TVP Historia Czwartek, 14.12.2023 06:40 BYŁ TAKI DZIEŃ - 14 GRUDNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1970 - komentarz Stefana Kisielewskiego do "regulacji cen"; 1911 - Norweg Roald Amundsen zdobywa biegun południowy; 1956 - w Szczecinie Milicja Obywatelska rozbiła demonstrację robotniczą, Gomułka polecił wówczas powołać ZOMO; 1962 - sonda Mariner 2 dotarła do Wenus; 06:43 KSIĘŻA WOLNOŚCI 1914 - 1981 - KS. BP PIOTR GOŁĘBIOWSKI Magazyn historyczny, 29 min, Polska, 2023 Scenariusz: Tadeusz Pużański Ks. bp Piotr Gołębiowski urodził się 1902 r. w Jedlińsku. Ukończył Państwowe Gimnazjum w Radomiu, następnie studia na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. W latach 1957 - 1968 biskup pomocniczy sandomierski, potem do 1980 r. administrator apostolski diecezji sandomierskiej. Walczył o niezależność Kościoła od władzy komunistycznej. Kardynał Karol Wojtyła, podczas koronacji obrazu Matki Bożej w Błotnicy w 1977 r. , takie słowa skierował do bpa Gołębiowskiego: "Dziękuję, że tutaj, na ziemi radomskiej, przed kilkunastu laty została zażegnana bardzo niebezpieczna dążność do rozbijania jedności Kościoła katolickiego w naszej ojczyźnie. Przede wszystkim stało się to w Wierzbicy. (...) Nade wszystko pamiętamy i wdzięczni jesteśmy za tę twoją wspaniałą postawę, która zbłąkanych przyprowadziła do jedności Kościoła". Komunistyczne władze nigdy nie uznały bpa Gołębiowskiego za ordynariusza sandomierskiego. W jego ostatniej charakterystyce z 14 sierpnia 1980 r. funkcjonariusz SB z Tarnobrzega zanotował: "Jako pierwszy kapłan w diecezji robi wszystko, aby być wzorem do naśladowania w sprawach pobożności i zaangażowania w działalność duszpasterską, stara się wytworzyć wokół siebie życzliwość poprzez wykazywanie troski o sprawy osobiste księży i interesy Kościoła". W kwietniu 1994 r. rozpoczął się proces beatyfikacyjny ks. bp Gołębiowskiego, zakończony na szczeblu diecezjalnym w lipcu 1998 r. Obecnie akta sprawy znajdują się w Rzymie. Zamiarem cyklu jest pokazanie kapłanów Kościoła katolickiego, którzy walczyli o polskość i wiarę w XX wieku. Trzeba ich przypominać szczególnie w sytuacji, kiedy nasiliły się ataki na polskie wartości, przez wieki utożsamiane z triadą: Bóg, Honor, Ojczyzna. Kościół, jego pasterze, czy wierzący są dziś zwalczani przez lewicową ideologię, której elementem jest chrystofobia, wykorzystująca w dużej mierze brak świadomości i wiedzy napastników. Prezentujemy osoby jakże ważne dla polskiej i katolickiej myśli, a w większości niefunkcjonujące w pamięci wspólnoty, nieobecne w programach nauczania. Cykl stara się wypełnić tę lukę i zrealizować zadanie misji publicznej. W cyklu opowiemy o księżach wolności, którzy doprowadzili do odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r. , umacniali tradycyjne wartości w wolnej II Rzeczpospolitej, a następnie przeciwstawiali się dwóm okupantom Polski: niemieckiemu nazizmowi i sowieckiemu komunizmowi, i ostatecznie tych, którzy byli współautorami suwerennej Polski po 1989 r. 07:15 CZAS HONORU - ODC. 25 "UCIECZKA Z CZARNEJ PRALNI" S. II Serial wojenny, 48 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Na Pawiaku Lola podstępem załatwia odcisk klucza do pralni. Janek pokazuje Lenie projekt zaproszeń na ślub. Bronek wtajemnicza Włodka, poleconego przez Helenę, w akcję zlikwidowania Rappkego. Helena zauważa niemiecką metkę na podkoszulku Włodka. Rainer jest gotowy poświęcić Rappkego, byle tylko schwytać konspiratorów. Helena mówi Dance, że znalazła u Halbego teczkę, w której było zdjęcie Włodka. Władek planuje wznowienie akcji napadu na Reichsbank. Michał i Władek przychodzą do kawiarni Woźniaka. Woźniak śledzi Władka. Janek odbiera paszport dla Moslera. Hania widzi Górkę wychodzącego z siedziby gestapo. Tymczasem Wanda, Nina i Lola rozpoczynają ucieczkę. 