TVP Dokument Sobota, 13.01.2024 05:30 PRZYRODNIK NA TROPIE - /13/ - RYBITWA RZECZNA Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2020 Reżyseria: Małgorzata Kosturkiewicz Scenariusz: Łukasz Bożycki Prowadzący: Łukasz Bożycki W tym odcinku przyjrzymy się sieci powiązań, która jest charakterystyczna dla zwierząt związanych z dużymi rzekami. Jest to tylko mały wycinek ich skomplikowanych relacji. Przetrwanie rybitw żyjących w Polsce jest w pełni uzależnione od działań jakie podejmuje człowiek. Dowiemy się również co łączy rybitwę z człowiekiem i jak połączeni są oni z meszką. 06:00 WETERYNARZE Z SERCEM - /132/ Reality show, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Beata Szymańska Scenariusz: Beata Szymańska Program prezentuje przypadki pacjentów pojawiających się w klinikach weterynaryjnych, pracę i opiekę medyczną nad zwierzętami w ogrodach zoologicznych i innych placówkach działających na rzecz zwierząt. Odwiedzamy również ośrodki rehabilitacji osób z niepełnosprawnościami i placówki wykorzystujące w swej pracy zwierzęta, np. policję czy służby celne. Zobaczymy także mniej popularne zwierzęta domowe, jak gryzonie czy zwierzęta egzotyczne. Program wskazuje, jak postępować ze zwierzętami i uczy empatii w stosunku do nich. Egzotyczny świat w bydgoskim mieszkaniu? Tak! Dzięki Pani Emilii, Smoczej Mamie, pasjonatce aksolotli meksykańskich. Obok nich spokojnie żyją w przyjaźni psy, koty, ale też inne, niespotykane u nas zwierzęta. W klinice weterynaryjnej spotykamy sunię Edzię, która musi poddać się operacji usunięcia śledziony. Po badaniach histopatologicznych okaże się, jakie należy zastosować leczenie. Nasz kącik adopcyjny jak zwykle wypełniony, tym razem podopiecznymi ze Schroniska w Korabiewicach, gdzie na nowe domy czeka czterysta zwierząt, w tym sto z Ukrainy. Wśród nich dzielny, pełen ufności i nadziei Gandalf. 06:35 OAZA ORYKSA ARABSKIEGO (OASIS OF THE ARABIAN ORYX - ABU DHABI'S DESERT ISLAND / INSEL DER WEIEN ANTILOPE ABU DHABI’S NATUROASE) Film dokumentalny, 51 min, Austria, 2020 Reżyseria: Ngelica V. Marte, Werner Zips To miejsce niezwykłych starań na rzecz ochrony przyrody - Sir Baniyas - pustynna wyspa dzikich zwierząt. Żyją tu na wolności dzikie stworzenia z kilku kontynentów. Sir Baniyas jest naturalną wyspą Zjednoczonych Emiratów Arabskich, ZEA. Rezerwat założył szejk Zajid Al Nayhan, który stworzył tu rodzaj Arki Noego, głównie dla jednego z najrzadszych wówczas gatunków: oryksa arabskiego. Na Wyspie Białej Antylopy powstała Oaza Abu Zabi. Przede wszystkim osiedlono tu zagrożony wyginięciem oryks arabski, czyli białą antylopę, aby zapewnić mu przetrwanie. Abu Dhabi chce wytyczyć nową drogę do bardziej zrównoważonej przyszłości w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Sir Bani Yas to duży projekt, który nie polega wyłącznie na ponownym wprowadzeniu kilku okazów rzadkich gatunków. Nazwa Abu Zabi znaczy ojciec gazeli. W XVIII w czasie polowania gazela zaprowadziła Beduinów z oazy Liwa do źródła wody. Założyli tam wioskę rybacką i według legendy - był to początek nowej ery. 07:35 CZY ŻÓŁWIE CZEKA ZAGŁADA? (THE LAST TURTLES?) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2020 Reżyseria: John Boyle Ten fascynujący dokument bada wpływ globalnego ocieplenia na przetrwanie żółwi jako gatunku. Poznamy nie tylko kwestię temperatury, która implikuje płeć rodzących się osobników tego gatunku, ale także inne problemy, takie jak znikanie plaż lęgowych z powodu podnoszenia się poziomu mórz. To wszystko przyczynia się do nieubłaganego spadku liczebności tego wspaniałego i wrażliwego gatunku. W ciągu swojego życia pokonują w oceanie dziesiątki tysięcy kilometrów. Mimo to potrafią odnaleźć tę samą plażę wiele lat po tym, jak ją opuściły. Teraz wyspa Raine maleńki fragment bariery koralowej na Oceanie Spokojnym odsłoniła zupełnie nową tajemnicę. Każdego roku nawet 50 tysięcy samic wychodzi tu na brzeg, by złożyć jaja. Badacze dokonali niezwykłego odkrycia. Wygląda na to, że przychodzą tu na świat niemal wyłącznie samice. Prawie w ogóle nie wykluwają się tu małe samce. Jeśli to zjawisko się upowszechni, może zagrozić istnieniu tych pradawnych stworzeń. 