo. To one rozsławiły imię Torunia na całym świecie i co najciekawsze - dzieje się tak do dzisiaj! Radosław Kotarski tym razem bierze sprawy we własne ręce, dosłownie i w przenośni, ponieważ sam wypieka pierniki według tradycyjnej receptury. Poza tym sprawdza, jak wiele słów i stwierdzeń przeniknęło do języka polskiego dzięki toruńskim wyrobom. 07:05 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 266 KOPIEC KOŚCIUSZKI W KRAKOWIE Magazyn, 22 min, Polska, 2022 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Weronika Mliczewska Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tomasz Bednarek odwiedza najpiękniejsze i najciekawsze miejsca w wielu zakątkach kraju, wędrując nie tylko szlakiem tłumnie odwiedzanym przez turystów, ale docierając również do miejsc, o których wiedzą nieliczni. Kopiec Kościuszki - usypany w latach dwudziestych XVIII wieku był hołdem złożonym przez naród, trwałym pomnikiem ku czci wielkiego bohatera. Położony na krakowskim Zwierzyńcu na wzgórzu św. Bronisławy był świadkiem historii XIX - i XX - wiecznej Polski. Tomasz Bednarek opowiada tę historię i pokazuje najważniejsze punkty - Muzeum Kościuszkowskie (a w nim cenne pamiątki po Naczelniku), kaplicę pod wezwaniem św. Bronisławy, a także położony tuż obok cmentarz salwatorski, na którym są pochowani znani Polacy, m.in. Stanisław Lem. 07:30 WETERYNARZE Z SERCEM - /98/ Reality show, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska Przedstawiamy Wam Lilkę, pierwszą na świecie kangurzycę, która przeszła udaną operację usunięcia zaćmy z obydwu oczu. Lilka poznaje już swoich przyjaciół w stadzie, których do tej pory nigdy nie widziała, a mogła jedynie wyczuwać. W płockim ogrodzie zoologicznym spotykamy się z wężem boa, Xeną, której opiekun zdradzi wiele tajemnic tego gatunku. Np. dlaczego węże tak często wysuwają język? Ile mają zębów? Do czego Xenie potrzebna jest ruchoma tchawica? Poznacie też psią rodzinę z lisiej norki oraz sunię Sówkę. Zarówno porzucona rodzinka, jak i niepełnosprawna Sówka, obecnie podopieczni Fundacji Zwierzęca Polana, liczą na znalezienie ciepłego domu. 08:05 NAUSICAA. OCEANARIUM PRZYSZŁOŚCI (NAUSICAA, OCEAN BIODIVERSITY ON STAGE / PLANETE NAUSICAA L'AQUARIUM DU FUTUR AU SEVICE DES OCEANS) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2021 Reżyseria: John Jackson, Jerome Julienne Film dokumentalny o niezwykłym akwarium Nausicaa, które ponownie otworzyło swoje podwoje w lipcu 2018 roku. Stało się największym i najbardziej innowacyjnym akwarium w Europie. Dbano przede wszystkim o to, by każde stworzenie wydobyte z morza mogło być umieszczone w jak najbardziej podobnym do jego naturalnego środowisku. Zobaczymy ogrom prac i przygotowań do prezentowania, zaaklimatyzowania i nakarmienia tysięcy zwierząt morskich, które będą żyć i rosnąć obok siebie w tym odtworzonym oceanie. Usłyszymy wypowiedzi naukowców i poznamy wspaniałe gatunkami podwodnych stworzeń. Będzie mnóstwo nieoczekiwanych sytuacji i wyzwań zaawansowanej inżynierii. Tutaj nauka, rozrywka i ochrona oceanów łączą się. 09:05 ALPEJSKIE SKARBY - ODC. 2 ZIMA (THE ALPS) Film dokumentalny, 51 min, Austria, 2020 Reżyseria: Steve Nicholls Dwuczęściowy film dokumentalny o Alpach. Dzikie góry, ekstremalne życie, ale też magiczny świat. To majestatyczne pasmo górskie łączy osiem krajów i osiąga wysokość do 4 000 metrów nad poziomem morza. Alpy o długości 1200 kilometrów tworzą zarówno most łączący Europę Zachodnią i Wschodnią, jak i wysoką barierę między Europą Południową i Środkową. Góry działają jak potężny zbiornik wodny i kontynentalny dział wodny, zasilając niezliczone rzeki, które wpływają do trzech różnych oceanów. Ich najwyższy szczyt, Mont Blanc, otoczony jest długimi, strzelistymi górami o pokrytych lodem zboczach. Te wielkie szczyty to tylko jeden z powodów, dla których tak zwany Dach Europy nadal fascynuje na całym kontynencie i na całym świecie. Niesamowita różnorodność krajobrazów, flory