08:25 HISTORIA POLSKI - NA PRZEKÓR GRUDNIOWEJ NOCY Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2021 Reżyseria: Magdalena Kołodziejczyk, Rafał Kołodziejczyk Scenariusz: Magdalena Kołodziejczyk Zdjęcia: Paweł Iwaniuk, Dawid Cierpikowski, Grzegorz Sprawka 40 lat temu, w niedzielę 13 grudnia 1981 r. o godz. 6 rano, Polskie Radio nadało wystąpienie gen. Wojciecha Jaruzelskiego, w którym informował on Polaków o ukonstytuowaniu się Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON) i wprowadzeniu na mocy dekretu Rady Państwa stanu wojennego na terenie całego kraju. Film "Na przekór grudniowej nocy" to dokument oparty na wspomnieniach działaczy Solidarności, ze szczególnym uwzględnieniem wydarzeń w regionie lubelskim 09:45 SENSACJE XX WIEKU - SKARBY TRZECIEJ RZESZY Widowisko kameralne, 48 min, Polska, 2003 Reżyseria: Bogusław Wołoszański, Adek Drabiński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Jedna z najbardziej tajemniczych spraw II wojny - zaginięcie części skarbu III Rzeszy, rezerw walutowych i złota Reichsbanku. Miliardy dolarów zostały wykradzione w celu finansowania ucieczek esesmanów i tworzeniu organizacji neonazistowskich po wojnie. Widowisko przedstawia, jak przebiegał rabunek i ukrywanie skarbów Rzeszy w końcu wojny. 10:40 KOPALNIA WUJEK Film dokumentalny, 53 min, Polska, 1991 Reżyseria: Dariusz Król Scenariusz: Piotr Biernat, Dariusz Król, Piotr Biernat, Dariusz Król Zdjęcia: Tadeusz Leśniak, Andrzej Skoczylas, Jacek Bonecki Film, zrealizowany w dziesiątą rocznicę tragedii w kopalni "Wujek" w Katowicach. Obraz pokazuje cztery dramatyczne dni grudnia 1981 roku: wprowadzenie stanu wojennego, rozpoczęcie strajku w kopalni, podjęcie walki z MO oraz przerwanie strajku. W pierwszej części autorzy starają się tamte zdarzenia, atak na kopanię i walkę, odtworzyć godzina po godzinie. W części drugiej zawarli refleksje uczestników tragedii o sensie walki z obu stron, a także rozważania trzech kobiet, które podczas starć w "Wujku" straciły mężów, o życiu i historii. 12:10 ZMIENNICY - ODC. 11/15 - ANTYCYPACJA Serial obyczajowy, komediowy, 58 min, Polska, 1986 Reżyseria: Stanisław Bareja Scenariusz: Stanisław Bareja, Jacek Janczarski Zdjęcia: Wojciech Jastrzębowski Muzyka: Przemysław Gintrowski Aktorzy: Mieczysław Hryniewicz, Ewa Błaszczyk, Stanisława Celińska, Mariusz Benoit, Marzena Trybała, Gustaw Lutkiewicz, Irena Kwiatkowska, Marek Siudym, Iwona Głębicka, Marek Frąckowiak, Wojciech Pokora, Bronisław Pawlik, Mieczysław Czechowicz, Kazimierz Kaczor Zmiennicy nie mogą wyplątać się z kłopotów, jakich przysparzają im uciążliwi pasażerowie ich taksówki. Klusek i Gonschorek usiłują namówić Jacka do złożenia fałszywych zeznań w sądzie w sprawie o porwanie taxi 1313. Kasia, jako Marian Koniuszko, bierze udział w ryzykownej mistyfikacji, próbując pomóc przyjaciołom Jacka Parzydlaka w rozwiązaniu ich problemów mieszkaniowych. Tymczasem redaktor Lusia i awangardowy pisarz Oborniak, którzy odtworzyli zaginioną powieść, stają wobec nowych i niespodziewanych okoliczności związanych ze "zmartwychwstaniem" autora. 