TVP Kultura Poniedziałek, 18.12.2023 07:50 RĘKOPIS ZNALEZIONY W SARAGOSSIE Film kostiumowy, 175 min, Polska 1964 Autor: Jan Potocki Reżyseria: Wojciech J. Has Scenariusz: Tadeusz Kwiatkowski Zdjęcia: Mieczysław Jahoda Muzyka: Krzysztof Penderecki Występują: Zbigniew Cybulski, Iga Cembrzyńska, Joanna Jędryka, Kazimierz Opaliński, Sławomir Linder, Mirosława Lombardo, Aleksander Fogiel, Franciszek Pieczka, Ludwik Benoit, Barbara Krafftówna, Pola Raksa, August Kowalczyk, Henryk Hunko, Adam Pawlikowski, Beata Tyszkiewicz, Gustaw Holoubek, Leon Niemczyk i inni Stylowa komedia kostiumowa, awanturniczy film "płaszcza i szpady", fantastyczna baśń z duchami, wisielcami, opętanymi księżniczkami - tak określano ten niezwykły film. Jego literackim pierwowzorem jest powieść osiemnastowiecznego poety, uczonego, filozofa, żołnierza, podróżnika i fantasty Jana Potockiego. Pochodził z magnackiej rodziny, otrzymał niezwykle staranne wykształcenie - studiował w Szwajcarii, Paryżu, Niemczech, interesował się geografią, matematyką, historią, a jego największą pasją była archeologia i podróże. Zwiedził Turcję, Egipt, Afrykę Północną, Kaukaz, Chiny, całą niemal Europę Zachodnią. Brał udział w pracach Sejmu Czteroletniego, opracował projekt reformy oświaty. Zmarł w sposób równie oryginalny, jak oryginalne było jego życie i jego dzieło - strzelił do siebie srebrną kulką odkręconą przy śniadaniu z cukiernicy. "Rękopis znaleziony w Saragossie" - jedno z najświetniejszych dzieł europejskiego Oświecenia - po raz pierwszy wydany został w roku 1813, po francusku i przez długie lata był w Polsce nieznany. Na język polski przełożony został dopiero 34 lata później. A i do dziś dzieło Potockiego znane jest bardziej na Zachodzie Europy niż w Polsce. "Cudowność "Rękopisu" na tym polega, że swą cudownie atrakcyjną formą służy treściom ważkim. To jest po prostu szkoła życia, przekrój społeczeństwa - aktualny w XVIII wieku - i dziś. Bohater ma zacząć myśleć i gra toczy się o to, jak będzie myślał. Wszystko ma dwie interpretacje: mistyczna, magiczna filozofia Kabalisty ściera się z humanistycznym racjonalizmem Matematyka. Wybierać musi nie tylko van Worden, wybiera - widz" - mówił reżyser Wojciech Has. Młody kapitan gwardii króla Hiszpanii, Alfons van Worden podróżuje samotnie przez dzikie góry Sierra Morena. W czasie noclegu w ponurej gospodzie poznaje dwie maurytańskie księżniczki, które oznajmiają mu, że jako potomek potężnego rodu Gomelezów wybrany został do wielkich zadań. Przedtem musi jednak dowieść swej odwagi, prawości i honoru. Alfons przeżywa niesamowite wydarzenia, dręczą go opętani, wisielcy, prześladuje Inkwizycja. W końcu trafia na Zamek tajemniczego Kabalisty i przez wiele dni wysłuchuje jego dziwnych, wieloznacznych opowieści o jeszcze dziwniejszych zdarzeniach tego świata. W "opowieściach madryckich", które stanowią drugą część filmu, pojawia się niezliczona ilość nowych postaci, a akcja rozgrywa się w oszałamiającym tempie. Plenery "Rękopisu" zrealizowano w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, a w parku Morskie Oko we Wrocławiu wybudowano ogromne dekoracje do scen madryckich - Plac Słońca, winiarnie, kościół, gospodę, które