TVP Kultura Czwartek, 07.12.2023 07:55 KSIĘGA PRZESTRZENI S.II - CEGŁY HISTORYCZNE, POLITYCZNY BETON Program edukacyjny, 30 min, Polska, 2016 Reżyseria: Tomasz Drozdowicz Scenariusz: Beata Hyczko Prowadzący: Bogna Świątkowska, Jarosław Trybuś W odcinku pokażemy budowle o charakterze muzealno - wystawienniczym, a także założenia pomnikowe. Wszystkie związane z historią Polski. Szczególny nacisk położymy jednak na obiekty związane w historią najnowszą i zastanowimy się, jak dalece architektura może wspierać edukację historyczną. Prezentowane budowle: - Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku (FORT) - Centrum Dialogu "Przełomy" w Szczecinie (KWK Promes) - Brama Poznania - Interaktywne Centrum Historii Ostrowa Tumskiego w Poznaniu (AD Artis Architects) - Muzeum Katyńskie w Warszawie (BBGK Architekci) - Muzeum Ognia w Żorach (OVO Grąbczewscy Architekci) 08:40 KTÓRĘDY PO SZTUKĘ - KLEE Magazyn, 5 min, Polska, 2023 Reżyseria: Anna Zakrzewska, Tomasz Filiks Scenariusz: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Zdjęcia: Nicolas Villegas, Krzysztof Iglikowski Muzyka: Bartosz Kruczyński "Pejzaż w zieleni z czerwonymi elementami" to dzieło Paula Klee, które wymyka się jednoznacznemu podziałowi na sztukę figuratywną i abstrakcję. Jest to gwasz namalowany na papierze w 1922 roku, który stanowi świadectwo poszukiwań formalnych artysty i badania stosunku form geometrycznych i rytmiczność użytych barw. Podobnie jak wielu innych twórców tego okresu, artysta zrywa z tradycyjnym, charakterystycznym jeszcze dla XIX wieku nurtem akademickim. Odwołuje się natomiast do emocji, intuicji i wrażliwości widza, oczekując od niego pełni zaangażowania. Choć w nazistowskich Niemczech sztuka Klee została uznana za zdegenerowaną, a jego prace usuwano z muzeów, to proceder ten ominął Muzeum Miejskie w Gdańsku i dzieło udało się ocalić. O wyjątkowym pejzażu Paula Klee opowie Maja Mociewicz z Muzeum Narodowego w Gdańsku. 09:25 WOJNA PŁCI (THE BATTLE OF THE SEXES) Komedia, 80 min, Wielka Brytania, 1959 Reżyseria: Charles Crichton Scenariusz: Monja Danieschewsky Zdjęcia: Freddie Francis Muzyka: Stanley Black Aktorzy: Peter Sellers, Constance Cummings, Meadows White, Robert Morley, Alex Mackenzie Film powstał na podstawie opowiadania Jamesa Thurbera. Pożeraczka męskich serc, Angela Barrow, zostaje wysłana przez swoją firmę do Edynburga, aby prześledzić sprawy dotyczące kwestii eksportu. Spotyka biznesmena, Roberta MacPhersona, który przekonuje nowopoznaną kobietę, żeby pomogła mu wprowadzić jego firmę w XX wiek. Personel firmy ma nieco inne pomysły na modernizację. Zaczyna się wojna pomiędzy starymi i nowymi metodami biznesu. 11:00 PRZEPROWADZKI - ODC. 4/10 - KANAPA DOKTORA REUTTA Serial obyczajowy, historyczny, 52 min, Polska, 2000 Reżyseria: Leszek Wosiewicz Scenariusz: Cezary Harasimowicz Zdjęcia: Krzysztof Ptak, Piotr Śliskowski Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Krzysztof Banaszyk, Artur Janusiak, Krzysztof Kolberger, Leon Charewicz, Łukasz Nowicki, Wiktor Zborowski, Maja Ostaszewska, Olaf Lubaszenko, Kinga Preis, Maria Pakulnis Rok 1914. Wybucha I wojna światowa. Wzrastają nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. W Warszawie mobilizacja idzie pełną parą. Mietek Szczygieł - wciąż zakochany w Róży, choć ożeniony z pracownicą firmy, Celiną - wstępuje do rosyjskiej armii i rusza na front. Tymczasem władze carskie zmuszają warszawiaków pochodzenia niemieckiego do opuszczenia miasta. Do firmy Cześka Szczygła zgłasza się Zygfryd