i fauny sprawia, że Alpy są wyjątkowym skarbem przyrody w sercu Europy. Odc. 2 - "Zima". Kraina zimy. Ten łańcuch górski na styku płyt tektonicznych ma niemal tysiąc kilometrów długości. Wyłania się na wschodzie i rośnie ku zachodowi. Rzeki spływające z tego dachu Europy toczą swoje wody aż do trzech mórz. Alpy jako całość stanowią wspólne dobro ośmiu nacji. Pośród monumentalnych wieżyc stoi alpejski król. Przyćmiewa największe fortece i jest świadkiem wielowiekowej walki żywiołów ze skalną masą. Mont Blanc. Pradawny alpejski patriarcha i najwyższy szczyt. W dolinach leży zgromadzony przez milenia śnieg. Z czasem przeobraża się w twardy lód. Zima to surowa pani. Wysoko w górach tak naprawdę nie ustępuje. Monumentalny Matterhorn... i potężny Mont Blanc pełnią rolę jej tronów i odwiecznej alpejskiej siedziby. Słońce wschodzi tu od tysięcy lat, a mimo to nie zdołało roztopić śniegu pokrywającego te legendarne szczyty. Nie pozbawiło ich bieli majestatu. Widok pokrytych czapami śniegu Alp zapiera dech w piersi nawet z daleka. Jednak, by w pełni docenić ich piękno oraz potęgę trzeba wzbić się w powietrze, jak orzeł. 10:05 ZAPOMNIANE OBLICZA PALMIRY (THE 1, 001 FACES OF PALMYRA / LES VISAGES OUBLIES DE PALMYRE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Reżyseria: Meyar Al Roumi Na początku naszej ery na wschodzie Imperium Rzymskiego z pustyni wyłania się miasto, które od dwóch tysięcy lat przyciąga podróżnych. Palmira była usytuowana na skrzyżowaniu szlaków łączących syryjskie wybrzeże, Mezopotamię, Indie i Chiny. Po raz pierwszy archeolodzy z całego świata spotykają się w poszukiwaniu pogrzebowych, rzeźbiarskich portretów Palmyry rozpowszechnionych na całym świecie. To będzie opowieść o historii starożytnego miasta w sposób, który nigdy wcześniej nie był dokonany. Autorzy mają zamiar przedstawić twarze mieszkańców miasta. To będzie odkrywanie wewnętrznych tajników tych rzeźb i ukazanie genezy komercyjnego sukcesu miasta, unikalnego języka i specyficznego pisarstwa, środowiska, w którym mieszają się wpływy wschodnie i zachodnie. Stopniowo ujawnią wielokulturowość i fascynację, jaką miasto budziło na przestrzeni wieków, co dało powstanie tak wielu mitów, tak wielu legend i wyjątkowej ekspansji artystycznej. Wokół miasta rozciągają się rozległe nekropolie o grobach zdobionych rzeźbionymi twarzami. To wciąż mało znane dziedzictwo starej cywilizacji. Tajemnicze rzeźby bada archeolożka Rubina Raja. Szukanie portretów grobowych to zabawa w detektywa. Dzieła te pozwalają nam zrozumieć, jak palmireńczycy postrzegali siebie i świat. W Palmirze świat zmarłych był wszechobecny i otaczał żywych. Najsłynniejszą z nekropolii była Dolina Grobowców. Charakteryzują ją wieże, przepastne grobowce oraz wykute w skale hypogea. Ludzie, których portrety były rzeźbione z największą precyzją, należeli do ważnych rodzin. Biedni nie mieli nawet grobów. Byli zakopywani w piasku. 11:00 MISJA ZAMBIA - KUCHNIA W CHINGOLI Cykl reportaży, 12 min, Polska, 2022 Reżyseria: Piotr Kot Scenariusz: Piotr Kot Lektor: Grzegorz Szponder Zdjęcia: Ks. Maciej Makuła, Piotr Kot, Robert Jażdżyk Muzyka: Wojciech Mularczyk Zambijczycy nie mają łatwego życia: 45 procent społeczeństwa Zambii cierpi z powodu niedożywienia, a blisko 80 procent mieszkańców żyje za mniej niż 12 zł dziennie. Okolice Chingoli to teren przemysłowy, na którym znajdują się liczne kopalnie. Dostrzegając potrzeby edukacyjne, salezjanie stworzyli w Chingoli profesjonalne centrum kształcenia zawodowego. Co chwilę otwierają nowe kierunki kształcenia odpowiadające na potrzeby rynku. Dyrektorem centrum zawodowego w Chingoli jest ks. Leszek Aksamit SDB. Pokazuje nam najnowszą pracownię kucharską, w której uczniowie zaczną zajęcia już za kilka tygodni. 