przez całą jesień ściągały niezliczone wycieczki. W filmie oprócz dziesiątków aktorów i statystów udział wzięło wiele egzotycznych zwierząt. Tresowany sęp przyjechał specjalnie z Hamburga, czterometrowy pyton z warszawskiego zoo, a cztery muły z Krakowa. "Rękopis" to popis gry aktorskiej odtwórcy głównej roli, Zbigniewa Cybulskiego. Film uhonorowano licznymi nagrodami, m.in.: wyróżnieniem na festiwalu w Edynburgu w 1965 r., w tym samym roku także nagrodą CIDALC i Złotym Piórem na MFF w San Sebastian oraz medalem specjalnym na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Fantastycznych i Grozy w Sitges w 1969 r. 12:05 PIOTR MICHAŁOWSKI. ROMANTYK W SZTUCE, REALISTA W ŻYCIU Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2022 Reżyseria: Monika Skwirtniańska Scenariusz: Monika Skwirtniańska Zdjęcia: Wojciech Kursa Urodził się w Krakowie w 1800 r. i już od wczesnych lat przejawiał wyjątkowe zdolności do rysunku i malowania. Jako 13 - letni chłopiec pobierał lekcje rysunku u Michała Stachowicza, a w 1817 roku kontynuował edukację pod kierunkiem Józefa Brodowskiego, a następnie Franciszka Lampiego. W 1831 roku, kiedy wybuchło powstanie listopadowe, Piotr Michałowski bardzo chciał wziąć w nim czynny udział i walczyć z bronią w ręku, jednak został z urzędu podporządkowany Rządowej Komisji Wojny, by kierować w podległych mu zakładach produkcją broni dla powstańców. Zarządzane przez niego fabryki produkowały po 500 karabinów dziennie. Po upadku powstania wraz ze świeżo poślubioną małżonką Julią z Ostowskich i jej ojcem Antonim, udał się na emigrację do Francji. Okres ów trwający do 1835 r. należy zaliczyć do najszczęśliwszych w życiu malarza. Michałowski mógł się bowiem zająć tym, co kochał najbardziej, czyli malarstwem. Tworzone przez niego dzieła spotkały się z dużym zainteresowaniem, a sam malarz uzupełniał artystyczne wykształcenie w pracowni paryskiego akwarelisty. Nicolas - Toussaint Charlet zaraził go uwielbieniem dla talentu wielkiego francuskiego malarza i grafika okresu romantyzmu, Theodore'a Gericaulta. Malarstwo Michałowskiego, głównie batalistyczne, wyróżnia się, poza wyjątkową sprawnością warsztatową, niezwykłą dynamiką ruchu ludzi i zwierząt uwiecznionych na płótnach. Z latami malarz w swej twórczości, nie rezygnując z dbałości o szczegół, ewoluował w stronę ujęć coraz bardziej metaforycznych. Artysta lubił na przykład uwznioślać malowanych wojowników i wodzów, przedstawiając ich nie tylko w sposób dynamiczny, ale także wydobywając ich z tła, które stawało się coraz bardziej rozmyte i monochromatyczne. Przykładem takiego obrazu może być "Napoleon na koniu" (1835 - 37). Michałowski lubił poświęcać obrazy czynom bitewnym jemu współczesnych. Stworzył na przykład cały cykl poświęcony odwadze Krakusów, walczących w powstaniu listopadowym. Najchętniej wracał jednak do epoki napoleońskiej, którą pamiętał z wczesnego dzieciństwa. Po powrocie do kraju Michałowski kontynuował karierę malarską, poświęcając się także licznym zajęciom organizacyjnym, m.in. zarządzał odziedziczonymi majątkami pod Krakowem. W czasie Wiosny Ludów Michałowski pilnie śledził rewolucyjne wydarzenia w Europie