08:30 SUPERBROŃ MIKROBIOM. NIEPOZORNY UZDROWICIEL (WONDER WEAPON MICROBIOME - THE CLEVER HEALERS IN YOUR GUT / SUPERWAFFE MIKROBIOM: KLUGE HEILER IM DARM) Film dokumentalny, 43 min, Austria, 2021 Reżyseria: Christian Kugler Film dokumentalny o mikrobiomie człowieka, czyli bakteryjnej kolonizacji naszego organizmu. Zobaczymy jaka to cudowna broń. Poznamy najnowsze odkrycia w tej dziedzinie medycyny, które pomogą nam w odżywianiu i stylu życia, co odgrywa coraz większą rolę, jeśli chodzi o utrzymanie naszego zdrowia. Składamy się z ogromnej ilości bakterii, fakt ten jest równie spektakularny, co ekscytujący. Sama flora jelitowa waży tyle co nasz mózg i jest tak samo niezbędna dla organizmu. W ostatnich latach nauka odkrywała coraz więcej szczegółów na temat ogromnego znaczenia zdrowotnego mikrobiomu. Odkrycia te są obecnie coraz częściej stosowane klinicznie. Od flory jelitowej w czasie ciąży, przez poród i dzieciństwo, po poważne choroby w starszym wieku mikrobiom jest stosowany jako środek leczniczy w prawie wszystkich dziedzinach medycyny. Jednocześnie jednak coraz częściej uznaje się, że bakterie organizmu mogą również stanowić zagrożenie dla zdrowia lub zaostrzać istniejące choroby. 09:25 ŚWIATOWE DZIEDZICTWO HISZPAŃSKICH MIAST - TARRAGONA (WORLD HERRITAGE SPANISH CITIES) Cykl dokumentalny, 49 min, Hiszpania, 2019 Reżyseria: Antonio Urrea, Ivan Bayon Spektakularna seria dokumentalna - wycieczka po 5 miastach w Hiszpanii, które są wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Zabytki, ciekawostki, najpiękniejsze miejsca i ludzie - mieszkańcy tych miast. W tym odcinku - Tarragona. 10:20 FASCYNUJĄCE MIEJSCA - FASCYNUJĄCY MADAGASKAR - DZIKIE WYBRZEŻA (FASCINATING MADAGASKAR - THE WILD WEST COAST) Cykl dokumentalny, 14 min, Niemcy, 2014 Reżyseria: Annette Scheurich Krótkie podróże do Ameryki Południowej, Afryki i Europy. Szybkie wypady do: Patagonii, w Andy lub do dżungli tropikalnej. To okazja poznania Kenii lub Gór Wogezów w sercu Europy. Madagaskar, rajska wyspa na Oceanie Indyjskim z niepowtarzalnym krajobrazem przyrody i mieszkańcami kochającymi zabawę. Wyspa Madagaskar leży 500 km od wybrzeży Afryki, to czwarta co do wielkości wyspa na ziemi, odseparowana od reszty świata od 90 milionów lat. Madagaskar odkryto dopiero 2000 lat temu. Ludzie przybywali tam z Azji, z Bliskiego Wschodu i z Afryki. Różnorodność pochodzenia plemion malgaskich wyraźnie widać obecnie w ich stylu życia i tradycjach. Anakao na południowym zachodzie wyspy jest siedzibą rybaków z ludów Vezo. To oddalony region i trudno dostępny z lądu. Ludy Vezo są nazywane dziećmi morza. Rzadko się tu widzi motorówki, bo są zbyt drogie. Wiele rodzin nadal mieszka głównie na morzu. Żeglują od wysepki do wysepki wzdłuż ogromnej rafy koralowej, położonej na zachód od wybrzeża Madagaskaru. Jak dotąd Vezo cieszą się bogatymi terenami łowisk. Niestety, coraz częściej są zmuszani do dzielenia się tym bogactwem z międzynarodowymi flotami rybackimi, które pojawiają się na wodach przybrzeżnych Madagaskaru i zagrażają dobrostanowi mieszkańców. Większość rafy na zachód od wybrzeża jest wciąż dziewiczym podwodnym rajem. Tymczasem zmiany klimatyczne i tu czynią spustoszenie. Podwyższona temperatura wód powoduje, że rafa umiera. Nadal udaje się jej odradzać, oferując nurkom i turystom zapierający dech krajobraz koralowy, a ludowi Vezo bogate łowiska. Madagaskar bardzo się zmienił od czasów, gdy pierwsi osadnicy przypłynęli przez ocean. Wciąż udaje się jednak zachować piękno dzikiej przyrody temu niepowtarzalnemu światu na wyspie. W ten sposób fascynacja Madagaskarem trwa nadal. 10:35 W TUNDRACH ARKTYKI Film dokumentalny, 8 min, Polska, 1959 Reżyseria: Włodzimierz Puchalski Film ukazuje flora i faunę Arktyki. Jeden z pięciu filmów, będących plonem pierwszej dwuetapowej (1957, 1958) polarnej wyprawy Włodzimierza Puchalskiego, poświęconych faunie i florze podbiegunowej. Obrazy te w pełni podporządkowują się konstrukcji klasycznego filmu przyrodniczego, w którym obserwacja trudnodostępnych zjawisk przyrody jest podstawowym atutem atrakcyjności. Na tle pozornie martwego i pustego krajobrazu Spitsbergenu ukazane zostały żyjące tu zwierzęta i ptaki: foka, lis polarny, rybitwy polarne, wydrzyki i dzikie gęsi. Ich obyczaje i zachowanie. 