13:20 PODRÓŻE PO BAŁTYKU: LATO NA WODZIE - ESTONIA (CRUISING THE BALTIC SEA - A SUMMER ON THE WATER) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2019 Reżyseria: Johannes Backes Dokumentalna seria (5 odcinków) podróżnicza. Każdego roku do nadmorskich krajobrazów Bałtyku zbliża się nowy rodzaj krzyżowców, tak jak kiedyś łodzie wikingów czy statki Hanzy. Pływają po morzu, aby odkrywać korzenie cywilizacji europejskiej. Od zakończenia zimnej wojny i otwarcia Europy Wschodniej coraz więcej turystów wyrusza w długie rejsy po Bałtyku, jednym z najmłodszych mórz na świecie, powstałym po ostatniej epoce lodowcowej. Fascynują ich dobrze zachowane zamki, malownicze archipelagi, rozległe i dziewicze krajobrazy, marzycielskie wioski, historyczne metropolie handlowe i niekończące się piaszczyste plaże. Ta seria łączy niezwykłe piękno nadbałtyckich krajobrazów z obrazkami życia na pokładzie statków wycieczkowych. Zobaczymy też atrakcje przyrodnicze i imponujące miasta, spotykając ich mieszkańców, którzy zaproszą nas do swojego domu. Podróż przez Morze Bałtyckie rozpoczyna się w Szwecji i prowadzi przez Finlandię i Sankt Petersburg do krajów bałtyckich. Równolegle do trasy po morzu i do dużych miast portowych widz odkryje ekscytujące przystanki na lądzie. Krajobrazy opowiedzą historię. Usłyszymy też codzienne historie ludzi, którzy tu mieszkają i pracują, sprawiają, że prawdziwa osobliwość tego świata staje się nam bliższa. 14:25 GIGANCI HISTORII - PEARL HARBOR I II WOJNA ŚWIATOWA NA PACYFIKU Teleturniej, 45 min, Polska, 2023 Reżyseria: Tomasz Motyl Scenariusz: Mikołaj Korzyński Prowadzący: Maciej Kurzajewski Atak na Pearl Harbor był jednym z najważniejszych momentów zwrotnych, który z wojny toczącej się głównie na kontynencie europejskim, uczynił konflikt globalny. Był niedzielny poranek 7 grudnia 1941 roku. Dokonując ataku na bazę floty i lotnictwa w Pearl Harbor na Hawajach, Japonia bez wypowiedzenia wojny wciągnęła w światowy konflikt Stany Zjednoczone Z ośmiu pancerników cumujących w porcie, w wyniku japońskiego ognia, pięć zostało zatopionych. Zginęło blisko 2 i pół tysiąca żołnierzy i cywilów. Nazajutrz Kongres USA ogłosił stan wojny z Japonią. Trzy dni później Niemcy i Włochy wypowiedziały wojnę Ameryce. Teatr działań wojennych na Pacyfiku objął swoim zasięgiem przestrzeń od Birmy, Hongkongu i Malajów aż po Nową Gwinee, Wyspy Salomona i Morze Koralowe. Wojna w tych zakątkach globu trwała jeszcze, gdy III Rzesza podpisywała akt bezwarunkowej kapitulacji. Zakończyła się dopiero 2 września 1945 roku. Niespełna miesiąc wcześniej Amerykanie zrzucili bombę atomową na Hiroszimę i Nagasaki. 15:55 PEARL HARBOR - CAŁA PRAWDA 2/2 (PEARL HARBOUR THE UNTOLD STORY) Film dokumentalny, 45 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: William Bracht Dwuczęściowy film dokumentalny BBC Christophera Spencera na temat wpływu japońskiego nalotu na Pearl Harbor na przebieg II wojny światowej. 