i sam w 1848 roku był jednym z założycieli komitetu ziemiańskiego, który proklamował zniesienie pańszczyzny za wykupem. W tamtym okresie opcja ta uważana była za postępową. W 1853 roku Michałowski został wybrany prezesem Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego. Piotr Michałowski zmarł w 1855 roku. Pozostawił po sobie siedmioro dzieci i ponad tysiąc obrazów, rysunków i szkiców. Renesans zainteresowania malarstwem Michałowskiego nastąpił dopiero w 1894 roku, kiedy to we Lwowie zorganizowano pierwszy wielki pokaz jego dzieł w czasie polskiej Wystawy Krajowej. 13:30 REŻYSERZY - ROBERT ALTMAN 4/10 SEZON 4 (THE DIRECTORS - ROBERT ALTMAN) Cykl dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Lyndy Saville Cykl dokumentalny poświęcony najważniejszym reżyserom kina. W tym odcinku przyglądamy się twórczości Roberta Altmana, reżysera "M. A. S. Ha", "Nashville", "Na skróty". 14:30 OD UCHA DO UCHA - CZTERY PORY ROKU LEONA - WIOSNA MELI (MOLLY IN SPRINGTIME / LE PRINTEMPS DE MLIE) Serial animowany, 25 min, Francja, 2009 Reżyseria: Pierre - Luc Granjon, Pascal Le Notre Scenariusz: Antoine Lanciaux Wykonawcy: Sarah Bazri, Albert Payne, Bernard Bouillon Czteroodcinkowa seria animowana dla dzieci. Dziwna choroba szerzy się w królestwie. Mela podejrzewa, że za zatrucia odpowiedzialny jest przebiegły Bonifacy. Księżniczka wraz z Leonem spróbują rozwiązać zagadkę. 15:10 URODZENI ARTYŚCI - RODZINA SIEMASZKÓW Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2020 Tym razem Redbad i Emilia odwiedzają wielopokoleniową rodzinę Siemaszków - znanych, warszawskich fotografów. 16:20 RETRO KINO - BYĆ ALBO NIE BYĆ (TO BE OR NOT TO BE) Komedia, 95 min, USA 1942 Reżyseria: Ernst Lubitsch Scenariusz: Edwin Justus Mayer Występują: Carole Lombard, Jack Benny, Robert Stack, Felix Bressart, Lionel Atwill, Stanley Ridges, Sig Ruman, Tom Dugan, Charles Halton i inni "Być albo nie być" jest pozycją wyjątkową w dorobku Ernsta Lubitscha, jako że za tło akcji posłużyły autentyczne wydarzenia polityczne. Rok premiery filmu, 1942, był jednocześnie rokiem przełomowym dla losów II wojny światowej i rokiem krwawego, odwetowego terroru Niemców wobec ludności cywilnej. Pojawienie się na ekranie lekkiej komedii, niemal farsy, której treścią była walka polskiego podziemia z Niemcami, wywołało burzę polemik. Wielu widzów, nie tylko Polaków, uznało za przejaw złego smaku realizację obrazu na ten temat w konwencji rozrywkowej, a w dodatku przez reżysera pochodzącego z Niemiec. Z perspektywy historycznej ostrość tych zarzutów została stępiona, ale nawet wtedy, gdy film był wyświetlany po raz pierwszy, nietrudno było znaleźć argumenty w jego obronie. Mistrzostwo Lubitscha w konstruowaniu sytuacji komediowych sprawiało, że - wbrew wszelkim skojarzeniom i wspomnieniom - film ogląda się przede wszystkim jako świetną komedię. Reżyser stworzył tu opowieść o aktorach, którym każe grać role bohaterów nie tylko na scenie, ale i w życiu. Aktorzy, ukazani w krzywym zw ierciadle satyry, zabierają się do wypełniania odpowiedzialnych zadań z dużą dozą kabotynizmu, ale zarazem odważnie i z patriotycznym zaangażowaniem. I co najważniejsze, odnoszą