TVP Historia Sobota, 18.01.2025 07:05 BYŁ TAKI DZIEŃ - 18 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1908 - urodził się Stanisław Stomma; 1919 - początek konferencji w Wersalu, kończącej I wojnę światową; 1943 - pierwszy zorganizowany opór w warszawskim getcie; 1951 - uchwałą ówczesnego sejmu zniesiono święto 3 maja; 07:15 KORONA KRÓLÓW. JAGIELLONOWIE - ODC. 220 (SEZON 2 ODC. 95) Serial historyczny TVP, 24 min, Polska, 2024 Reżyseria: Krzysztof Łukaszewicz, Tomasz Matuszczak, Piotr Fiedziukiewicz Scenariusz: Anna Krasuska, Ewa Bulanda, Małgorzata Jurczak Aktorzy: Maria Pawłowska, Bartosz Obuchowicz, Aleksandra Radwan, Wiktoria Gąsiewska, Joanna Zwierzyńska, Kacper Młynarkiewicz, Karol Lelek, Weronika Jaskółka, Mariusz Jakus, Franciszek Karpiński, Magdalena Łoś, Cezary Poks, Sebastian Skoczeń, Maksymilian Zieliński, Paweł Hrab Gorączka. Maj 1434. Jagiełło (Sebastian Skoczeń), w drodze do Lwowa, dostaje gorączki. Orszak zatrzymuje się w Gródku. Król, mimo złego samopoczucia, chce jechać na spotkanie ze Świdrygiełłą. W gorączce dosiada konia i mdleje. Królowa Zofia (Maria Pawłowska) gości na Wawelu księżną mazowiecką Annę Fiodorównę (Sylwia Gliwa) wraz z jej córką Ofką (Wiktoria Gąsiewska). Dziersław (Karol Lelek) zakochuje się bez pamięci w młodej księżniczce. Królewicze Władysław (Maksymilian Zieliński) i Kazimierz (Paweł Hrab) zaczynają lekcje fechtunku pod okiem Spytka z Melsztyna (Adam Rosa) i Dziersława z Rytwian. Giovanni (Franciszek Karpiński) obiecuje Kunegundzie (Weronika Jaskółka), że zabierze ją do Florencji. Jednocześnie próbuje uwieść Jagnę (Malwina Dubowska). Ścigany przez Lecha (Mariusz Jakus), ląduje w ramionach Katki (Anna Oberc). 08:10 HISTORIA KUCHNI POLSKIEJ - KUCHNIA KRZYŻACKA, CZYLI KIEŁBASA NA WIELKI POST Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Tomasz Rostworowski, Mirosław Bork Scenariusz: Mirosław Bork, Tomasz Rostworowski Odc. 3: Co kuchnia krzyżacka ma wspólnego z polską? Czy perspektywa Jana Długosza i Henryka Sienkiewicza ukazujących Zakon Krzyżacki poprzez pryzmat prowadzonych przez Zakon wojen jest wciąż aktualna? W pochodzącej z XV w. tzw. królewieckiej książce kucharskiej, związanej z dworem wielkiego mistrza w Malborku, opisano m.in. kiełbasę na wielki post. Czy znani nam z Sienkiewicza pobożni bracia wcale nie byli tacy pobożni? Ekspansja Krzyżaków nie była oparta wyłącznie na militarnym podboju. Toruń, Malbork i Gdańsk rozkwitły po przyłączeniu do Polski, ale udało się to dzięki wzorcom organizacyjnym propagowanym przez Krzyżaków, którzy budowali życie miejskie i nową międzynarodową kuchnię gotycką. To za ich sprawą te same techniki kulinarne krążyły od Hiszpanii po Polskę, a na południu aż do Włoch. Pozostały z nami tak, jak pozostała kultura rycerska. Maciej Nowicki i Jarosław Dumanowski rekonstruują kiełbasę, która okazuje się deserem, a zapomniane klopsy królewieckie wcale nie są takie zapomniane. 