11:20 MISJA ZAMBIA - SEMINARIUM NA FARMIE Cykl reportaży, 12 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Kot Scenariusz: Piotr Kot Zdjęcia: ks. Maciej Makuła, Piotr Kot, Robert Jażdżyk Muzyka: Wojciech Mularczyk Odwiedzamy salezjańskie seminarium duchowne w Lusace. Seminarium podlega pod inspektorię zambijską, w skład której wchodzą 4 państwa: Zambia, Malawi, Zimbabwe, Namibia. Placówka kształci przyszłych kapłanów, którzy będą pracować w tych krajach. Uczą się tu 32 osoby, w tym studenci z RPA. Oprócz codziennej nauki, do obowiązku studentów należy doglądanie kurnika i praca na miejscowej farmie. 11:35 MISJA ZAMBIA - PRZEDE WSZYSTKIM MŁODZIEŻ Cykl reportaży, 12 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Kot Scenariusz: Piotr Kot Zdjęcia: ks. Maciej Makuła, Piotr Kot, Robert Jażdżyk Muzyka: Wojciech Mularczyk Lusaka. Tu swoje miejsce znalazły siostry salezjanki. Od 1996 roku prowadzą ośrodek City of Hope, czyli Miasto nadziei. Placówka założona została przez siostrę Ryszardę Piejko z Polski. Siostry opiekują się tutaj głównie dziewczętami pochodzącymi z rozbitych rodzin oraz środowisk zagrożonych przemocą i nałogami. W innej placówce w parafii Bauleni salezjanie pracują z młodzieżą. Obydwa te miejsca otrzymują finansowe wsparcie z Polski z programu Adopcja na odległość, realizowanego przez Salezjański Ośrodek Misyjny w Warszawie. 11:50 GALERIA SZTUKI NA EKRANIE - DUŃSKI KOLEKCJONER (THE DANISH COLLECTOR. DELACROIX O GAUGIN) Cykl dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Phil Grabsky Filmowe spotkania z najbardziej znanymi artystami i dziełami sztuki na świecie. Każdy odcinek opowie o innym artyście i przybliży jego życie, odkrywając miejsca, w których żył i pracował, relacje z przyjaciółmi czy rodziną, przy pomocy prywatnych listów ożywiając ich osobiste historie. Wystawa na ekranie zapewnia uprzywilejowany dostęp do arcydzieł artystów w najbardziej renomowanych muzeach i galeriach na świecie. M. in. Leonardo, Rembrandt; Cezanne, Monet, Picasso. Odcinek 22. Duński kolekcjoner. Wilhelm Hansen był na tyle bogaty, że mógł sobie pozwolić na gromadzenie dzieł naprawdę liczących się artystów. Kupował nie wszystko, co było dostępne albo modne, jak robili zachłanni kolekcjonerzy w rodzaju Getty’ego. Oni także pasjonowali się sztuką, ale starali się zdobyć największe dzieła z każdej epoki i w każdym stylu. Hansen koncentrował się na wybranym okresie i zbierał prace tylko niektórych artystów. Stworzył wspaniałą kolekcję malarstwa, od dziewiętnastowiecznego realizmu francuskiego po postimpresjonizm. Miał świetne oko albo - a może oraz - dobrego doradcę. Wystawa w Królewskiej Akademii Sztuki nosi tytuł "Gauguin i impresjoniści". 12:50 Z WIESZAKA HISTORII - ODC. 10 WŁOSY SYMBOLEM UPIĘTE Magazyn, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Jarosław Migoń Scenariusz: Lucyna Rotter, Jarosław Migoń Zdjęcia: Bartłomiej Gąsienica, Kacper Solan Muzyka: Marcin Gałażyn Prowadzący: Lucyna Rotter Wykonawcy: Magdalena Zbylut - Wiśniewska Co można wyrazić fryzurą? Włosy i to co na włosach spoczywało, zawsze miało swoje znaczenie, tak dla kobiet, jak i dla mężczyzn. Prof. Lucyna Rotter znów sięga w głąb historii, by wydobyć z niej interesujące fakty i ciekawostki dotyczące symboliki fryzur i nakryć głowy. Gościem programu jest dyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu, dr hab. Andrzej Betlej. Przyglądamy się nakryciom głowy uwiecznionym przez Wita Stwosza na skrzydłach ołtarza Bazyliki Mariackiej. 13:20 NATURA BEZ GRANIC - ODC. 10 Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Marcin Krzyżański Scenariusz: Marcin Krzyżański Zdjęcia: Jan Mamoń, Krystian Matysek Historia XX wieku i obecna wojna zdominowały myślenie o Ukrainie. Tymczasem nasze pogranicze to również obszar fascynującej i niezwykle zróżnicowanej przyrody: od Bieszczad, Gór Słonych i Pogórza Przemyskiego przez Roztocze i Polesie po Dolinę Bugu. Na tych terenach można spotkać gatunki zwierząt i roślin, których na próżno już dziś szukać w innych częściach Europy. Pogranicze jest domem niedźwiedzi, rysi i wilków. Wielkie leśne przestrzenie