zwycięstwo nad swymi niemieckimi przeciwnikami. Dialogi są żywe, wstawki teatralne - zręczne i dowcipne, a muzykę do tego filmu uhonorowano nawet nominacją do Oscara. "Nie było moim zamiarem ośmieszanie Polaków - stwierdził kilka lat po premierze Ernst Lubitsch. - Chciałem jedynie wykpić środowisko aktorskie, a przede wszystkim pokazać obyczaje niemieckich szaleńców i hitlerowskiego ducha, który owładnął niemieckim społeczeństwem". W sierpniu 1939 r. w jednym z warszawskich teatrów na żądanie władz państwowych, które nie chcą drażnić Niemców, zostają przerwane próby antyfaszystowskiej sztuki "Gestapo". Do repertuaru wraca Szekspirowski "Hamlet" z aktorem Józefem Turą w roli głównej. Tura, zazdrosny o swą piękną żonę Marię, aktorkę tego samego teatru, spostrzega, że zawsze, gdy rozpoczyna na scenie słynny monolog "Być albo nie być", salę opuszcza pewien młody człowiek, porucznik Stanisław Sobiński, aby - jak się później dowie Tura - odwiedzić Marię w garderobie. Wybucha wojna i do Warszawy wkraczają Niemcy. Sobiński wyjeżdża do Anglii, gdzie zostaje pilotem RAF-u. Aktorzy zakładają podziemną organizację. Hitlerowskie mundury, niewykorzystane w sztuce "Gestapo", służą im teraz jako przebranie w czasie nielegalnych akcji. Tymczasem Anglicy wysyłają do Warszawy z tajną misją profesora Zyleckiego, nieświadomi, że jest on podwójnym agentem. Walczący w szeregach RAF-u polscy lotnicy dają mu przed wyjazdem adresy swoich rodzin, prosząc, aby się z nimi skontaktował. Sobiński przekazuje nawet hasło, które ułatwi mu dotarcie do Marii. Brzmi ono: "Być albo nie być". Ale gdy okazuje się, że Zylecki nigdy nie słyszał o sławnej aktorce, Sobiński zaczyna podejrzewać, że jest on niemieckim szpiegiem. W obawie, że Zylecki może przekazać dane lotników gestapo i rozbić podziemną siatkę ruchu oporu, Anglicy wysyłają w ślad za nim porucznika Sobińskiego, który ma go unieszkodliwić. Chcąc ostrzec konspiratorów, Sobiński spotyka się z Marią w jej domu. 18:50 RÓŻNE OBLICZA ALEKSANDRA DUMASA (ALEKSANDRE DUMAS. THE OTHER SIDE OF THE MIRROR.) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2021 Reżyseria: Martin Fraudreau, Caroline Behague Dokument przedstawia sylwetkę Alexandra Dumasa, francuskiego pisarza i dramaturga, autora powieści historyczno - przygodowych, m. in. "Hrabiego Monte Christo" i "Trzech muszkieterów". Autorzy filmu próbują odkryć polityczne, artystyczne i osobiste tajemnice artysty. 20:00 KINO MOCNYCH WRAŻEŃ - WDOWY (WIDOWS) Film kryminalny, 119 min, USA/Wielka Brytania 2018 Reżyseria: Steve McQueen Scenariusz: Gillian Flynn, Steve McQueen Aktorzy: Viola Davis, Michelle Rodriguez, Elizabeth Debicki, Cynthia Erivo, Colin Farrell, Liam Neeson, Jacki Weaver, Robert Duvall Bohaterkami filmu są cztery wdowy, które mają do spłacenia grube miliony. Takie ogromne zobowiązanie to swoisty spadek odziedziczony po zmarłych mężach gangsterach, którzy za życia wpakowali się w kłopoty. Harry Rawlings i jego wspólnicy giną w Chicago podczas napadu rabunkowego na niejakiego Jamala Manninga, związanego ze światem przestępczym. W wyniku ataku Manning traci miliony, które poszły z dymem w płonącej furgonetce. Teraz mafioso domaga