TVP Dokument Wtorek, 14.01.2025 05:45 DZIKA POLSKA - SZALEŃCY NATURY - STĘSKNIONY GEN Serial dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Reżyseria: Dorota Adamkiewicz, Joanna Łęska Scenariusz: Joanna Łęska, Dorota Adamkiewicz Zdjęcia: Tomasz Michałowski Prowadzący: Tomasz Kłosowski, Marcin Kostrzyński Tym razem bohaterem "Dzikiej Polski" będzie dr Marcin Ryszkiewicz - geolog, ewolucjonista, autor szeregu książek popularnonaukowych z zakresu paleontologii i ewolucji. Tłumacz artykułów naukowych z angielskiego i szeregu naukowych książek. Absolwent geologii Uniwersytetu Warszawskiego, doktorat napisał na Uniwersytecie Piotra i Marii Curie w Paryżu. Pracuje w Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk - zajmuje się popularyzacją wiedzy na temat ewolucjonizmu. Razem z nim wyruszymy w niezwykłą podróż w czasie - do przeszłości, sięgając samych początków istnienia człowieka. Australopithecus afarensis (Lucy), Australopithecus africanus, Homo habilis, Homo erectus, Homo sapiens - tak mogły wyglądać kolejne szczeble tej ewolucji i każdy gatunek mógł wyłaniać się z poprzedniego przez stopniowe nabywanie coraz bardziej ludzkich cech anatomicznych (na przykład duży mózg), behawioralnych (monogamia, łowiectwo) i psychicznych (mowa, przejawy sztuki). Za najlepszy "dowód" na rzecz ewolucji człowieka uważana jest Lucy (Australopithecus afarensis) składająca się ze szkieletu kompletnego w czterdziestu procentach. Została odnaleziona w 1974 roku w Etiopii poprzez Donalda Johansona. Wiek jej określono na 3, 2 mln lat. Johanson obliczył, że miała około 3 stopy i sześć cali wysokości (ok. 105 cm) i ważyła w przybliżeniu 50 funtów (ok. 25 kg). Pewne jej cechy sugerują, że mogła ona chodzić w pozycji pionowej, a więc ewoluowała w kierunku istoty ludzkiej. Więcej opowie nam o niej w programie dr Ryszkiewicz. 06:20 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 4 U TATARÓW Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Nie trzeba przemierzyć tysięcy kilometrów i przeznaczyć tysięcy złotych na daleką podróż, aby się znaleźć w zupełnie innym świecie. Wystarczy odwiedzić polskich Tatarów mieszkających do dzisiaj na Podlasiu. Radosław Kotarski korzysta z tej rady i poznaje barwną kulturę, obyczaje i miejsce życia potomków Czyngis - chana, obecnych w Polsce od kilkuset lat. Sprawdza, jak wygląda ich codzienne życie, czym się zajmują i jak przechowują pamięć o przodkach. Ma również okazję ugotować niezwykłą potrawę. 06:55 MALUCHY - ODC. 1 POCZĄTKI (BABY STEPS / A PETITS PAS / EP1 THE BEGINNING) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2016 Trzyodcinkowa mini - seria dokumentalna o najmłodszych zwierzętach. Roczna obserwacja trzech wyjątkowych, małych zwierząt i ich hodowców, od ich narodzin, poprzez pierwsze kroki i zmieniające życie doświadczenia. Poznamy bliżej lemury o turkusowych oczach, od których zależy przetrwanie tego gatunku. Bohaterem odcinka będzie też źrebak, dla którego scena stanie się prawdziwym placem zabaw, oraz szczeniak, który ma zostać psem pasterskim. Odcinek 1 - "Początki". We Francji urodzą się trzy maluchy - a każde wiąże swój los z człowiekiem. Będziemy im towarzyszyć od urodzenia do pierwszego życiowego wyzwania. Oto ich historia. Gospodarzem jest Jean - Francois, który wychowywał się z końmi. Był synem farmera i mieszkał na wsi, pilnując stada koni rasy Camargue. Dziś opiekuje się swoim ogierem i dwiema źrebnymi klaczami. Dwa źrebaki, które się wkrótce urodzą, dołączą do stada 16 koni w różnym wieku, które Jean - Francois szkoli do końskich pokazów. Maluchy wkrótce pojawią się na świecie, ale która z dwóch klaczy oźrebi się pierwsza? 