przemierzają stada jeleni i żubrów. Przyroda nie zna granic. Wilcze rodziny z pogranicza mają swoje terytoria na terenie obu państw. Po jednej stronie polują, po drugiej mają bezpieczne ostoje, w których wychowują potomstwo. Stada roślinożerców, jeleni czy żubrów, w rocznym cyklu wędrówki w poszukiwaniu najlepszych żerowisk regularnie przekraczają graniczny San. Administracyjne linie podziałów nie są też znane ptakom. Bociany gnieżdżące się w przygranicznych wioskach regularnie latają na łowy na łąki po obu stronach granicy. Podobnie rzecz ma się z orłami przednimi i orlikami zamieszkującymi lasy Pogórza Przemyskiego. Razem odpowiadamy za ochronę tego dziedzictwa. Polscy i Ukraińscy przyrodnicy od lat podejmują wspólne działania na rzecz ochrony unikalnych środowisk i gatunków. Współczesne metody badawcze potwierdzają, że czasami obserwują te same osobniki po obu stronach granicy. 13:50 HIPOPOTAMY OLBRZYMY AFRYKAŃSKICH RZEK (HIPPOS: AFRICA’S RIVER GIANTS) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Brad Bestelink Hipopotam. Terytorialna bestia, która większość czasu spędza w wodzie. Wodny ssak, który nie umie pływać. Dwutonowy kadłub, który może biec szybciej niż człowiek. I pozornie spokojny głupek, który strzeże swojej rodziny z zaciekłą przebiegłością. Wykorzystując specjalistyczną technologię kamer, aby po raz pierwszy zbliżyć się do hipopotamów, film śledzi te zwierzęta w różnych porach roku w Delcie Okawango. Ujawnia, że chociaż hipopotamy mogą być hałaśliwe, agresywne i odważne, są również wrażliwe, towarzyskie i często komiczne. Intymny, wciągający portret, ukazujący stronę hipopotamów, której nigdy wcześniej nie widziano ani nie słyszano. W Delcie Okawango w Botswanie zajrzymy pod powierzchnię wody, by zobaczyć, jak hipopotamy bronią swoich rodzin, jak walczą z wrogami oraz jak pokazują nieoczekiwaną wrażliwość i inteligencję. Oto życie hipopotamów, jakiego nie widzieliście. Opowiada David Attenborough. 14:50 NASZ DZIWACZNY ŚWIAT - / 9/ (WEIRD WONDERS OF THE WORLD S. 02, EP. 1) Serial dokumentalny, 47 min, Wielka Brytania, 2016 Natura nie przestaje nas zaskakiwać - odkrywamy kolejne dziwne zjawiska przyrodnicze i niezwykłe zachowania zwierząt. Jaki jest wpływ słońca na muzykę klasyczną? Co łączy kozy i pająki? Czy z pajęczego jedwabiu da się zbudować kuloodporną skórę? Skąd małpy znają zasady reanimacji? To tylko kilka z wielu pytań, na które odpowiedź znajdziemy w kolejnych odcinkach cyklu "Nasz dziwaczny świat". Dzięki fascynującym eksperymentom, ciekawym i przystępnym wyjaśnieniom naukowców, niesamowitym opowieściom świadków i wyjątkowym materiałom filmowym, odkryjemy tajemnice niezwykłych zjawisk, dziwnych zjawisk, anomalii pogodowych, medycznych cudów. 15:50 MÓJ NIESAMOWITY MÓZG (MY AMAZING BRAIN) Cykl dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Fiona Lloyd - Davies W 2013 r. były żołnierz Richard Grey doznał ciężkiego urazu głowy, uszkodzenia oraz krwotoku mózgowego, który nie pozwalał mu mówić ani poruszać się. Filmowiec Fiona Lloyd - Davies - żona Richarda - była tam, gdy lekarze powiedzieli, że jego powrót do zdrowia jest niemożliwy. W tym niesamowitym filmie poznamy niezwykłą walkę Richarda o powrót do normalnego życia. Historia rozpoczyna się od momentu, gdy pewnego dnia Fiona wróciła do domu i znalazła Richarda leżącego na podłodze. Zabrało go pogotowie. W szpitalu zapadł w śpiączkę. Ten film pokazuje czteroletnią walkę o powrót do normalnego życia po ciężkim wylewie krwi do mózgu. 