Reutt, student medycyny, a zarazem syn znanego ordynatora Szpitala Ewangelickiego. Młodzian zamawia przeprowadzkę rodzinnego majątku do Niemiec. Zamówienie wiąże się z wielkim ryzykiem, gdyż jest równoznaczne z przekroczeniem linii frontu. Róża, która po długim oczekiwaniu niedawno zaszła w ciążę, chce odrzucić ofertę. Jednak, ku jej rozpaczy, Czesiek postanawia przeprowadzić Reuttów. Na granicy Królestwa stary ordynator dostaje ataku serca. Trzeba zrobić przystanek w pobliskiej szopie. Tymczasem ostrzał wokoło wzmaga się, a umierający Reutt nakazuje synowi wracać i walczyć o wolność Polski, gdyż to ona jest jego prawdziwą ojczyzną. 12:05 TYM BARDZIEJ Film dokumentalny, 35 min, Polska, 1996 Reżyseria: Izabella Kittel Scenariusz: Izabella Kittel Wykonawcy: MAREK PIWOWSKI, ZOFIA MERLE, KRZYSZTOF KOWALEWSKI, ANDRZEJ SZCZYPIORSKI, GUSTAW HOLOUBEK, ANDRZEJ WAJDA, STANISŁAW TYM Kiedy był małym chłopcem, wybuchła wojna i musiał, chcąc nie chcąc, wziąć w niej udział, razem z całym narodem i sojusznikami. Tę wojnę udało mu się wygrać. Później, wraz z narodem i sojusznikami, trochę innymi niż przedtem, budował jedynie słuszny ustrój sprawiedliwości społecznej i powszechnej szczęśliwości. Ten ustrój mu się nie udał. Mam w życiorysie jedną wygraną i jedną przegraną - mówi Stanisław Tym. Cała reszta to przyczynkarstwo. Przyczynkarstwo na tyle jednak zajmujące, by poświęcili mu uwagę występujący w programie znajomi i przyjaciele: Zofia Merle, Krzysztof Kowalewski, Marek Piwowski i Andrzej Wajda, opowiadająco swych dawnych i nowych spotkaniach z aktorem, pisarzem, scenarzystą, publicystą, reżyserem i satyrykiem. To ostatnie miano, podobnie jak "kabareciarz" to wyłącznie etykietka, protestuje Andrzej Szczypiorski, przydawana, jak wszelkie etykiety, fenomenowi niedającemu się określić jednym lub choćby kilkoma zgrabnymi zdaniami. Gustaw Holoubek zaś mówi o chytrym, przybieranym przez Tyma kamuflażu: ten silny, ciężki, masywny, by nie rzec toporny mężczyzna, to w rzeczywistości smukły, subtelny młodzieniec, kryjący pod maską swą wrażliwość, dobroć i nieśmiałość! O Tymie opowiada również sam Stanisław Tym, nie oszczędzając bohaterowi programu wypominania potknięć i zaniechań. Aktorem został z przypadku, za namową przyjaciela, po bezowocnych próbach zdobycia zawodu inżyniera, agronoma i nauczyciela. Ze szkoły teatralnej także go wyrzucono, choć potem przeszedł weryfikacje zawodowe, zyskując "papiery" aktora i reżysera. Tę pierwszą umiejętność posiadł częściowo, potrafi grać wyłącznie siebie. Znacznie pewniej czuje się w roli reżysera. A najlepiej idzie mu pisanie, zwłaszcza na "kilka rąk". Pracuje zwykle naraz nad kilkoma tekstami, rozłożonymi na osobnych blatach i pulpitach. Tyle na temat "jak". O tym "dlaczego" pisze, wystawia, występuje - mówi znacznie mniej. Ale o tym powiedzą dostatecznie wiele cytowane w programie fragmenty filmów: "Rejs", "Miś", "Rozmowy kontrolowane" oraz programów scenicznych, od dawnego STS - owskiego "Kochany panie Ionesco", po współczesne. 12:55 SZTUKA MILCZENIA (ART OF SILENCE) Film dokumentalny, 81 min, Francja, 2022 Reżyseria: Maurizius Staerkle Drux Pierwszy pełnometrażowy film dokumentalny poświęcony legendarnemu francuskiemu mimowi Marcelowi Marceau, który inspirował licznych artystów, w tym Davida Bowiego, Michaela Jacksona i Kate Bush. Po wojnie Marceau wymyślił postać clowna Bipa w kapeluszu z kwiatkiem, wiecznego życiowego nieudacznika i pechowca, ulegającego nagłym wypadkom i wpadającego w nieustanne kłopoty. Postać ta wzorowała się na commedii dell’arte i sztuce Charliego Chaplina. Pantomima, czyli sztuka gestu była dla Marceau ucieczką od traumatycznych doświadczeń młodości w okresie II Wojny Światowej i możliwością poruszania ludzkich emocji w ogólnoludzkim i ponadczasowym języku. 