09:00 DOM - ODC. 1/25 - CO TY TU ROBISZ, CZŁOWIEKU? Serial obyczajowy TVP, 83 min, Polska, 1980 Reżyseria: Jan Łomnicki Scenariusz: Jerzy Janicki, Andrzej Mularczyk Zdjęcia: Bogusław Lambach Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Tomasz Borkowy, Jolanta Żółkowska, Bożena Dykiel, Stefania Iwińska, Barbara Soltysik, Joanna Szczepkowska, Anna Ciepielewska, Jan Englert, Wirgiliusz Gryń, Tadeusz Janczar, Władysław Kowalski Dzieje mieszkańców kamienicy przy ul. Złotej w Warszawie. Ich losy zostają wplecione w wydarzenia związane z odbudową stolicy oraz nową sytuacją polityczną kraju. Odc. 1. Wiosna 1945 roku. Jeszcze trwa wojna, ale już ze wszystkich stron kraju warszawiacy wyruszają w drogę powrotną do swoich domów. Wśród nich osiemnastoletni Andrzej Talar, do niedawna partyzant, później ochotnik w Wojsku Polskim. W drodze do Warszawy Andrzej poznaje Basię Lawinównę, która jako pierwsza z całej rodziny podąża do zrujnowanej stolicy, do dawnego mieszkania w domu przy ulicy Złotej. Wraz z nią przybywają tu i inni lokatorzy: wracający z obozu lekarz Kazanowicz, rodzina Jasińskich, dentysta Leopold Lawina, który stracił rękę i nie może wykonywać swego zawodu. Każde z nich dźwiga brzemię ciężkich doświadczeń czasu wojny. Mimo gruzów dookoła i powojennej biedy, życie powoli wraca do normy, ludzie zapominają o wojennych przeżyciach... 13:30 WOJOWNICY CZASU - ZA KRÓLA SASA, CZYLI ŚWIAT ZAPOMNIANY ODC. 92 Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2024 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Grzegorz Gajewski, Krzysztof Krzyżanowski Muzyka: Krzysztof Ridan Cykl "Wojownicy czasu" prezentuje historię i tradycję polskich formacji wojskowych. Kolejne odcinki opowiadają o wyjątkowych ludziach, zapomnianych bitwach i przedmiotach. Program jest zrealizowany we współpracy z pasjonatami historii, którzy możliwie wiernie i widowiskowo starają się ją odtworzyć. Gdzieś między wiktorią króla Sobieskiego pod Wiedniem, a czasami króla Stasia i Konstytucji 3 maja zapanowała w naszym kraju epoka, o której chcielibyśmy zapomnieć. Choć na tronie zasiadali królowie z saskiej dynastii Wettynów, przez 66 lat rządów nie zrobili dla swoich poddanych dostatecznie wiele, byśmy dziś zachowali ich we wdzięcznej pamięci, skoro zostało po nich państwo zdegradowane do roli przyczółków interesów mocarstw ościennych... 14:15 07 ZGŁOŚ SIĘ - ODC. 3/21 - DZIWNY WYPADEK Serial TVP, 47 min, Polska, 1976 Reżyseria: Krzysztof Szmagier Scenariusz: Krzysztof Szmagier Zdjęcia: Wiesław Rutowicz Muzyka: Włodzimierz Korcz Aktorzy: Bronisław Cieślak, Zdzisław Kozień, Wanda Koczewska, Zdzisław Tobiasz, Jan Machulski, Maciej Góraj, Aleksandra Leszczyńska, Maria Czubasiewicz, Dorota Kawęcka, Elżbieta Dmochowska, Sławomir Lindner Porucznicy Borewicz i Zubek otrzymują zgłoszenie wypadku samochodowego, spowodowanego przez docenta Weredę. W wyniku kraksy zginęła młoda dziewczyna, Jolka Holsztyńska. W zeznaniach Weredy nic się nie zgadza. Idąc tropem Jolki, Borewicz odkrywa jej powiązania z gangiem złodziei samochodów. Okazuje się, że kryminalista Dudziak, posługujący się dowodem na nazwisko Wolniak, ma warsztat, w którym przerabia skradzione wozy. Współpracuje z dziadkiem Jolki. Dziewczyna została przez nich zamordowana, gdyż odkryła ten proceder. Jej zwłoki podrzucono na jezdnię, by upozorować wypadek. A Wereda miał zupełnie inny powód, by plątać się w zeznaniach. 