07:55 SKARBY DZIKIEJ AUSTRALII - ODC. 5 PRASTARE LASY (AUSTRALIA’S WILD TREASURE (5/6) ANCIENT RAINFOREST) Cykl dokumentalny, 51 min, Australia, 2020 Reżyseria: Aaron Pedersen Zrealizowany przez doświadczoną ekipę filmowców serial dokumentalny pokazujący różnorodne i wyjątkowe krajobrazy i ekosystemy Australii, które nie mają sobie równych. Sześć wyjątkowych miejsc o znaczeniu ekologicznym i naturalnie pięknych, w których zwierzęta przystosowały się do swoich konkretnych siedlisk, każde niesamowite na swój własny sposób. Niezapomniana podróż po niezwykłych krajobrazach, które tworzą ten australijski kontynent. Część 5. Prastare lasy. Daintree to część australijskiego obszaru tropikalnych lasów deszczowych. Ten leśny raj zajmuje tylko jeden procent powierzchni głównie suchego kontynentu, a zapewnia przetrwanie jednej trzeciej gatunków roślin i zwierząt Australii. Wiele z nich wyewoluowało właśnie tutaj. Dzięki nim ten zakątek zaliczamy do najwspanialszych cudów przyrody. Tropikalny, wilgotny obszar Australii porastają głównie bujne lasy deszczowe. Zajmują powierzchnię 22 tysięcy kilometrów kwadratowych wzdłuż wybrzeży północnej części stanu Queensland. Rośnie tu najstarszy las deszczowy na Ziemi - Daintree. Ten wilgotny las jest pozostałością lasów, które niegdyś pokrywały cały kontynent. Tu powstała większość wyjątkowych gatunków Australii, takich jak kazuar hełmiasty. 08:55 CZŁOWIEK PRZYSZŁOŚCI - ODC. 2 CYFROWY (HUMAN 3.0 / HUMAIN 3.0: BIENVENUE DANS L’AVENIR DE L’HUMANIT 2. L’HOMME CONNECTE) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2017 Reżyseria: Elena Sender, Philippe Lagnier Scenariusz: Aurlie Saillard Film dokumentalny o najnowszych technologiach medycznych mających służyć ludziom. Szybko zmieniająca się technologia jest wszędzie, dotyka wszystkiego, a ludzie stają się coraz bardziej połączeni. Poprzez dogłębne i zaskakujące wywiady, HUMAN 3.0 bada nowe technologie, które wkrótce pomogą nam przezwyciężyć urazy, choroby, a nawet walczyć ze starzeniem się. Ten dokument to świeże spojrzenie na wizję naszej możliwej, ludzkiej przyszłości. Odc. 2 - "Cyfrowy". Rewolucja w służbie człowieka. Pigułka wykryje raka przewodu pokarmowego. Ale nie tylko tak połączymy się z siecią. Przedmioty, które nas mierzą. Dane, które nam umykają. Cienie, które nas śledzą. Otwieramy drzwi do nieznanego świata. W tym świecie oprogramowania zaspokoją wszystkie potrzeby. Sztuczna inteligencja odgadnie wszystkie pragnienia. Jednak do maszyn trzeba mieć podejście krytyczne. Orwellowskie zagrożenia społeczeństwa totalitarnego są oczywiste. Ciągły pomiar parametrów, prognozy zdrowotne. Czy cyfryzacja świata jest nieunikniona? Czy jest jeszcze możliwa inna droga? Człowiek myśli, że w urządzeniu cyfrowym znalazł narzędzie władzy. Ale czy jego dzieło nie zajmie kiedyś jego miejsca? 09:55 PRZEPUSTKA DO ŚWIATA - ODC. 13 DZIEWICZE PIĘKNO JUKONU (PASSPORT TO THE WORLD EP. 13. YUKON: WILD BEAUTY) Cykl dokumentalny, 52 min, Kanada, 2019 Reżyseria: Yohan Leduc, Fannie Leblond Licząca 15 odcinków seria geograficzno - podróżnicza, przedstawiająca różne znane i nieznane miejsca na świecie. Każdy odcinek oferuje pełny portret kraju lub regionu. 15 niezwykłych miejsc do odkrycia... Miłej podróży! Odcinek 13 - "Dziewicze piękno Jukonu". Jukon to natura w najczystszej postaci. Rozległe, dziewicze terytorium sięga poza koło podbiegunowe. Nie ogranicza go nawet horyzont. To idealne miejsce dla poszukiwaczy przygód i miłośników wędrówek. Przez wieki plemiona dzieliły między sobą bogate w zasoby naturalne ziemie Jukonu. Ten odizolowany zakątek Kanady obfituje w dzikie zwierzęta, jeziora i rzeki. Jukon urzeka pięknem. Znajduje się tu siedemnaście najwyższych gór Kanady. Ich szczyty sięgają chmur. Lodowe serpentyny zachwycają oko. Magię potęguje słońce otulające o północy krajobraz wyjątkowym światłem. Zorza polarna tańczy na niebie, a ludzie są bardzo gościnni. Jukon to najlepsze miejsce, by doświadczyć niezwykłych spotkań. Jukonem zainteresowano się w związku z handlem futrami. Jednak masy ściągnęły tu najpierw przy okazji gorączki złota pod koniec XIX wieku, potem z powodu wydobycia minerałów i budowy autostrady podczas II wojny światowej. 