16:50 SIMON REEVE I JEGO ŚRÓDZIEMNOMORSKIE PRZYGODY ODC. 4 (MEDITERRANEAN WITH SIMON REEVE 4) Cykl dokumentalny, 58 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Chris Mitchell W czwartej części Simon Reeve podróżuje wzdłuż południowych wybrzeży Hiszpanii, wiedzie tędy jeden z najbardziej ruchliwych szlaków żeglugowych na świecie. Simon odkrywa ogromną liczbę delfinów, a nawet gigantycznych wielorybów, które przetrwały, omijając promy, statki kontenerowe i tankowce. Podróżując wzdłuż suchych południowych wybrzeży Hiszpanii, Simon podąża dalej, aby zobaczyć morze plastiku, które zajmuje ponad sto mil kwadratowych. To miejsce, w którym rośnie większość owoców i warzyw, które kupujemy w supermarkecie, ale jak Simon odkrywa, jest to potężna branża zbudowana na bazie nisko opłacanej, migrującej siły roboczej. Podążając śladami czterech milionów Brytyjczyków, którzy co roku podróżują, Simon dociera na Costa Blanca i do najbardziej znanego kurortu Benidorm. Simon jest zaskoczony, gdy dowiaduje się, że wieżowiec Benidorm jest obecnie uważany przez ekspertów za model zrównoważonej turystyki. Region Morza Śródziemnego przyciąga jedną trzecią światowego ruchu turystycznego, a liczbę odwiedzających szacuje się na pół miliarda rocznie do końca następnej dekady. Simon podróżuje do zachodniego zakątka Korsyki, rezerwatu przyrody, który musi być jednym z najbardziej chronionych obszarów morza na ziemi, i jednym z niewielu miejsc, w których turyści są aktywnie zniechęcani do odwiedzin. Wędrówki w górach i sporty wodne są tu bowiem zabronione. Menedżer parku pokazuje wyniki, zabiera go na nurkowanie w najciekawszym miejscu w Med. W morzu, gdzie ponad dziewięćdziesiąt procent zasobów rybnych jest nadmiernie eksploatowanych, jest to światło nadziei w niepewnej przyszłości Morza Śródziemnego. 18:00 TOMEK NA GRANICACH... RZECZYPOSPOLITEJ Cykl reportaży, 23 min, Polska, 2020 Program "Tomek na granicach II Rzeczypospolitej" to reporterska opowieść o tym, co dzisiaj pozostało z dziedzictwa i kultury II Rzeczypospolitej. Nie tylko tego materialnego, ale przede wszystkim mentalnego. Kraju wyrosłego na pograniczu Zachodu i Wschodu, gdzie od wieków ścierały się wpływy wielkich mocarstw, etniczne namiętności, trwały religijne waśnie. Kraju, który z trudem próbował łączyć ten kipiący kocioł w jeden polityczny i cywilizacyjny organizm. 18:30 POLSKIE DZIEDZICTWO S.III - SEZON 3 ODC. 11 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2023 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Bartosz Kucharski, Tomasz Kępski, Kamil Szymański Trzeci sezon prowadzonego przez Stephana Thomsona cyklu dokumentalno - historycznego o polskim dziedzictwie kulturowym na Kresach Wschodnich i nie tylko, w którym przybliżona zostanie widzowi historia ziem polskich sprzed 1921 roku. Zaprezentowane zostaną najciekawsze polskie posiadłości oraz zabytki i świadectwa kultury związane z polskością, usytuowane poza naszymi obecnymi granicami (w znacznej mierze wschodnią). Ukazane zostaną najciekawsze miejsca, zarówno te oczywiste i znane z przewodników, jak również te o których już dawno zapomniano. W jedenastym odcinku trzeciej serii cyklu "Polskie Dziedzictwo" Stefan Tompson zabierze widzów w fascynującą podróż śladami polskiego dziedzictwa na historycznych terenach Besarabii, gdzie obecnie leży zamieszkała przez ponad 3 i pół miliona ludzi Republika Mołdawii. Dowiemy się jaką rolę odegrała Mołdawia w historii Polski i jakie są początki relacji między naszymi narodami. Zaczniemy od twierdzy Soroki, tak ważnej dla Mołdawian że umieścili ją nawet na swoich banknotach i dowodach osobistych. Twierdza ta okazała się również niezmiernie ważna dla Polaków broniących tamtych terenów. W odcinku odwiedzimy także miejsce wojny polsko - tureckiej oraz dowiemy się jak zginął nasz wybitny Hetman Stanisław Żółkiewski. Stefan Tompson wybierze się także w podróż do Bielc - miasta, w którym znajduje się obecnie największe skupisko Polaków w Mołdawii. Dowiemy się także jaka inna miejscowość związana z polską historią, leżąca na obecnym terenie republiki Mołdawii, nazywana była "małą Warszawą". 