15:10 07 ZGŁOŚ SIĘ - ODC. 4/21 - 300 TYSIĘCY W NOWYCH BANKNOTACH Serial TVP, 49 min, Polska, 1976 Reżyseria: Krzysztof Szmagier Scenariusz: Krzysztof Szmagier Zdjęcia: Wiesław Rutowicz Muzyka: Włodzimierz Korcz Aktorzy: Bronisław Cieślak, Zdzisław Kozień, Barbara Brylska, Zdzisław Tobiasz, Halina Rasiakówna, Mieczysław Milecki, Marek Lewandowski, Hanna Orsztynowicz, Dorota Kawęcka, Wojciech Wysocki, Marek Obertyn, Wiktor Nanowski Szantażysta żąda od reżysera Sucheckiego 300 tys. zł, grozi, że w przeciwnym wypadku ujawni kompromitujące go materiały. Zdesperowany Suchecki zgłasza się na milicję. Porucznik Borewicz typuje krąg podejrzanych: kochanka Sucheckiego, jego córka, syn, kasjerka PKO i jej chłopak oraz dawny narzeczony kochanki Sucheckiego. Niespodziewanie reżyser zostaje zamordowany. Milicja organizuje zasadzkę - pieniądze podejmuje jednak wyszkolony owczarek. Borewicz zaczyna więc szukać sprawcy wśród treserów psów. 16:05 W KOTLE HISTORII - Z HASTINGS DO CZERSKA. KOMES MAGNUS I JABŁKA Magazyn, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Prowadzący: Łukasz Modelski Zanim w mazowieckim Czersku pojawiła się królowa Bona, nim panował w nim książę Trojden, zamek był jedną z siedzib ambitnego Konrada Mazowieckiego. Ale to już wiek XIII. Prawdziwie elektryzujące teorie dotyczące Czerska opiewają na przełom stuleci XI i XII. Czy olbrzymi szkielet tajemniczego możnowładcy odkryty w zamku w roku 1968 może należeć do syna króla Haralda Godwinsona? Czy odnaleziony w Czersku wojownik to angielski królewicz pozbawiony dziedzictwa przez Wilhelma Zdobywcę? Wraz z naukowcami badamy losy komesa Magnusa i - jak w Anglii - gotujemy z (mazowieckich) jabłek. 17:30 TOWARZYSZE SEKRETARZE ORAZ INNI DYGNITARZE - ODC. 2 JÓZEF CYRANKIEWICZ. WIECZNY PREMIER ALBO SZTUKA PRZETRWANIA Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2022 Autor: Dobrosław Rodziewicz Scenariusz: Dobrosław Rodziewicz Wykonawcy: Dobrosław Rodziewicz Józef Cyrankiewicz. Ponoć jedyny komunistyczny premier, który wymyślał dowcipy o samym sobie, a na pewno je kolekcjonował i puszczał w obieg. Do historii przeszedł jednak bardziej jako autor pogróżki o odrąbywaniu rąk wrogom władzy ludowej. Cynik, konformista, hedonista. Nade wszystko był jednak mistrzem sztuki przetrwania. W czasie okupacji zdołał przeżyć pobyt w Auschwitz, a sztukę przetrwania w dżungli komunistycznej polityki opanował na służbie u Bieruta i Gomułki. Odcinek pt. "Wieczny premier albo sztuka przetrwania" przypomina życiorys i karierę polityczną Cyrankiewicza, o których opowiadają historyk dr Teodor Gąsiorowski oraz autor i narrator cyklu "sekretarze oraz inni dygnitarze" Dobrosław Rodziewicz. 