11:25 POLSKIE DZIEDZICTWO S.II - SEZON 2 ODC. 4 Magazyn historyczny, 28 min, Polska, 2022 Reżyseria: Maciej Kłobucki Scenariusz: Bartosz Kucharski, Tomasz Kępski, Kamil Szymański W czwartym odcinku drugiej serii cyklu Polskie Dziedzictwo, Prowadzący - Stefan Tompson zabierze widzów w fascynującą, historyczną podróż śladami polskiego dziedzictwa po Kownie. A Kowno to i zamek Witoldowy i Dom Perkuna, czyli szkoła jezuitów, z którą związany był Adam Mickiewicz, który rozpoczął tu romantyczne rymowanie, ale i miłosne romansowanie z doktorowa Karoliną. Kowno to międzywojenna stolica Litwy, ale i miejsce rodzenia się litewskiego poczucia narodowego. A w pobliżu i Czerwony Dwór Radziwiłłów i Tyszkiewiczów i wiele innych polskich śladów.... 12:05 GÓRSKIE WYZWANIA - AGUJA NEGRA (THE BLACK NEEDLE / GUIÓN AGUJA NEGRA) Film dokumentalny, 52 min, Hiszpania, 2023 Reżyseria: Pablo Martin Dokumentalna opowieść o młodym wspinaczu Davidzie z Madrytu. Jego kariera sportowa wydawała się skończona, gdy uległ poważnemu wypadkowi podczas wspinaczki i przez rok poruszał się na wózku inwalidzkim. Nie stało się to jednak przeszkodą w kontynuowaniu trudnej wspinaczki freestyle'owej. David postanawia podjąć nowe wyzwanie w swojej karierze sportowej: chce się wspinać po północnej, granitowej ścianie Czarnej Igły: El Pilar Norte de La Aguja Negra, która prawdopodobnie jest jedną z najtrudniejszych i najbardziej wymagających ścian w Hiszpanii. 13:05 BYĆ KOBIETĄ W HIMALAJACH Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2018 Reżyseria: Eliza Kubarska Scenariusz: Eliza Kubarska Opowieść o kobietach z dwóch krańców świata, które odważyły się przeciwstawić porządkowi świata oraz o ich wpływie na młode pokolenie alpinistek w Polsce i Nepalu. W 1992 roku Wanda Rutkiewicz, polska himalaistka, po zdobyciu K2 jako pierwsza kobieta świata, wyruszyła na zdobycie kolejnego ośmiotysięcznika, Kanczendzongi. Z wyprawy tej nigdy nie wróciła. Do dziś nie są znane jej dalsze losy. Jednak swoją energią i charyzmą zdążyła zainspirować kolejne pokolenie młodych alpinistek. W podobnym czasie w Nepalu działała inna wspinaczka, Pasang Lhamu Sherpa. W 1993 roku Pasang po raz trzeci wyruszyła na wyprawę na Everest, który ostatecznie zdobyła jako pierwsza Nepalka. Niestety, podobnie jak Wanda, nigdy nie wróciła na niziny. Ale jej legenda przeżyła do dziś. Obie kobiety łączy coś więcej jak tylko miłość do gór najwyższych. Zarówno Wanda, jak i Pasang realizując swoje marzenia musiały mierzyć się nie tylko z własnymi słabościami, wysokością, czy złą pogodą. Każda z nich musiała przeciwstawiać się męskiemu porządkowi świata, w którym przyszło im żyć. 25 lat po zaginięciu Wandy i Pasang, na arenie światowej, pojawiły się ich następczynie: Kinga Baranowska i Maya Sherpa. Zainspirowane walecznością bohaterek z ubiegłego stulecia, kontynuują tradycję kobiecego himalaizmu podnosząc kolejne poprzeczki. 