10:45 WŚRÓD ŁĄK I WÓD Film dokumentalny, 18 min, Polska, 1974 Reżyseria: Włodzimierz Puchalski Dokument przyrodniczy, wprowadza widza w środowisko podmokłych łąk i moczarów. Pierwsze obrazy filmu rejestrują budzące się wiosną życie roślin i zwierząt. Reżyser skupia swoja uwagę przede wszystkim na zwierzętach. Wnikliwa kamera prowadzona ręką filmowca - przyrodnika utrwala na taśmie żabie gody, przyloty wiosenne ptaków, zaloty ptasich samców, zakładanie gniazd, czuwanie nad bezpieczeństwem wykluwających się piskląt, pierwsze ich spacery wśród ukwieconych łąk i pierwsze nieśmiałe jeszcze loty. Bekasy - krzyki, bataliony, remizy, łyski, dwuczube perkozy, kurki wodne, bączki, reprezentanci fauny, jakich obserwację umożliwia nam realizator. Szybko przemija lato, w jesiennym krajobrazie obserwujemy szykujące się do odlotu ptaki, gromady bocianów na łąkach formujące swe szyki żurawie. Rozpięte nad łąkami mgły zwiastują, że zima już blisko. 11:15 POLSKIE DZIEDZICTWO S.II - SEZON 2 ODC. 2 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2022 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Bartosz Kucharski, Tomasz Kępski, Kamil Szymański W drugim odcinku drugiej serii cyklu Polskie Dziedzictwo, Prowadzący - Stefan Tompson zabierze widzów w fascynującą, historyczną podróż śladami polskiego dziedzictwa po Kiejdanach i leżących w okolicy Szetejniach, czyli miejscu urodzenia noblisty Czesława Miłosza. Litewskie Kiejdany to jedno z głównych Radziwiłłowskich miast. To tu Januszowi marzyła się książęca korona u boku Szwecji i tu zerwał unię z Polską. Również w Kiejdanach, w krypcie Radziwiłłowskiego zboru znajdują się ponad czterystuletnie trumny z prochami między innymi Janusza Radziwiłła. Potężnego zamku usytuowanego w urokliwym parku niestety już nie ma, ale w mieście zachowało się wiele innych architektonicznych zabytków, które opowiadają historię tego miejsca. W XX wieku bywał tu Czesław Miłosz, bo w pobliżu jego ukochanej Issy był ich rodowy majątek, skąd noblista czerpał inspiracje. 11:50 TAJEMNICE CYWILIZACJI - ODC. 1 KONIEC EPOKI BRĄZU (THE SECRETS TO CIVILIZATION) Serial dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Jonathan Drake, Rosalind Bain Trzyodcinkowa seria dokumentalna o tym, jak najnowocześniejsze nauki o Ziemi zmieniają sposób, w jaki rozumiemy starożytną przeszłość, przywracając środowisku naturalnemu jego miejsce jako kluczowego czynnika napędzającego historię ludzkości. Ta przełomowa seria wykorzystuje nową naukę, aby dotrzeć do sedna tego, co naprawdę napędza powstawanie cywilizacji: jak się rozwijają i jak radzą sobie z upadkiem. Zobaczymy, jak zmieniająca się planeta może pomóc cywilizacjom lub odegrać rolę w ich wyginięciu. Od starożytnego Egiptu po upadek Rzymu, za pomocą technik filmowych i CGI, stworzono wspaniałe wizualizacje pokazujące sekrety cywilizacji. Odc. 1 - "Koniec epoki brązu". Późna epoka brązu to czas rozkwitu królestw i imperiów. Niektóre z nich miały już dwutysięczną historię. Jednak kiedy naszedł koniec, wszystko potoczyło się szybko. Dlaczego pierwsze cywilizacje upadły w tym samym czasie? Od ponad wieku badacze próbują ustalić, co spowodowało tę katastrofę. W jaki sposób doszło do upadku cywilizacji epoki brązu? Kluczowe dowody przekazał nam wielki ocalały z tej katastrofy Egipt. Historia Egiptu sięga samych początków cywilizacji. Faraon, który ocalił Egipt, ostatecznie został zamordowany we własnym pałacu. Upadek cywilizacji epoki brązu pogrążył świat w trwającym całe wieki mroku. Jednak z popiołów zaczęły wyłaniać się nowe społeczeństwa. Nasza opowieść o końcu cywilizacji odkrywa niewygodną prawdę - człowiek jest zdany na łaskę natury. 12:45 TACY BYLIŚMY - TACY BYLIŚMY /1/ DZIEŃ KOBIET Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Michał Bandurski Scenariusz: Michał Bandurski Sentymentalny cykl dokumentalno - rozrywkowy, który stanowi niezwykłą i barwną podróż w czasie do lat 70. i 80. ubiegłego stulecia. Przypominamy, jak wyglądało wówczas życie i jacy wtedy byliśmy. Odc. 1 Nawet jeśli jest prawdą, że mężczyźni rządzą światem, to na pewno kobiety rządzą mężczyznami. Z okazji Dnia Kobiet, sentymentalna podróż do lat dawno minionych, w których życie nie wyglądało tak jak teraz. Jak kilkadziesiąt lat temu świętowano Dzień Kobiet? Jak wyglądało życie codzienne, domowe i zawodowe pań? Czy panowie obawiali się coraz większego uczestnictwa swoich towarzyszek w życiu społecznym i zawodowym? Jacy wtedy byliśmy? Odpowiedzi na te i inne pytania w tym odcinku programu. 