18:30 CZTEREJ PANCERNI I PIES - ODC. 5/21 - "RUDY", MIÓD I KRZYŻE Serial TVP, 50 min, Polska, 1966 Reżyseria: Konrad Nałęcki Scenariusz: Janusz Przymanowski, Stanisław Wohl, Maria Przymanowska Zdjęcia: Romuald Kropat Aktorzy: Janusz Gajos, Franciszek Pieczka, Wiesław Gołas, Pola Raksa, Włodzimierz Press, Roman Wilhelmi Wracając ze sztabu dywizji, Janek i Gustlik spotykają Marusię. Na ich oczach ukryty na drzewie snajper rani dziewczynę. Janek zabija go, a Wichura zabiera ranną sanitariuszkę do szpitala. Za swój czyn Janek otrzymuje podziękowania od całej załogi, wspólnie z kolegami "chrzci" też swój czołg, nadając mu nazwę "Rudy". Żołnierze dostają rozkaz ataku na folwark zajęty przez Niemców. Załoga Olgierda, wraz z oddziałem piechoty, wykonuje zadanie, ale podczas szturmu zostają zniszczone stojące w sadzie ule. Pszczoły atakują wszystkich: Polaków, Rosjan i Niemców. Niedaleko pola walki został niemiecki transporter. Gdy Janek i Grigorij przeszukują go, niespodziewanie atakują niemieccy żołnierze, ale obu czołgistom udaje się ich pokonać. Podczas apelu cała załoga zostaje odznaczona za męstwo Krzyżami Walecznych. 21:00 PRAWO I PIĘŚĆ Film sensacyjny, psychologiczny, 92 min, Polska, 1964 Reżyseria: Jerzy Hoffman, Edward Skórzewski Scenariusz: Jerzy Hen Zdjęcia: Jerzy Lipman Muzyka: Krzysztof Komeda Aktorzy: Gustaw Holoubek, Wiesław Gołas, Zofia Mrozowska, Ewa Wiśniewska, Jerzy Przybylski, Hanna Skarżanka, Ryszard Pietruski Jerzy Hoffman i Edward Skórzewski przez lata stanowili nierozłączną parę reżyserską. Ich debiutem był dokument "Uwaga chuligani" nagrodzony w 1955 roku nagrodą Polskiej Krytyki Filmowej jako najlepszy film roku. Wspólnie nakręcili blisko 30 filmów dokumentalnych m.in "Tor", "Patria o muerte", "Aby kwitło życie", "Pamiątka z Kalwarii", "Typy na dziś" oraz kilka filmów fabularnych, m.in "Trzy kroki na ziemi", "Gangsterzy i filantropi" i "Prawo i pięść". "Prawo i pięść" to filmowa adaptacja powieści Józefa Hena zatytułowanej "Toast". Akcja rozgrywa się w roku 1945. Pełnomocnik rządu ustanawia doktora Mieleckiego burmistrzem jednego z miasteczek na ziemiach odzyskanych. Doktor jedzie tam z kilkoma swoimi ludźmi i przydzielonym mu w ostatniej chwili Andrzejem Koenigiem. Na miejscu okazuje się, że Mielecki i jego ludzie są po części bandytami i szabrownikami. Zamierzają obrabować mieszkania i zakłady z cenniejszych przedmiotów i uciec. Koenig podejmuje nierówną walkę z bandą. Muzykę do filmu napisał Krzysztof Trzciński - Komeda, balladę "Nim wstanie dzień" śpiewa Edmund Fetting. 22:45 WOJNA I POKÓJ CZ. 1 (WAR AND PEACE EP. 1) Film fabularny, 88 min, USA/Włochy, 1956 Reżyseria: King Vidor Aktorzy: Audrey Hepburn, Henry Fonda, Mel Ferrer, Vittorio Gassman Zrealizowana z ogromnym rozmachem i w doborowej obsadzie ekranizacja epopei historycznej Lwa Tołstoja z 1869 r. Zdjęcia do filmu realizowano w 11 studiach w różnych krajach. Scenę bitwy pod Berezyną nakręcono w północnych Włoszech, pożar Moskwy - w Jugosławii. Reżyser King Vidor, twórca m.in. "Wzgardzonej", "Pojedynku