14:35 SCENA MUZYCZNA - MARIA HOLKA - "BAJKA O SIWOBRODYM KRASNALU" Koncert, 45 min, Polska, 2020 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Wykonawcy: Maria Holka, Joanna Trzepiecińska Na kolejny odcinek "Sceny muzycznej" zapraszamy przede wszystkim dzieci! Z okazji mikołajek muzyka przeniesie nas w magiczny świat baśni, której bohaterem będzie siwobrody krasnal! Muzyczną bajkę z elementami bluesa, swingu i muzyki latynoamerykańskiej wykona kompozytorka Maria Holka z zespołem. 18:35 KABARET STARSZYCH PANÓW - KABARET JESZCZE STARSZYCH PANÓW - WIECZÓR PIĄTY WSPOMNIEŃ. KALORYFEERIA Widowisko, 68 min, Polska, 1979 Reżyseria: Jerzy Wasowski, Jeremi Przybora Scenariusz: Jerzy Wasowski, Jeremi Przybora Aktorzy: Jeremi Przybora, Irena Kwiatkowska, Jerzy Wasowski, Kalina Jędrusik, Wiesław Michnikowski, Mieczysław Czechowicz, Barbara Winiarska, Maria Winiarska, Ewa Kuklińska, Marek Siudym, Joachim Lamża Piąty wieczór wspomnień to remake programu z 30 stycznia 1960 roku, nagrany jako Kabaret Jeszcze Starszych Panów. 20:00 WSTĘP DO FILMU - WESELE Felieton, 5 min, Polska, 2023 Łukasz Jasina rozmawia z krytykiem filmowym Łukaszem Adamskim o filmie pt. "Wesele", reż. Andrzej Wajda. 20:05 CZWARTKOWY KLUB FILMOWY - WESELE Dramat, 101 min, Polska 1972 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Andrzej Kijowski Zdjęcia: Witold Sobociński Muzyka: Stanisław Radwan Scenografia: Tadeusz Wybult Kostiumy: Krystyna Zachwatowicz Występują: Daniel Olbrychski, Ewa Ziętek, Henryk Borowski, Maja Komorowska, Mieczysław Voit, Marek Walczewski, Wojciech Pszoniak, Izabela Olszewska, Andrzej Szczepkowski, Marek Perepeczko, Anna Dymna, Gabriela Kownacka, Andrzej Łapicki, Franciszek Pieczka, Barbara Wrzesińska, Małgorzata Lorentowicz, Kazimierz Opaliński, Bożena Dykiel, Olgierd Łukaszewicz, Mieczysław Czechowicz, Hanna Skarżanka, Emilia Krakowska, Czesław Wołłejko, Janusz Bukowski, Gabriela Kwasz, Maria Konwicka, Mieczysław Stoor i inni "Gdzie pan znalazł tak doskonałego scenarzystę?" - zapytał Elia Kazan Andrzeja Wajdę po obejrzeniu "Wesela". Niewinne pytanie sławnego reżysera szybko zaczęło żyć własnym życiem jako znana anegdota. Dowodziło przy okazji, że tak "arcypolski" dramat jak "Wesele" Wyspiańskiego może zafascynować ludzi, którzy z pozoru zupełnie "nie czują" naszej narodowej mitologii. Wbrew oczekiwaniom odbiór filmu Wajdy na świecie był bardzo dobry, o czym świadczyły recenzje branżowej prasy, festiwalowe nagrody - "Złote Grona" za reżyserię, scenariusz, scenografię i zdjęcia na LLF w Łagowie w 1973, "Srebrna Muszla" na MFF w San Sebastian w 1973, a przede wszystkim duże zainteresowanie publiczności. Udało się więc artyście zrealizować jeden z dwu głównych celów, które stawiał sobie przed rozpoczęciem prac nad ekranizacją "Wesela" - przełożył dramat na język zrozumiały dla cudzoziemców. Drugim celem była symboliczna spłata długu wdzięczności za ciągłą, inspirującą obecność "ducha Wyspiańskiego" w Wajdowskiej wyobraźni. "Powiedział mi Olbrychski: Po co ty robisz "Wesele", przecież już je zrobiłeś?" - zwierzał się w jednym z wywiadów reżyser. W innym miejscu zaś dodawał: "Jest to utwór, z którego wszyscy wyrośliśmy: cała legenda "szkoły polskiej", ja sam,"Popiół i diament". Trudu adaptacji