13:15 PODRÓŻE MAŁEJ I DUŻEJ - MADERA S. II, ODC. 1; CZ. 1 Magazyn, 22 min, Polska, 2021 Relacje z podróży mamy, Moniki Witkowskiej, pilotki wycieczek i podróżniczki, z malutką córeczką, Laurą, która poznaje nowe kraje od trzeciego tygodnia życia. Program zawiera praktyczne porady dotyczące podróży z malutkim dzieckiem, informacje merytoryczne dotyczące odwiedzanych miejsc (ciekawostki turystyczne, jak i praktyczne informacje finansowo - organizacyjne) okraszane śmiechem i uśmiechem prowadzącej i jej uroczej córeczki. Program, za sprawą temperamentu dziewczyn, jak i nieuniknionych zmian dotyczących dorastania małego dziecka, cechuje dynamizm i nieoczekiwane zwroty akcji. Program inspiruje do podróży z dzieckiem i podpowiada, jak przeprowadzić taki wyjazd na własną rękę i niskobudżetowo. Rozrywka i praktyczny poradnik podróżniczy w jednym. 13:35 RZECZ POLSKA S.I - ŻELAZKO TURYSTYCZNE Cykl dokumentalny, 10 min, Polska, 2018 Reżyseria: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Scenariusz: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Muzyka: Bartosz Kruczyński Wykonawcy: Marek Sosenko, Stanisław Lenartowicz 100 najlepszych polskich projektów na 100 - lecie Niepodległości! Cykl TVP Kultura to propozycja przyjrzenia się krajowej sztuce projektowania. Będzie to zarówno odpowiedź na obserwowaną od jakiegoś czasu modę na przedmioty vintage, jak i promocja najciekawszych nowych rozwiązań projektowych. Choć polski design w ostatnich latach staje się jednym z naszych eksportowych hitów, to wciąż zbyt mało się o nim mówi. Program ma opowiadać o konkretnych przedmiotach, rekonstruując historię ich powstania, pokazując ich funkcję w przestrzeni, przedstawiając twórców i projektantów. Ta opowieść o rzeczach stanie się również opowieścią o najnowszej historii Polski. Żelazko turystyczne projektu Andrzeja Jana Wróblewskiego i Andrzeja Latosa, choć nigdy nie weszło do produkcji, jest jednym z ciekawszych pomysłów w polskim AGD lat 70. To niepozorne urządzenie było odpowiedzią na prężnie rozwijającą się turystykę - rodzinne wyjazdy na wakacje, czyli jeden z symboli czasów Gierka. Zaprojektowane w 1975 roku żelazko, po złożeniu mieściło się w każdej walizce, a jego wielofunkcyjna grzałka mogła zostać użyta do zaparzenia herbaty. 13:50 SZYMPANSY W UGANDZIE (UGANDA, THROUGH THE EYES OF A CHIMP / OUGANDA, LE REGARD D'UN CHIMPANZE) Film dokumentalny, 48 min, Francja, 2019 Reżyseria: Roman Fournier - Christol Uganda leży w samym sercu Afryki Równikowej, między jeziorami i górami. Na południowym wschodzie, na wysokości tysiąca metrów nad poziomem morza, wzgórza giną pod gęstą roślinnością. Jakie zwierzęta żyją pod tymi drzewami? Dla szympansów las jest wszystkim. Oczami Toti, przywódcy klanu, odkryjemy niezwykłą naturę Ugandy. W głębi lasu żyje szczególnie ujmujący samiec szympansa alfa, Toti. Wędruje po swoim terytorium, aby zjednoczyć swoją społeczność i zapobiec wtargnięciu wroga. Ale czasami jego duch leci do wielkich przestrzeni sawanny, w pobliżu źródeł Nilu, gdzie gruboskórne konfrontują się ze sobą pod ostrym spojrzeniem lamparta Wyżej na wulkanach, gdzie goryle górskie bawią się ze swoimi maluchami. I tak toczy się życie szympansów w jednej z ich ostatnich ostoi, w której panują od zarania dziejów. 14:50 NASI ULUBIEŃCY (MY PET AND ME) Film dokumentalny, 51 min, Niderlandy (Holandia), 2022 Reżyseria: Johan Kramer Zdjęcia: Ton Peters Film dokumentalny o najdziwniejszych domowych zwierzętach, który pokazuje ich relacje z właścicielami. Poznajemy domową świnkę, która nieustannie wskakuje i wyskakuje z bagażnika, aby znaleźć odpowiednie miejsce na spacer, fryzjera z domem pełnym kotów, mopsa pełniącego terapeutyczną funkcję, potrafiącego tańczyć psa, gigantycznego ślimaka oraz znanego z Instagrama kota. Ich właścicieli łączy bezgraniczna miłość do zwierząt i pustka, którą starają się nimi wypełnić. Rozwód, dziecko w drodze, autyzm, śmierć, poszukiwanie partnera czy sensu życia... W swoich pupilach właściciele znajdują słuchające ucho i pocieszenie. W jakim stopniu projektujemy na naszych pupili własne wady i pragnienia? Film subtelnie bada granice przyjaźni, współzależności i koncepcji egalitaryzmu w relacjach człowiek - zwierzę. Szuka odpowiedzi na pytanie, do czego są nam potrzebne domowe zwierzęta i kto kogo tak naprawdę w tych relacjach potrzebuje? 