19:10 LOKALSI - ODC. 10 MARTA Serial dokumentalny, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Wojciech Klimala Serial dokumentalny "Lokalsi" podejmuje temat społeczności lokalnych. Pokazuje ludzi, którzy potrafią dla swoich "małych ojczyzn" działać, poświęcać się i oddolnie je zmieniać po to, by wszystkim żyło się lepiej. To osoby pochodzące z małych miasteczek i wsi, które tworzą, działają i na co dzień podejmują ryzyko, by zmienić rodzinne domy i ich okolice, a przede wszystkim uszczęśliwić sąsiadów. To często drobne inicjatywy, ale bardzo potrzebne. W serialu pokazano także problem migracji młodych ludzi do dużych miast. Jednak nie z perspektywy osób migrujących, lecz tych, które postanowiły zostać w swoich małych miejscowościach, a także tych, którzy wyjechali w świat i następnie postanowili wrócić w rodzinne strony. Bohaterami odcinków są ludzie zwykli i niezwykli zarazem, które poprzez swoją pasję, upór i wizjonerstwo wpływają na otaczającą ich prowincjonalną społeczność. Czym kierują się tytułowi "lokalsi" w kwestii swych życiowych wyborów? Dlaczego postanowili zostać lub wyjechać by wraz z zebranym doświadczeniem wrócić do domu? Jak postrzegają zjawisko migracji młodych pokoleń? Co kochają i w co wierzą? Te i wiele innych ważnych pytań autorzy stawiają bohaterom serialu, by wraz z widzem móc zrozumieć postawę obydwu stron. Cykl ma formułę "jeden odcinek, jeden bohater". Jedno miejsce na mapie Polski, o którym wiedzą nieliczni lub tylko ci, którzy są związani z regionem. Z każdą osobistą historią twórcy odkrywają niezwykłość miejsc, w których żyją bohaterowie. Ich niecodzienne pasje, tradycje, zwyczaje czy rytuały. Zaglądają pod strzechy domów artystów, przedsiębiorców, rolników czy "wolnych duchów". Dziś marzymy o dalekich podróżach: Tajlandia, Ameryka Łacińska, USA, Dubaj, a skarby i egzotyka to często kultura Wschodniej Polski, góralszczyzna, Śląsk, język kaszubski i wiele, wiele innych wspaniałych zjawisk kulturowych nieraz pomijanych przez mainstream. Warto więc odkrywać Polskę na nowo. Na nowo zobaczyć jej koloryt. Traktowany dosłownie jak i w przenośni. "Lokalsi" są pewnego rodzaju portretem humanistycznym, dalekim od epatowania problemami, szarą rzeczywistością czy patologią. Serial pokazuje z miłością to, co prowincja ma do zaoferowania najpiękniejszego, inspiruje do świadomego, lokalnego patriotyzmu. 19:40 POWÓDŹ Film dokumentalny, 13 min, Polska, 1947 Film opowiada o powodzi, jaka nawiedziła Polskę w 1947 roku. 19:55 WARSZAWA 1956 Cykl dokumentalny, 7 min, Polska, 1956 Wstrząsający reportaż, który zderza obrazy gmachów urzędowych ruinami zamieszkanymi przez zwykłych ludzi. Bohaterem jest małe dziecko, które spaceruje nad przepaścią gruzowiska. Jeden z ważniejszych filmów ''czarnej serii''. 20:15 DOM Z DRZAZG (A HOUSE MADE OF SPLINTERS) Film dokumentalny, 86 min, Dania, 2022 Reżyseria: Simon Lereng Wilmont Historia tymczasowego domu dziecka, położonego w Lisiczańsku, we wschodniej Ukrainie. Dwadzieścia kilometrów od linii frontu. Poznamy to miejsce i historie opowiedziane przez podopiecznych. Pochodzą oni z rozbitych rodzin, przeżyli różne traumy i tłumią w sobie wiele dramatycznych wspomnień. Dzielą się nimi przed kamerą, kreśląc dziennik rozbitych żyć, które trwają mimo wszystko, w najgorszych wojennych okolicznościach, w smutku, ale też chwilowych, ulotnych radościach. Film portretuje niewidoczne gołym okiem skutki wojny: alkoholizm, przemoc domową czy choroby psychiczne. Co dziesiąta rodzina w tym rejonie jest rozbita. Dom dziecka może wydawać się zimnym i nieprzyjaznym schronieniem, ale w rzeczywistości jest ciepłą, opiekuńczą przystanią. Pracownicy starają się zapewnić wychowankom magiczną, bezpieczną atmosferę. Bo te dzieci, których los leży w rękach sądu na to zasługują. Każde dziecko pozostawia trwały ślad w przytułku, w wychowawcach i kolegach, których tu poznaje. Jest nadzieja, że to coś znaczy. Jak mówi przysłowie: Nadzieja umiera ostatnia. Film zdobył wiele nagród na międzynarodowych festiwalach. 