14:05 MALUCHY - ODC. 2 KROK ZA KROKIEM (BABY STEPS / A PETITS PAS / EP02: STEP BY STEP) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2016 Trzyodcinkowa mini - seria dokumentalna o najmłodszych zwierzętach. Roczna obserwacja trzech wyjątkowych, małych zwierząt i ich hodowców, od ich narodzin, poprzez pierwsze kroki i zmieniające życie doświadczenia. Poznamy bliżej lemury o turkusowych oczach, od których zależy przetrwanie tego gatunku. Bohaterem odcinka będzie też źrebak, dla którego scena stanie się prawdziwym placem zabaw, oraz szczeniak, który ma zostać psem pasterskim. Odcinek 2 - "Krok za krokiem". Po urodzeniu się - trzy maluchy spędziły pierwsze dni z właścicielami i opiekunami. Teraz zaczyna się drugi etap ich życia: nauka. Od 5 tygodni Natasza spędza cały czas z 4 szczeniaczkami. Zaczyna je rozumieć i rozróżniać. Dziś jest pierwsza próba szkolenia na psy pasterskie. Na razie nie można ich zetknąć z dużymi owcami. Muszą mieć coś na swoją miarę czyli kaczki. Zobaczymy jak bada się charakter małych zwierząt, aby dopasować zadania do ich możliwości. Poznamy sposoby przygotowania młodych osobników do pracy, pokazów, bycia z ludźmi i innymi zwierzętami. To bardzo ciekawe jak, krok za Krokiem, każdego dnia młode zwierzęta uczą się, poznają świat i stają się samodzielne. 15:00 SKARBY DZIKIEJ AUSTRALII - ODC. 6 TASMANIA (AUSTRALIA’S WILD TREASURE (6/6) TASMANIA) Cykl dokumentalny, 52 min, Australia, 2020 Reżyseria: Aaron Pedersen Zrealizowany przez doświadczoną ekipę filmowców serial dokumentalny pokazujący różnorodne i wyjątkowe krajobrazy i ekosystemy Australii, które nie mają sobie równych. Sześć wyjątkowych miejsc o znaczeniu ekologicznym i naturalnie pięknych, w których zwierzęta przystosowały się do swoich konkretnych siedlisk, każde niesamowite na swój własny sposób. Niezapomniana podróż po niezwykłych krajobrazach, które tworzą ten australijski kontynent. Część 6. Tasmania. Na odizolowanej od kontynentu Tasmanii mogły powstać wyjątkowe gatunki. Dla innych wyspa stała się ostatnią twierdzą. Zmienna pogoda tworzy tu zachwycające krajobrazy i umożliwia istnienie jednych z najbardziej bujnych lasów strefy umiarkowanej. To Australia o nieznanym szerzej obliczu. Życie na wyspie zachęca zwierzęta do odmiennych zachowań. Izolacja daje możliwość powstania całkowicie odmiennych dróg ewolucji. Australia odłączyła się od reszty kontynentów 180 milionów lat temu. Większość miejscowych gatunków występuje tylko tutaj. Leżąca na jej południowym krańcu Tasmania jest jeszcze bardziej odległa. Pod koniec ostatniej epoki lodowej wzrost poziomu morza sprawił, że Tasmania została odcięta od kontynentu. Powstały tu gatunki niewystępujące nigdzie indziej na świecie. Tylko tutaj żyje do dziś diabeł tasmański. 16:05 CZŁOWIEK PRZYSZŁOŚCI - ODC. 3. NIEŚMIERTELNY? (HUMAN 3.0 / HUMAIN 3.0: BIENVENUE DANS L’AVENIR DE L’HUMANIT 3. L’HOMME IMMORTEL?) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2017 Reżyseria: Elena Sender, Philippe Lagnier Scenariusz: Aurlie Saillard Film dokumentalny o najnowszych technologiach medycznych mających służyć ludziom. Szybko zmieniająca się technologia jest wszędzie, dotyka wszystkiego, a ludzie stają się coraz bardziej połączeni. Poprzez dogłębne i zaskakujące wywiady, HUMAN 3.0 bada nowe technologie, które wkrótce pomogą nam przezwyciężyć urazy, choroby, a nawet walczyć ze starzeniem się. Ten dokument to świeże spojrzenie na wizję naszej możliwej, ludzkiej przyszłości. Odc. 3 - "Nieśmiertelny?" Żyć tysiąc, dwa tysiące lat. Pokonać śmierć. Człowiek zawsze śnił o nieśmiertelności. Niektórzy robią dziś wszystko, by spełnić tę fantazję. A giganci Doliny Krzemowej pragną mieć w tym swój udział. Ludzie chcą żyć wiecznie. To będzie największa rewolucja. Analiza genów pozwoliłaby uniknąć chorób. Dzięki selekcji zarodków rodziłyby się tylko wybitnie odporne dzieci. Wielu uważa sekwencjonowanie DNA za pierwszy etap globalnej rewolucji ochrony zdrowia. W przypadku osób starszych leki zatrzymywałyby wskazówki zegarka. To już nie fantastyka naukowa. Nowe technologie przesuwają granice długowieczności. Dokąd zaprowadzi nas strach przed śmiercią? Czy żyjąc wiecznie pozostaniemy ludźmi? Czy pęd za nieśmiertelnością nie zagraża naszemu człowieczeństwu? Z dala od niepokojących scenariuszy nauka obiecuje nam szczęśliwą starość w dobrym zdrowiu. I świat, w którym życie zaczyna się po dwusetce. 