16:40 GIGANCI NAUKI - TADEUSZ WENDA Cykl dokumentalny, 9 min, Polska, 2021 Reżyseria: Alina Czerniakowska Scenariusz: Alina Czerniakowska Tadeusz Wenda to wybitny projektant linii kolejowych, mostów, budowniczy portów morskich. W 1920 roku, kiedy to Gdańsk jako wolne miasto, będący pod protektoratem Ligi Narodów, zablokował dostawy sprzętu wojennego dla walczącej Polski, rząd Polski zdecydował się na budowę polskiego portu nad Bałtykiem. Wybranie miejsca i opracowanie projektu zlecono Tadeuszowi Wendzie. Wenda osobiście dokonał wyboru miejsca pod przyszły port we wsi Gdynia, w dolinie rzeki Chylonki, między Kępą Oksywską a Kamienną Górą. O wyborze tej właśnie lokalizacji przesądziło dogodne położenie Gdyni: osłonięcie od wiatrów przez Półwysep Helski, odpowiednia głębokość wody przy brzegu oraz bliskość stacji kolejowej. Powołany do tego zadania inż. Wenda miał wówczas 57 lat, był człowiekiem dojrzałym, mającym odpowiednie przygotowanie teoretyczne i praktyczne. Z racji swojego doświadczenia zawodowego był cenionym specjalistą w dziedzinie budownictwa portowego. W 1921 roku Tadeusz Wenda przygotował koncepcję portu właściwego do zdolności przeładunkowej 6 mln ton, rekordowej w skali Europy i świata. 9 kwietnia 1923 roku z udziałem prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Stanisława Wojciechowskiego i premiera Władysława Sikorskiego uroczyście otwarto w Gdyni Tymczasowy Port Wojenny i Schronisko dla Rybaków. 17:00 KONCERT PASZPORTY WOLNOŚCI 2023 Widowisko, 55 min, Polska, 2023 Scenariusz: Cyprian Ziąbski KONCERT PASZPORTY WOLNOŚCI 2023 Paszporty Wolności to inicjatywa Telewizji Polskiej, realizowana przy wsparciu: Instytutu Pamięci Narodowej, Stowarzyszenia "Godność" oraz Stowarzyszenia Wolnego Słowa. Celem projektu jest przywrócenie pamięci nieznanym lub zapomnianym bohaterom walki z komunizmem i podziemia niepodległościowego lat 80. W tegorocznej edycji Paszportów Wolności wychodzimy poza granice kraju, wśród uhonorowanych będą ci, którzy zmuszeni byli opuścić Polskę i na emigracji pozostali do dzisiaj. Realizując ten projekt, chcemy odnaleźć zasłużonych działaczy antykomunistycznego podziemia działających w latach 80. , którzy z różnych powodów pozostali w cieniu, a walczyli o wolną Polskę. Istotna jest też pamięć o tych, którzy odeszli w zapomnieniu. Nagłośnienie ich zasług, przedstawienie prawdy historycznej i ich poświęcenie dla sprawy jest zasadniczym celem koncertu Paszporty Wolności 2023. 18:20 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - UKRAIŃSKA STRATEGIA "KULTURY" Magazyn, 30 min, Polska, 2023 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Jan Sosiński, Andrzej Mietkowski Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Prowadzący: Andrzej Mietkowski "Rosja bez Ukrainy nie będzie imperium"- powtarzał Giedroyc od powstania paryskiej Kultury. Strategię wschodnią opierał na triadzie Ukraina - Litwa - Białoruś. Ukrainę traktował jako klucz do niepodległości. Dziś jego credo brzmi jak memento. Odsłania przyczyny, dla których Rosja putinowska tak bezwzględnie rzuciła się na sąsiada. O strategii Jerzego Giedroycia i jego koncepcji opowiedzą historyk prof. Rafał Habielski oraz specjalistka ds. stosunków polsko - ukraińskich Bogumiła Berdychowska. 19:00 CZAS HONORU - ODC. 26 "REICHSBANK" S. II Serial wojenny, 47 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Wanda i Bronek po długiej rozłące znowu są razem. Margaret rozszyfrowuje prowokację z wykorzystaniem grupy szpicli, o swoich podejrzeniach informuje Michała. Janek już wie od Michała, że Górka jest agentem gestapo. Helena zauważa u swojej sąsiadki, Jelonkowej, niemiecką bieliznę ze znakiem firmy odzieżowej GMBH Kleinert. Zaczyna łączyć fakty. Michał składa wizytę Rainerowi. Po wyjściu zauważa, że jest śledzony. Janek przekazuje Moslerowi paszport, przepustkę do wolności. Dochodzi do ostatniego spotkania Moslera z Sajkowskim. Danka i Helena odkrywają podsłuch w restauracji Woźniaka. Margaret i Michał muszą uciekać ze swojej komórki. Otto żegna się z Marią, wyjeżdża na front. Michał, Włodek, Antek i Bronek, pod dowództwem Doktora, rozpoczynają akcję napadu na Reischbank. 