21:55 MAURICE BEJART, DUSZA TAŃCA (MAURICE BEJART, THE SOUL OF DANCE / MAURICE BEJART, L'AME DE LA DANSE) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2017 Reżyseria: Jean De Garrigues, Henri De Gerlache Film dokumentalny, którego bohaterem będzie Maurice Bejart - jeden z najsłynniejszych twórców XX wieku. Maurice Bejart odsłaniał swoją duszę w sali prób - tam, gdzie narodziły się jego choreografie. Przyszedł na świat 1 stycznia 1927 roku jako najstarsze z trojga dzieci. Zaczął tańczyć we wczesnym dzieciństwie ze względów zdrowotnych. Legendarny tancerz i choreograf. Historia jego życia od dziecka wychowanego na przedmieściach Marsylii po choreografa występującego pod koniec życia na największych scenach świata. To on dał tańcowi możliwość wejścia w nową erę i dotarcia do szerokiej publiczności. Bejart na zawsze odcisnął piętno na duszy tańca. Historię opowiedziała Alexandra Vandernoot, córka Duki Sifnios, tancerki Bejarta. Prawdę o pisarzu, reżyserze, tancerzu, choreografie O wszystkim, czym był Bejart. Pod koniec 2007 roku prochy choreografa zostają rozsypane na Morzu Północnym, u wybrzeży Ostendy, zgodnie z jego ostatnią wolą. Film ten opisuje wyjątkowe losy tego wybitnego artysty poprzez rzadkie archiwa, świadectwa jego bliskich, krewnych i współczesnych choreografów, którzy pozostali pod głębokim wpływem jego twórczości. 23:00 TAMTE LATA, TAMTE DNI - KRZYSZTOF CUGOWSKI Magazyn, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Joanna Makowska Scenariusz: Marta Perchuć - Burzyńska, Joanna Makowska Prowadzący: Marta Perchuć - Burzyńska Marta Perchuć - Burzyńska rozmawia z wybitnymi artystami o dzieciństwie, domu rodzinnym i najważniejszych doświadczeniach, które w istotny sposób wpłynęły na ich życie i drogę twórczą. Spotykają się w miejscach, które dla bohaterów programu mają największe znaczenie i budzą w nich sentyment. Dzisiaj spotkamy się z Krzysztofem Cugowskim, artystą spełnionym, którego ponadczasowa muzyka rozpoznawalna jest przez każdego, niezależnie od wieku. Wspomnimy losy jego rodziny pochodzącej z Włodzimierza Wołyńskiego i dowiemy się więcej o lubelskim dzieciństwie artysty. Wokalista Budki Suflera opowie nam o kulisach powstania zespołu i o tym, jaką rolę w życiu człowieka pełni przypadek. 23:40 NAJDŁUŻSZE POŻEGNANIE (THE LONGEST GOODBYE) Film dokumentalny, 87 min, Kanada/Izrael, 2023 Reżyseria: Ido Mizrahy Zdjęcia: Boaz Freund Naukowcy przewidują, że w ciągu następnej dekady NASA po raz pierwszy wyśle astronautów na Marsa i sprowadzi ich bezpiecznie na Ziemię. Podczas trzyletniej podróży, oddzieleni od naszej planety i niezdolni do komunikowania się z nią w czasie rzeczywistym członkowie załogi doświadczą skrajnej izolacji, która może poważnie wpłynąć na ich stan psychiczny i tym samym całą misję. Zamknięcie, brak prywatności i kontaktów społecznych będą podstawą ich codzienności. Dr. Al Holland, psycholog NASA, bada skutki przedłużającej się separacji człowieka od Ziemi. Film pokazuje efekty tych badań. Jesteśmy świadkami, jak psycholog testuje różne sposoby zapewnienia wsparcia przyszłym astronautom i opracowuje mechanizmy radzenia sobie przez nich z izolacją. Obserwujemy rozdarcie między marzeniem o odkryciu nieznanego a potrzebą interakcji, między potrzebą dotarcia do nowych granic a chęcią pozostania w kontakcie z domem. 01:10 JUREK KUKUCZKA - POŻEGNANIE 1989 Film dokumentalny, 28 min, Polska, 1989 Zdjęcia: Andrzej Galiński, Artur Hajzer, T. Anna Pietraszek, Wanda Rutkiewicz, Ryszard Warecki, Krzysztof Wielicki Lektor: Lechosław Herz Film upamiętniający sylwetkę Jerzego Kukuczki, sławnego himalaisty, który zginął podczas wyprawy na Lhotse 24 października 1989 roku. Jerzy Kukuczka wsławił się zdobyciem Korony Świata - wszystkich szczytów górskich mierzących powyżej 8000 metrów. Na program składają się migawki filmowe, fotografie i nagrania z taśmy wideo ostatniego wywiadu telewizyjnego Jerzego Kukuczki. 