17:05 PRZEPUSTKA DO ŚWIATA - ODC. 14 REJS PRZEZ ATLANTYK (PASSPORT TO THE WORLD EP. 14. MISCELLANEOUS ATLANTIC JOURNEY: A DISCOVERY OF COSTS, ISLAND AND SEA) Cykl dokumentalny, 50 min, Kanada, 2019 Reżyseria: Yohan Leduc, Fannie Leblond Licząca 15 odcinków seria geograficzno - podróżnicza, przedstawiająca różne znane i nieznane miejsca na świecie. Każdy odcinek oferuje pełny portret kraju lub regionu. 15 niezwykłych miejsc do odkrycia... Miłej podróży! Odcinek 14 - "Rejs przez Atlantyk". Atlantyk rozpościera się między Amerykami, Europą i Afryką. Jest drugim co do wielkości oceanem. Ta ogromna przestrzeń to setki milionów kilometrów wspanialej przyrody i państwa o bogatej historii. Kanadyjska rodzina, pasjonująca się żeglowaniem, po raz pierwszy wypływa na ocean. Frąs, Lük i ich córka Kloe, chcą przepłynąć Atlantyk swoim nowym katamaranem. Mają niewielkie doświadczenie żeglarskie i wielkie marzenia. Będziemy im towarzyszyć. Przez 53 dni odwiedzą Francję, Hiszpanię i Portugalię, dotrą na Karaiby i na wyspę Saint Martin. Taki jest plan. Nieprzewidywalna pogoda może wszystko zmienić. Nauczą się podstaw nawigacji i będą upajać bezkresem oceanu. 18:05 EVEREST - NASZE WYZWANIE (OUR EVEREST CHALLENGE: WITH BEN FOGLE & VICTORIA PENDLETON) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Neil Curry Film dokumentalny o wyprawie na najwyższą górę świata - Mount Everest, 8848 m. n p m. Uczestnikami ekspedycji są prezenter telewizyjny i globtroter Ben Fogle i była kolarka olimpijska Victoria Pendleton. Śledzimy każdy etap ich wyczerpującej przygody. To bardzo osobista opowieść o tym, co trzeba zrobić, by wspiąć się na Everest w czasach nowożytnych. A niebezpieczeństwa są bardzo realne: choroba wysokościowa, wyczerpanie, hipotermia, szczeliny lodowe i lawiny. Film pokazuje wiele aspektów życia w Base Camp podczas sezonu wspinaczkowego, gdy nepalskie Himalaje zachęcają najtwardszych śmiałków do zdobycia najwyższego szczytu świata. Ta wyprawa rozgrywa się 65 lat po tym, jak Sir Edmond Hillary dokonał pierwszego wejścia. Od tego czasu prawie 300 osób zginęło, próbując pójść w jego ślady. Wyprawa zaczyna się w Stolicy Nepalu, Katmandu, zwanej bramą do Himalajów. Wyprawy z południa często ruszają z miasta Lukla. Stąd 60 km. do bazy wypadowej, która jest jak wioska olimpijska chwilę przed zawodami. Wszyscy są podekscytowani i poddenerwowani tym, co wkrótce zamierzają zrobić. 19:05 MÓJ NIEMANDSLAND Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2016 Reżyseria: Wojciech Królikowski Scenariusz: Wojciech Królikowski Film o przywołaniu z pamięci swojego dzieciństwa, plastyczna biografia Janoscha - jednego z najbardziej znanych śląskich pisarzy, autora "Cholonka", książki nazywanej Śląską Biblią. Janosch, właśc. Horst Eckert, urodzony 11 marca 1931 r. w Zabrzu na Górnym Śląsku, to pisarz niemieckojęzyczny. Janosch jest autorem książek dla dzieci. Książką, która dała początek całemu cyklowi pozycji dla dzieci, była "Ach, jak cudowna jest Panama" (niem. "Oh, wie schön ist Panama"). Autor jest uzdolnionym grafikiem, sam ilustruje swoje opowiadania, a stworzone przez niego wizerunki wykorzystano przy tworzeniu filmów animowanych. Janosch - to człowiek legenda, artystyczny fenomen, najpopularniejszy w Europie autor ilustrowanych książek dla dzieci, ponad 350 publikacji, przetłumaczonych na prawie 70 języków, które ukazały się w wielomilionowych nakładach. W filmie "Mój Niemandsland" życie Janoscha opowiedziane zostało w konwencji bajki, narysowanej ekspresyjną kreską, która też się zmienia, rozwija, nabiera nieco kpiarskiego charakteru, powiedziałby ktoś, że to rysunkowy żart Dyla Sowizdrzała. Biografia Janoscha, przywołująca skomplikowany świat śląskiego pogranicza, świat w którym realizm miesza się z fantazją, absurdalne sytuacje zderzają z niewypowiedzianą grozą, gdy śmiech zamiera na ustach. Siła i magnetyzm twórczości Janoscha tkwi w obrazach ulotnych chwil przywołanych z pamięci o realno - magicznym dzieciństwie. Co jest prawdą, a co zmyśleniem? Zaciera się granica, a postaci z bajek przenikają do świata autora. 