15:55 TAJEMNICE BÓLU (PAIN SECRETS) Film dokumentalny, 51 min, USA, 2022 Reżyseria: Eli Brown Film dokumentalny o nowym, rewolucyjnym sposobie rozumienia bólu, metodach leczenia, które mogą pomóc rozwiązać, opanować, a w niektórych przypadkach skorygować przewlekły, codzienny ból. To kilka różnych strategii, które zbliżają umysł i ciało. Okazuje się, że wszyscy możemy wykorzystać moc naszego mózgu, aby pomóc przekształcić własny ból w podróż. Większość ludzi myśli o bólu w kategoriach urazu lub stanu zapalnego. Ten rodzaj bólu służy użytecznemu celowi, ponieważ kiedy jesteśmy zranieni, chronimy się, aby zapobiec dalszym obrażeniom i umożliwić uzdrowienie. Ale ból neuropatyczny, który pojawia się z powodu nieprawidłowej funkcji układu nerwowego, nie przynosi takich samych korzyści. Ten rodzaj bólu obejmuje szeroką gamę zaburzeń wpływających na dowolną część układu nerwowego. W niektórych przypadkach mózg może otrzymać sygnał, nawet jeśli nie ma bolesnego bodźca. W innych przypadkach sygnały czuciowe krzyżują się i są błędnie odczytywane jako ból. Zrozumienie różnorodności i złożoności ekspresji przewlekłego bólu w naszym ciele prowadzi do ulepszonych opcji leczenia niefarmaceutycznego i niechirurgicznego. 16:55 FALLAS. FESTIWAL OGNIA (FALLAS, THE FESTIVAL OF FIRE) Film dokumentalny, 51 min, Hiszpania, 2017 Reżyseria: Mara Andres Film dokumentalny o Fallas de Valencia, czyli święcie ognia w Walencji we wschodniej Hiszpanii. Obchodzone jest ku czci świętego Józefa, patrona stolarzy. Według legendy nawiązuje do ognisk, które rozpalali stolarze ze śmieci wyniesionych z warsztatów. Między 14 a 19 marca bierze w nim udział około stu tysięcy osób. Uczestnicy wkładają tradycyjne stroje i świętują. Fallas jest urokliwe i wielowymiarowe. W mieście przez 4 dni królują setki rzeźb, które następnie zostaną spalone. Falla oznacza pochodnię. Tak nazywane są zarówno rzeźby, które stanowią główny element festiwalu, jak i ich poszczególne części. Festiwal rozpoczyna ustawienie na ulicach ponad 700 monumentalnych figur. Ta część nazywa się planta. Chociaż oficjalnie odbywa się 15 marca, ogromne rozmiary i skomplikowana konstrukcja niektórych rzeźb sprawiają, że twórcy instalują je kilka dni wcześniej. Ten zwyczaj w 2016 roku został uznany przez UNESCO za niematerialne dziedzictwo kulturowe ludzkości. Żegnając koniec zimy i witając początek wiosny, Walencja zmienia się w miejsce pełne gigantycznych kartonowych rzeźb zwanych ninots. Zwieńczeniem festiwalu jest La Crema, kiedy wszystkie przygotowane konstrukcje ustawione na ulicach zaczynają płonąć i wypełniają Walencję blaskiem i żarem płomieni. Pirotechniczna tradycja mieszkańców Walencji jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Uczestnicy fiesty bawią się do białego rana. 17:55 TAJEMNICE CYWILIZACJI - ODC. 2 MIASTA I IMPERIA (THE SECRETS TO CIVILIZATION) Serial dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Rosalind Bain, Jonathan Drake Trzyodcinkowa seria dokumentalna o tym, jak najnowocześniejsze nauki o Ziemi zmieniają sposób, w jaki rozumiemy starożytną przeszłość, przywracając środowisku naturalnemu jego miejsce jako kluczowego czynnika napędzającego historię ludzkości. Ta przełomowa seria wykorzystuje nową naukę, aby dotrzeć do sedna tego, co naprawdę napędza powstawanie cywilizacji: jak się rozwijają i jak radzą sobie z upadkiem. Zobaczymy, jak zmieniająca się planeta może pomóc cywilizacjom lub odegrać rolę w ich wyginięciu. Od starożytnego Egiptu po upadek Rzymu, za pomocą technik filmowych i CGI, stworzono wspaniałe wizualizacje pokazujące sekrety cywilizacji. Odc. 2 - "Miasta i imperia". Nowa era kwitnącej cywilizacji zmieniła sposób naszego życia. W epoce żelaza powstaje wiele ważnych miast. Jak powstało pierwsze w historii supermocarstwo? Pierwsze tysiąclecie przed naszą erą to początek współczesnego świata. Upadek Egiptu na rzecz Rzymu trwał tysiąc lat. W jaki sposób w basenie Morza Śródziemnego narodziła się nowa epoka - świat miast i imperiów? Powstanie Rzymu było prawdopodobnie najbardziej niezwykłym wydarzeniem na planecie Ziemia przed epoką nowożytną. 