się zwrotu pieniędzy od Veroniki, wdowy po Harrym. Nie mając innego wyjścia, prześladowana kobieta zawiązuje spisek z Alice i Lindą, by wspólnie przeciwstawić się bezwzględnemu wierzycielowi. Czwarta z wdów, Amanda, nie bierze bezpośredniego udziału w ataku, jako matka 4 - miesięcznego dziecka. Co jednak mają zrobić bezbronne, zadłużone kobiety, by to one narzuciły swoje reguły gry? Po prostu planują śmiały skok. Ale sprawy przybierają niespodziewany obrót. Okazuje się, że w tej kryminalnej historii wyjdą na jaw jeszcze inne tajemnice, które znowu skomplikują sytuację. 22:40 PANORAMA KINA POLSKIEGO - PACIORKI JEDNEGO RÓŻAŃCA Film obyczajowy, psychologiczny, 107 min, Polska 1979 Scenariusz i reżyseria: Kazimierz Kutz Zdjęcia: Wiesław Zdort Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Marta Straszna, Augustyn Halotta, Jan Bógdoł, Ewa Wiśniewska, Franciszek Pieczka, Jerzy Rzepka, Stanisław Zaczyk, Ryszard Jasny, Róża Richter, Władysław Gluch, Antoni Wolny, Maksymilian Baron Ekranizacja noweli Albina Siekierskiego "Tego domu już nie ma". Osiedle starych domków górniczych ma zostać zburzone pod budowę nowych bloków. Część mieszkańców już się wyprowadziła do nowych mieszkań, inni są właśnie w trakcie przeprowadzki. Przed domkami płoną stare graty. Emerytowany górnik Habryka, żegnając się z sąsiadami, zapowiada, że nie opuści swego domu. Przydział na nowe mieszkanie drze. Żona chcąc nie chcąc popiera go, mieszkający razem z nimi młodszy, żonaty syn także rozumie upór ojca. Jednak synowa pod nieobecność męża wyprowadza się do bloku. Tymczasem zbliża się termin rozbiórki. U Habryki zjawia się jego starszy syn i próbuje go przekonać, że postępuje źle, przyjeżdża nawet dyrektor kopalni, w której pracuje młodszy syn. Jednak żaden z nich nie jest w stanie złamać uporu starego górnika. Któregoś dnia wnuczek Habryki wraca ze szkoły pobity, zabity zostaje także ulubiony królik górnika. Gdy przed domem zjawia się ekipa rozbiórkowa, Habryka ostrzega ich, że pod fundamenty podłożył miny, które zostały mu jeszcze z powstania. W kopalni tymczasem zapada decyzja, że należy naprawić krzywdę wyrządzoną Habryce - przodownikowi pracy i powstańcowi śląskiemu, który zasłużył na coś lepszego niż ciasne mieszkanie w bloku. Otrzymuje więc na własność willę w Katowicach. Przenosi się tam razem z żoną, ale w tym obcym, pustym domu oboje czują się źle. Habrykowa stara się jak może stworzyć choć namiastkę dawnego domu. Jednak mąż wkrótce umiera - jak stare drzewo, które usycha tuż po przesadzeniu. W roli Habryki wystąpił Aleksander Halotta, emerytowany górnik i pisarz amator. Film otrzymał Grand Prix na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku w 1980 roku oraz Nagrodę Specjalną Jury na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlovych Varach także w roku 1980. 