20:10 PIENIĄDZE ALBO ŻYCIE: CZYLI JAK SIĘ LECZYĆ W USA (HEALTHCARE SYSTEM: AN AMERICAN SICKNESS) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Gary Grabli Film dokumentalny o amerykańskim systemie opieki zdrowotnej na przestrzeni wielu lat. Uważany jest za zdumiewająco dysfunkcyjny, ale pierwotnie został zaprojektowany z myślą o korzyściach ekonomicznych i politycznych. Ten film prezentuje portrety prawdziwych obywateli amerykańskich, którzy padli ofiarą tego systemu, a także wywiady z ekspertami, politykami i osobami z branży medycznej. Film analizuje niezrozumiałe wady systemu, który konsekwentnie obniża średnią długość życia w jednym z najbogatszych krajów świata. Mobilny szpital powstał z myślą o niesieniu pomocy w krajach rozwijających się. Dziś funkcjonuje głównie w Stanach Zjednoczonych. Amerykańska klasa pracująca z konsultacji i zabiegów medycznych korzysta w improwizowanych klinikach. W państwie uważanym za największą potęgę gospodarczą podstawowa opieka zdrowotna to luksus, na który stać tylko nielicznych. W Stanach Zjednoczonych należy uiszczać comiesięczną składkę ubezpieczenia zdrowotnego. Nie jest to mały wydatek: czteroosobowa rodzina musi wydać na ten cel średnio 15 tysięcy dolarów rocznie. A i tak nie oznacza to, że gwarantujemy sobie pokrycie wszystkich kosztów leczenia. Każda placówka samodzielnie i dowolnie wycenia świadczenia. Szpitale kasują pacjentów za dodatkową opiekę, używając niejasnych dla obywateli kodów. W większości państw europejskich rządy negocjują ceny leków z producentami. Ale nie w USA, gdzie koncerny robią, co w ich mocy dla zachowania lukratywnego status quo. Za szybującymi cenami leków stoi trzygłowa hydra: koncerny farmaceutyczne, towarzystwa ubezpieczeniowe i mało komu znane spółki nadzorujące refundację leków, tak zwane PBM. 21:30 NOWA UMOWA SPOŁECZNA (BREAKING SOCIAL) Film dokumentalny, 58 min, Szwecja, 2022 Reżyseria: Fredrik Gertten Umowa społeczna jest dziś podważana i zrywana przez elity finansowe i polityczne. W naszym społeczeństwie ci, którzy dają z siebie najwięcej, często dostają najmniej. A ci, którzy wnoszą niewiele czy nawet niszczą wspólne dobro dostają największy kawałek tortu. Korupcja i rządy kleptokracji, o których coraz częściej słyszymy, niszczą tkankę społeczną, wywołując niepokoje i żądania zmian systemowych. Kleptokracja to zjawisko ogólnoświatowe. Żyjemy w czasach, kiedy koalicje superbogatych megafinansistów przejmują kontrolę nad polityką i ekonomią. W afgańskim urzędzie nie da się nic załatwić bez łapówki. Łapówki bierze nie tylko policjant, nauczyciel, lekarz czy urzędnik. Często trzeba dawać łapówki zwierzchnikowi. Korupcja jest obecna w krajach, takich jak Uzbekistan Nigeria i Honduras. Są złote paszporty portugalskie, hiszpańskie, brytyjskie, karaibskie i maltańskie - można je po prostu kupić. Tacy obywatele przestają podlegać prawu, stają się międzynarodowo bezkarni. korupcyjne elity stworzyły swój własny międzynarodowy świat. Formalnie mogą być obywatelami danego kraju, ale nie czują przynależności do niego. Żyją na pokładzie swoich odrzutowców i jachtów, w porozrzucanych po świecie luksusowych hotelach. Reżyser prezentuje ludzi, którzy są symbolem zmiany i szansą na odnowienie umowy społecznej. Poznajemy syna zamordowanej maltańskiej dziennikarki - Matthew Caruana Galizię i Christiana Smallsa - przewodniczącego i założyciela związków zawodowych w Amazonie. Film pokazuje, w jaki sposób kobiety w Chile kreatywnie brały udział w rewolucji, której efekty są jeszcze nieznane. Oddaje też głos młodym politologom, przedstawiającym świat na krawędzi. 