20:00 CZARNA WOŁGA - ODC. 8 PORYWACZE Cykl dokumentalny, 40 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka, Przemysław Semczuk Zdjęcia: Jeremi Grzywa, Marian Bobrowski, Michał Bożek Wykonawcy: Przemysław Semczuk W styczniu 1975 roku doszło do dwóch prób wymuszenia okupu przez szantażystów, którzy zastraszyli dyrekcję lotniska Okęcie groźbą wysadzenia samolotów. Jeden z nich leciał do Nowego Jorku, drugi do Moskwy. W jaki sposób sprawcy negocjowali przekazanie okupu? Co robiła załoga samolotu? Czy sprawcy wpadli? Jakie były ich motywacje? 20:45 CZAS APOKALIPSY (APOCALYPSE NOW) Dramat, 147 min, USA, 1979 Reżyseria: Francis Ford Coppola Scenariusz: Francis Ford Coppola Aktorzy: Marlon Brando, Robert Duvall, Martin Sheen, Frederic Forrest, Albert Hall, Sam Bottoms, Laurence Fishburne Wykonawcy: Janusz Kozioł Adaptacja opowiadania Josepha Conrada "Jądro ciemności". Przeniesiona w realia wojny wietnamskiej historia kapitana Willarda, który otrzymuje misję odnalezienia i zlikwidowania pułkownika Kurtza. 23:15 PEARL HARBOR - CAŁA PRAWDA 2/2 (PEARL HARBOUR THE UNTOLD STORY) Film dokumentalny, 45 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: William Bracht Dwuczęściowy film dokumentalny BBC Christophera Spencera na temat wpływu japońskiego nalotu na Pearl Harbor na przebieg II wojny światowej. 00:15 DNI, KTÓRE WSTRZĄSNĘŁY POLSKĄ - GRUDZIEŃ 70 Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2006 Reżyseria: Jacek Sawicki, Jerzy Eisler Scenariusz: Jerzy Eisler, Jacek Sawicki Muzyka: Dariusz Żebrowski W niedzielę, 13 grudnia 1970 r. społeczeństwo zostało zaskoczone podwyżką cen podstawowych artykułów spożywczych. Ekipa Władysława Gomułki nie zważała, że był to okres przedświątecznych zakupów, a nastroje w kraju i tak były już dostatecznie złe. Następnego dnia rozpoczął się strajk w Stoczni im. Lenina w Gdańsku. Manifestanci wylegli na ulice miasta. Na tę ewentualność były przygotowane jednostki MSW. Doszło do krwawej konfrontacji. W ciągu kilku dni fala wzburzenia ogarnęła kolejne miasta, m. in. Szczecin. Do demonstrantów oddano strzały. Na ulice wyszło wojsko. Przelana wówczas na Wybrzeżu krew zmusiła Gomułkę do ustąpienia. Film Jerzego Eislera i Jacka Sawickiego jest wierną rekonstrukcją wydarzeń w Gdańsku i Szczecinie, dzień po dniu. Wszystkie pokazane w nim materiały pochodzą z najpilniej do niedawna strzeżonego zbioru, przez lata opatrzonego klauzulą "ściśle tajne", odnalezionego w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. 01:10 SENSACJE XX WIEKU - SKARBY TRZECIEJ RZESZY Widowisko kameralne, 48 min, Polska, 2003 Reżyseria: Bogusław Wołoszański, Adek Drabiński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Jedna z najbardziej tajemniczych spraw II wojny - zaginięcie części skarbu III Rzeszy, rezerw walutowych i złota Reichsbanku. Miliardy dolarów zostały wykradzione w celu finansowania ucieczek esesmanów i tworzeniu organizacji neonazistowskich po wojnie. Widowisko przedstawia, jak przebiegał rabunek i ukrywanie skarbów Rzeszy w końcu wojny. 02:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - CENA ZWYCIĘSTWA CZ. 1 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego ofiarom i stratom Związku Radzieckiego.