w słońcu", "Salomona i królowej Saby", "Wielkiej parady", "Ruby Gentry" czy "Nocy weselnej", początkowo nakręcił ponad 6 - godzinną wersję filmu. Ze względów dystrybucyjnych skrócił go później do 3 godz. 15 min. Niektóre ujęcia, m.in. część zdjęć bitwy pod Berezyną, z marszałkiem Kutuzowem i cesarzem Napoleonem oraz rozgrywające się w domu Bołkońskich, zrealizował włoski reżyser Mario Soldati. Za całość odpowiadał jednak Vidor i to on otrzymał w 1956 r. nominację do Oscara za reżyserię "Wojny i pokoju". Amerykański twórca dość swobodnie potraktował literackie tworzywo, kładąc większy nacisk na sceny walk niż losy jednostek. Główną bohaterką wydarzeń uczynił Nataszę Rostową (w tej roli znakomita Audrey Hepburn), skracając lub nawet z konieczności całkowicie eliminując wiele innych wątków. Moskwa 1805 r. Syn hrabiego Cyryla Biezuchowa, Piotr, poznaje Nataszę Rostową, dziewczynę pełną wdzięku i radości życia. Zakochuje się w niej, ale ona nie dostrzega uczuć poczciwego i niezbyt urodziwego młodzieńca. Przyjaciel Piotra, młody książę Andrzej Bołkoński, ranny w bitwie pod Austerlitz, wraca do kraju. Jego żona, Liza, umiera w połogu, wydawszy na świat syna. Zrozpaczony Andrzej oddala się od życia towarzyskiego i tylko przypadkiem poznaje Nataszę. Oboje zakochują się w sobie i młody książę oświadcza się dziewczynie. Ale gdy Napoleon uderza na Rosję i Andrzej ponownie rusza na front, Natasza ulega zwodniczemu urokowi Anatola Kuragina. Gotowa jest z nim uciec. Dopiero Piotr informuje ją o rzeczywistych zamiarach żonatego podrywacza. Piotr żeni się z księżną Heleną Kuraginą, ale ta, nie mogąc przyzwyczaić się do życia na wsi, niebawem go porzuca, wywołując skandal towarzyski. Walki zbliżają się do stolicy. Kutuzow, który wcześniej stawił zdecydowany opór pod Borodino, wycofuje się z pola bitwy i decyduje się oddać Moskwę w ręce wroga. Na wieść o zbliżającej się armii francuskiej Piotr wyrusza na pole bitwy. Zdąża na czas, by wyratować ciężko rannego Andrzeja. Obaj wracają do stolicy. Nataszy udaje się pogodzić z ukochanym, ale Bołkoński umiera od odniesionych ran. Rodzina Rostowów opuszcza miasto, Piotr zostaje z zamiarem zamordowania cesarza Francuzów. Film nadawany w dwóch częściach. 00:45 DZIEWCZYNY Z JEDNEJ CELI. WIĘŹNIARKI Film dokumentalny, 87 min, Polska, 2007 Reżyseria: Piotr Zarębski Scenariusz: Jacek Indelak Zosia najlepiej zapamiętała stukot ciężkich butów na klatce schodowej. Przyszli po nią rano, zapukali do drzwi, weszli do środka, może nawet kilkunastu ubranych po wojskowemu funkcjonariuszy. Potem był dźwięk zatrzaskiwanych kajdanek i wielogodzinne przeszukiwanie mieszkania. Pamięta też rozmowy intruzów zastanawiających się głośno nad wymiarem grożącej jej kary: może piętnaście lat, może dożywocie, a może nawet czapa. Kolejna wspomina długą drogę do aresztu, częste zmiany kierunku jazdy i złowrogie uwagi konwojentów, wymieniane półszeptem, lecz tak, by zatrzymana słyszała. Wszystko to miało już na początku złamać ducha wrogów władzy PRL - u. Później zaczęło się śledztwo. W trakcie codziennych, trwających kilka godzin przesłuchań prokuratorzy starali się obnażyć zbrodnicze zamysły schwytanych prowodyrek. W oczach oskarżycieli wina była niewątpliwa: kobiety były odpowiedzialne między innymi za nawoływanie do strajków w swoich zakładach pracy, za drukowanie bądź posiadanie antypaństwowych ulotek. Z kolei Wiesia śmiała interesować się wydarzeniami na Wybrzeżu z grudnia 1970 roku. 10 lat później, w dobie stanu wojennego, było to nie do wybaczenia. Pokazowy proces zbrodniarek miał być przestrogą dla innych krnąbrnych i niepokornych młodych ludzi. Dlatego przewodniczący sądów doraźnych w większości podzielili zdanie prokuratorów. Elę skazano na półtora roku, Jolę na 2 lata w zawieszeniu na 4. Ania i Marylka dostały odpowiednio 3 oraz 3 i pół roku, Wiesia i Zosia po 5. Rekordzistką okazała się Ewa, której władza ludowa zasądziła 10 lat odsiadki! Siedem młodych dziewcząt zaangażowanych w działalność "Solidarności" znalazło się w zakładach karnych. Czekały je lata tułaczki po polskich więzieniach. Szczególnie źle wspominają pozbawiony kanalizacji zakład karny w Grudziądzu, w którym władze z wyrachowaniem umieściły oddział dla więźniarek w ciąży. W końcu trafiły na siebie, do jednej celi w więzieniu w Fordonie. Podnosiły się wzajemnie na duchu, zdecydowały się także na wspólne stawienie oporu władzom więziennym. Organizowały głodówki, układały prześmiewcze piosenki o szczególnie nielubianych klawiszkach. Jako "polityczne" były darzone szacunkiem przez inne więźniarki, razem starały się dotrwać do końca kary w nadziei, że po wyjściu na wolność ułożą sobie życie w nowej, lepszej Polsce. Po wielu latach scenarzysta Jacek Indelak i reżyser Piotr Zarębski dotarli do siedmiu przyjaciółek. Kobiety, z których większość po upadku PRL - u wybrała życie na emigracji, opowiadają przed kamerą o trudach więziennej codzienności, wspólnej walce o wolność, nadziejach na przyszłość i rozczarowaniach, gdy już przyszło im opuścić mury zakładów karnych. 01:35 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z POCZUCIEM HUMORU W ODESSIE Reportaż, 24 min, Polska, 2004 Autor: Barbara Włodarczyk Reportaż o niezwykłym kolorycie Odessy, która słynie na całym świecie z humoru i z anegdot. Wszystko dlatego, że jest to miasto wielonarodowościowe. A najlepsze dowcipy powstają zawsze jako konsekwencja mieszaniny kultur. W Odessie ton nadaje żydowski szmonces. Dlatego - na pytania odpowiada się tam zwykle pytaniami. Bohaterem reportażu jest Sierioża, który pracuje jako cicerone i zabawia gości w modnej restauracji "Deja vu". Nazwa i wystrój lokalu nawiązują do komedii Juliusza Machulskiego. Tak, jak w filmie - można tu poczuć klimat radzieckiej rzeczywistości końca lat dwudziestych ubiegłego wieku. Oczywiście na wesoło. Bo humor niezmiennie pozostaje głównym towarem Odessy. Deja vu - wszystko już było. Reportaż pokazuje codzienne życie Sierioży i miasta, które mimo problemów jest tak pogodne, jak czarnomorski klimat.