01:45 BALLADA O PRAWDZIWYM KŁAMSTWIE Film dokumentalny, 74 min, Polska, 2007 Reżyseria: Andrzej Trzos - Rastawiecki Scenariusz: Andrzej Trzos - Rastawiecki Zdjęcia: Jacek Mierosławski Wykonawcy: Piotr Fronczewski - Kto wybierał w Polsce rząd? - Naród. - Czy rząd miał rządzić? - Rząd miał rządzić, a partia kierować. - Kto układał listy kandydatów? - To miała zastrzeżone partia. - Czy partia przygotowywała kilka list? - Nie, na liście wyborczej umieszczała tylko tych, którzy mieli wejść do sejmu - To po co były wybory? - No jak to po co? Żeby ludzie mogli poprzeć. - A popierali? - Oczywiście! Wybory władz były prawdziwym świętem w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Czasem garniturów, często czerwonych krawatów, udekorowanych barwami państwowymi komisji. Do urn tłumnie ściągali mieszkańcy kraju, aby swym głosem dać wyraz poparcia dla rządzących. W zwartych kolumnach do komisji maszerowali żołnierze i urzędnicy. W szpitalach głosowali lekarze i pielęgniarki, urny donoszono ciężko chorym pacjentom. Dzięki specjalnym dokumentom swój obowiązek mogli wypełnić także podróżujący po kraju kolejarze. Lata trudu władz w politycznym uświadamianiu społeczeństwa przynosiły owoce. Średnio 90 procent głosów była "za". Jeżeli nawet "pomylono się" podczas liczenia, większość narodu popierała Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą. Dyscyplina panowała także w samej organizacji. Zgodnie z zasadą "centralizmu demokratycznego" to ścisły Komitet Centralny wybierał pierwszego sekretarza, oczywiście po konsultacji kandydatury z Moskwą. Zadaniem posłusznych "dołów" była akceptacja "elekta". Dokumentowi Andrzeja Trzosa - Rastawieckiego rytm nadają sekwencje prostych pytań i odpowiedzi. Obnażają one liczne paradoksy PRL - u oraz wielką rolę ówczesnej propagandy. To właśnie ona stanowiła główne narzędzie, za pomocą którego próbowano ukształtować społeczeństwo i skłonić je, w imię budowy socjalizmu, do bezwarunkowego posłuszeństwa rządzącym. Propaganda była też groźną bronią, za pomocą której władze zwalczały warstwy społeczne nie pasujące do wizji państwa proponowanej przez polski reżim oraz potężnego Wielkiego Brata - Związek Sowiecki. Rzecznik rządu w latach 1981 - 1989, Jerzy Urban, celnie określił zadaniaprzed nim stawiane: "w zasadzie nie kłamałem, czyli nie kłamałem świadomie; każdy rzecznik kłamie, bo kłamie źródło jego informacji". Do swego filmu Trzos - Rastawiecki zaprosił znanego aktora, Piotra Fronczewskiego. Przewrotną i wciągającą opowieść uzupełniają bogate materiały archiwalne. 03:05 "DEGRENGOLADA" W TEATRZE DOMOWYM Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2006 Reżyseria: Maria Dłużewska Scenariusz: Maria Dłużewska Historia jednego ze spektakli Teatru Domowego. Był listopad 1984 roku. Aktorzy z Teatru Powszechnego w Warszawie: Andrzej Piszczatowski, Maciej Szary, Bogdan Szczesiak, Zygmunt Sierakowski, Piotr Machalica oraz Maria Dłużewska - wówczas już nie pracująca na etacie w żadnym teatrze - wybrali się do Wrocławia aby zagrać tam dwa, oczywiście nielegalne, spektakle "Degrengolady", sztuki czeskiego dramaturga dysydenta, Pawla Kohouta. W tym czasie we Wrocławiu odbywał się Festiwal Sztuk Współczesnych, w ramach którego Teatr Powszechny prezentował "Kartotekę" Różewicza, występowali w niej niemal wszyscy aktorzy Teatru Domowego. Spektakle nielegalne miały odbyć się 19 listopada, a oficjalne festiwalowe przedstawienia "Kartoteki" było zaplanowane na 20 listopada. Z zaplanowanych dwóch przedstawień nielegalnej "Degrengolady" udało się aktorom zagrać zaledwie połowę pierwszego. Dalej już spektakl włączył się w brutalną rzeczywistość stanu wojennego, a aktorzy do końca nie wiedzieli, czy występują w farsie, czarnej komedii, czy jak mówi jeden z uczestników prawdziwym amerykańskim horrorze, a może - jak mówi inny, wszystko co stało się potem było czystej wody happeningiem. Ostatnie minuty filmu to już klasyczny dramat z zupełnie zaskakującą pointą. Zaskakującą zarówno widza, jak i aktorów: drugie dno granej w listopadzie 1984 roku "Degrengolady" ujawniło się w listopadzie 2006 roku podczas kręcenia zdjęć do filmu.