00:45 GALERIA SZTUKI NA EKRANIE - CEZANNE, PORTRETY ŻYCIA (EXPOSITION ON SCREEN. CEZANNE, PORTRAITS OF A LIFE) Cykl dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Phil Grabsky Filmowe spotkania z najbardziej znanymi artystami i dziełami sztuki na świecie. Każdy odcinek opowie o innym artyście i przybliży jego życie, odkrywając miejsca, w których żył i pracował, relacje z przyjaciółmi czy rodziną, za pomocą prywatnych listów i ożywiając ich osobiste historie. Wystawa na ekranie zapewnia uprzywilejowany dostęp do arcydzieł artystów w największych muzeach i galeriach na świecie. M.in. Leonardo, Rembrandt, Cezanne, Monet, Picasso. Odc. 14 - "Cezanne, portrety życia" Cezanne był mistrzem formalizmu. Stworzył rodzaj abstrakcji, która rozwinęła się w XX wieku. Słynął z martwych natur i pejzaży. Takie malarstwo zwykle nie ma nic wspólnego z wyrażaniem emocji i stanów psychicznych. Nasza wystawa pokazuje, co się dzieje, gdy nieożywione przedmioty na swoich płótnach Cezanne zastąpił ludźmi, w dodatku ludźmi, których dobrze znał. Jest to pierwsza wystawa poświęcona wyłącznie portretom autorstwa Cezanne’a, przynajmniej w naszych czasach. Wydaje się, że ta część jego malarstwa była omijana. Jakby wszyscy się jej trochę obawiali. Być może dlatego, że sam Cezanne nie uważał się za portrecistę. Portrety są fascynujące. Tworzą retrospektywę twórczości Cezanne’a. Widać w nich różne etapy jego twórczości i zmiany obszaru zainteresowań. Portrety lepiej niż obrazy o innej tematyce odzwierciedlają życie Cezanne’a, jego wątpliwości, jego drogę artystyczną. 01:40 CZARNY CZWARTEK. JANEK WIŚNIEWSKI PADŁ Dramat, 105 min, Polska, 2011 Reżyseria: Antoni Krauze Scenariusz: Mirosław Piepka, Michał Pruski Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Piotr Fronczewski, Wojciech Pszoniak, Michał Kowalski, Marta Kalmus, Marta Honzatko, Cezary Rybiński, Piotr Andruszkiewicz, Witold Dębicki, Piotr Garlicki Przejmujący film Antoniego Krauzego przedstawia masakrę na Wybrzeżu sprzed kilkudziesięciu lat. W grudniu 1970 roku w Gdańsku i Gdyni rozegrały się dramatyczne sceny, wojsko i milicja otworzyły ogień do bezbronnych ludzi. Jest to jedna z najciemniejszych kart z historii PRL - u. Ten film porusza do głębi i trzyma widza w napięciu. Sami twórcy zapewniają, że zadbali o wierną rekonstrukcję tamtych wydarzeń. Przejmująca jest również ballada śpiewana przez Kazika Staszewskiego. Wśród licznych ofiar brutalnej pacyfikacji był Brunon Drywa, który zginął 17 grudnia 1970 r. od strzału w plecy. Miał zaledwie 34 lata. Główny wątek dramatu koncentruje się właśnie na losach rodziny gdyńskiego stoczniowca, jego żony Stefanii Drywy oraz ich trojga dzieci, dwóch córek i syna. Film otwiera scena szczęśliwej rodzinnej Wigilii 1969 r. , kiedy jeszcze całe życie było przed nimi. Opowieść o rodzinie Drywów przeplatają zrekonstruowane sceny manifestacji, protestów, aresztowań oraz negocjacji i narad partyjnych funkcjonariuszy. Reżyser wykorzystał w swoim filmie także materiały archiwalne. 03:40 SCENA MUZYCZNA - SEBASTIAN WYPYCH - "POLSKA ENTER" Koncert, 44 min, Polska, 2020 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Wykonawcy: Sebastian Wypych W kolejnym odcinku "Sceny muzycznej" wystąpi Sebastian Wypych. Kontrabasista zaprezentuje materiał z premierowej płyty "Polska Enter". Sebastian Wypych pracę nad tym albumem rozpoczął od podróży po Polsce, podczas której spotykał się ze śpiewakami ludowymi i nagrywał ich pieśni a capella. Następnie dokomponował partie kontrabasu i elektroniki.