18:50 GENIUSZE I MARZYCIELE. TADEUSZ TAŃSKI Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2018 Reżyseria: Marek Pawłowski Tadeusz Tański był jednym z pierwszych polskich inżynierów, którzy podjęli próbę produkcji polskich samochodów. Na skutek tajemniczych wpływów ówcześni decydenci wybrali lojalność wobec włoskiego Fiata. Ten wybitny umysł spotykał się z wielkim rozczarowaniem. Pasję tworzenia odziedziczył po ojcu, Czesławie Tańskim, malarzu, konstruktorze i budowniczym samolotu, śmigłowca i szybowca Lotnia, który porzucił rodzinę zaraz po narodzinach syna. A gdy po latach spotkali się w Paryżu, rozumieli się od tego momentu jak nikt na świecie. Tadeusz studiował w Paryżu od 1909 r. Po uzyskaniu dyplomu w kategorii motoryzacji i lotnictwa pracował w fabryce Renault, opracował wiele projektów i patentów. Dał się poznać jako bardzo zdolny i obdarzony niezwykłą wyobraźnią przestrzenną twórca, a jego pomysły wybiegające ponad epokę budziły zachwyt. Jako 24-letni inżynier skonstruował największy na świecie, 12-cylindrowy lotniczy silnik spalinowy w układzie H o mocy 520 KM. 20:00 DZIECI MGŁY (CHILDREN OF THE MIST) Film dokumentalny, 92 min, Wietnam, 2021 Reżyseria: Diem Ha Le 12 - letnia Di jest rozpięta pomiędzy tradycjami górskiej wioski w Wietnamie a nowoczesnością, z którą ma kontakt za pomocą smartfona. Zdaje sobie sprawę, że jednym ze zwyczajów w jej społeczności są małżeństwa dziewczynek porywanych przez przyszłych mężów, którzy często sami także są jeszcze dziećmi. Gdy okazuje się, że kolega Di chce ja porwać, dziewczynka nie zamierza poddać się presji rodziny, chociaż wcześniej to samo spotkało jej siostrę i matkę. 21:45 EVEREST - NASZE WYZWANIE (OUR EVEREST CHALLENGE: WITH BEN FOGLE & VICTORIA PENDLETON) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Neil Curry Film dokumentalny o wyprawie na najwyższą górę świata - Mount Everest, 8848 m. n p m. Uczestnikami ekspedycji są prezenter telewizyjny i globtroter Ben Fogle i była kolarka olimpijska Victoria Pendleton. Śledzimy każdy etap ich wyczerpującej przygody. To bardzo osobista opowieść o tym, co trzeba zrobić, by wspiąć się na Everest w czasach nowożytnych. A niebezpieczeństwa są bardzo realne: choroba wysokościowa, wyczerpanie, hipotermia, szczeliny lodowe i lawiny. Film pokazuje wiele aspektów życia w Base Camp podczas sezonu wspinaczkowego, gdy nepalskie Himalaje zachęcają najtwardszych śmiałków do zdobycia najwyższego szczytu świata. Ta wyprawa rozgrywa się 65 lat po tym, jak Sir Edmond Hillary dokonał pierwszego wejścia. Od tego czasu prawie 300 osób zginęło, próbując pójść w jego ślady. Wyprawa zaczyna się w Stolicy Nepalu, Katmandu, zwanej bramą do Himalajów. Wyprawy z południa często ruszają z miasta Lukla. Stąd 60 km. do bazy wypadowej, która jest jak wioska olimpijska chwilę przed zawodami. Wszyscy są podekscytowani i poddenerwowani tym, co wkrótce zamierzają zrobić. 22:45 DAJ MI TO Film dokumentalny, 26 min, Polska, 1988 Reżyseria: Andrzej Titkow Scenariusz: Andrzej Titkow Zdjęcia: Jacek Petrycki Wykonawcy: Wojciech Eichelberger "Daj mi to" to słowa terapii prowadzonej w ramach zajęć grupy treningowej Laboratorium Psychoedukacji. Na film składają się wypowiedzi jej uczestników. 23:10 ŁAWKA Reportaż, 13 min, Polska, 1975 Reżyseria: Andrzej Titkow Film przedstawia kilkanaście obrazków demonstrujących postawy, sposoby bycia różnych ludzi przypadkowo przysiadających na ławce w parku. 23:35 NA WIARĘ. 