sztuki na potrzeby ekranu podjął się znany pisarz i publicysta Andrzej Kijowski. Zredukował dialog do niezbędnego minimum, zachowując wpisane na trwałe w kulturalną świadomość Polaków aforyzmy, powiedzenia i kwestie. Dzięki temu oraz znikomej liczbie scen plenerowych adaptacja Wajdy uchodzi za bardzo wierną oryginałowi. Film zrealizowano z wielką dbałością o realia. Dla odtwórców głównych postaci wystarano się o autentyczne, przechowywane z pokolenia na pokolenie chłopskie stroje z okolic Krakowa. Do scen na progu i wokół domu zakupiono i przeniesiono pod Warszawę oryginalną, starą chatę. Wnętrze hali zdjęciowej podobniono zaś całkowicie do wnętrza domu Tetmajerów, w czym wydatnie"pomogły"meble wypożyczone od rodziny artysty. W "Weselu" wystąpiła plejada gwiazd rodzimego ekranu. Wszystkie kluczowe role zostały wysoko ocenione przez krytykę. Dostrzeżono również ponadprzeciętne walory malarskie utworu. "Film Wajdy stanowi jakby pomieszanie żywiołowości z płócien Breughla z płomiennością romantyzmu. Piękna praca"- pisał francuski recenzent. Akcja filmu zaczyna się od wyjazdu orszaku weselnego sprzed kościoła Mariackiego. Następnie, mijając okoliczne wsie, kawalkada dociera do domu Gospodarza. Rozpoczyna się wesele Pana Młodego, który jest inteligentem, z Panną Młodą, pochodzącą z chłopskiej rodziny. Goście również wywodzą się z obu stanów. Zabawa szybko się rozkręca. Nocą pod dach Gospodarza przybywa Rachela, młoda Żydówka o wrażliwej, "poetycznej" duszy. To ona, ulegając weselnej euforii,"zaprasza"na zabawę Chochoła, stojącego za oknem. W wesoły gwar weselnej biesiady niepostrzeżenie wsącza się aura niesamowitości. Niektórym gościom ukazują się tajemnicze widma. Z zakamarków dusz odzywają się tajone urazy. 22:30 OFICER - ODC. 2/13 - LUDZIE Z MIASTA Serial sensacyjny, 52 min, Polska, 2004 Reżyseria: Maciej Dejczer Scenariusz: Wojciech Tomczyk Zdjęcia: Arkadiusz Tomiak Muzyka: Michał Lorenz Aktorzy: Borys Szyc, Paweł Małaszyński, Krzysztof Globisz, Jan Frycz, Andrzej Chyra, Magdalena Różczka, Magdalena Cielecka Kruszon, podejrzewany, że przeszedł na stronę bandytów, zostaje poddany badaniu wykrywaczem kłamstw, a następnie nakłoniony do odejścia z policji. Jednocześnie otrzymuje propozycję współpracy z mafią. Prawnik mafii, przedstawiający się jako Krzysztof Wojciechowski, przedstawia mu bardzo kuszącą ofertę. Spotkanie odbywa się w restauracji należącej do przywódcy "starego miasta", Waldemara Wiśniewskiego, znanego w środowisku jako Topór. Kruszon prosi o czas do namysłu. U Topora pracuje młodszy, przyrodni brat Kruszona, Junior. Chłopak przyjaźni się z Patrykiem, synem Topora, "złotym" młodzieńcem uwielbiającym hazard. Nieoczekiwanie Patryk zostaje uprowadzony przez Granda i Jubego, dwóch młodych bandytów, którzy najwyraźniej chcą zmienić dotychczasowy układ sił w bandyckim światku stolicy. Grożąc Patrykowi śmiecią, składają mu propozycję nie do odrzucenia. Tymczasem Kruszon przyjmuje ofertę mafii, ale... 01:45 KINO NOCNE - BANDYTA (BANDYTA) Dramat sensacyjny, 88 min, Polska/Wielka Brytania/Francja/Niemcy, 1997 Reżyseria: Maciej Dejczer Scenariusz: Cezary Harasimowicz Zdjęcia: Marian Prokop, Artur Reinhart Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Til Schweiger, Polly Walker, John Hurt, Pete Postlethwaite, Ida Jabłońska, Bartek Pieniążek, Wojciech Brzeziński, Witold Wieliński, Rafał Walentynowicz, Jolanta Lothe "Bandyta" jeszcze przed swoją premierą stał się filmem głośnym. Po pierwsze został zrealizowany według scenariusza Cezarego