22:35 FILMOTEKA MAŁOPOLSKA - OD PIERWSZEGO WEJRZENIA Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2022 Reżyseria: Paulina Ibek Scenariusz: Paulina Ibek Zdjęcia: Maciej Dźwigaj, Paulina Ibek Ona ma 29, on 44 lata. Ona jest niską brunetką, on wysokim blondynem. Ale o tym wiedzą tylko z opowieści innych. Sami nigdy się nie widzieli. 20 sierpnia 2022 roku wzięli ślub. Kiedyś, bardzo dawno temu, Gosia widziała. Wzrok traciła stopniowo, aż w końcu, mając kilka lat przestała widzieć całkowicie. Ostatni obraz jaki zapamiętał Tomek to lampy wiszące pod sufitem na sali szpitalnej. Miał wtedy 16 lat. Poznali się trzy lata temu. On był wtedy prezesem Polskiego Związku Niewidomych. Spotkali się w pracy, po raz pierwszy 19 października. A od 2 grudnia byli już razem. Trochę taka miłość od pierwszego wejrzenia. Film jest opowieścią o miłości Gosi i Tomka do siebie nawzajem, ale też o miłości do życia, do jego doświadczania. 23:40 MROCZNE DUSZE - ODC. 2 JACK UNTERWEGER: WIĘZIENNY POETA (DEADLY SOULS EP. 2 JACK UNTERWEGER: THE PRISON POET (AUSTRIA/USA/THE CZECH REPUBLIC)) Serial dokumentalny, 45 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Carsten Oblaender, Justin Wolfe Dokumentalna seria kryminalna (6 odcinków). Seryjni mordercy pozbawiają życia bez litości i wyrzutów sumienia. Co ich prowokuje? Co skłania do zabijania? Kapitan policji ze Stanów wraz ze znanym brytyjskim psychologiem sądowym ponownie zbadają akta niektórych z najbardziej wstrząsających seryjnych morderstw na świecie. Psycholog wraz z policjantem przeanalizują patologiczne umysły seryjnych morderców. Razem pozwolą widzowi zrozumieć, co powoduje, że niektóre mroczne dusze zabijają w najokrutniejszy sposób. Odc. 2 - "Jack Unterweger: więzienny poeta". Ten przypadek jest interesujący, ponieważ przestępca działał nie w jednym kraju, lecz w kilku. Wykorzystał sławę, by ukrywać się pod latarnią. Jack Unterweger zabił co najmniej 12 kobiet w czterech krajach. Jego żądzy nie zaspokoiły nawet sława ani pieniądze. Po załapaniu, nie chciał się przyznać do popełnienia morderstw. Ale znaleziono niepodważalny dowód, że był zabójcą jednej z kobiet - Blanki. Jack dostaje karę dożywocia bez możliwości zwolnienia warunkowego. Po ogłoszeniu wyroku Jack wrócił do celi. Później, w nocy, powiesił się na sznurku wyciągniętym z dresu. Zawiązał taki sam węzeł, jak na ofiarach. Ale tym razem na odwrót. Umiał manipulować i miał kompetencje społeczne, przez co wyrządził wiele krzywdy. 00:40 WERKA Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2014 Reżyseria: Paweł Łoziński, Paweł Łoziński Scenariusz: Paweł Łoziński Skąd się bierze ludzkie poświęcenie? I gdzie są jego granice? Życie bohaterki dokumentu nie jest usłane różami. Od świtu do nocy jej dzień wypełniają kolejne obowiązki, pośród których praca w fabryce zapałek to tylko epizod. Kobieta pragnie naprawić błędy przeszłości. Wraz z mężem decydują się zaopiekować niepełnosprawną Weroniką. Kameralnie, cicho, z dala od wielkich słów, rozgrywa się codzienna walka wymagająca prawdziwego poświęcenia. 