'EGZORCYSTA' WILLIAMA FRIEDKINA (LEAP OF FAITH: WILLIAM FRIEDKIN ON THE EXORCIST) Film dokumentalny, 103 min, USA, 2019 Reżyseria: Alexandre O. Philippe Liryczny i duchowy esej filmowy eksplorujący głębiny umysłu Williama Friedkina, niuanse procesu tworzenia filmu oraz tajemnice wiary i losu, które ukształtowały życie i filmografię reżysera. Słuchanie Williama Friedkina to prawdziwa przyjemność dla każdego artysty, nie tylko filmowca. Jak powstawał klasyk horroru "Egzorcysta"? Nikt lepiej tego nie opowie niż sam reżyser William Friedkin, który dwa lata przed "Egzorcystą" (1973) otrzymał Oscara za "Francuskiego łącznika". Proces powstania filmu, który zrewolucjonizował gatunek horroru, jawi nam się z opowiadania reżysera jakby wiedziony tajemną ręką. Filmy są o tajemnicy przeznaczenia lub o tajemnicy wiary - mówi Friedkin, wskazując na "Egzorcystę" jako przykład drugiego rodzaju. Niesamowite historie związane z procesem twórczym, zbiegi okoliczności na planie i poza planem filmu są przedstawiane przez reżysera w dramatyczny sposób. Zaczynamy wierzyć, że sam film został opętany. Liczne fragmenty "Egzorcysty" są nie tylko ilustracją tej swoistej lekcji o gatunku horroru, ale otrzymują nowy wymiar dzięki interpretacji mistrza. 01:25 MIŁOŚĆ I MUZYKA - PORTRET WITOLDA LUTOSŁAWSKIEGO Reportaż, 39 min, Polska, 1998 Reżyseria: Tadeusz Arciuch Scenariusz: Anna Komorowska, Tadeusz Arciuch Wykonawcy: Kwartet Wilanowski, G. Bogusławska, Ewa Krasińska, Ryszard Lutosławski, Krystyna Zachwatowicz, Marcin Bogusławski, Andrzej Wajda, Jan Krenz, Józef Patkowski Witold Lutosławski należał do grona największych europejskich kompozytorów, wymienianych obok klasyków muzyki współczesnej, takich jak Bartók, Szymanowski, Strawiński, Britten. Krytycy zgodnie plasują go na drugim miejscu, za Fryderykiem Chopinem, w historii polskiej muzyki. Mimo to trzeba przyznać, że bardziej niż w kraju ceniono go za granicą, gdzie otrzymał wiele honorowych doktoratów od czołowych uniwersytetów całego świata, członkostwo najzacniejszych międzynarodowych instytucji i ponad 70 międzynarodowych odznaczeń artystycznych i naukowych, w tym Polar Music Price, uznawaną za muzyczną Nagrodę Nobla. Urodził się w 1913 r. w rodzinie znanych działaczy politycznych społecznych. Odebrał gruntowne wykształcenie muzyczne i matematyczne, w czasie wojny brał udział w kampanii wrześniowej, potem, by zarobić na utrzymanie, grywał w kawiarniach, zwykle w duecie fortepianowym z Andrzejem Panufnikiem. Zgodnie z przyjętą od Igora Strawińskiego zasadą tworzył co roku nowe dzieło. Do jego najwybitniejszych kompozycji należą: Wariacje symfoniczne, I i II Symfonia, 10 tańców polskich na orkiestrę kameralną, Preludia taneczne, Muzyka żałobna, Gry weneckie, 3 poematy Henri Michaux na orkiestrę i chór, Koncert wiolonczelowy, Mi - parti, Wariacje na temat Paganiniego na dwa fortepiany, Tryptyk śląski na sopran i orkiestrę, Les espaces du sommeil na baryton i orkiestrę. Lutosławski pisał także muzykę teatralną, filmową oraz utwory dla dzieci. Nadzwyczaj oryginalny, wszechstronny, obdarzony wielkim smakiem artystycznym, wypracował odrębny, własny język dźwiękowy, stworzył niepowtarzalną stylistykę. Zmarł 7 lutego 1994 r. Choć za jego życia i po śmierci zrealizowano o nim kilka filmów dokumentalnych, większość okazywała się dość powierzchowna i ukazywała jedynie "oficjalny", "publiczny" wizerunek. Wynikało to w dużym stopniu z osobowości i stylu życia samego kompozytora. Wrażliwy i delikatny w kontaktach z innymi, zamknął swój emocjonalny świat w wąskim, intymnym gronie. Osobą najbliższą była żona Danuta, wielka miłość jego życia. Historia tego zwiazku jest niezwykła: poznali się w czasie okupacji i od pierwszej chwili wiedzieli, że są sobie przeznaczeni. Danuta była mężatką, miała syna. Jej mąż, oficer Wojska Polskiego, przebywał w oflagu. Jeszcze w czasie jego pobytu w niewoli Danuta zaczęła starać się o rozwód. Rodzina Lutosławskiego nie akceptowała tego związku, zarzucała mu, że rozbija cudze małżeństwo, niechętnie widziała go nawet w rodzinnym domu w Drozdowie. To spowodowało, że artysta jeszcze bardziej zamknął się w sobie i swym świecie, ograniczonym do żony i jej syna. Ich związek okazał się bardzo szczęśliwy, przez całe życie niemal się nie rozstawali. Nawet postronni obserwatorzy, widząc ich razem, przyznawali, że biła od nich wzajemna miłość i szacunek. Jednocześnie, jakby bojąc się uronić choćby odrobinę tego uczucia, otoczyli swe życie prywatne szczelną zasłoną. W kontaktach z innymi ludźmi Lutosławski był niesłychanie uprzejmy, taktowny, ale zarazem powściągliwy i wyważony. Wydaje się, że ze światem zewnętrznym kontaktował się przede wszystkim przez swoją muzykę, w niej uzewnętrzniał emocje i uczucia. Poświęcony mu film dokumentalny jest próbą ukazania osoby kompozytora i jego życia prywatnego poprzez relacje najbliższych mu osób, rodziny i przyjaciół. 