Harasimowicza, który w 1994 roku otrzymał za swój tekst prestiżową nagrodę Hartley - Merrill, przyznawaną przez amerykańską Fundację Sundance. Wcześniej żadnemu Polakowi to się nie udało. Po drugie zaś za kamerą stanął Maciej Dejczer, laureat Felixa dla najlepszego filmu w kategorii młodych twórców za "300 mil do nieba". "Bandyta" miał być jego powrotem na duży ekran po siedmioletniej przerwie. Atmosferę podgrzewały jeszcze wieści o międzynarodowej obsadzie nowej produkcji autora "Dzieci śmieci". Wśród odtwórców głównych ról pojawiły się przecież gwiazdy tej miary co Pete Postlethwaite ("W imię ojca", "Orkiestra"), John Hurt ("Wrota niebios", "Ekspres o północy"), czy młody Niemiec Til Schweiger, który zrobił zawrotną karierę w swej ojczyźnie dzięki takim filmom jak "Der bewegte Mann" i "Manner pension". Jemu też przypadła ostatecznie rola tytułowa. W jednym z wywiadów dla polskiej prasy branżowej Schweiger mówił: "Już dawno żaden scenariusz nie zachwycił mnie i nie wzruszył tak, jak ten autorstwa Cezarego Harasimowicza. Odkąd przeczytałem historię bandyty, marzyłem, aby go zagrać. Poprosiłem o spotkanie z Maćkiem. Przegadaliśmy w Kolonii kilka godzin, powiedziałem mu, że jeśli nie pasuję do jego wyobrażeń o bohaterze "Bandyty", natychmiast się wycofam. Ale to nie było potrzebne. Nieczęsto zdarza się spotkać reżysera, który miałby tak magiczny wpływ na widzów. Naprawdę nie jest łatwo wycisnąć ze mnie łzy, a na"300 mil do nieba", podczas ostatniej sceny, kiedy ojciec prosi dzieci, by nie wracały, rozczuliłem się". Po długo oczekiwanej premierze "Bandyty" reakcje krytyki były jednak powściągliwe. Zarzucano reżyserowi brak konsekwencji, w wyniku której film okazał się nie do końca przekonującą hybrydą kina sensacyjnego i moralitetu. Zatrzymał się też na poziomie przyzwoitej rozrywki, choć miał zadatki na przejmujący dramat. Z drugiej wszakże strony dostrzeżono i walory "Bandyty": znakomite zdjęcia, piękną muzykę, reżyserską sprawność oraz bezbłędną grę, głównie Brytyjczyków. Film doceniło też jury XXII Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. Cezary Harasimowicz otrzymał nagrodę za scenariusz; Michał Lorenc za muzykę; Piotr Knop, Aleksander Gołębiowski i Mariusz Kuczyński za dźwięk; zaś... Til Schweiger za pierwszoplanową rolę męską. Akcja "Bandyty" rozgrywa się na początku lat dziewięćdziesiątych. Brute - pół Anglik, pół Polak, ciemny typ i recydywista zostaje zesłany w ramach resocjalizacji do pracy w szpitalu dla sierot w Rumunii. Bliski kontakt z ciężko skrzywdzonymi przez los dziećmi staje się dla Brute'a początkiem wewnętrznej odnowy. Skażony przez zło nihilista odnajduje w sobie ciepło i wrażliwość na cierpienie innych. Wkrótce odkrywa, że wybrane dzieci są sprzedawane na Zachód. Uzyskane w ten sposób pieniądze rzekomo mają zapewnić godziwą egzystencję pozostałym pensjonariuszom szpitala. W rzeczywistości jednak służą znacznie mniej szlachetnym celom. 03:30 RES POLONIAE - O POLSCE Z ODDALI - STEFANO BARLACCHI Rozmowa, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Poraj Poleski Scenariusz: Piotr Poraj Poleski, Anna Szałańska, Jolanta Rzegocka Program "Res Poloniae - o Polsce z oddali" to cykl wywiadów przeprowadzonych przez Jolantę Rzegocką w różnych krajach. Tym razem dziennikarka odwiedza Włochy, gdzie rozmawia z przedstawicielami kulturalnych elit. Misją programu jest wzajemne poznanie się Polaków i Włochów, odnalezienie we Włoszech polskich śladów, a także uświadomienie sobie wszystkiego, co może łączyć obydwa narody.