01:45 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.I - ODC. 5 W STAROPOLSKIEJ ZAGRODZIE Cykl dokumentalny, 27 min, Polska, 2015 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Gdzie dawniej przechowywano żywność, gdy jeszcze nie było lodówek? Dlaczego stawiano tajemniczą i wysoką konstrukcję na czterech palach obok domu? Jaka potrawa jest naprawdę rdzennie polska? Na te pytania odpowiada Radosław Kotarski, który tym razem odkrywa tajemnice dawnego gospodarstwa wiejskiego. Wciela się w rolę rolnika, sprawdza jak wyrabiano sery i próbuje ustalić, jakie zwierzęta hodowano w staropolskiej zagrodzie. 02:20 WARSZAWA JANA NOWAKA - JEZIORAŃSKIEGO Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2007 Reżyseria: Krzysztof Korwin Piotrowski Scenariusz: Krzysztof Korwin Piotrowski Zdjęcia: Piotr Kuliś 20 stycznia 2007 r. minęła druga rocznica śmierci Jana Nowaka - Jeziorańskiego. 26 stycznia odbył się jego pogrzeb na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Krzysztof Korwin Piotrowski nagrał z bohaterem filmu kilka godzin jego sentymentalnych wspomnień dotyczących lat międzywojennych i powrotu do Warszawy. Te nagrania z jesieni 2004 roku dotąd nie były w żaden sposób wykorzystane, a stały się podstawą do stworzenia filmu, którego tytuł wymyślił tuż przez śmiercią sam Jan Nowak - Jeziorański. Wiele razy podkreślał, że właśnie Warszawa była najważniejszym jego najukochańszym miejscem na ziemi. Naprawdę nazywał się Zdzisław, urodził się w Berlinie w czasie I wojny światowej, a jego matka była siostrą pradziadka autora tego filmu. O wielkim Polaku mówią jego przyjaciele i krewni. Barwnie opowiadają o jego zwyczajach i cechach charakteru: Zofia i Władysław Bartoszewscy, Jacek Taylor, Hanna i Jacek Fedorowiczowie, Ryszard Matuszewski, Stanisław Witkowski, a także Małgorzata Broll i Barbara Penderecka - Piotrowska. 03:20 PAN FRANCISZEK Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2006 Reżyseria: Kazimierz Karabasz Scenariusz: Kazimierz Karabasz W 1967 roku Kazimierz Karabasz nakręcił film dokumentalny "Rok Franka W. (1966 - 67)". Powstał wtedy swoisty portret wiejskiego chłopaka, na taśmie zarejestrowano rok z jego życia w Ochotniczym Hufcu Pracy. Kamera towarzyszyła junakowi przy ciężkiej pracy, podczas różnych zajęć, w szkole wieczorowej. Komentarzem do poszczególnych sekwencji były fragmenty pamiętnika, który młody człowiek zgodził się prowadzić przez 12 miesięcy. Tamte zapiski Kazimierz Karabasz wykorzystał w swoim nowym dokumencie, zrealizowanym w 2006 r. Materiały archiwalne z 1967 r. przypominają młodego człowieka, któremu praca w hufcu dawała perspektywy na lepszą przyszłość. Mógł się dalej kształcić, zdobyć konkretny zawód, ale nie wykorzystał w pełni swojej szansy. Potem tego żałował. Franek próbował zostać na Śląsku, ostatecznie wrócił do rodzinnych Gościc. Był początek lat 70. Jeszcze przez jakiś czas słał do Kazimierza Karabasza listy adresowane na warszawską Wytwórnię Filmów Fabularnych przy Chełmskiej. Pisał w nich o sobie, o swoim życiu, przysłał ślubne zdjęcia. Po 40 latach Kazimierz Karabasz wraca do swego bohatera, którego odnajduje w Paczkowie w województwie opolskim, gdzie Franek osiadł po ślubie z koleżanką z klasy. Są zgodnym małżeństwem, mają cztery córki i syna. Pan Franciszek pracuje w miejscowej piekarni, chętnie też zajmuje się przydomowym ogrodem i królikami, które hoduje. Jego dorosłe już dzieci też założyły tu rodziny. Ale w małej miejscowości trudno o dobrą pracę. W Paczkowie nadal więc mieszkają rodzice, a młodzi postanowili szukać szczęścia za granicą. W domu pozostały kasety VHS z nagraniami ślubów, chrzcin, pierwszej komunii. Córka Renata wyjechała za chlebem do Niemiec, z trudem przyzwyczaiła się do nowego miejsca, ale dziś nie żałuje swojej decyzji. Dzięki niej pozostałe dzieci państwa Wróblów mogły zapewnić sobie lepszy start życiowy. Czy skorzystają z danej im szansy? Czas płynie nieubłaganie. Niedawny junak OHP, pełen młodzieńczych marzeń Franek W. , w tym roku przechodzi na zasłużoną emeryturę.