02:10 AKTOR CAŁKOWITY - WSPOMNIENIE O RYSZARDZIE CIEŚLAKU Film dokumentalny, 66 min, Polska, 1993 Reżyseria: Krzysztof Domagalik Scenariusz: Krzysztof Domagalik Zdjęcia: Hubert Waliszewski, Andrzej Gier, Jan Urbaniak Wykonawcy: Peter Brook, Jerzy Grotowski, Zygmunt Molik, Eugenio Barba, Raymonde Temkine, Zbigniew Osiński, Józef Kelera, Tadeusz Burzyński, Agnieszka Cieślak, Władysław Fronczak Monografia twórczości Ryszarda Cieślaka, zdaniem licznych krytyków filmowych i teatralnych, jednego z najsłynniejszych aktorów XX wieku. Mówiono o nim, że jest natchniony, że wprowadził sztukę aktorską na wyżyny, których przekroczenie pozostaje poza ludzkimi możliwościami. Był protagonistą Teatru Laboratorium Jerzego Grotowskiego przez cały czas jego istnienia (1961 - 84). Stworzył niezapomniane kreacje w "Księciu Niezłomnym" (1965) wg Calderona i "Apocalypsis cum figuris" (1968). Józef Kelera po obejrzeniu tych przedstawień pisał o grze Cieślaka jak o przeżyciu niemal mistycznym: "Szczupła, wspaniale rzeźbiona twarz. Ufne, skupione, przyjazne oczy. Giętkie ciało - aktora i akrobaty, derwisza i tanecznika - ciało uduchowione i prześwietlone promieniującym pierwiastkiem człowieczeństwa. Rozciągnięte na podeście, biczowane, drgające bólem i spazmem ofiarowania. Skulone w kłębek, w pozycji embriona. Odsłonięte i bezbronne. Zwisające, jak zdjęte z krzyża, i zrywające się do lotu. Ekstatyczne i pokorne." W 1970 roku Cieślaka uhonorowano prestiżową, amerykańską nagrodą "Najwybitniejszego Aktora off - Broadway" i to aż w dwóch kategoriach: dla najlepiej zapowiadającego się młodego aktora oraz nagrodą krytyków nowojorskich za najlepszą kreację roku. W latach osiemdziesiątych występował w zespole Petera Brooka. Ostatnią wielką rolę stworzył w jego "Mahabharacie" (1987), zarówno w tej plenerowej, jak i telewizyjnej. Odtwarzał tu postać niewidomego starca Dhritarashtry. Parał się także działalnością pedagogiczną (jego trening zarejestrowany na taśmie filmowej to biblia adeptów aktorstwa) i reżyserską (m.in. "Thanatos polski" z 1981 roku). Gdy umierał 15 czerwca 1990 roku w Houston, miał 53 lata. Miesiąc później spoczął na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu. O pracy Cieślaka w Teatrze Laboratorium i w zespole Petera Brooka wypowiadają się m.in. Jerzy Grotowski, Józef Kelera, Tadeusz Burzyński, Peter Brook, Eugenio Barba, Zygmunt Molik, Raymonde Temkine, Zbigniew Osiński i córka artysty Agnieszka Cieślak. W filmie Krzysztofa Domagalika wykorzystano też unikatowe materiały archiwalne z kreacjami aktora w spektaklach "Akropolis", "Książę Niezłomny", "Apocalypsis cum figuris" i "Mahabharata". 03:25 SIERMIĘŻNA MUZA - WOKÓŁ TEATRU OKRESU SOCREALIZMU Film dokumentalny, 39 min, Polska, 1991 Scenariusz: Renata Czarnkowska Lektor: Jerzy Rosołowski, Ryszard Rembiszewski Zdjęcia: Hubert Waliszewski Program dokumentalno - montażowy prezentujący wybrane zagadnienia dotyczące teatru okresu socrealizmu (1949 - 1953). Realizm socjalistyczny - kierunek w sztuce określany jako metoda twórcza, istniejący od 1934 r. w sztuce radzieckiej, a następnie w pozostałych krajach socjalistycznych, w których miał oficjalny status podstawowej i jedynej metody twórczości artystycznej i był ideowym i propagandowym narzędziem partii komunistycznych. Zakładał, że dzieło sztuki powinno posiadać realistyczną formę i socjalistyczną treść, zgodną z ideami marksizmu i leninizmu. Program socrealizmu, mimo starań stworzenia jednolitej teorii, był wewnętrznie sprzeczny i niekonsekwentny. Opierał się na wybranych elementach XIX - wiecznego realizmu, doświadczeniach twórczości akademickiej oraz rozważaniach publicystów i estetyków komunistycznych. Jako tematy wybierano walkę klasową, sojusz robotniczo - chłopski, historię ruchu robotniczego, prostych robotników przy pracy, ujarzmianie przyrody przez człowieka itp. W programie znalazły się wypowiedzi wybitnych krytyków: Marty Fik i Jana Kotta oraz materiały filmowe WFD.